Plan van Aanpak Veelplegers. Voorstel voor een begeleide terugkeer van veelplegers in Katwijk, Rijnsburg en Valkenburg

Transcriptie

1 Plan van Aanpak Veelplegers Voorstel voor een begeleide terugkeer van veelplegers in Katwijk, Rijnsburg en Valkenburg Platform Kocon Katwijk, 26 september 2005

2 Voorwoord Dit Plan van Aanpak richt zich op de groep veelplegers afkomstig uit de gemeenten Katwijk, Rijnsburg en Valkenburg 1. Het is een aanvulling op de huidige werkwijze en doelgroep exgedetineerden en/ of ex-verslaafden van het Project Reïntegratie van het Platform Kocon 2. Het plan beschrijft een aanpak dichtbij huis waarmee het voorkomen van terugval in criminaliteit en/ of verslaving en de kans op maatschappelijke reïntegratie van veelplegers een (betere) kans van slagen heeft. De veelplegersproblematiek vergt ideaal gesproken een integraal beleid gericht op preventie, vervolging, zorg en maatschappelijk herstel. Dit vraagt om een goede samenwerking tussen onder andere politie, justitie, gemeenten, maatschappelijke opvang, verslavingsreclassering en de woningbouwcorporaties. In dit plan wordt vooral de gewenste basiszorg en opvang na detentie beschreven. Het is bestemd voor de gemeentebesturen van de KRV-gemeenten, centrumgemeente Leiden, betrokken of nog te betrekken instellingen, zorgtoewijzers, managers en financiers en geeft informatie over de voorgestelde aanpak. Dit Plan van Aanpak is het resultaat van een goede en enthousiaste samenwerking. De betrokken instellingen zijn bereid tot samenwerking en afstemming en stellen een proefproject van 3 jaar voor. De vraag hoe de plannen te financieren is bewust pas na het ontwikkelen van de plannen gesteld. Op 28 mei 2005 is een aanvraag voor subsidie ingediend bij centrumgemeente Leiden vanuit de Doeluitkering Ambulante Verslavingszorg en Maatschappelijke Opvang. De gemeente Leiden oordeelde positief en heeft het gevraagde subsidiebedrag opgenomen in de conceptbegroting. Begin november valt hierover het definitieve besluit. Dit Plan van Aanpak bevat aanvullingen op de eerste versie van mei 2005 naar aanleiding van ontwikkelingen en praktijkervaringen uit de periode juni tot 23 september Namens de Werkgroep Veelplegers Hans Moolenburgh Voorzitter Platform Kocon Werkgroep Veelplegers: Riet Achterhof Medewerker Sociaal Beheer Woonstichting KBV Diana Bancken Casemanager Project Reïntegratie- Platform Kocon Projectleider/ coördinator Stichting De Brug Irish Bandhoe Psychiater GGZ Duin- en Bollenstreek George de Bruijn Verslavingsarts Parnassia (Paul Broersen Beleidsmedewerker Gemeente Katwijk) Thea Guijt Secretariaat Platform Kocon Kees Kunst Directie Woonstichting KBV Geert Kroeze Psychiatrisch verpleegkundige - Parnassia Luc de Milliano Advocaat Hans Moolenburgh Voorzitter Platform Kocon en huisarts IJsbrand van der Plas Hoofd recherche Politie Hollands Midden, afd. Katwijk Baukje Rienstra Beleidsmedewerker Gemeente Katwijk Ed Smits Psychiatrisch verpleegkundige GGZ Duin- en Bollenstreek 1 2 Met ingang van 1 januari 2006 fuseren de gemeenten Katwijk, Rijnsburg en Valkenburg. De KRVgemeenten gaan dan verder onder de naam Katwijk met ca inwoners. Het Platform Kocon (voorheen Platform Verslavingszorg Katwijk) is een samenwerkingsverband van organisaties en vrijwilligers die raakvlakken hebben op het terrein van verslavingspreventie, - zorg en maatschappelijk herstel

3 Inhoud Voorwoord 3 Inleiding 4 1. Gewenste ontwikkelingen 8 2. Doelgroep Doel en activiteiten Risicofactoren Actoren Gewenste aanpak Werkgroep Veelplegers Planning Financien Nawoord 37 Bijlagen 36 Bijlage 1 Achtergrondinformatie Bijlage 2 Brief aan veelplegers (april 2004) Bijlage 3 Brief aan veelplegers (september 2004) Bijlage 4 Brief aan Werkgroep Dak- en thuislozen Katwijk (november 2004) Bijlage 5 Brief met voornemens werkgroep (december 2004) Bijlage 6 Persbericht warme maaltijd voor dak- en thuislozen (december 2004) Bijlage 7 Notitie aandachtspunten reïntegratie/ maatschappelijk herstel (mei 2005) 7.1 Voorbeeld uit de praktijk 7.2 Voorbeeld uit de praktijk 7.3 Voorbeeld collectieve ziektekostenverzekering Amsterdam 7.4 Bijstandsuitkering in KRV-gemeenten Bijlage 8 Brief schuldhulpverlening (maart 2004) Bijlage 9 Schema vragen en antwoorden Sociale Zaken (juli 2005) Bijlage 10 8-fasenmodel voor de maatschappelijke opvang Bijlage 11 Inventarisatie dak- en thuislozen in KRV-gemeenten (augustus 2005) 3

4 Inleiding Vanuit de advocatuur, politie en hulpverlening is een toenemende behoefte aan hulp en onderdak voor de groep veelplegers die na het uitzitten van hun straf terugkomen naar hun woonplaats; de KRV-gemeenten. Zij veroorzaken overlast door keer op keer de fout in te gaan. Het uitzitten van gevangenisstraf leidt niet tot het einde van criminaliteit en verslaving en ook de aansluitende programma s, voorzover deze programma s al gevolgd worden, doorbreken de vicieuze cirkel van drugscriminaliteit veelal niet. De afgelopen jaren is de problematiek complexer en in omvang toegenomen. Vanaf 1 januari 2004 heeft het ministerie van Justitie als verantwoordelijke departement uitvoering gegeven aan de politieke keuze: minder geld, minder begeleiding en meer sancties. Het ministerie verstrekt alleen nog geld voor begeleiding op een strikt justitiële titel. Als aan de vrijlating geen bijzondere voorwaarden zijn verbonden, vervalt in de praktijk de justitiële titel en daarmee de financiering van het begeleiden van de terugkeer en de toezicht op het naleven van afspraken. De landelijke overheid legt de preventie- en zorgtaken neer bij de gemeenten, maar deze worden geconfronteerd met allerlei zaken waar zij niet op voorbereid zijn en maatregelen laten onnodig lang op zich wachten. Door bezuinigingen kunnen medewerkers (verslavings)reclassering minder aandacht besteden aan de terugkeer van gedetineerden en zij die geen inkomen of onderdak hebben, vallen terug in criminaliteit. Dat dit niet bijdraagt aan een veilige samenleving, moge duidelijk zijn. Naast het bestrijden van onveiligheid en overlast voor de inwoners zijn ook oplossingen nodig voor de groep die dit veroorzaakt. Velen van hen zijn dakloos (zie bijlage 11) en worden voor een uitkering en onderdak verwezen naar de gemeente Leiden. Achter de overlast en de terugval in criminaliteit en verslaving gaat een dringende vraag schuil naar een betere zorg- en opvangstructuur. Hierbij wordt de kreet tot het verminderen van de regelgeving steeds luider. Controle kan ook achteraf of steekproefsgewijs plaatsvinden, nu lijkt het er vaak op dat de kans op herstel en het oppakken van initiatieven onnodig belemmerd wordt. Deze knelpunten zijn als signaal neergelegd bij het Platform Kocon. In februari 2004 nam het Platform Kocon het initiatief om de mogelijke oplossingen te verkennen; vanuit de betrokken organisaties bleek voldoende draagvlak en enthousiasme te zijn om door te gaan als Werkgroep Veelplegers. Als opdracht formuleerde de werkgroep: het ontwikkelen van een persoonsgerichte en integrale aanpak van veelplegers voor de KRV-gemeenten. De werkgroep heeft vooral binnen bestaande voorzieningen en mogelijkheden naar oplossingen voor een verbeterde aanpak gezocht. Daar waar hiaten werden geconstateerd, zoals huisvesting, is gezocht naar oplossingen die op korte termijn te realiseren èn te financieren zijn. Voor de opvang- en behandelmogelijkheden wordt een beroep gedaan op de bestaande voorzieningen van Parnassia, GGZ Duin- en Bollenstreek, Stichting De Brug, Stichting De Binnenvest en andere zorginstellingen. Deze instellingen hebben een regionale functie, een aantal met een locatie in Katwijk. De werkgroep weet uit ervaring dat de praktijk weerbarstig kan zijn en pretendeert niet een kant en klare oplossing aan te bieden voor een verbeterde aanpak. Succes is afhankelijk van veel actoren èn factoren. Bovendien, zo leert de praktijk, zal al doende duidelijk worden waar (onverwachte) knelpunten en nadere mogelijkheden liggen. In juni 2005 is een proef gestart, zodat proefondervindelijk de voorgestelde werkwijze getoetst kon worden. Onderdeel van deze proef was het in bruikleen geven van een huurwoning gecombineerd met begeleid wonen. De ervaringen en inzichten naar aanleiding van deze proef zijn in dit stuk verwerkt. Om een maximaal effect te bereiken en de aanpak in de praktijk uit te werken is tijd nodig. Het voorstel van de werkgroep is om in januari 2006 te starten met een proefperiode van drie jaar. 4

5 Werkgroep Veelplegers Aanvankelijk onderzocht de Werkgroep Veelplegers de mogelijkheid van Strafrechtelijke Opvang Verslaafden (SOV) voor de veelplegers 3 in de KRV-gemeenten. Tijdens het onderzoek bleek dat toepassing van de SOV voor kleinere gemeenten niet haalbaar was. De nieuwe Wet Inrichting Stelselmatige Daders (ISD) voor langere plaatsing van veelplegers in combinatie met een reïntegratietraject biedt wel mogelijkheden voor verbeteringen. De Werkgroep Veelplegers kwam regelmatig bijeen en stap voor stap kreeg het Plan van Aanpak invulling. Daarnaast voerde de werkgroepleden discussie over de visie op verslaving en de manier waarop een aanpak voor terugkeer het meest succesvol kan zijn. Dit leidde tot enkele uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de voorgestelde aanpak: Langdurige verslaving kan beschouwd worden als een chronische ziekte; er is altijd kans op terugval en begeleiding is een continu proces van vallen en weer opstaan. Prikkels, die gerelateerd zijn aan de omgeving of tijd van het gebruik, kunnen zelfs nog na een lange tijd van abstinentie terugval veroorzaken. De hang naar het middel (craving), lijkt een van de belangrijkste bepalende factoren voor blijvend gebruik en/of terugval. De veiligheid, de beleving van veiligheid, en het terugdringen van overlast is erg belangrijk voor de samenleving. Iedere gemeenschap is verantwoordelijk voor zijn eigen uitvallers. Het moet mogelijk zijn hiervoor voldoende draagvlak te vinden. Ondanks de overlast die de groep veelplegers veroorzaakt voor de samenleving, hebben ook deze mensen recht op een plaats in de samenleving. Naast terugdringen van criminaliteit en overlast veroorzaakt door veelplegers is ook het realiseren van een goede opvang met zorg en huisvesting een taak van de lokale overheid. Straffen geven slechts een tijdelijke oplossing. Door hulp te bieden bij problemen, vaardigheden aan te leren en het vergroten van inzicht in het eigen gedrag en handelen zijn de problemen oplosbaar en/ of beheersbaar. Het is geen groep die bij voorbaat opgegeven moet worden; er zijn mogelijkheden tot veranderingen. Veelplegers uit kleinere gemeenten kunnen het beste werken aan hun terugkeer in de eigen woonplaats; weg van de verleidingen van de grote stad en met hulp van de lokale mogelijkheden en plaatsgenoten. Een veelpleger moet bereid zijn de normen en waarden van de samenleving te respecteren. Een brede maatschappelijke opvatting over verslaving is dat mensen dit aan zichzelf te danken hebben. Er mag wel geld voor uitgetrokken worden, maar op voorwaarde dat het moet leiden tot volledig clean zijn. Vanuit de ervaringen in de verslavingszorg blijkt dat dit doel voor een aantal van de langdurig verslaafden niet haalbaar is. Soms wordt daarom ook besloten tot een geprotocolleerde verstrekking. Ook binnen de werkgroep vond hierover discussie plaats. De werkgroep is van mening dat gebruik van methadon mogelijk is, maar uitgangspunt bij behandeling is het gebruik van harddrugs en alcohol terug te dringen en clean worden (rekening houdend met terugval). Gecontroleerde verstrekking van heroïne is geen optie omdat de werkgroep er niet van overtuigd is dat oplossingen voldoende benut zijn. 3 Veelplegers plegen veelvuldige (lichte) strafbare feiten. Zij vormen de harde kern, de zogeheten draaideurcriminelen van politie, justitie en zorginstellingen. Volgens een onderzoek (februari 2004) van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatie Centrum van Justitie (WODC) zijn er in Nederland veelplegers. Zij zijn verantwoordelijk voor 22 procent van alle strafzaken. Het begrip veelplegers wordt in dit plan ruimer gehanteerd dan de officiele justitiële definitie. 5

6 Overzicht activiteiten Werkgroep Veelplegers: De werkgroep heeft gezamenlijk het plan van aanpak uitgewerkt. Tijdens de planontwikkeling hebben de werkgroepleden telkens hun eigen achterban geïnformeerd en om medewerking en/ of mening gevraagd. Daarnaast zijn de volgende acties ondernomen vanuit de Werkgroep Veelplegers: Het verzamelen van (achtergrond)informatie. (zie Bijlage 1) In april 2004 informeerde de werkgroep een tiental mensen uit de doelgroep (zie Bijlage 2). Een aantal mensen tekende, zonder aarzelen, een machtiging voor het opvragen en uitwisselen van gegevens. Vanwege de hoge verwachtingen die dit opriep, is het aantal machtigingen bewust beperkt gehouden. In mei 2004 zijn twee veelplegers, die een machtiging ondertekend hadden, uitgebreid besproken, waardoor onder andere de noodzaak van een persoonsgerichte benadering werd bevestigd. In september 2004 zijn betrokkenen veelplegers nog een keer geïnformeerd (zie Bijlage 3). In september 2004 werd tijdens de tweemaandelijkse uitwisselingsbijeenkomst van de mentoren 4 het plan van de Werkgroep Veelplegers toegelicht. De vraag of de mentoren in de toekomst ook veelplegers willen begeleiden, werd door een aantal positief en met enthousiasme beantwoord. In november 2004 vond in aanwezigheid van wethouder W.J. van Duijn een uitgebreid gesprek en rondleiding plaats in de diverse locaties van Stichting De Binnenvest in Leiden; het Centraal Bureau, het Dienstencentrum, het Slaaphuis en het Crisicentrum. In november werd een eerste inventarisatie gemaakt van dak- en thuislozen in de KRVgemeenten. In november 2004 werd de nota van de Werkgroep Dak- en thuislozen Katwijk besproken; de reactie is opgenomen in de reactiebrief van het Platform (zie Bijlage 4). In december 2004 is het verstrekken van warme maaltijden gestart in het Inloophuis van Stichting De Brug (zie Bijlage 5). In december 2004 werden betrokken gemeenten, fracties en instellingen per brief geïnformeerd over de voornemens van de werkgroep (zie Bijlage 6). In december 2004 werd een eerste inventarisatie van de groep dak- en thuislozen in de KRVgemeenten overhandigt aan de betrokken portefeuillehouders. In december 2004, januari 2005 en april 2005 is gevraagd naar de mogelijkheden voor een lokaal postadres en het reserveren/ inkopen van twee slaapplaatsen in Leiden (Slaaphuis). 5 In januari 2005 werd een toelichting gegeven en afspraken gemaakt tijdens het directeurenoverleg met de woningbouwcorporaties en de wethouders volkshuisvesting van de KRV-gemeenten. In februari 2005 volgde een gedetailleerde uitwerking en beschrijving van de afzonderlijke onderdelen van belang voor de uitvoerders en deelnemers, zoals spelregels voor het gebruik van een woning, de werkwijze van het Indicatieteam, de beschrijving van het hulpverleningstraject en een gebruikersovereenkomst. In maart 2005 kwam een van de veelplegers die een machtiging ondertekend had plotseling vrij (door strafvermindering). Ondanks het gemaakte voorbehoud lagen er verwachtingen bij deze persoon voor hulp. Deze is waar mogelijk geboden. De knelpunten na vrijkomst zijn weergegeven in een verslag en besproken in de werkgroep (Bijlage 7, onderdeel 7.2). Op 22 april is het Plan van Aanpak besproken tijdens het portefeuilleoverleg met de wethouders en beleidsmedewerkers van de KRV-gemeenten. In april en mei 2005 is een inventarisatie opgesteld 6 van knelpunten en verbeterpunten ten aanzien van bijvoorbeeld inkomen en schuldhulpverlening. In dit document ook twee praktijkvoorbeelden (zie Bijlage 7) De mentoren van het Project Reïntegratie zijn vrijwilligers van het Platform die als een soort buddy/ mantelzorger de deelnemers van het project voor ex-verslaafden en/ of ex-gedetineerden wekelijks (praktische) ondersteuning en een luisterend oor bieden. Momenteel zijn er 12 vrijwilligers. De vragen zijn voorgelegd aan Stichting De Binnenvest (Dhr. M. Meeuwsen) en vervolgens bij de beleidsmedewerkers van de gemeente Leiden en het OGGZ-Platform. De inventarisatie is opgesteld met medewerkers van Stichting De Brug, de Vereniging Relaties (Ex) Gedetineerden, Project Reïntegratie en het Platform Kocon. 6

7 In mei 2005 is het juridische kader voor het gebruik van een huurwoning onderzocht en besproken. Vervolgens is een gebruikersovereenkomst opgesteld door Woonstichting KBV. Op 11 mei is de laatste conceptversie van het Plan van Aanpak besproken binnen de Werkgroep Veelplegers. Op 28 mei is het Plan van Aanpak aangeboden aan het college van de gemeente Leiden met het verzoek om een aanvullende subsidie in het kader van de Doeluitkering. Het Plan van Aanpak is vervolgens, met het verzoek dit vertrouwelijk te behandelen, verzonden naar de colleges van de KRV-gemeenten. Op 18 mei kwam het Indicatieteam voor de eerste maal bijeen. In mei stelde het Indicatieteam een behandelplan op voor een eerste proefpersoon uit de beoogde doelgroep veelplegers. Op 7 juni startte een proef met een deelnemer in een huurwoning van Woonstichting KBV. Op 15 juni is het Plan van Aanpak toegelicht in het OGGZ-Platform tijdens een bijeenkomst van het platform. De reacties over de voorgestelde aanpak waren positief. Op 21 juni is de brief van het Platform over schuldhulpverlening (zie Bijlage 8) en de inventarisatie van aandachtspunten met bijbehorende vragen besproken met het afdelingshoofd en een beleidsmedewerker van Sociale Zaken van de gemeente Katwijk. Op 5 juli is het Plan van Aanpak verzonden naar het Zorgkantoor met een verzoek om advies met betrekking tot de knelpunten van ziektekostenverzekering. Op 11 juli ontving de werkgroep de korte beantwoording van de afdeling Sociale Zaken op de vragen en voorstellen naar aanleiding van de inventarisatie (zie Bijlage 9) Op 9 augustus was de bijgewerkte inventarisatie dak- en thuislozen gereed (zie Bijlage 11). Op 7 september zijn de ervaringen met de proef besproken en vervolgens verwerkt in dit Plan van Aanpak. Op 22 september ontving het Platform het bericht van centrumgemeente Leiden dat het aangevraagde subsidiebedrag voor het Project Reïntegratie, inclusief de voorgestelde uitbreiding naar de doelgroep veelplegers, is opgenomen in de conceptbegroting van de gemeente Leiden. Op 2 en 3 november wordt de begroting vastgesteld. Op 23 september vond een gesprek plaats met medewerkers van Zorgverzekeraar Zorg en Zekerheid. De belangrijkste aandachtspunten waren het bespreken van (on)mogelijkheden voor een collectieve verzekering en een verzekering gedurende de periode dat er nog geen beslissing is genomen voor een uitkering (in die periode zijn mensen ook niet verzekerd voor ziektekosten voor bv. huisarts en medicijnen). Met Zorg en Zekerheid werd afgesproken in de komende periode gezamenlijk een oplossing te zoeken. 7

8 1. Gewenste ontwikkelingen Een hoog percentage van de veelplegers is verslaafd en heeft te maken met diverse sociaal maatschappelijke problemen. Van het aantal dak- en thuislozen wordt de grootste groep gevormd door de veelplegers. Voor de gewenste ontwikkelingen spelen verschillende belangen een rol: 1. Het belang van de veelpleger met verschillende hulpvragen. 2. Het belang van de burger die in een veilige en leefbare gemeente wil wonen. 1.1 Gewenste ontwikkeling vanuit de persoon (van de doelgroep) De gewenste ontwikkeling verschilt per individu, maar gemeenschappelijk is het kunnen beschikken over een slaapplaats, eten, kleding en medische zorg. Voor een aantal personen geldt, al dan niet nadrukkelijk, de wens dat zij (weer) met zelfrespect kunnen deelnemen in de maatschappij en minder overlast veroorzaken. Voor een aantal geldt dat zij geen behoefte (meer) hebben aan (regulier) werk, clean worden of een zelfstandige woonruimte; zij beschouwen dit zelf ook niet als een tekortkoming. Tijdens gesprekken met een aantal veelplegers uit de KRV-gemeenten kwam naar voren dat vooral het ontbreken van inkomen, huisvesting en de verplichte gang naar Leiden belemmeringen voor maatschappelijk herstel vormen. 1.2 Gewenste ontwikkeling vanuit de samenleving Als gewenste ontwikkeling vanuit de samenleving geldt vooral: - Een afname van overlast 7 en criminaliteit - Gedrag (veranderen/ aanpassen) conform de geldende wet- en regelgeving - Het naleven van algemene waarden en normen - Verantwoordelijkheidsgevoel ten opzichte van de medeburger. 1.3 Gewenste ontwikkeling vanuit de werkgroep Als gewenste ontwikkeling vanuit de werkgroep geldt: lokaal en met elkaar een vangnet realiseren van zorg en opvang waarmee de vicieuze cirkel van criminaliteit, en de overlast die dat veroorzaakt, doorbroken kan worden. Hiervoor is nodig: - Voldoende basisvoorzieningen: (nood)slaapplaatsen, eten, kleding en medische zorg. - Een persoonsgerichte en lokale opvang voor reïntegratie en maatschappelijk herstel. - Samenwerking en afstemming tussen instellingen, organisaties en gemeentelijke diensten. Het kunnen beschikken over basisvoorzieningen of inkomen zijn belangrijke voorwaarde om te kunnen werken aan terugkeer na ontslag uit detentie of behandeling. De praktijk is echter dat dit ontbreekt waarmee de vicieuze cirkel in stand blijft. Het Slaaphuis 8 in Leiden heeft onvoldoende capaciteit en het aanvragen van een uitkering duurt weken. Omdat een ziektekostenverzekering gekoppeld is aan een uitkering of werk is een ander gevolg dat betrokkenen onverzekerd zijn en geen beroep kunnen doen op medische zorg en medicijnen (die vaak wel hard nodig zijn). Er is weinig fantasie nodig om te bedenken wat de gevolgen zijn van het ontbreken van de basisopvang of inkomen! De werkgroep zocht naar oplossingen voor huisvesting en inkomen. Na ontslag uit detentie werk vinden is niet realistisch; het aantal werkgevers dat bereid is om werknemers met een 7 8 Bij overlast is sprake van handelingen die als hinderlijk en onaanvaardbaar ervaren worden en waarbij sprake is van schending van privacy en inbreuk op woon- en leefgenot, soms voelt men zich daardoor ook bedreigd. Bij objectiveerbare overlast is sprake van strafbare handelingen. Hieronder vallen zwaardere misdrijven of vergrijpen, maar ook de lichtere overtredingen, zoals openbare dronkenschap, het overtreden van een gebiedsverbod. Niet-objectiveerbare vormen van overlast zijn dan bijvoorbeeld het op straat verblijven, samenscholing en in het openbaar drinken of gebruiken. Het Slaaphuis van Stichting De Binnenvest is het hele jaar geopend, 7 dagen per week, voor mensen die dakloos zijn. Er zijn grote slaapzalen (16 personen en bij vrieskou 25), douches en s ochtends is er een ontbijt. Bezoekers betalen 3,50 euro voor een overnachting. Om uur gaat de deur open tot 9.00 uur. 8

9 detentieverleden in dienst te nemen is niet groot en het ontbreken van een vaste verblijfplaats zal de kans op werk nog kleiner maken. In de praktijk komt het er meestal op neer dat een ex-gedetineerde of iemand die uit een behandelcentrum komt eerst een beroep zal doen op een bijstandsuitkering. Een voor de hand liggende oplossing is dat een aanvraag voor een uitkering vooraf wordt voorbereid en ingediend. In de praktijk is dit onmogelijk omdat de wet bepaald dat de betrokkene op het moment van aanmelding bij het CWI direct beschikbaar moet zijn voor de arbeidsmarkt. Vooraf inschrijven op een woning via de reguliere weg kan evenmin; betrokkene moet eerst ingeschreven zijn in de woonplaats en kunnen aantonen waaruit het inkomen bestaat. Iemand die in detentie zit of in een behandelcentrum ontvangt geen uitkering, maar kost en inwoning De werkgroep heeft op het punt van huisvesting veel discussie gevoerd. Hierbij zijn de volgende mogelijkheden besproken: Slaapplaatsen Voldoende slaapplaatsen en opvangmogelijkheden voor dak- en thuislozen, waaronder een grote groep veelplegers, biedt niet alleen soelaas voor de betrokken zelf, er zijn meer voordelen: - De overlast die dak- en thuislozen veroorzaken kan worden teruggedrongen. - De zorg en maatschappelijke inzet zijn effectiever. - De lokale overheid kan zichtbare resultaten boeken. - De politie staat er s nachts niet alleen voor. - Corporaties hoeven mensen niet letterlijk meer op straat te zetten. - De doelgroep kan op het verblijf op straat worden aangesproken en verwezen worden op het moment dat voldoende opvang gerealiseerd is. Slaapplaatsen reserveren in Leiden In de regiovisie is gekozen voor een gecentraliseerd basisaanbod zodat de aanspraak op regiogelden voor dit doel niet reëel is. De Werkgroep heeft de gemeente Leiden en Stichting De Binnenvest gevraagd naar de mogelijkheid om twee slaapplaatsen te reserveren/ in te kopen voor dak- en thuislozen uit de KRV-gemeenten. Achterliggend idee is dat er altijd plekken beschikbaar moeten zijn voor inwoners uit de KRV-gemeenten en dat niemand tegen zijn wil op straat hoeft te overnachten. Deze voorziening zou niet alleen beschikbaar moeten zijn voor de doelgroep veelplegers, maar voor àlle dak- en thuislozen uit de KRV-gemeenten. Als neveneffect verwacht de werkgroep dat hiermee de overlast die dak- en thuislozen veroorzaken, omdat zij simpelweg nergens anders heen kunnen, vermindert omdat zij niet langer aangewezen zijn op de openbare ruimte. Bekend is dat ook de gemeente Alphen een soortgelijk verzoek heeft ingediend. Tijdens de bespreking van het Plan van Aanpak in het Platform OGGZ is afgesproken dat het uitvoeren/ financieren hiervan mogelijk is vanuit de Doeluitkering Ambulante Verslavingszorg en Maatschappelijke Opvang omdat de opvang in het Slaaphuis bestemd is voor inwoners van de regio Leiden (22 gemeenten). De praktische uitvoering wordt nader besproken wanneer de eerste resultaten naar aanleiding van de proef van de gemeente Alphen bekend zijn. De Remise Gelet op de prijsindicatie (30 tot euro op jaarbasis) is het inkopen van een plek voor de KRVgemeenten in de Remise, een opvangvoorziening van Parnassia voor veelplegers in Den Haag, niet verder uitgewerkt. Keetwoningen Binnen de werkgroep is uitgebreid discussie gevoerd over de mogelijkheden van keetwoningen of bijvoorbeeld caravans als tussenfase naar een zelfstandige woonruimte. Dit idee viel af vanwege praktische bezwaren en omgevingsfactoren (waar te plaatsen en hoe controleerbaar te houden). Bovendien werkt deze vorm van huisvesting stigmatiserend. Navraag bij een aantal veelplegers gaf duidelijk aan dat de voorkeur van betrokkenen zelf hier ook niet naar uitgaat. Zij achten de kans op een nieuwe start het grootst als zij gebruik kunnen maken van meer reguliere huisvesting. Tijdelijke opvangmogelijkheden Vanuit de proef, de verdere analyse van de doelgroep en gesprekken met veelplegers en hulpverleners, is het voor de werkgroep duidelijk dat er behoefte is aan een tijdelijke opvang 9

10 (opvang gedurende een 1/2 jaar tot een jaar), bij voorkeur lokaal. Als opvangplek bij het ontbreken van huisvesting na detentie, behandeling of huisuitzetting, maar ook als voorbereidingsperiode naar een andere vorm van (meer zelfstandig) wonen in bijvoorbeeld een huurwoning. De werkgroep onderzoekt op dit moment de mogelijkheden voor het vestigen van een tijdelijke opvang. Huurwoningen De werkgroep is van mening dat gebruik maken van bestaande huurwoningen in de eigen woonplaats gecombineerd met een individueel behandelplan en begeleid wonen meer perspectieven biedt voor reïntegratie en/ of beheersbare terugkeer. Bijkomend voordeel is dat deze woonzorgcombinatie snel te realiseren valt en kostenbesparend is. Voorwaarde is dat de gemeente, of een daartoe opgericht fonds, zich garant stelt voor de huur. Het voorstel van de werkgroep om huurwoningen in te zetten is uitsluitend bestemd voor gemotiveerde deelnemers. Gedurende het eerste jaar is sprake van een gebruiksovereenkomst (in plaats van een huurovereenkomst) waarmee voorkomen wordt dat er langdurige en strafrechtelijke procedures gevolgd moeten worden wanneer er eventueel sprake is van overlast. In deze constructie kan in het geval van ernstige overlast de gebruiker binnen 24 uur uitgezet worden. Een belangrijk gevolg van een gebruikersovereenkomst is dat betrokkene niet in aanmerking komt voor huursubsidie (verder te noemen huurtoeslag) en met hoge woonlasten geconfronteerd wordt. Na een jaar, wanneer er sprake is van een goed verloop, is het mogelijk om een reguliere huurovereenkomst af te sluiten. In dit plan van aanpak is de huisvesting met behulp van huurwoningen verder uitgewerkt. Lokaal sociaal pension 9 De Werkgroep Veelplegers vindt een pleidooi voor een lokaal in te richten sociaal pension nog te voorbarig. Vooraf is een nadere analyse nodig van de doelgroep die gebaat is bij een langdurige opvangmogelijkheid; wat is de omvang, de problematiek, wat zijn de vooruitzichten op langere termijn. Een andere aarzeling om aan te dringen op de realisatie van een sociaal pension is het gegeven dat hier ook een negatieve werking vanuit kan gaan; de manier waarop deze opvang veelal is ingericht kan afhankelijkheid creëren/ in stand houden. Doordat huisvesting en zorg is geregeld, bestaat er geen noodzaak om te werken aan oplossingen die veel meer een beroep doen op eigen verantwoording en zelfstandig functioneren. Dit is ook een van de oorzaken waarom er momenteel sprake is van verstopping; de mensen die eenmaal binnen zijn stromen nauwelijks door. Vanwege de permanente zorg die nodig is, brengt deze vorm van opvang hoge kosten met zich mee 10. Daarnaast kan een sociaal pension een aanzuigende werking hebben van mensen buiten de gemeentegrenzen In een sociaal pension, particulier pension of tehuis voor volwassenen wordt begeleid wonen geboden voor de doelgroep sociaal kwetsbaren. Deze (semi-) permanente woonvoorzieningen zijn vooral te vinden in de grote steden. Iedere bewoner heeft een eigen zit-slaapkamer. Er is een gemeenschappelijke huiskamer en een centrale keuken. Overdag en s avonds zijn begeleiders aanwezig en s nachts een nachtportier. Bewoners betalen maandelijks huur, maaltijden en andere woonkosten. Met een vaste begeleider bespreekt de bewoner het doel van het verblijf en praktische problemen. De bewoners kunnen er net zo lang blijven als nodig is. Stichting De Brug heeft eerder onderzocht of een lokaal pension haalbaar zou zijn. Vanwege de hoge kosten is hier destijds vanaf gezien. Vanwege de toename van het aantal daklozen is De Brug voorstander van (tijdelijke) opvangmogelijkheden en wil een rol spelen in de realisatie en uitvoering. 10

11 2. Doelgroep In de KRV-gemeenten bestaat een groep van circa 30 tot 40 personen die bij herhaling in aanraking komt met politie en justitie. Voor dit plan is een inventarisatie opgesteld voor het nader bepalen van de doelgroep: 26 veelplegers die gerekend worden tot de harde kern van de KRV-gemeenten. 11 Het gaat om een groep personen van 18 jaar of ouder 12 die afhankelijk is van harddrugs en/ of alcohol. Het merendeel maakt zich regelmatig schuldig aan inbraak en diefstal. Een aantal is dak- en thuisloos 13 en staat ingeschreven op Oude Rijn 44 in Leiden. Alle beoogde veelplegers die in aanmerking komen voor het Project Reïntegratie hebben een binding met de KRV-gemeenten, dat wil zeggen zij zijn geboren 14 en opgegroeid in Katwijk, Rijnsburg of Valkenburg of hebben de afgelopen 6 jaar gewoond of gewerkt (detentie niet meegerekend) in één van deze gemeenten, volgens de gegevens van de Gemeentelijke Basis Administratie (GBA). Deze binding is een voorwaarde om van de voorzieningen gebruik te mogen maken. De doelgroep is verder te onderscheiden in: 1. Personen waartegen in de afgelopen 10 jaar tenminste 10 proces verbalen (PV s) terzake strafrechtelijke Voorlopige Hechtenis-feiten (VH-feiten) zijn opgemaakt, waarvan één in het peiljaar en waarbij herhalingsgrond aannemelijk kan worden gemaakt Personen die binnen korte tijd meerdere keren een PV terzake een VH-feit tegen zich zag opgemaakt en die naar aanleiding van overleg tussen het betreffende politieteam en het Openbaar Ministerie een specifieke aanpak verdient. 3. Minderjarige doorstromers die binnen een jaar meerderjarig worden. Overige kenmerken van de geselecteerde doelgroep: Op relatief jonge leeftijd begonnen met drugsgebruik en het plegen van delicten. Bijna uitsluitend met vermogenscriminaliteit bezig Per delict maakt hij/ zij relatief veel schade, terwijl de buit relatief gering is Pleegt veel strafbare feiten en wordt ook relatief vaak gepakt Bijna altijd werkloos Er is vaak sprake van psychische problematiek De ervaring leert dat het moeilijk is om verslaafde veelplegers vrijwillig in zorg te krijgen èn te houden. Het proces naar maatschappelijk herstel is moeizaam, de successen zijn op één hand te tellen. Rekening houdend met langdurige begeleiding 16, terugval of voortijdige beëindiging, streeft de werkgroep naar een instroom van 10 veelplegers in het Project Reïntegratie tijdens de proefperiode van drie jaar Het aantal mensen dat tot de doelgroep behoort, wordt jaarlijks herzien. In een later stadium wil de werkgroep ook aandacht schenken aan de groep minderjarige veelplegers. Dit vraagt een aparte uitwerking. Dak- en thuislozen zijn personen die door financieel-economische, sociale en/of psychologische oorzaken en omstandigheden niet in staat zijn een dak of thuis te verwerven of te behouden. Feitelijk dakloos: wanneer men buiten, op straat of in een nachtopvang verblijft. Residentieel dakloos, of thuisloos: wanneer men vaste bewoner is van een sociaal pension, daklozeninternaat of projecten voor begeleid en beschermd wonen. Marginaal gehuisvest, of thuisloos: wanneer de huisvesting geen garantie biedt op langdurig verblijf, bijvoorbeeld in een kraakpand, commercieel pension of inwonend bij familie of vrienden. De geboorteplaats is geen absolute voorwaarde; veel inwoners van de KRV-gemeenten hebben immers als geboorteplaats Leiden omdat de bevalling plaats vond in het ziekenhuis in Leiden. Definitie van de veelpleger zoals die in het district van Politie Hollands Midden wordt gehanteerd. Op basis van de ervaringen van het Project Reïntegratie (start in 2002) is begeleiding voor de duur van 2 jaar een reëel uitgangspunt. Een periode van drie jaar geeft een redelijk beeld of het reïntegratietraject succesvol is geweest. 11

12 Kenmerken doelgroep veelplegers Aantal en omschrijving Leeftijd Geslacht Burgerlijke staat Familie- en gezinssamenstelling Sociale afkomst Herkomst/ etniciteit Woonsituatie Inkomen Gezondheid Redzaamheid Opleiding Arbeidsmarktpositie Vrijetijdsactiviteiten Sportbeoefening Bezit consumptiegoederen Vakantie Mobiliteit Sociale participatie 26 mensen die regelmatig politiecontacten hebben vanwege lichte delicten en waarvan bekend is dat zij harddrugs en/ of alcohol gebruiken/ of gebruikten tot 45 jaar 24 mannen en 2 vrouwen Veelal ongehuwd of gescheiden Wisselende familiecontacten Gezin met kinderen, alleenstaande ouder Zeer divers; laag, gemiddeld en hoog opleidingsniveau ouders Inwoner van KRV-gemeenten (autochtonen), geen allochtonen Een aantal mensen staat niet (meer) ingeschreven in de KRV-gemeenten omdat zij dakloos zijn en zich moeten inschrijven op Oude Rijn 44 in Leiden. (zie ook bijlage 11) 8 personen verblijven in detentie of behandeling en zijn daarna dakloos, 2 personen hiervan volgen een ISD-traject 7 personen zijn dakloos 6 personen wonen in een huurwoning (via de gangbare weg) 5 personen wonen in bij vrienden of bij ouders/ familie (thuislozen) Knelpunten bij aanvragen bijstandsuitkering (bv. door ontbreken van verblijfplaats) Uitkeringsafhankelijkheid (WAO en/ of bijstand), inkomen (langdurig) onder armoedegrens, problematische schulden; betalingsachterstanden (vooral woonlasten, zoals huur en nutsbedrijven), geen toegang tot zakelijke dienstverlening zoals banken (mogelijkheden om geld te lenen) Ontbreken van ziektekostenverzekeringen door wachttijd bij aanvraag van een uitkering (uitkering wordt stop gezet tijdens detentie), slechte gezondheid, chronisch ziek, psychosociale/psychische problematiek, verslaving; wachtlijsten en/of (financiële) drempels voor gezondheidszorg Lichamelijke/psychische belemmeringen voor zelfstandig functioneren en werk, onvoldoende naleving van centrale waarden en normen behorend bij actief sociaal burgerschap, onvoldoende weerbaarheid Niet voltooid of laag opleidingsniveau, geringe opleidingsbereidheid Geen of nauwelijks toegang tot een betaalde werkkring (o.a. vanwege detentieverleden), langdurige werkloosheid, arbeidsongeschiktheid, laag gekwalificeerde arbeid, geringe arbeidsmarktgerichtheid. Een goed lokaal aanbod aan werk- en activeringsprojecten, zoals dagloonprojecten en opstapbanen/ werkervaringsplaatsen, voor deze doelgroep ontbreekt. Nauwelijks/geen deelname aan georganiseerde vrijetijdsbesteding. Een aantal maakt gebruik van de middagopvang in het Inloophuis van Stichting De Brug. Nauwelijks of geen Nauwelijks of geen, tekort aan middelen voor elementaire levensbehoeften en (duurzame) materiële goederen Geen Aangewezen op het openbaar vervoer vanwege beperkte financiële middelen. Nauwelijks/geen deelname aan formele en informele sociale netwerken, geen of weinig sociale ondersteuning; sociaal isolement; geen of weinig sociale betrokkenheid, misbruik sociale zekerheid, delinquent gedrag niet naleven van wet- en regelgeving en het veroorzaken van overlast; zich niet gedragen conform een aantal belangrijke waarden en normen (onvoldoende normatieve integratie) en ontbreken van toekomstperspectief 17 Stand van zaken zoals bekend op 9 augustus

13 Inbreng vanuit de doelgroep zelf Tijdens de voorbereiding van dit Plan van Aanpak is een deel van de doelgroep geïnformeerd en gevraagd naar hun mening. Met een ander deel zijn gesprekken gevoerd zonder de voornemens van de werkgroep verder bekend te maken vanwege de verwachtingen die dit zou oproepen. Op een enkele uitzondering na zijn alle mensen in de doelgroep bekend bij de lokale politie, advocatuur en hulpverleners. Dit biedt onder andere het voordeel dat bekend is (of nagevraagd kon worden) welke knelpunten de doelgroep ervaart en waar de mogelijkheden voor slagen liggen. Op die manier zijn vooraf ook de kenmerken van de doelgroep in kaart gebracht. Criminaliteit is een wijze van leven die bij het merendeel slechts tijdelijk voorziet in het onderhouden van een identiteitsbesef. Door de loop der jaren is de verankering in de normale leefgemeenschap verdwenen. De personen die wij spreken geven aan dat zij heel graag als normale mensen erbij willen horen. In hun eigen woorden klinkt de vraag door naar herstel van verdwenen eigenwaarde en respect. Maar hoe zij dit moeten doen? Zij hebben geen idee. Wel beseffen zij dat het krijgen van een nieuwe kans een combinatie zal zijn van het opbouwen van rechten en het vervullen van plichten. De veelplegers waarmee contacten zijn, geven aan dat zij na vrijlating terugvallen in hun oude gedrag bij gebrek aan voorzieningen. Ze hebben wel goede voornemens, maar door het ontbreken van huisvesting en inkomen vallen ze meestal terug op hun oude vrienden en dan is het snel weer mis waardoor de vicieuze cirkel in stand blijft. Een klein aantal geeft expliciet aan dat behandeling voor verslaving niet nodig of gewenst is (zij komen ook niet in aanmerking voor het Project Reïntegratie). Op het gebied van wonen geeft de doelgroep de voorkeur voor een normale en betaalbare woning in de eigen woonplaats. Een enkeling geeft aan tevreden te zijn met een keetwoning. Bij de meeste veelplegers bestaat grote tegenzin en weerstand voor het gebruik van een slaapplaats in Leiden. Hierbij spelen de omgeving (zoals perron 0 bij station Leiden en de coffeeshops), de afstand en beschikbaarheid een rol (het is algemeen bekend dat de capaciteit ontoereikend is). Naar Leiden voor een slaapplaats wordt slecht in enkele gevallen ondernomen; men zoekt liever naar een slaapplek in de eigen woonplaats. In de gesprekken met de veelplegers komen ook telkens de ervaringen met allerlei overheidsinstanties aan de orde. De invulformulieren, de regels, de afstemmingsproblemen, de lange wachttijden; dit alles geeft vaak het hulpeloze gevoel van het kastje naar de muur gestuurd te worden. De wettelijke kaders geven nauwelijks ruimte voor snel en adequaat handelen. Het mag een bekend gegeven zijn dat een ex-gedetineerde nogal gevoelig is voor afgesloten deuren. Loketten met een vriendelijke afhoudende persoon wekken veel agressie op en zonder bemiddeling lukt het niet om een persoon na het vierde loket te weerhouden om op een andere manier te zorgen voor wat inkomen. Vooruitlopend op een mogelijke deelname en hulp vanuit het Project Reïntegratie hebben een aantal veelplegers zich aangemeld voor deelname. Twee personen volgen een ISD-traject, waarbij aansluiting op het Project Reïntegratie voor de hand ligt. De personen in kwestie wachten in spanning de ontwikkelingen af en zien het plan als een (laatste) kans die zij graag willen benutten. Eén van hen heeft overplaatsing gevraagd naar een gevangenis dichterbij 18, zodat de mentor vaker een bezoek kan brengen in de gevangenis. De proef met een eerste deelnemer verloopt voor zowel de betrokkene zelf als voor de werkgroep bemoedigend. Beperkingen Gelet op de omvang en de problematiek van de doelgroep en de beschikbare uren voor casemanagement en de begeleiding van de mentoren is het duidelijk dat niet alle veelplegers die in aanmerking wensen te komen voor het lokale reïntegratieproject geholpen kunnen worden. De huidige inzet van het casemanagement en de mentoren is maximaal. Dit heeft als consequentie dat er met een wachtlijst gewerkt moet worden. Degenen die niet in aanmerking komen moeten verwezen worden naar andere bestaande voorzieningen van maatschappelijke opvang. 18 De gevraagde overplaatsing is toegekend. Voor de persoon in kwestie betekende dit een overstap naar een strenger regiem, wat onderstreept hoeveel betekenis het contact met de mentor heeft. 13

14 3. Doel en activiteiten Doel Het doel van de voorgestelde aanpak is: het doorbreken van de vicieuze cirkel van criminaliteit en verslaving. Dit kan bereikt worden door het contact tussen de veelpleger en de maatschappij te herstellen met behulp van een individuele benadering. Het voorkomen en terugdringen van terugval in crimineel gedrag moet leiden tot het verbeteren van de levenskwaliteit van veelplegers en het terugdringen van overlast in de wijken. Met de voorgestelde aanpak is de verwachting dat er verbeteringen optreden van betrokken veelplegers in de verslavings- en eventuele pschychiatrische problematiek, de algehele gezondheid en het sociaal functioneren. Meer concreet, de aanpak kan leiden tot een verbetering van de levenskwaliteit van de doelgroep door: Afname/ stoppen middelengebruik (alcohol en drugs) Verbeterde gezondheid Inzicht in hulpvraag en (on)mogelijkheden Toename toekomstperspectieven en eigenwaarde Beschikken over woonruimte Afname schulden Toename zelfstandigheid Invulling dagbesteding en/ of arbeidsintegratie De lokale samenleving heeft belang bij een betere aanpak, omdat dit moet leiden tot een afname van criminaliteit op een aantal gebieden, zoals: Eenvoudige diefstal Winkel en fietsdiefstal Bedrijfs- en woninginbraken Diefstal vanuit de auto De aanpak moet eveneens leiden tot een daling van overlast in de lokale samenleving, zoals: Hinderlijk gedrag op straat en openbare ruimten Geluidsoverlast in de wijken Meten van doelstellingen Doordat de problematiek complex en moeizaam is beschikt de zorg niet in alle gevallen over de middelen om volledige genezing en maatschappelijk herstel te realiseren. Het aantal succesvolle trajecten is niet als criterium voor succes te hanteren. Dit neemt niet weg dat meting van prestaties zinvol blijft, al was het maar om zo de gewenste en de feitelijke prestaties met elkaar te kunnen confronteren. De werkgroep pleit ervoor om hiervoor een langere periode, van minimaal drie jaar, te hanteren omdat er dan meer inzicht is. Bij deelname van een veelpleger aan het project, nemen we aan dat hiermee het overlastgevende gedrag, en de onkosten die dit met zich meebrengt, afneemt. De politie registreert of en in hoeverre het aantal aangiften en incidenten is afgenomen in relatie tot de veelplegers die deelnemen aan het Project Reïntegratie 19 Meetbare doelen opstellen is in dit stadium moeilijk, vooral omdat de voorgestelde aanpak een beperkt en klein aantal veelplegers betreft, zodat de kosten beheersbaar blijven (tenzij de politiek hierin een andere keuze wil maken). De pilot zal beoordeeld worden vanuit de gebruikelijke cyclus: van voornemen via uitvoeren naar verantwoorden. Met behulp van een interviewmethode wil de werkgroep het effect van het project voor de deelnemer testen. In een jaarlijkse voortgangsrapportage wordt de tussenstand gerapporteerd. Daarnaast worden de doelstellingen, te behalen resultaten, verder uitgewerkt. De werkgroep wil een poging doen om onderzoek in samenwerking met een universiteit op te zetten. 19 Bij de groep veelplegers geldt het aantal malen dat een veelpleger vanwege een misdrijf of overtreding in contact is gekomen met politie of justitie als objectieve indicator. 14

15 3.2 Activiteiten Activiteiten om het doel te bereiken zijn 20 : 1. Gebruik maken van basisvoorzieningen Op de eerste plaats is voor de veelplegers die dak- en thuisloos zijn nodig dat zij gebruik kunnen maken van minimale opvang zoals slaapplaatsen, wasgelegenheid en maaltijden. Op regionaal niveau is gekozen voor centrale opvang in de gemeente Leiden en waar mogelijk decentrale opvang. Minimale basisvoorzieningen, bed, bad en brood, kan volgens de werkgroep rekenen op een breed draagvlak. De eventuele weerstand zit hem meestal in de plek waar deze voorzieningen gerealiseerd moeten worden. Het Inloophuis van Stichting De Brug in Katwijk voorziet in middagopvang en warme maaltijden. Slaapplaatsen ontbreken in de KRV-gemeenten. Het kunnen beschikken over voldoende basisvoorzieningen biedt ook nadere mogelijkheden voor reïntegratie èn garanties voor het terugdringen van de overlast. 2. Een persoonsgericht behandelplan en huisvesting Een aantal veelplegers kan voor een begeleide terugkeer in de KRV-gemeenten hulp krijgen vanuit het Project Reïntegratie van het Platform Kocon. De uitvoering van het casemanagement ligt in handen van Stichting De Brug. Vanuit het project wordt nauw samengewerkt met verschillende (zorg)instellingen en de woningbouwcorporaties. De begeleiding door mentoren is een extra en zeer waardevolle aanvulling. De hulp start waar mogelijk vanuit detentie. Voorwaarde is dat de veelpleger bereid is zicht te binden aan afspraken. Het Indicatieteam stelt een behandelplan op en vraagt een woning aan bij de woningbouwcorporatie. Na vrijlating ondertekent de persoon in kwestie een overeenkomst waarin hij/ zij akkoord gaat met het behandelplan. Na akkoord voor het behandelplan en het doorspreken van de gebruikersovereenkomst, kan de deelnemer een gebruiksovereenkomst voor een woning ondertekenen. Behandeling voor verslavings- en/of psychiatrische problemen vormt altijd een onderdeel van het behandelplan als hulp bij het opbouwen van een ander leven. Het gebruik van de woning maakt onderdeel uit van de aanpak en wordt gecombineerd met woonbegeleiding door de casemanager en de mentor. Bij succesvol verloop kan de gebruiksovereenkomst na een jaar omgezet worden in een huurovereenkomst. 3. Inzet van justitiële mogelijkheden in combinatie met een reïntegratietraject. Waar mogelijk en zinvol wordt aangedrongen op het gebruik van de Wet Inrichting voor Stelselmatige daders (ISD) 21 of een voorwaardelijke straf 22 gekoppeld aan deelname aan het Project Reïntegratie. 4. Verbetering van het lokale reïntegratieproces In de praktijk blijkt (telkens weer) dat het veel tijd en energie vergt allerlei zaken te regelen op individueel niveau zoals het aanvragen van een uitkering, het regelen van schuldhulpverlening, medicijnen, enzovoorts (zie Bijlage 7). De werkgroep pleit voor nadere afstemming en afspraken met de gemeenten zodat genoemde aandachtpunten sneller en beter geregeld kunnen worden In hoofdstuk 6 Gewenste aanpak werkgroep Veelplegers volgt een uitgebreide beschrijving. Per 1 oktober 2004 is de Wet plaatsing in een Inrichting voor Stelselmatige daders (ISD) van kracht. Veelplegers kunnen hiermee een aanvullende vrijheidstraf (tot maximaal twee jaar) opgelegd krijgen in een speciale justitiële inrichting. Het aantal beschikbare plaatsen voor ISD is 544. In 2007 uitgebreid tot Het justitiebeleid richt zich op het toeleiden van criminele drugsgebruikers naar zorgtrajecten als alternatief voor vervolging en sancties. In het strafrechtelijk proces bestaan mogelijkheden voor gebruikers om in te stromen in een zorgtraject. In de begin- en eindfase gebeurt instroom op vrijwillige basis. Tijdens voorlopige hechtenis bestaat de mogelijkheid van (voorwaardelijk) sepot en van schorsing van de hechtenis onder voorwaarden, waarbij de voorwaarde bestaat uit deelname aan een zorgtraject. Bij voorgeleiding en zitting kan een voorwaardelijke straf worden opgelegd met als voorwaarde deelname aan een zorgtraject. 15

16 4. Risicofactoren De problematiek van veelplegers kent een multidimensionele karakter; meerdere risicofactoren tegelijkertijd, in combinatie met elkaar, spelen een rol. Geen of een laag inkomen kan leiden tot terugval in criminaliteit omdat men niet in staat is om voor eten of kleding te betalen; het kan ook sociale isolatie tot gevolg hebben, omdat het geld en de gelegenheid ontbreken voor het onderhouden van sociale contacten. Het is van belang dat de aanpak zich ook richt op de multidimensionaliteit van risicofactoren en de opeenhoping van effecten van risicofactoren. Hierbij spelen factoren als inkomen en woonsituatie een grotere rol dan andere factoren zoals de beperkte mobiliteit. Veel veelplegers stranden al bij het eerste loket dat zij tegenkomen. Zij zijn teleurgesteld in het maatschappelijk systeem en niet meer gemotiveerd om hun niet-criminele mogelijkheden te ontplooien. Laat staan dat zij zich laten aanspreken op hun verantwoordelijkheid als medeburger. Oplossingen zullen veelal buiten de bestaande en geëigende paden liggen. Mede gelet op de risico s (zie schema hieronder) is de werkgroep van mening dat het doel en de verwachtingen realistisch moeten zijn. De roep om resultaten is tegenwoordig enorm groot, maar de leefomstandigheden en de leefstijl van deze groep is zodanig dat de kansen op een snelle reïntegratie reëel beschouwd klein zijn. Een succesvolle aanpak vraagt in ieder geval een langdurige begeleiding en het wegnemen van belemmeringen en risico s. Hiertoe is affiniteit nodig voor de doelgroep en de wil om op zoek te gaan naar creatieve wegen die oplossingen bieden. Schema risicofactoren Individuele factoren Niet beïnvloedbaar - leeftijd - geslacht - burgerlijke staat - familie- en gezinssamenstelling - sociale afkomst - etniciteit Wel beïnvloedbaar - woonsituatie - gezondheid - verslaving - inkomen en schulden - dagbesteding - arbeidsmarktpositie - zelfredzaamheid - opleiding - sociaal netwerk - motivatie: herstel gezichtsverlies Factoren buiten het individu: Instanties, bedrijven, burgers - inadequate uitvoering - wachttijden - financiële drempels - risicoselectie (door werkgevers, banken, zorgverzekeraars, e.d.) - morele afkeuring, buiten sluiten, stigmatisering - - huisvesting Overheid - ontoereikend beleid - onvoldoende beschikbaarheid voorzieningen - onvoldoende toegang voorzieningen - wetgeving en regels Maatschappelijke ontwikkelingen - economische recessie - individualisering - bureaucratisering - verstedelijking - vergrijzing 16

17 5. Actoren In schema zijn de volgende actoren te onderscheiden: Op microniveau: Mesoniveau Macroniveau: het individu zelf, familie, informele netwerken in de eigen buurt. uitvoerende instanties; zoals uwv, sociale diensten, gezondheidszorg- en welzijnsinstellingen, verenigingen, cliëntenorganisaties, belangenorganisaties of bedrijven. De samenleving als geheel, bijv. het beleid en de wet- en regelgeving van de overheid Als relevante actoren kunnen worden onderscheiden: 1. Mentoren 2. Familie en relaties 3. Verslaving- en psychiatrische zorginstellingen 4. Woningbouwcorporaties 5. KRV-gemeenten 6. Politie en justitie 7. Advocatuur 8. Werkgroep Veelplegers 9. GGZ Parnassia Reclassering 10. Gemeente Leiden (als centrumgemeente) 11. Overige instellingen en belanghebbenden 1. Mentoren Kenmerkend voor de werkwijze binnen het Project Reïntegratie is het casemanagement door een professionele hulpverlener in combinatie met mentoren die de deelnemers een één op één begeleiding kunnen bieden. De begeleiding is langdurig en intensief. Een aantal mentoren van het Project Reïntegratie is ook bereid personen te begeleiden uit de doelgroep veelplegers. De huidige groep mentoren (14) zal uitgebreid moeten worden. Trefwoorden die het werk van de mentoren typeren: lokale vrijwilligers, (ondersteund door professionele begeleiding), persoonlijk, flexibel, ontmoetingen in de gevangenis en in de directe leefomgeving. Hulp bieden en meegaan naar afspraken voor het regelen van zaken zoals werk, uitkering, werk, verzekeringen en schulden. Hulp bij financiën en organiseren / aanleren van huishoudelijk werk. De mentor die het contact gaat opbouwen en onderhouden is geen hulpverlener maar iemand die naast de deelnemer gaat staan en met hem of haar zorgt dat de afstand tot de gewone (niet criminele) maatschappij kleiner wordt. Tijdens detentie wordt al verbinding gemaakt met mensen vanuit de eigen leefgemeenschap, het dorp van herkomst. Dit gebeurt door contact via post, telefoon en bezoek. De taken van de mentoren liggen niet vast van tevoren, dit hangt af van de mogelijkheden van de persoon en het behandelplan. De mentoren van het Project Reïntegratie nemen jaarlijks deel aan twee trainingsbijeenkomsten uitgevoerd door medewerkers van Parnassia, als samenwerkingspartner van het project. De mentoren hebben te kennen gegeven om zoveel als mogelijk zelf de woonbegeleiding invulling te willen geven. Tijdens een van de trainingen zal het onderwerp woonbegeleiding aandacht krijgen op basis van de expertise van Parnassia. 2. Familie en relaties Familie en relaties worden betrokken in de begeleiding. Zij vormen een belangrijke voorwaarde om het contact met de normale maatschappij te herstellen. Het geloof in de veelpleger als persoon is in eigen kring vaak grondig verstoord en het kost tijd om dit vertrouwen te herstellen. Dit gaat vaak niet zonder een vorm van bemiddeling. Binnen het project willen wij voorkomen dat de familieleden aangewezen worden als de partij die vanzelfsprekend een veelpleger onderdak en opvang moet bieden. Daarvoor zal eerst een vorm van herstel in de relatie moeten optreden. Begeleiding kan plaats vinden in individuele gesprekken bij de verschillende organisaties, waaronder Parnassia, Stichting De Brug, GGZ Duin- en Bollenstreek en/ of de Vereniging Relaties (Ex) Gedetineerden. 17

18 3. Verslaving- en psychiatrische zorg De groep veelplegers kampt vaak met verslaving èn psychiatrische problematiek. GGZ-Duin en Bollenstreek, Parnassia en Stichting De Brug participeren vanaf het begin in de werkgroep. Vanuit de genoemde organisaties neemt een hulpverlener zitting in het in te stellen Indicatieam, waarin onder andere het behandelplan wordt opgesteld. Daarnaast biedt Parnassia in Katwijk behandeling, outreachende zorg (TOP) en methadonverstrekking. De GGZ Duin en Bollenstreek zal, waar nodig, psychiatrisch advies worden gevraagd. Verder wordt met de GGZ bekeken wat voor mogelijkheden er zijn om psychiatrisch onderzoek al tijdens detentie te laten plaatsvinden zodat de opvang in de eigen gemeente beter voorbereid kan worden. 4. Woningbouwcorporaties Woonstichting KBV 23 en Woonstichting Spirit 24 zijn betrokken in de planvorming van de werkgroep. Beide corporaties zijn bereid mee te werken aan het Project Reïntegratie door het reserveren van huurwoningen in de KRV-gemeenten voor het Project Reïntegratie. 25 Woonstichting KBV heeft de juridische onderbouwing uitgewerkt. Hiertoe is onder andere een gebruiksovereenkomst opgesteld voor een jaar en een aanbiedingsbrief waarin verwezen wordt naar het behandelplan van het Project Reïntegratie. Voor de corporaties geldt dat zij meewerken op basis van de volgende uitgangspunten: - de belangrijkste regels voor huurders zijn ook van toepassing op deze groep, dat wil zeggen: geen overlast veroorzaken en geen huurschuld. - de corporaties zijn verantwoordelijk voor (het onderhoud van) de woningen; de verantwoording voor het zorgaanbod ligt in handen van professionele zorginstellingen. 5. KRV-gemeenten De gemeenten hebben een belangrijke rol. Op grond van de Gemeentewet hebben gemeenten de algemene verantwoordelijkheid zich in te zetten voor het welzijn van hun inwoners. De Gemeentewet geeft gemeenten de fundamentele verantwoordelijkheid zorg te dragen voor het voorkomen en oplossen van sociale problemen. Door het terugtreden van de rijksoverheid krijgt de lokale overheid een veel grotere verantwoordelijkheid, waaronder de regie 26 voor initiatieven op lokaal niveau. Het zijn primair de gemeenten die hiervoor verantwoordelijk zijn. Datzelfde geldt voor nazorg, die plaats vindt in het verlengde van justitiële trajecten. In de nota Lokaal Gezondheidsbeleid Katwijk, Rijnsburg en Valkenburg wordt aandacht voor maatschappelijke opvang 27 genoemd, waarbij de nadruk van beleid ligt bij het maatschappelijk herstel. Een goed voorbeeld is huisvesting. Het ontbreken van adequate huisvesting is een belangrijke criminogene factor. Het is van belang dat dak- en thuislozen, waaronder veelplegers, beschikken over een vaste woon- of verblijfplaats. In die gevallen waarin een permanente huisvesting (nog) niet of niet meer beschikbaar is, zal een beroep op maatschappelijke opvangvoorzieningen nodig zijn. Vanuit de Huisvestingswet (HVW) heeft een gemeente de mogelijkheid om regels op te stellen of overeenkomsten met verhuurders af te sluiten bij de verdeling van de woningen in hun gemeente. De gemeentelijke diensten spelen bij de preventie en nazorg van kwetsbare groepen een belangrijke rol in het verbeteren van de mogelijkheden op het gebied van inkomen, scholing, werk of dagbesteding, schuldhulpverlening en huisvesting. De werkgroep vraagt de KRV-gemeenten om extra inspanningen te leveren. Als concrete voorbeelden noemen we hier: het realiseren van een lokaal postadres, een verruiming van regels Voorheen Katwijksche Bouwvereeniging. Nieuwe naamgeving na fusie. Voorheen: Woningbouwcorporatie de Brittenburg en Spinoza Op termijn biedt de voorgestelde aanpak van begeleid wonen ook mogelijkheden voor andere dak- en thuislozen, bijvoorbeeld de (her-)huisvesting van overlastveroorzakende huurders ('laatste kans'). Regie houdt dan in: zorgen voor afstemming en samenhang tussen alle markt- en maatschappelijke partijen werkzaam op de terreinen wonen, zorg en maatschappelijke ondersteuning. Maatschappelijke opvang wordt opgevat als de aanpak van problemen op het vlak van wonen, werken, relaties, financiën, en fysieke verzorging. Een ander uitgangspunt is een optimale afstemming tussen vraag en aanbod met een integraal aanbod en een goede afstemming op de individuele vraag. 18

19 voor hulp bij schulden en uitkeringen, een (voorschot)regeling bij vrijlating, het automatische overmaken van (vaste) lasten zoals huur, gas, water en licht en de mogelijkheid om een wekelijks bedrag uit te keren (zie Bijlage 7) 6. Politie en justitie Politie Hollands Midden, afdeling Katwijk heeft de aanpak van Veelplegers in de prioriteitenlijst 28 opgenomen. Deelname aan de werkgroep geeft hieraan uitvoering. In 2004 is door politie en justitie een nieuwe werkwijze met betrekking tot veelplegers geïntroduceerd. Steeds terugkerende daders van misdrijven worden op basis van landelijke criteria opgenomen op een lijst, waarvoor een speciaal regiem geldt. Via een zogenaamd adoptiemodel worden veelplegers extra in de gaten gehouden door de politie. Deze werkwijze zal in 2005 worden voortgezet en geborgd. De Wet Inrichting Stelselmatige Daders (ISD) biedt de mogelijkheid om veelplegers te veroordelen tot langdurige detentie. Hiertoe worden veelplegerscellen beschikbaar gesteld. Afgesproken is om in samenspraak met het Openbaar Ministerie (OM), verantwoordelijk voor het vervolgen van strafbare feiten, aan te dringen op het gebruik van de ISD in combinatie met het Project Reïntegratie. Bij meldingen van overlast controleert de politie en maakt hiervan direct melding bij de casemanager van het project en de woningbouwcorporatie indien dit mensen betreft die deelnemen aan het Project Reïntegratie. Vervolgens vindt hierover overleg en afstemming plaats met de casemanager, de aangewezen medewerker van betrokken woningcorporatie en politie. De politie assisteert bij eventuele huisuitzetting. Op basis van good practices kan nader onderzocht worden wat de inzet van de politie kan betekenen. Vooralsnog ligt de prioriteit bij opvang en nazorg. 7. Advocatuur Vanuit de advocatuur kunnen veelplegers tijdens het strafproces gemotiveerd worden om deel te nemen aan specifieke (zorg)programma s. De advocaat die deelneemt aan de Werkgroep Veelplegers kent veel van de mensen uit de doelgroep. Bij doorgang van de pilot informeert hij andere advocaten over de aanpak en de mogelijkheden van het Project Reïntegratie. Daarnaast zal de advocatuur gevraagd worden mee te werken aan het uitwisselen van informatie (binnen de geldende regelgeving en beroepsethiek). 8. Werkgroep Veelplegers In de Werkgroep Veelplegers nemen van meet af aan vertegenwoordigers van organisaties deel die vanuit de eigen deskundigheid en taken een bijdrage kunnen leveren aan de ontwikkeling en uitvoering van een gezamenlijke en lokale aanpak voor een begeleide terugkeer van veelplegers. Stichting De Brug (ambulante verslavingszorg en opvang) Parnassia (verslavingsreclassering en verslavingszorg) GGZ Duin- en Bollenstreek Politie Hollands Midden, team Katwijk Huisartsen Advocatuur Woonstichting de KBV Gemeenten Katwijk, Rijnsburg en Valkenburg 29 Platform Kocon (Project Reïntegratie) De wederzijdse inspanningen en taken worden zo concreet mogelijk afgesproken in een convenant, zodat de partners elkaar op die afspraken kunnen aanspreken. Het Indicatieteam is primair verantwoordelijk voor het opstellen van een behandelplan. Na de start van de pilot in 2006 blijft de Werkgroep Veelplegers bijeen komen. Het overleg wordt tenminste vier maal per jaar gehouden. In het overleg vindt uitwisseling van informatie plaats van het verloop (door de casemanager) en wordt waar nodig actie ondernomen voor nadere afstemming en mogelijkheden. De samenstelling kan naar behoefte aangevuld/ gewijzigd worden, gebaseerd op ontwikkelingen en uitvoeringsvraagstukken. De agenda wordt in samenspraak tussen de Zie Jaarplan Politie Hollands Midden (Top 5). Tweemaandelijks vindt overleg plaats met de portefeuillehouders zorg en welzijn van de KRV-gemeenten en het Platform Kocon, waarin regelmatig verslag wordt uitgebracht van de ontwikkelingen. De beleidsmedewerker van de gemeente Katwijk neemt deel aan de Werkgroep Veelplegers en het Platform OGGZ. 19

20 portefeuillehouder en de voorzitter van het Platform Kocon bepaald. De (gedelegeerde) regie van het overleg is in handen van de Platform Kocon. 9. GGZ Reclassering Parnassia GGZ Reclassering Parnassia participeert van meet af aan als samenwerkingspartner in het Project Reïntegratie. Overeengekomen is dat de samenwerking uitgebreid kan worden naar de doelgroep veelplegers uit de KRV-gemeenten. Hiertoe wordt de veelplegerslijst uit de KRV-gemeenten actief gevolgd door GGZ Reclassering Parnassia. Tijdens indicatie en het opstellen van een behandelplan is het van groot belang dat er zo vroeg mogelijk contact is met Parnassia voor informatieuitwisseling. Parnassia stelt immers het adviesrapport op voor het justitiële traject van een veelpleger, dat kan ook een ISD-traject zijn. Voor trajectbegeleiders van Parnassia is het van belang dat zij terugkoppeling krijgen hoe de invulling van een traject verloopt. Hiertoe is contact met de casemanager afgesproken. Afgesproken is verder dat cliënten van GGZ Reclassering Parnassia actief gewezen wordt op de mogelijkheden van het Project Reïntegratie. Een (aanvraag voor) diagnose door de Forensische Polikliniek van Parnassia is op langer termijn eveneens een optie (momenteel nog niet volledig operationeel). Met behulp van de veelplegerslijst is nagegaan of en welke mensen al in een justitieel traject zijn opgenomen. Van de lijst met 26 veelplegers zijn er op dit moment 6 actief bij de Reclassering; dat wil zeggen dat er sprake is van een opdracht vanuit Justitie om bijvoorbeeld een Toezicht uit te voeren of een Voorlichtingsrapport over een cliënt te schrijven. 19 personen van de lijst zijn op dit moment statisch, er is geen bemoeienis op dit moment maar zij zijn wel bekend. 1 persoon is niet bekend. Wanneer veelplegers, statisch of actief, gezien hun antecedenten vanuit het Openbaar Ministerie in aanmerking komen voor de ISD maatregel dan wordt Parnassia gevraagd om over hen te rapporteren en het vervolgtraject met hen uit te voeren. Vanuit deze taakstelling zal overleg plaats vinden; direct met de casemanager en/ of binnen het bestaande Begeleidingsteam van het Project Reïntegratie 10. Gemeente Leiden In de conceptnota regiovisie wordt de maatschappelijke opvang meer nadrukkelijk betrokken en wordt gepleit voor nader onderzoek naar mogelijkheden om een aantal diensten zoals uitkeringen, woonbegeleiding en budgetbeheer decentraal aan te bieden. De Werkgroep heeft de gemeente Leiden voorgesteld om hiermee in de KRV-gemeenten bij wijze van proef aan de slag te gaan. De gemeente Leiden moedigt de initiatieven van het Platform op dit terrein aan. De gemeente Leiden ontvangt als centrumgemeente voor de regio Zuid Holland Noord een doeluitkering van het Rijk. Een plan van aanpak, ook lokaal, moet bij voorkeur passen binnen de Regionale beleidsvisie maatschappelijke opvang en verslavingsbeleid en het daaraan gekoppelde Activiteitenplan. De werkgroep heeft hier rekening mee gehouden. Naast aanvullende financiering van het Project Reïntegratie voor de doelgroep veelplegers, vraagt de werkgroep de gemeente Leiden mee te werken aan de uitvoering van het verzoek om slaapplaatsen te reserveren bij Stichting De Binnenvest voor inwoners uit de KRV-gemeenten, zodat bv. bij huisuitzetting een alternatief voor handen is. Hierbij is het nadrukkelijk niet te bedoeling dat slaapplaatsen onbezet blijven wanneer er geen beroep op wordt gedaan. 11. Andere organisaties Wanneer de KRV-gemeenten de voorgestelde aanpak ondersteunen, zal de daarop volgende periode aangegrepen worden om nadere mogelijkheden uit te werken. Zo kan verdere informatie gevraagd worden en/of afstemming plaats vinden met overige organisaties die een rol (kunnen) spelen, zoals: Stichting De Binnenvest Zorgoverleg Katwijk GGD Zuid Holland Noord (bv. Meldpunt Vangnet en Advies en medisch spreekuur) Forensische polikliniek Parnassia Valent RDB (Verpleging &Verzorging, Thuiszorg en Maatschappelijk Werk) Reïntegratiebedrijven (onder andere De Maregroep en GEJA in Leiden) 30 Omdat het grootste aantal daklozen uit centrumgemeente Leiden komt én vanwege efficiencyoverwegingen (een lokaal aanbod is moeilijk te financieren) is de werkgroep het eens met de uitgangspunten in de regiovisie dat de dag- en nachtopvang vooral in Leiden geconcentreerd blijft. 20