Wat is Just Enough Architectuur?

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Wat is Just Enough Architectuur?"

Transcriptie

1 Wat is Just Enough Architectuur? Scope en diepgang voor Project Start Architecturen Thesis Pro Education Master in Management en ICT Versie: 1.00 Datum: 1 oktober 2010 Status: Definitief Auteur: Jacob Boer Jacob.boer@tiscali.nl

2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 Lijst met afbeeldingen... 3 Lijst met tabellen... 3 Voorwoord... 4 Management Samenvatting Onderzoeksopzet Het afslagbord komt voor de afslag Doel van het onderzoek Centrale vraagstelling Onderzoeksvragen Theoretisch model Definities Research strategie: Action Research Afbakening en verantwoording keuzes Structuur van dit document Architectuur, scope en diepgang en bruikbaarheid in de literatuur Werken onder architectuur Enterprise Architectuur, Domein Architectuur en Project Start Architectuur De rol van de Project Start Architectuur Dimensies van scope en diepgang Bepalende factoren voor scope en diepgang Bruikbaarheid Conclusies en vervolgvragen Onderzoeksmethodologie Veranderen en onderzoek doen: Action Research Praktische en wetenschappelijke relevantie: Grounded Action Research Issues met Action Research in de eigen organisatie Het object van zelfstudie Dataverzameling Samenvatting methodologie Praktijk en resultaten Diagnosing: Bepalende factoren voor scope en diepgang in de praktijk Planning Action: Naar een concept werkwijze Taking Action: De werkwijze toegepast in de praktijk Evaluating Action: De werkwijze geëvalueerd Conclusies en aanbevelingen Bepalende factoren voor scope en diepgang Een werkwijze om de agenda te bepalen Bruikbaarheid Over architectuur: Bottom Up Architectuur Methode van Onderzoek Aanbevelingen m.b.t. de inbedding van de werkwijze in de organisatie Aanbevelingen voor verder onderzoek Reflectie op het onderzoek Reflectie op de bruikbaarheid van buiten de onderzochte organisatie Literatuur Bijlagen & Digitale Audit Trail Pagina 2 van 65

3 Bijlage 1. Audit Trail Bijlage 2. Bronnen Allianz / Architectuur artefacten Bijlage 3. Begrippen en afkortingen Bijlage 4. Projecten Bijlage 5. Van interviews naar checklist: Coding Tables Bijlage 6. Concept werkwijze - Stappenplan Bijlage 7. Concept Werkwijze - Checklist Bijlage 8. Taking Action Project Affinity Portal Aandachtspuntentabel Issue-Matrix Aandachtspunten in DYA raamwerk Bijlage 9. Taking Action - Architectuuraandachtspunten Bijlage 10. Vragenlijsten Bruikbaarheid Evaluatie bruikhaarheid Werkwijze Scope en Diepgang PSA (gesloten vragen) Evaluatie bruikhaarheid Werkwijze Scope en Diepgang PSA (open vragen) Bijlage 11. Resultaten Evaluating Action Resultaten gesloten vragen enquête bruikbaarheid Resulaten open vragen enquête bruikbaarheid Evaluatie werkwijze ruwe data enquête en gesprekken Bijlage 12. Digitale bijlage: CD-Rom Lijst met afbeeldingen Figuur 1: Centrale vraagstelling... 8 Figuur 2: Theoretisch model... 9 Figuur 3: Action Research cyclus Figuur 4: Feedback volgens Foorthuis Figuur 5: Bottom Up Architectuur gebaseerd op Foorthuis Figuur 6: DYA Raamwerk Figuur 7: Issue-Matrix - Impact en waarschijnlijkheid, gebaseerd op TOGAF Figuur 8: Action Research Cycle en Learning Cycle Figuur 9: Focus van researcher en systeem volgens Coghlan Lijst met tabellen Tabel 1: Abstractieniveaus Architectuur Tabel 2: Projecten en aandachtsgebieden Tabel 3: Activiteiten per fase Tabel 4: Methoden van dataverzameling Tabel 5: Bepalende factoren scope en diepgang Tabel 6: Werkwijze bepalen scope en diepgang Tabel 7: Bijzonderheden projecten Tabel 8: Projecten en architecten Tabel 9: Project Affinity Portal - Aandachtspuntentabel Tabel 10: Project Affinity Portal - Issue-Matrix Tabel 11: Project Affinity Portal - Aandachtspunten in DYA raamwerk Tabel 12: Aandachtspunten per project Tabel 13: Aandachtspunten per DYA rij en uitwerkcategorie Tabel 14: Aandachtspunten in het DYA raamwerk Tabel 15: Uitwerkcategorieen per DYA domein Tabel 16: Resultaten gesloten vragen bruikbaarheid Tabel 17: Resultaten open vragen enquête bruikbaarheid Tabel 18: Ruwe data evaluatie en enquête Pagina 3 van 65

4 Voorwoord Dit onderzoek vormt de afsluiting van een periode van drie jaar waarin ik aan de Master in Management en ICT van Pro Education heb deelgenomen. Doordat de inhoud van de studie dicht op mijn werkzaamheden in de ICT lag, heb ik in alle fases van de studie het geleerde in de praktijk kunnen toepassen. Dit onderzoek is daar geen uitzondering op. Als verantwoordelijke voor het architectuurproces had ik de kans theorieën en ideeën over Architectuur in een actieonderzoek in de praktijk te toetsen en daarmee een bijdrage te leveren aan het verbeteren van dat architectuurproces. Een belangrijk deel van het plezier in dit onderzoeksproject komt voort uit de samenwerking met de architecten. Zij hebben ideeën geleverd, hebben gediscussieerd, hebben de ideeën toegepast en daarvan verslag gedaan. Ze zijn kritisch geweest en hebben veel tijd geïnvesteerd in mijn afstudeeronderzoek. Ze hebben al tijdens het onderzoek laten zien dat het de moeite loont te reflecteren op de eigen werkpraktijk, door de nieuwe inzichten toe te passen. Graag wil ik Albert, Chris, Hans en Rob bedanken voor hun inzet en positieve bijdragen. De inhoudelijke reacties van Gerrit Jan, Johan en Martin hebben me geholpen het onderzoek goed af te bakenen en hun belangstelling heeft me mede in beweging gehouden. Jelle heeft met kritische correctierondes bijgedragen aan de leesbaarheid van dit onderzoek. Inhoudelijk heeft het onderzoek veel voldoening gebracht, logistiek heeft het voor de nodige uitdagingen gezorgd. De balans tussen een uitdagende studie, een veeleisende baan en een geweldig gezin was de laatste maanden verstoord. Mijn kinderen Jelle, Lotte en Niels en mijn partner Olga hebben heel wat te verduren gehad. Vanaf nu komen ze weer op de eerste plaats. Jacob Boer September 2010 Pagina 4 van 65

5 Management Samenvatting Architectuur geeft richting aan de ontwikkelingen binnen een organisatie en moet die richting op tijd aangeven. Een Project Start Architectuur (PSA) is daarbij een hulpmiddel om die richting mee te geven aan een startend project. In een organisatie waar de Architectuur nog niet algemeen is uitgewerkt, is het voor de architecten vaak problematisch om op tijd te achterhalen wat de juiste vragen zijn en op welk moment en met welke diepgang die beantwoord moeten worden. In dit onderzoek wordt, in aanvulling op begrippen uit de Architectuurliteratuur, in de praktijk onderzocht welke factoren een rol spelen bij het bepalen van scope en diepgang. Vervolgens wordt een werkwijze beschreven waarmee bij aanvang van de werkzaamheden de aandachtspunten geïnventariseerd worden en vertaald worden in prioriteiten voor het project. Uit het onderzoek komt naar voren dat de beschreven werkwijze de architecten helpt witte vlekken in kaart te brengen en op basis daarvan prioriteiten en diepgang inzichtelijk helpt te maken en te presenteren in de vorm van een Issue-Matrix. Hierdoor wordt het mogelijk met het projectmanagement een onderbouwde dialoog te voeren over de architectuurprioriteiten en de bijbehorende planning en resources. Voor de onderzochte organisatie treedt een onverwacht maar welkom effect op. Toepassing van de werkwijze helpt de architecten hun blikveld te verbreden van de Informatie Architectuur, waar hun oorsprong ligt, naar de Business Architectuur en de Technische Architectuur. Een belangrijke aanbeveling voor de onderzochte organisatie is om structureel, in de besluitvormingsfase tijd en capaciteit in te plannen om voor de feitelijke start van projecten de beschreven werkwijze toe te passen. Op die manier kan de PSA op tijd de richting aangeven voor de belangrijkste Architectuurvraagstukken. Het verdient nader onderzoek om te bepalen hoe vanuit de Project Start Architecturen als het ware Bottom Up een Enterprise Architectuur en Domein Architecturen opgebouwd kunnen worden. Pagina 5 van 65

6 1 Onderzoeksopzet 1.1 Het afslagbord komt voor de afslag Wanneer een organisatie niet Just in Time, Just Enough architectuurdiensten kan leveren, ontstaan er problemen. Op de snelweg van de vooruitgang razen de projecten de afslag voorbij zonder dat ze ooit een afslagbord te zien krijgen met de gewenste bestemmingen. Gedreven door de projectplanning kiezen ze dan voor oplossingen die bij het project passen en die niet per definitie bij de Architectuur van de organisatie op de lange termijn passen. Of projecten kiezen oplossingen waarop ze later moeten terugkomen. Een voorbeeld daarvan is te vinden in Kader 1. Een snel veranderende wereld vraagt om bedrijven die zich snel aan kunnen passen. Het onder Architectuur ontwikkelen van bedrijfsprocessen en informatiesystemen kan daar aan bijdragen (Schekkerman 1999; Rijsenbrij, Schekkerman e.a. 2004; Lankhorst 2005; Foorthuis en Brinkkemper 2007). Voor de architectuurmethode DYA is snelheid zelfs één van de uitgangspunten (Wagter, van den Berg e.a. 2001). Maar het denken over Architectuur kost tijd. Wanneer er al veel is uitgewerkt van de architectuurdomeinen en wanneer er uit de uitgewerkte Enterprise Architectuur, Domein Architectuur of Referentiearchitecturen kan worden geput, dan is het op tijd aangeven van de richting door de architecten geen probleem. Dat is de manier waarop methodes als DYA (Dynamische Architectuur) en TOGAF (The Open Group Architecture Framework) werken: vanuit het kader van een Enterprise Architectuur naar een op de specifieke oplossing gerichte Architectuur (Rijsenbrij, Schekkerman e.a. 2004; van den Berg, Blom e.a. 2009). Indien organisaties minder volwassen zijn in het omgaan met Architectuur of indien architectuurdiensten worden gevraagd op domeinen die nog sterk in ontwikkeling zijn, dan is het niet eenvoudig voor de architecten om de leversnelheid af te stemmen op de snelheid waarmee architectuurdiensten nodig zijn. Ook in de organisatie waar dit onderzoek zich afspeelt lopen de projecten voor op wat er vanuit de architectuurdomeinen ontwikkeld wordt. De projecten nemen al architectuurdiensten af en hebben daarbij haast: het bedrijf wil verder. Niet alleen ontbreekt het in deze organisatie aan een uitgekristalliseerde Enterprise Architectuur, ook is het werken onder Architectuur nieuw voor de organisatie. Project Start Architectuur in het Front End project: Afslag gemist In de eerste fase van het Front End project is een algemene, publieke website gerealiseerd. Een website die voor iedereen toegankelijk is en gericht is op het overbrengen van algemene informatie over de organisatie en haar producten en diensten. Hiervoor is in een Project Start Architectuur (PSA) beschreven welke componenten daarvoor nodig waren en wat daarvan de samenhang was. De in de PSA beschreven Architectuur is geïmplementeerd in de vorm van servers, content management systeem en andere zaken. In de volgende fase werd duidelijk dat er ook een afgesloten gedeelte op de website moest komen. Daarin kunnen klanten inloggen en specifiek op hen afgestemde informatie krijgen. Bij het opstellen van de PSA voor deze tweede fase, bleek de in de eerste fase gerealiseerde architectuur niet geschikt om deze nieuwe mogelijkheden te ondersteunen. Er was een andere inrichting nodig van servers en content management systeem. Een deel van de inrichting van de eerste fase moest opnieuw en anders worden uitgevoerd. Dit bracht extra kosten en tijdverlies met zich mee. Wanneer bij het opstellen van de eerste PSA de tijd was genomen om voldoende ver vooruit te kijken, dan hadden deze extra kosten en dit tijdverlies voorkomen kunnen worden. Kader 1: Voorbeeld Project Start Architectuur Front End project Pagina 6 van 65

7 De architecten in de onderzochte organisatie worstelen met de vraag: Wat is op dit moment de goede breedte en diepgang voor het architectuurproduct dat ik aan het opstellen ben?. Ze baseren zich daarbij voornamelijk op hun eigen ervaring en die van de collega s met wie ze over hun producten van gedachten wisselen. Een vaste werkwijze of checklist hanteren ze daarbij niet. Een te ruime scope of teveel diepgang van de architectuurproducten leidt tot verwarrende documenten, papieren tijgers, overschrijding van het budget, vertraging in het project en onnodige inperking van de vrijheden van de ontwerpers en ontwikkelaars in het vervolgtraject. Onvolledigheid of een gebrek aan diepgang echter, leidt tot producten die van beperkt nut zijn. Ook leidt voortschrijdend inzicht 1 tot ongewenste aanpassingen van recent geïmplementeerde oplossingen (Wagter, van den Berg e.a. 2001) (TheOpenGroup 2009) (van den Berg en van Steenbergen 2004). Een architectuurdienst waarbij Architectuur en projecten samenkomen is het opstellen van de Project Start Architectuur (PSA) bij aanvang van een project. Een PSA geeft volgens Foorthuis (2007) op basis van de Enterprise Architectuur en Domein Architectuur de beperkingen en de richting voor de verdere uitwerking van een project. Juist in situaties waarin er nog weinig af te leiden valt uit Enterprise Architectuur en Domein Architectuur moeten de architecten er hier precies op tijd bij zijn om het project de juiste richting op te sturen. Er ontbreekt in de geraadpleegde architectuurmethoden een pragmatische werkwijze, om bij aanvang van een architectuurvraagstuk, op systematische wijze te bepalen wat de scope en diepgang moeten zijn van het op te leveren product. Dit onderzoek richt zich dan ook op het ontwikkelen van een dergelijk werkwijze voor architecten, een werkwijze om tot een Just Enough, Just in Time Project Start Architectuur te komen. Het onderzoek spitst zich toe op de situatie waarbij nog geen uitontwikkelde Enterprise Architectuur of Domein Architectuur beschikbaar is en waarbij de architectuurdiscipline nog in de kinderschoenen staat. 1.2 Doel van het onderzoek Het onderzoek heeft als doel door literatuuronderzoek en door actieonderzoek in de praktijk bij Allianz een werkwijze te ontwikkelen, die architecten behulpzaam is bij het bepalen van de scope en diepgang van hun dienstverlening en die daarbij behulpzaam is bij het vaststellen van de prioriteiten. Anders geformuleerd is het doel een werkwijze te ontwikkelen, die bij het werken aan een PSA kan worden toegepast om specifiek te maken wat voor deze PSA Just Enough, Just in Time is. Deze werkwijze zou binnen de onderzochte organisatie, maar ook voor andere IT organisaties bruikbaar moeten zijn en een praktische aanvulling kunnen bieden op de Architectuur Body of Knowledge en methodes als DYA en TOGAF. Aangezien de Enterprise Architectuur en Domein Architecturen van de organisatie waar het onderzoek uitgevoerd wordt, nog in de kinderschoenen staan, zal de werkwijze vooral bruikbaar zijn voor organisaties die hun Architectuur nog aan het ontwikkelen zijn. De veronderstelling achter het onderzoek is dat de veranderdruk vanuit de organisatie steeds dusdanig groot is en de voor Architectuur beschikbare capaciteit dusdanig klein is, dat er altijd een gebrek aan tijd en middelen is en dat dit de noodzaak schept voor Just Enough, Just in Time Architecture. 1 In de onderzochte organisatie wordt het begrip voortschrijdend inzicht vaak gebruikt als eufemisme voor een gebrek aan een gedegen voortraject. Pagina 7 van 65

8 1.3 Centrale vraagstelling Architectuurmethodes als DYA en TOGAF streven naar Just Enough Architecture (Schekkerman 1999; Wagter, van den Berg e.a. 2001; Rijsenbrij, Schekkerman e.a. 2004; van den Berg en van Steenbergen 2004; TheOpenGroup 2009). Een werkwijze die daarbij voorgesteld wordt, is: Think big, start small (Schekkerman 1999). Maar hoe krijgen deze begrippen handen en voeten, in organisaties waar het werken onder Architectuur nog in de kinderschoenen staat en waar Enterprise Architectuur en Domein Architectuur alleen in een paar eerste schetsen zijn vastgelegd? Welke factoren zijn bepalend voor de benodigde scope en diepgang van een Project Start Architectuur, hoe kunnen deze factoren uitgewerkt worden in een werkwijze om de agenda van de architecten vast te stellen en wat is in de praktijk daarvan de bruikbaarheid? Figuur 1: Centrale vraagstelling 1.4 Onderzoeksvragen Om tot een bruikbare werkwijze te komen moet een aantal vragen beantwoord worden. Over werken onder Architectuur en werken met Project Start Architectuur: o Waarom werken onder architectuur? o Welke werkwijze hanteert men bij de onderzochte organisatie met betrekking tot architectuur? o Wat is de rol van de Project Start Architectuur? o Wat is de samenhang tussen de Enterprise Architectuur, de Domein Architectuur en de Project Start Architectuur en wat betekent het voor het opstellen van een PSA wanneer de eerste twee nog niet zijn uitgewerkt? Deze vragen worden zowel vanuit theoretische perspectief als vanuit de onderzochte praktijk beantwoord. Over scope en diepgang: o Wat is er in de theorieën over Architectuur te vinden over het bepalen van diepgang en breedte van architectuurproducten. o Welke dimensies van scope en diepgang zijn er te onderkennen vanuit de literatuur? o Welke factoren geven in de praktijk aan hoe diepgaand een issue uitgewerkt moet worden? Over de werkwijze: o Welke elementen dragen bij aan een bruikbare werkwijze? o Op welke wijze kunnen de bepalende factoren rondom scope en diepgang in beeld gebracht worden? o Welke processtappen kunnen bijdragen aan het herkennen van witte vlekken? o Hoe kan de werkwijze helpen bij het bepalen van de Architectuur agenda? Over bruikbaarheid o Wat maakt een werkwijze tot een bruikbare werkwijze? o Welke conclusies kunnen we uit het onderzoek trekken over bruikbaarheid binnen de onderzochte organisatie? Over de methode van onderzoek: o Welke methode van onderzoek past er bij de vraagstelling? o Hoe kan deze methode van onderzoek in de context van de onderzochte organisatie worden toegepast? o Welke wijze van dataverzameling wordt er op welke momenten toegepast? o Hoe wordt in het onderzoek zowel de wetenschappelijke als praktische relevantie gewaarborgd? Welke conclusies & aanbevelingen kunnen er aan het onderzoek worden verbonden? Deze vragen vormen het uitgangspunt van dit onderzoek. Pagina 8 van 65

9 Project 1 DYA Project 2 Project 3 Praktijk Allianz TOGAF Project 4 Just Enough Architecture 1.5 Theoretisch model Voor de theoretische onderbouwing van het architectuurproces is een beroep gedaan op DYA. Deze methode wordt Conclusies bij de onderzochte organisatie in de Aanbevelingen Diagnose praktijk gehanteerd en laat zich Onderzoek werkwijze kenschetsen als een pragmatische en organisatie architectuurmethode (van den Berg, Blom e.a. 2009). Evaluate Action Plan Action Ook is er uit de Architecture Evalueren Development Method van TOGAF concept werkwijze (TOGAF 2009) geput om aanvullende Take Action methodische onderbouwing te vinden. Toepassen TOGAF is een wijd verspreide methode, concept werkwijze die dankzij haar systematisch opgezette procesmethode zeer geschikt is voor gebruik in een omgeving waar architecten van buiten en ook minder ervaren architecten van binnen de organisatie gestructureerd mee kunnen Figuur 2: Theoretisch model samenwerken (van den Berg, Blom e.a. 2009). Op basis van architectuurmethodes DYA en TOGAF en op basis van ervaring in de praktijk van de onderzochte organisatie, is in een Action Research cyclus een concept werkwijze ontwikkeld. Deze werkwijze stelt de architecten in staat om vast te stellen wat de vereiste scope en diepgang voor een PSA zijn. De concept werkwijze is vervolgens in een aantal projecten toegepast en geëvalueerd volgens de principes van de Action Research. De evaluatie van de toepassing in de praktijk heeft geleid tot conclusies en vragen voor verder onderzoek. Uitwerken aanpak en concept werkwijze 1.6 Definities Architectuur In dit onderzoek wordt het begrip Architectuur gebruikt voor Business en ICT architectuur. Architectuur wordt in navolging van Wagter en van den Berg (2001) gedefinieerd als een consistent geheel van modellen en principes, dat richting geeft aan ontwerp en realisatie van de processen, organisatorische inrichting, informatievoorziening en technische infrastructuur van een organisatie. Uit deze definitie komt naar voren dat Architectuur richting geeft en zowel om de architectuurproducten gaat als om het proces waarmee ze tot stand komen. Enterprise Architectuur, Domein Architectuur en Project Start Architectuur Architectuur wordt op verschillende niveaus beschreven. Een veelgemaakt onderscheid daarbij is dat tussen Enterprise Architectuur, Domein Architectuur en Project Start Architectuur. o Een Enterprise Architectuur (EA) beschrijft de uitgangspunten voor de inrichting van de gehele onderneming op het overkoepelende niveau van de gehele organisatie en beschouwt daarbij structuur, bedrijfsprocessen, informatiesystemen en infrastructuur. De Enterprise Architectuur focust zich op de essentie van de onderneming en is daardoor relatief stabiel (van den Berg en van Steenbergen 2004; Lankhorst 2005). o Een Domein Architectuur (DA) wordt gedefinieerd op basis van een specifieke groep van producten, diensten, processen of functies. Een domein kan de organisatie als geheel doorsnijden, zoals het Outputmanagement domein in de organisatie van dit onderzoek, maar kan zich ook richten op een specifiek product of proces. Het begrip domein kent vele verschijningsvormen. In dit onderzoek wordt het begrip Domein gebruikt voor een technologisch aandachtsgebied, bijvoorbeeld Portals. Ook wordt het begrip Domein gebruikt voor de indelingen in domeinen die DYA en TOGAF hanteren. Dat zijn Business, Informatie en Techniek voor DYA en voor TOGAF zijn het Pagina 9 van 65

10 o Business, Data, Applications en Technology (van den Berg en van Steenbergen 2004; Foorthuis en Brinkkemper 2007; TheOpenGroup 2009). De Project Start Architectuur (PSA) is de vertaling van de Enterprise Architectuur en Domein Architectuur naar de specifieke projectsituatie. Uit de EA en de DA zijn de principes, beleidslijnen en modellen af te leiden die nader uitgewerkt worden en bij aanvang van een project meegegeven worden in de vorm van een Project Start Architectuur. Dit zijn de richtlijnen die ontwerpers en ontwikkelaars richting geven bij het realiseren van hun project, zodat het in het grotere geheel past (Wagter, van den Berg e.a. 2001; van den Berg en van Steenbergen 2004; Foorthuis en Brinkkemper 2007). Hoewel TOGAF andere begrippen hanteert komen dezelfde abstractieniveaus erin terug. In navolging van de onderzochte organisatie hanteren we in dit onderzoek de begrippen van DYA. Niveau Dit onderzoek TOGAF Strategisch Enterprise Architectuur Strategic Architecture Tactisch Domein Architectuur Domain Architecture Operationeel Project Start Architectuur Tabel 1: Abstractieniveaus Architectuur Solution Architecture Pagina 10 van 65

11 1.7 Research strategie: Action Research Het doel van het onderzoek is een bijdrage te leveren aan de praktijk van het werken met Architectuur bij Allianz en aan het ontwikkelen van de Body of Knowledge rondom Enterprise Architectuur. Het onderzoek wordt uitgevoerd in een bestaand architectuurproces, waarbij de actoren in dat proces nieuwe kennis en ervaring opdoen om het bepalen van scope en diepgang meer structuur te geven. Deze combinatie van probleemoplossing en genereren van nieuwe kennis vormt bij uitstek het domein van de Action Research (Coghlan 2001; Robson 2002; Eriksson en Kovalainen 2008) waarbij de onderzoeker optreedt naar analogie van de acteur-regisseur bij films (Coghlan 2001). Conclusies Aanbevelingen Evaluate Action Evalueren concept werkwijze Diagnose Onderzoek werkwijze en organisatie Take Action Plan Action Uitwerken aanpak en concept werkwijze Action Research (Figuur 3: Action Research cyclus) speelt zich af in een iteratief proces, van diagnosticeren, plannen en doen en evalueren rondom veranderingen in een organisatie. Deze Action Research cyclus wordt gedurende dit onderzoek één keer doorlopen. Toepassen concept werkwijze In deze cyclus wordt onderzocht hoe de organisatie omgaat met Figuur 3: Action Research cyclus het bepalen van scope en diepgang in Architectuur trajecten. Vervolgens wordt een werkwijze ontwikkeld, toegepast en geëvalueerd, waarna conclusies en aanbeveling voor nader onderzoek worden opgesteld. Het onderzoek is gestart in maart 2010 met literatuuronderzoek en de inbedding van het onderzoek in de organisatie en afgerond in september 2010 met de conclusies en aanbevelingen. 1.8 Afbakening en verantwoording keuzes Architectuurmethodes: DYA en TOGAF Het ontbreekt in dit onderzoek aan tijd om alle beschikbare architectuurmethoden door te lichten. Om pragmatische redenen is het onderzoek beperkt tot TOGAF en DYA. Bij DYA ligt de nadruk op het proces van werken onder Architectuur en het realiseren van business doelen. TOGAF is een industriebrede open standaard, die sterk gericht is op het ontwerpen en implementeren van Architectuur (van den Berg, Blom e.a. 2009). In de organisatie waar dit onderzoek wordt uitgevoerd is DYA in gebruik, bij de moedermaatschappij TOGAF. Allianz als onderzochte organisatie Het Action Research project richt zich volledig op Allianz Nederland en de Architectuur processen in die organisatie. Het ontbreekt aan tijd om ook onderzoek te doen in andere organisaties. Om de bredere relevantie van het onderzoek zeker te stellen, is er op verschillende momenten een tweetal externe deskundigen betrokken. Architectuurdienst: Opstellen PSA Het onderzoek beperkt zich tot het proces rondom het opstellen van Project Start Architecturen. Dit is de activiteit waar de Allianz architecten nu volop mee bezig zijn en waar deze architecten herhaaldelijk tegen de problematiek aanlopen van het bepalen van scope en diepgang. De problematiek speelt uiteraard ook bij het opstellen van een Enterprise Architectuur of Domein Architectuur, maar in de periode van het onderzoek ontwikkelen de Enterprise Architectuur en Domein Architectuur zich vooral als de optelsom van de Project Pagina 11 van 65

12 Start Architecturen. Het ontwikkelen van Enterprise Architectuur en Domein Architectuur vanuit de PSA is een gangbare werkwijze (Foorthuis en Brinkkemper 2007) en deze aanpak draagt bij aan het draagvlak voor Architectuur bij de business (Hendriks en Oosterhaven 2009). Architectuur: wel proces, niet de inhoud Het onderzoek beperkt zich tot het proces rondom het opstellen van architectuurproducten en het leveren van architectuurdiensten. De technisch/inhoudelijke kant van de Architectuur issues, met vragen als wat is de beste portal tooling, welke programmeertaal moeten we gaan hanteren? wordt in dit onderzoek buiten beschouwing gelaten. Eén Action Research cyclus, over meerdere Architectuur Domeinen Een thesis onderzoek wordt mede afgebakend door wat haalbaar is binnen de beperkingen die daaraan gesteld worden op gebied van tijd, geld en toegankelijkheid (Morsink 1993; Coghlan 2001). Voor dit onderzoek is tijd de beperkende factor. Het onderzoek moest in september afgerond zijn, vanwege de door de opleidingsinstelling vereiste mijlpalen. Door deze beperking in tijd, is slechts één Action Research cyclus uitgevoerd. Wel is in deze cyclus de totstandkoming van meerdere Project Start Architecturen onderzocht, op verschillende domeinen, afhankelijk van de startende projecten in de onderzochte organisatie. Alle projecten waarvoor in de onderzoeksperiode gewerkt is aan een PSA, zijn betrokken in het onderzoek. Ook zijn alle vier de architecten betrokken, zie Tabel 2: Projecten en aandachtsgebieden. De projecten zijn geselecteerd, omdat ze op het juiste moment in het onderzoek actueel waren. Door de keuze om de projecten samen in één Action Research cyclus te onderzoeken is er geen mogelijkheid geweest om de leerervaringen van het ene project tijdens het onderzoek te vertalen in acties voor het andere, volgende project. Deze keuze was noodzakelijk omdat het vertragen van projecten voor onderzoeksdoeleinden niet aan de orde was. Project Belangrijkst domein Affinity Portal CRM/BRM Plateau 2 Datawarehouse Schade (DANS) Debiteurensysteem Nieuw Leven Optimalisatie Processen Schade direct Tabel 2: Projecten en aandachtsgebieden Portals & Security Datawarehouse Datawarehouse Transactieloket Alle Outputmanagement 1.9 Structuur van dit document Deze thesis bestaat uit 6 hoofdstukken en een aantal bijlagen. In hoofdstuk 1 wordt de inleiding beschreven over het onderwerp van het onderzoek. De aanleiding voor het onderzoek is hierin weergegeven evenals de doelstelling, de probleemstelling en de afbakening van het onderzoek. In hoofdstuk 2 wordt een overzicht gepresenteerd van de stand van zaken in de literatuur over Architectuur. Daarbij komt een aantal onderwerpen aan de orde. Dit betreft de rol van de Project Start Architectuur in het architectuurproces, de verschillende aspecten van scope en diepgang, de factoren die van invloed zijn op de benodigde scope en diepgang evenals aanknopingspunten in het proces om scope en diepgang vast te stellen. Ook wordt in dit hoofdstuk toegelicht hoe bruikbaarheid van de werkwijze in het kader van dit onderzoek wordt gedefinieerd. Hoofdstuk 3 beschrijft vervolgens de methodologie van het onderzoek. Dit hoofdstuk gaat nader in op het theoretisch en het empirisch onderzoekskader. Het beschrijft de manier Pagina 12 van 65

13 waarop het actie onderzoek is vormgegeven, de keuzes die daarbij gemaakt zijn en de methoden en analyses die gebruikt zijn om van de diagnose tot een toegepaste en geëvalueerde werkwijze te komen. In hoofdstuk 4 wordt voor elk van de vier Action Research fasen (Diagnosing, Planning Action, Taking Action, Evaluating Action) beschreven hoe het onderzoek zich in de praktijk heeft afgespeeld, wat de rol van de theoretische concepten daarbij is en wat de uitkomsten van die fase zijn en hoe zich dat vertaalt in de volgende fase van het onderzoek. Diagnosing In het eerste deel van hoofdstuk 4 wordt beschreven hoe in de praktijk van Allianz met Architectuur en met Project Start Architectuur wordt omgegaan en hoe de architecten bij aanvang van het onderzoek omgaan met het bepalen van scope en diepgang en welke concepten ze daar zelf bij hanteren. Planning Action In het deel over de Planning Action fase wordt beschreven hoe de architecten in dit onderzoek zijn gekomen tot een indeling in factoren die een rol spelen bij het bepalen van scope en diepgang. Ook beschrijft dit hoofdstuk welke aanknopingspunten in het architectuurproces de architecten onderkennen om op een zorgvuldige manier te bepalen wat de scope en diepgang van een PSA moeten zijn. Aansluitend wordt beschreven hoe deze aspecten met de aspecten uit de architectuurliteratuur samenkomen in een werkwijze die in de Taking Action fase wordt toegepast. Taking Action In Taking Action wordt uiteengezet hoe de werkwijze in een aantal projecten in de praktijk is toegepast en welke leereffecten daarbij zijn opgetreden. Evaluating Action Het laatste deel van hoofdstuk 4 is gewijd aan de evaluatie van de Taking Action fase. Hierin worden de ervaringen van de architecten met het toepassen van de werkwijze geanalyseerd en wordt nagegaan wat de bruikbaarheid van de werkwijze voor de praktijk van de onderzochte organisatie is. In hoofdstuk 5, de conclusie, worden de onderzoeksvragen beantwoord en worden er aanbevelingen voor vervolgonderzoek gegeven. De aanbevelingen komen voort uit de inzichten die het onderzoek heeft opgeleverd en uit de beperkingen van het onderzoek, zoals ze door de thesis heen aan de orde zijn gekomen. In hoofdstuk 6 tenslotte wordt de reflectie van de onderzoeker op het onderwerp en onderzoeksproces beschreven. Pagina 13 van 65

14 2 Architectuur, scope en diepgang en bruikbaarheid in de literatuur In dit hoofdstuk worden de volgende vragen beantwoord: Waarom is werken onder Architectuur van belang? Wat is de rol van de Project Start Architectuur? Wat is de samenhang tussen de Enterprise Architectuur, de Domein Architectuur en de Project Start Architectuur en wat betekent het voor het opstellen van een PSA wanneer de eerste twee nog niet zijn uitgewerkt? Welke dimensies worden vanuit de literatuur aangedragen ten aanzien van scope en diepgang? Welke factoren voor het bepalen van scope en diepgang van architectuurproducten worden er in de literatuur gebruikt? Welke processtappen worden er vanuit de literatuur aangedragen om scope en diepgang van architectuurproducten te bepalen? Op welke wijze kan de bruikbaarheid van de uit te werken werkwijze worden vastgesteld? De antwoorden op deze vragen worden geplaatst in het kader van hun betekenis voor het ontwikkelen van een werkwijze voor het bepalen van scope en diepgang, bij het opstellen van Project Start Architecturen. 2.1 Werken onder architectuur Architectuur wordt in paragraaf 1.6 Definities gedefinieerd als een consistent geheel van modellen en principes, dat richting geeft aan ontwerp en realisatie van de processen, organisatorische inrichting, informatievoorziening en technische infrastructuur van een organisatie. Voor dit onderzoek is het richtinggeven van belang. Het richtinggeven wordt door verschillende auteurs anders gedefinieerd, maar is een terugkerend aspect. Lankhorst (2005) verwoordt Architectuur als volgt: Enterprise Architecture captures the essentials of the business, IT and its evolution. The idea is that the essentials are much more stable than the specific solutions for the problems currently at hand. Ondanks die betrekkelijke stabiliteit verandert de Architectuur als de omgeving, de technologie of nieuwe inzichten in het bedrijf daar aanleiding toe geven. De stabiele essenties van de Architectuur geven de richting voor de vragen van vandaag. TOGAF (TheOpenGroup 2009) geeft aan dat het doel van de Enterprise Architectuur gelegen is in het optimaliseren over de breedte van de organisatie, van een vaak gefragmenteerde erfenis (legacy) van al dan niet geautomatiseerde processen, in de richting van een geïntegreerde omgeving die nauw aansluit bij de business strategie. Een goede architectuur, aldus TOGAF, zorgt voor balans tussen efficiëntie van IT en innovatie van de business. Rijsenbrij, Schekkerman e.a. (2004) geven aan dat Architectuur structuren duidelijk maakt en ondersteuning en regels biedt voor degenen die op basis van de Architectuur systemen bouwen. De Architectuur schrijft voor en geeft richting. Het werken met een Enterprisearchitectuurmethode biedt organisaties structuur en samenhang bij veranderingen, vanuit een breder perspectief dan alleen de huidige IT omgeving. De Architectuur en de methode dienen als sturingselement (Wagter, van den Berg e.a. 2001; van den Berg en van Steenbergen 2004). Daarnaast kan het werken onder Architectuur bijdragen tot flexibiliteit van de onderneming. Deze flexibiliteit komt voort uit een Architectuur gericht op het kunnen inspelen op nieuwe, nu nog niet voorziene ontwikkelingen en uit een architectuurproces dat op een slanke en snelle wijze kan worden ingezet (Wagter, van den Berg e.a. 2001). Betekenis voor het onderzoek De te ontwikkelen werkwijze moet bijdragen aan het doel van het werken onder architectuur: het bieden van structuur, zorgen voor coherentie, het tegengaan van versnippering en het Pagina 14 van 65

15 vergroten van de verandersnelheid. De werkwijze moet de hele organisatie in de beschouwing betrekken en het resultaat van de werkwijze moet ertoe leiden dat projecten zich aan de Architectuur houden en hun bijdrage leveren aan het opbouwen van de Architectuur (Foorthuis en Brinkkemper 2008). Anders gezegd, als Architectuur richting geeft, dan moet de te ontwikkelen werkwijze zorgen dat de Project Start Architectuur richting geeft. Zoals de ANWB haar paddenstoelen alleen op relevante punten neerzet en daarop verwijst naar relevante bestemmingen, moet de werkwijze ervoor zorgen dat ook in de PSA alleen de relevante zaken aan de orde komen. Precies genoeg wegwijzers en precies genoeg informatie over de bestemming. 2.2 Enterprise Architectuur, Domein Architectuur en Project Start Architectuur Architecturen kunnen beschreven worden op strategisch, tactisch en operationeel niveau (van den Berg en van Steenbergen 2004). In een indeling die we bij meerdere auteurs tegenkomen, wordt dat vertaald in de Enterprise Architectuur, Domein Architectuur en de Project Architectuur of Project Start Architectuur (Wagter, van den Berg e.a. 2001; van den Berg en van Steenbergen 2004; Foorthuis en Brinkkemper 2007; Greefhorst, Rodenhuis e.a. 2009). De Enterprise Architectuur beschrijft de Architectuur op het abstractieniveau van de gehele onderneming (TOGAF hanteert hiervoor het begrip Strategische Architectuur). De Enterprise Architectuur kan vervolgens gedetailleerder worden vastgelegd op het niveau van Domein Architecturen. Dat domein kan een deel van het bedrijf (het verzekeringsbedrijf binnen een financieel conglomeraat) of een proces (bijvoorbeeld Relatiebeheer) of wat in TOGAF een capability wordt genoemd (bijvoorbeeld digitalisering output ). Het derde niveau is de Project Start Architectuur. Deze Architectuur wordt samengesteld op basis van de Domein en Enterprise Architectuur en levert de principes en modellen voor een te starten project (Foorthuis en Brinkkemper 2007). In paragraaf 2.3 De rol van de Project Start Architectuur wordt dit nader uitgewerkt. DYA en TOGAF werken van strategische Architectuur via het tactische niveau naar de operationele uitwerking. Doordat de methodes ruimte bieden voor iteraties, komen aanpassingen vanuit de Project Start Architectuur, indien nodig ook terug in de Enterprise Architectuur en de Domein Architectuur. Om een Project Start Architectuur of Oplossing Architectuur op te kunnen stellen, wordt er dus zowel bij TOGAF als DYA een Enterprise Architectuur en of Domein Architectuur beschikbaar verondersteld. In de praktijk wanneer een onderneming Figuur 4: Feedback volgens Foorthuis nog maar kort met Architectuur werkt, worden de EA en DA voortdurend aangevuld vanuit de principes en modellen die in het kader van projecten worden uitgewerkt. Deze samenhang tussen Enterprise Architectuur, Domein Architectuur en PSA is in beeld gebracht door Foorthuis (2008) in zijn artikel Best practices voor projecten onder Enterprise Architectuur. Foorthuis noemt deze wisselwerking feedback. De feedback is weergegeven door de blauwe pijlen in Figuur 4: Feedback volgens Foorthuis. Pagina 15 van 65

16 Betekenis voor het onderzoek In de geraadpleegde literatuur wordt de situatie waarbij de Enterprise Architectuur en de Domein Architectuur slechts minimaal beschikbaar zijn en er toch door middel van PSA s richting wordt gegeven aan projecten, niet nader uitgewerkt. Deze vorm van werken met Architectuur zou omschreven kunnen worden als Bottom Up Architectuur (Figuur 5: Bottom Up). In de beschouwde methoden wordt de Architectuur Top Down uitgewerkt, met ruimte voor feedback vanuit de PSA naar de DA/EA en is het opstellen van een PSA voor een belangrijk deel het samenstellen van een richtinggevend document op basis van bestaand materiaal. Echter juist in een Bottom Up situatie, waarin het opstellen van een PSA veel verder gaat dan het vergaren van bestaande richtlijnen, is het vaststellen van de juiste scope en diepgang voor de PSA zeer relevant. In een Bottom Up situatie is het uitwerken van nieuwe richtlijnen bewerkelijker en herbergt het meer verrassingen, dan het geval is bij een Top Down situatie, waar het aankomt op het vergaren van bestaand materiaal. Naarmate er minder materiaal beschikbaar is, is de bepaling van scope en diepgang zodoende relevanter. De te ontwikkelen werkwijze moet de focus richten op het verduidelijken van die aspecten van de Architectuur waarvoor materiaal slechts beperkt of nog niet beschikbaar is. Aanbeveling Uiteindelijk moet ook in de Bottom Up situatie een Domein en Enterprise Architectuur uitgewerkt worden. Het proces van het opstellen van de EA en DA vanuit de praktijk van de projecten (Bottom Up Architectuur) komt in de geraadpleegde literatuur nauwelijks aan de orde en verdient nader onderzoek. Dat geldt ook voor het specifiekere onderzoek naar de consequenties van onjuiste scope en diepgang in een PSA voor de ontwikkeling van de Enterprise Architectuur en Domein Architectuur. 2.3 De rol van de Project Start Architectuur In vorige paragrafen werd geconcludeerd dat, Figuur 5: Bottom Up Architectuur gebaseerd op Foorthuis om de doelen van de Architectuur te bereiken, het van belang is dat projecten zich aan de richtlijnen van de Architectuur houden. Vervolgens werd duidelijk dat er een gelaagdheid is aan te brengen in de Architectuur en dat methodes als DYA en TOGAF van globaal naar gedetailleerd toewerken. Daarbij wordt ruimte geboden voor wisselwerking of feedback tussen de verschillende architecturen. In deze paragraaf wordt het vergrootglas gelegd op de Project Start Architectuur en wordt duidelijk hoe een Project Start Architectuur ervoor zorgt dat projecten bijdragen aan het realiseren van de Architectuur. Van den Berg en van Steenbergen (2004) geven in hun beschouwing over de architectuurmethode DYA de Project Start Architecturen een heldere plaats: Ze worden op het moment dat een positieve business case tot een project leidt meegegeven als kader waarbinnen de ontwerpbeslissingen worden genomen. Het betreft Architectuur op operationeel niveau, de nadruk ligt op de constructie. Over de mate van detaillering blijven ze abstract: De architecturen geven precies zoveel detail dat een projectleider er voldoende houvast aan heeft om de juiste ontwerpbeslissingen te nemen binnen zijn project. Wagter, van den Berg e.a. (2001) stellen dat De PSA is de vertaling van de algemene architectuurprincipes en modellen naar een op het project toegeschreven kader Ook projectoverstijgende ontwerpkeuzes worden in de Project Start Architectuur vastgelegd. Een PSA komt volgens deze definiëring tot stand op basis van beschikbaar materiaal. Er is echter ruimte voor een wisselwerking tussen de PSA en de overige architecturen, doordat het ontwikkelen van architecturen op alle niveaus binnen DYA een iteratief proces is. Pagina 16 van 65

17 In TOGAF is geen expliciete plaats voor de PSA. De definitie van de Solution Architecture volgens TOGAF komt dicht in de buurt van de PSA: A description of a discrete and focused business operation or activity and how IS/IT supports that operation. A Solution Architecture typically applies to a single project or project release, assisting in the translation of requirements into a solution vision, high-level business and/or IT system specifications, and a portfolio of implementation tasks (TheOpenGroup 2009). Ook hier gaat het om het vertalen van algemene Architectuur requirements naar specifieke projectrichtlijnen. Foorthuis (2007) geeft de volgende opsomming van de veronderstelde voordelen van het werken met PSA s: Reduced project risk and complexity: a better understanding of the solution context and potential problems before the project starts should reduce project over-runs in both cost and time. Improved project success: resulting solutions are consistent with the strategic view of the business and of higher quality. Reduced project costs and improved return on investment: specific projects are aware of the available reusable services and components and can make use of them. Project initialization: EA models assist in specifying the PSA at the beginning of a project. As such it should remove the need to coordinate extensively with other project teams and help avoid irrelevant discussions and other redundant project activities. Shorter projects: this is the result of the decisions that are made at the beginning of the project in the PSA. The project team, then, should be able to concentrate its energy on creating the solution. There should be no need to discuss tools or techniques. In addition, reuse of knowledge and components is assured. Finally, it should be known which competencies are needed. This allows for finding compatible people for the project. Hendriks en Oosterhaven (2009) stellen in Architectuur moet bijdragen dat een PSA vooral zinnig is, als het voor de betrokkenen niet helder en eenduidig is wat moet worden gedaan. In een onderzoek naar de relatie tussen projectsucces en het gebruik van PSA s concludeert De Boer (2009) dat een PSA vooral bijdraagt aan het projectsucces wanneer de tastbaarheid van het project op voorhand niet groot is en wanneer de projectleider een doelgerichte (en niet een structurerende) aanpak kent. Verder concludeert De Boer dat een PSA nuttiger is naarmate meer projectleden hem lezen. Voor de inhoud van de PSA is het van belang te focussen op processen en applicaties en op de zaken die nog niet bekend zijn bij de doelgroep van het document. Betekenis voor het onderzoek De PSA moet richting geven aan het project, zodanig dat het project oplossingen toepast die bijdragen aan het realiseren van de Enterprise Architectuur en de Domein Architectuur. De voordelen daarvan uiten zich in risicobeperking, herbruikbaarheid, kostenbeperking en mogelijk snellere projecten. Bij projecten met een lage tastbaarheid draagt het werken met een PSA meer bij dan bij projecten die al een grote tastbaarheid hebben (de Boer 2009). De te ontwikkelen werkwijze moet ervoor zorgen dat de aandacht bij het opstellen van een PSA gaat naar de minder tastbare zaken en de zaken die voor de doelgroep niet bekend zijn. 2.4 Dimensies van scope en diepgang Dit onderzoek beoogt een werkwijze te ontwikkelen die de architecten kan helpen bij het vaststellen van de vereiste scope en diepgang bij het opstellen van een PSA. In deze paragraaf worden de factoren van scope en diepgang nader uiteengerafeld. Pagina 17 van 65

18 Het DYA Raamwerk (Wagter, van den Berg e.a. 2001; van den Berg en van Steenbergen 2004) is één van de manieren om naar scope en diepgang te kijken. De businessdoelen zijn leidend voor de Business Architectuur, Informatie Architectuur en Technische Architectuur. Deze domeinen zijn nog verder op te delen, in de aspecten zoals weergegeven in de kolommen. De indeling in kolommen is een Figuur 6: DYA Raamwerk manier om de scope van de PSA definiëren en te beoordelen. De rijen van de tabel bepalen vervolgens de diepgang. Deze gaat van abstracte principes via concrete beleidslijnen naar gedetailleerde modellen. Bij het opstellen van architectuurproducten kan dit raamwerk gebruikt worden om de uit te werken aandachtsgebieden te bepalen en vast te stellen wat de vereiste diepgang is. Het vullen van alle cellen van het raamwerk is geen doel op zich. Scoping bij het opstellen van architecturen vindt volgens TOGAF (TheOpenGroup 2009) plaats op een aantal dimensies: Enterprise scope: Wat is de reikwijdte van de te beschrijven architectuur? De hele organisatie of een divisie? In samenhang met de ketenpartners? Welke business sectors, functies, organisaties, regio s spelen een rol? Architecture domains: TOGAF hanteert het begrip domein voor de vierdeling Business, Data, Applications, Technology. Welke architectuurdomeinen moeten er beschreven worden? Time horizon: Wat is de horizon voor de Architecture Vision en moeten we de architecturen tot aan de horizon gedetailleerd uitwerken of kunnen we werken met een of meer tussentijdse ijkpunten? Vertical scope: Tot welk detailniveau moeten de architectuurproducten uitgewerkt worden? Hoeveel Architectuur is "genoeg"? Waar trekken we de grens tussen Architectuur en bijvoorbeeld systeemontwerp? De waarschijnlijkheid van toekomstige veranderingen op de uitgangspunten en het daarmee gepaard gaande risico bepalen de vereiste diepgang. Vertical Scope is daarmee synoniem met het begrip diepgang zoals het in dit onderzoek wordt gehanteerd. Betekenis voor het onderzoek Voor het onderzoek betekent bovenstaande, dat het DYA raamwerk gehanteerd kan worden om de dimensies van scope en diepgang in kaart te brengen en om de bevindingen in vast te leggen. De TOGAF begrippen Vertical Scope en Architecture Domains worden daarmee ook afgedekt. Time Horizon en Enterprise Scope zullen daarnaast een plek moeten krijgen in de werkwijze. 2.5 Bepalende factoren voor scope en diepgang Over de diepgang van een PSA wordt door van den Berg en van Steenbergen (2004) gesteld: De architecturen geven precies zoveel detail dat een projectleider er voldoende houvast aan heeft om de juiste ontwerpbeslissingen te nemen binnen zijn project. Een manier om tot een PSA te komen is om alle projectoverstijgende issues die in het project gemaakt moeten worden, langs te lopen en vast te leggen (Wagter, van den Berg e.a. 2001). Een beginnend architect heeft aan beide benaderingen weinig houvast. De geraadpleegde literatuur biedt slechts een beperkte set factoren waaruit valt af te leiden of bepaalde onderdelen van de Architectuur veel of weinig diepgang behoeven. Pagina 18 van 65

19 Imapct van verandering Just Enough Architecture De Boer (2009) geeft met het begrip tastbaarheid een indicator. Naarmate een project minder tastbaar is er meer behoefte aan de duidelijkheid die een PSA kan bieden. Een website waarop een klant een schademelding kan opvoeren is tastbaarder dan bijvoorbeeld een groepsbreed management informatie systeem. Voor TOGAF (TheOpenGroup 2009) zijn de waarschijnlijkheid dat de uitgangspunten in de toekomst zullen wijzigen en de daarmee gepaard gaande impact bepalend voor de vereiste diepgang van architectuurproducten. Het in kaart brengen van de waarschijnlijkheid en consequenties van het veranderen van uitgangspunten vertoont parallellen met het in kaart brengen van risico s zoals dat in het kader van risk management gebeurt. In een Risk Classification Scheme (TheOpenGroup 2009) worden de ingeschatte frequentie en de ernst van de gevolgen van het optreden van een risico in een tabel weergegeven om het risico te kunnen classificeren. Een dergelijke werkwijze kan ook gehanteerd worden om de waarschijnlijkheid van verandering van uitgangspunten af te zetten tegen de consequenties die dat voor de organisatie heeft. In Figuur 7: Issue- Matrix - Impact en waarschijnlijkheid, gebaseerd op TOGAFis dat weergeven in vier kwadranten. Ter illustratie een voorbeeld. Wanneer het uitgangspunt niets uitbesteden wijzigt in alles uitbesteden zijn de consequenties veel groter dan wanneer het uitgangspunt de klant krijgt zijn documenten digitaal of op papier wijzigt in de klant krijgt zijn documenten digitaal. De waarschijnlijkheid dat het uitgangspunt over digitale documenten wijzigt is echter groter dan de waarschijnlijkheid dat het uitgangspunt over uitbesteden zo rigoureus zal veranderen. Een ander aspect dat in TOGAF regelmatig terugkomt, is de constatering dat zaken die nieuw zijn in meer detail uitgewerkt dienen te worden, dan al bekende zaken. Dit geldt voor nieuwe bouwstenen, nieuwe processen, nieuwe applicaties etc. Verder geeft TOGAF aan dat in een situatie waarin een lange termijn architectuurvisie wordt ontwikkeld en deze geïmplementeerd wordt in een aantal kleinere stappen, het zinvol is deze stappen steeds met een korte tijdshorizon te werken en die gedetailleerd uit te werken. Dit lijkt in tegenspraak met de door de Boer geschetste tastbaarheid, immers hoe korter de horizon hoe tastbaarder het project, en hoe tastbaarder het project des te beperkter de toegevoegde waarde van een Project Start Architectuur. Betekenis voor het onderzoek Onderzocht wordt hoe het inschatten van de tastbaarheid van het project, de nieuwe factoren, de waarschijnlijkheid van toekomstige veranderingen op de uitgangspunten en de consequenties of impact van die veranderende uitgangspunten vorm kunnen krijgen in een werkwijze. Ook wordt onderzocht of toepassing van de matrix uit Figuur 7 bruikbaar is om te bepalen wat de vereiste scope en diepgang is bij het uitwerken van het betreffende issue. Hierbij wordt verondersteld dat de onderwerpen in vak IV breder en dieper uitgewerkt moeten worden, dan die in de vakken II en III. Het uitwerken van onderwerpen uit vak I kan achterwege blijven. De literatuur biedt geen aanknopingspunten of procesbeschrijvingen die bijdragen aan het bepalen van die factoren. Onderzocht wordt daarom ook op welke wijze de genoemde factoren in kaart gebracht kunnen worden. Klein Groot III I IV II Klein Groot Waarschijnlijkheid verandering Figuur 7: Issue-Matrix - Impact en waarschijnlijkheid, gebaseerd op TOGAF Pagina 19 van 65

20 Ook andere mogelijke factoren voor scope en diepgang worden in het onderzoek verzameld. 2.6 Bruikbaarheid Bruikbaarheid van de werkwijze Een doel van het onderzoek is te komen tot een bruikbare werkwijze voor de architecten om scope en diepgang te bepalen. Het vaststellen van de bruikbaarheid draagt bij aan de overdraagbaarheid van de resultaten van het onderzoek. De bruikbaarheid zoals die ervaren wordt, is in Action Research een pragmatische basis om de bruikbaarheid van de resultaten van het onderzoek vast te stellen (Baskerville en Wood-Harper 1996). In dit onderzoek wordt dan ook volstaan met de perceptie van de architecten over de bruikbaarheid van de toepassing van de werkwijze en de verwachtingen ten aanzien van toekomstig gebruik van die werkwijze. 2.7 Conclusies en vervolgvragen Waarom Architectuur en Project Start Architectuur Architectuur is van belang omdat het richting geeft. Werken onder Architectuur zorgt voor coherentie, het tegengaan van versnippering en het vergroten van de verandersnelheid. Wanneer Architectuur richting moet geven, dan moet de Project Start Architectuur richting geven aan specifieke projecten. De te ontwikkelen werkwijze moet zodoende: gericht zijn op het betrekken van de hele organisatie in de beschouwing; ertoe bijdragen dat de PSA projecten in staat stelt zich aan de Architectuur te houden en ertoe bijdragen dat projecten hun bijdrage leveren aan het opbouwen van de Architectuur om versnippering tegen te gaan; ondersteunen bij de keuze van uit te werken onderwerpen, om snelheid te faciliteren. Project Start Architectuur in Bottom Up situatie De situatie waarbij de Enterprise Architectuur en de Domein Architectuur slechts minimaal beschikbaar zijn, terwijl er toch door middel van PSA s richting wordt gegeven aan projecten, komt in de literatuur niet aan de orde. Deze vorm van Architectuur is te beschouwen als Bottom Up Architectuur. Omdat het opstellen van een PSA in een Bottom Up situatie veel verder gaat dan het vergaren van bestaande richtlijnen, is het vaststellen van de juiste scope en diepgang voor de PSA zeer relevant. Naarmate er minder materiaal beschikbaar is, zijn keuzes ten aanzien van scope en diepgang belangrijker. De werkwijze wordt voor een Bottom Up situatie ontwikkeld. De werkwijze moet de onderwerpen aan het licht brengen waar principes, beleidslijnen en modellen niet voor handen zijn, maar wel gewenst. Dimensies van scope en diepgang Het DYA raamwerk geeft de dimensies voor scope in de kolommen en voor diepgang in de rijen weer. TOGAF kent andere termen voor de DYA begrippen en voegt daar Time Horizon en Enterprise Scope aan toe. Het DYA raamwerk wordt in de werkwijze opgenomen om de scope en diepgang weer te geven. Van TOGAF worden de begrippen Time Horizon en Enterprise Scope opgenomen. Hoe deze begrippen worden ingepast in de werkwijze, wordt onderzocht in de Planning Action fase van het onderzoek. Bepalende factoren voor scope en diepgang Tastbaarheid, de waarschijnlijkheid van toekomstige veranderingen en de impact daarvan zijn factoren die bepalend zijn voor scope en diepgang. In de Diagnosing fase wordt onderzocht welke verdere factoren er in de praktijk een rol spelen bij het bepalen van scope en diepgang. In de Planning Action fase wordt onderzocht hoe deze factoren in de te ontwikkelen werkwijze worden opgenomen. Ook wordt onderzocht of een Issue-Matrix bijdraagt aan het inzichtelijk maken van de impact en waarschijnlijkheid van nieuwe keuzes als gevolg van voortschrijdend inzicht. Pagina 20 van 65

Kickstart-aanpak. Een start maken met architectuur op basis van best practices.

Kickstart-aanpak. Een start maken met architectuur op basis van best practices. Kickstart-aanpak Een start maken met architectuur op basis van best practices. www.theunitcompany.com Kickstart-aanpak Soms is net dat extra duwtje in de rug nodig om te komen waar je wilt zijn. In onze

Nadere informatie

Waarde toevoegen aan de bedrijfsvoering met behulp van IT architectuur Uitrusting & Inrichting. Charles M. Hendriks Digital-architect Schiphol Group

Waarde toevoegen aan de bedrijfsvoering met behulp van IT architectuur Uitrusting & Inrichting. Charles M. Hendriks Digital-architect Schiphol Group Waarde toevoegen aan de bedrijfsvoering met behulp van IT architectuur Uitrusting & Inrichting Charles M. Hendriks Digital-architect Schiphol Group 1 Architectuur en succesvol ontwerpen 2 Architectuur

Nadere informatie

Kickstart Architectuur. Een start maken met architectuur op basis van best practices. Agile/ TOGAF/ ArchiMate

Kickstart Architectuur. Een start maken met architectuur op basis van best practices. Agile/ TOGAF/ ArchiMate Kickstart Architectuur Een start maken met architectuur op basis van best practices. Agile/ TOGAF/ ArchiMate Context schets Net als met andere capabilities in een organisatie, is architectuur een balans

Nadere informatie

Bedrijfsarchitectuur sterker door opleiding

Bedrijfsarchitectuur sterker door opleiding Onderzoek naar het effect van de Novius Architectuur Academy Bedrijfsarchitectuur sterker door opleiding Door met meerdere collega s deel te nemen aan een opleiding voor bedrijfsarchitecten, werden mooie

Nadere informatie

De PSA bevat geen Solution Architecture!

De PSA bevat geen Solution Architecture! De PSA bevat geen Solution Architecture! Joost Luijpers Bij veel organisaties bestaat het beeld dat de Project Start Architectuur (PSA) bedoeld is om de Solution Architecture van het project weer te geven

Nadere informatie

WHITE PAPER DE 10 PRINCIPES VAN DE SOGETI-ARCHITECT

WHITE PAPER DE 10 PRINCIPES VAN DE SOGETI-ARCHITECT WHITE PAPER DE 10 PRINCIPES VAN DE SOGETI-ARCHITECT MARTIN VAN DEN BERG WHITE PAPER DE 10 PRINCIPES VAN DE SOGETI-ARCHITECTT Martin van den Berg tekeningen: Thomas Schneider Versie: 1.0 februari 2010

Nadere informatie

Archimate risico extensies modelleren

Archimate risico extensies modelleren Archimate risico extensies modelleren Notatiewijzen van risico analyses op basis van checklists versie 0.2 Bert Dingemans 1 Inleiding Risico s zijn een extra dimensie bij het uitwerken van een architectuur.

Nadere informatie

Van Samenhang naar Verbinding

Van Samenhang naar Verbinding Van Samenhang naar Verbinding Sogeti Page 2 VAN SAMENHANG NAAR VERBINDING Keuzes, keuzes, keuzes. Wie wordt niet horendol van alle technologische ontwikkelingen. Degene die het hoofd koel houdt is de winnaar.

Nadere informatie

Enterprise Architectuur. een duur begrip, maar wat kan het betekenen voor mijn gemeente?

Enterprise Architectuur. een duur begrip, maar wat kan het betekenen voor mijn gemeente? Enterprise Architectuur een duur begrip, maar wat kan het betekenen voor mijn gemeente? Wie zijn we? > Frederik Baert Director Professional Services ICT @frederikbaert feb@ferranti.be Werkt aan een Master

Nadere informatie

Aan de slag met de informatievoorziening voor de Omgevingswet: hoe een nulmeting uit te voeren?

Aan de slag met de informatievoorziening voor de Omgevingswet: hoe een nulmeting uit te voeren? Aan de slag met de informatievoorziening voor de Omgevingswet: hoe een nulmeting uit te 1. DE OMGEVINGSWET EN DE NULMETING U wilt aan de slag met de nulmeting op de informatievoorziening voor de Omgevingswet?

Nadere informatie

Flexibiliteit en toerekenbaarheid in lokaal arbeidsmarktbeleid (verslag van de OECD(LEED)/UA studie)

Flexibiliteit en toerekenbaarheid in lokaal arbeidsmarktbeleid (verslag van de OECD(LEED)/UA studie) Flexibiliteit en toerekenbaarheid in lokaal arbeidsmarktbeleid (verslag van de OECD(LEED)/UA studie) Kristel Bogaerts - Ive Marx (Centrum voor Sociaal Beleid) Wouter Van Dooren - Hans Echelpoels (Management

Nadere informatie

Architectuur principes binnen CP. Walter Huberts NAF Insight, 6 juli 2009 www.ing.com

Architectuur principes binnen CP. Walter Huberts NAF Insight, 6 juli 2009 www.ing.com Architectuur principes binnen CP Walter Huberts NAF Insight, 6 juli 2009 www.ing.com Agenda Context Organisatie Architectuur Architectuurproduct Het ontwikkelen van principes Principes in relatie tot architectuurproducten

Nadere informatie

Enterprisearchitectuur

Enterprisearchitectuur Les 2 Enterprisearchitectuur Enterprisearchitectuur ITarchitectuur Servicegeoriënteerde architectuur Conceptuele basis Organisatiebrede scope Gericht op strategie en communicatie Individuele systeemscope

Nadere informatie

Invloed van IT uitbesteding op bedrijfsvoering & IT aansluiting

Invloed van IT uitbesteding op bedrijfsvoering & IT aansluiting xvii Invloed van IT uitbesteding op bedrijfsvoering & IT aansluiting Samenvatting IT uitbesteding doet er niet toe vanuit het perspectief aansluiting tussen bedrijfsvoering en IT Dit proefschrift is het

Nadere informatie

SROI Quick Scan als basis voor contractinnovatie

SROI Quick Scan als basis voor contractinnovatie SROI Quick Scan als basis voor contractinnovatie Het contracteren van de juiste zorg op de juiste plek Vitaal Thuis is een veldcoalitie: van en voor veldpartijen. Samen zetten we met de Werkgroep Structurele

Nadere informatie

DATAMODELLERING SIPOC

DATAMODELLERING SIPOC DATAMODELLERING SIPOC Inleiding In dit whitepaper wordt de datamodelleervorm Sipoc beschreven. Deze modelleervorm staat in verhouding tot een aantal andere modelleervormen. Wil je een beeld krijgen van

Nadere informatie

DATAMODELLERING ARCHIMATE DATA- & APPLICATIEMODELLERING

DATAMODELLERING ARCHIMATE DATA- & APPLICATIEMODELLERING DATAMODELLERING ARCHIMATE DATA- & APPLICATIEMODELLERING Inleiding In dit whitepaper wordt de datamodelleervorm ArchiMate data- & applicatiemodellering beschreven. Deze modelleervorm staat in verhouding

Nadere informatie

Incore Solutions Learning By Doing

Incore Solutions Learning By Doing Incore Solutions Learning By Doing Incore Solutions Gestart in November 2007 Consultants zijn ervaren met bedrijfsprocessen en met Business Intelligence Alle expertise onder 1 dak voor een succesvolle

Nadere informatie

Beoordelingsmodel scriptie De beoordelaars gaan niet over tot een eindbeoordeling indien een van de categorieën een onvoldoende is.

Beoordelingsmodel scriptie De beoordelaars gaan niet over tot een eindbeoordeling indien een van de categorieën een onvoldoende is. Beoordelingsmodel scriptie De beoordelaars gaan niet over tot een eindbeoordeling indien een van de categorieën een is. Plan van aanpak 1.aanleiding (10 punten) Er is geen duidelijk omschreven aanleiding

Nadere informatie

Format beoordelingsformulier FEM voor geschreven afstudeerwerk: de afstudeeropdracht Toelichting over het gebruik van het formulier:

Format beoordelingsformulier FEM voor geschreven afstudeerwerk: de afstudeeropdracht Toelichting over het gebruik van het formulier: Bijlage bij Andriessen, D. en Van der Marel, I. (2015) Beoordelingsmodel voor eindwerkstukken voor een Faculteit Economie & Manage-ment in het hbo. Tijdschrift voor Hoger Onderwijs, Jaargang 33, Nr. 2,

Nadere informatie

Bekend zijn met de visie en inzet van procesmanagement in de eigen organisatie.

Bekend zijn met de visie en inzet van procesmanagement in de eigen organisatie. en werkwijze BPM awareness Inzicht in de toepassing van BPM op strategisch niveau in het algemeen en binnen de eigen organisatie. Kennismaken met BPM vanuit een strategisch perspectief Nut en toegevoegde

Nadere informatie

Oplossingsvrij specificeren

Oplossingsvrij specificeren Oplossingsvrij specificeren ir. J.P. Eelants, projectmanager Infrabouwproces CROW Samenvatting De methodiek van oplossingsvrij specificeren richt zich niet alleen op het formuleren van functionele eisen.

Nadere informatie

VORM GEVEN AAN VISIE

VORM GEVEN AAN VISIE VORM GEVEN AAN VISIE Hoe businessarchitectuur bijdraagt aan het bereiken van businessdoelen White paper Auteurs: Martin van den Berg, Aldert Boersma, Serge Bouwens, Erica Dane, Bonne van Dijk, Paul Dijkwel,Jan

Nadere informatie

ISO 20000 @ CTG Europe

ISO 20000 @ CTG Europe ISO 20000 @ CTG Europe 31/10/2007 mieke.roelens@ctg.com +32 496266725 1 Agenda 31 oktober 2007 Voorstelling Project Business Case: Doel & Scope Projectorganisatie Resultaten assessments en conclusies De

Nadere informatie

De beheerrisico s van architectuur

De beheerrisico s van architectuur De beheerrisico s van architectuur Een overzicht van de ArChimate Risico Extensie versie 0.2 Bert Dingemans Inleiding Het implementeren van een (enterprise) architectuur brengt altijd risico s met zich

Nadere informatie

Ethiek zet architectuur op zijn plek

Ethiek zet architectuur op zijn plek DYA dag 2018 Ethiek zet architectuur op zijn plek DYA dag 2018 Ton Eusterbrock 9 maart 2018 Dya dag 2018 - Architectuur en ethiek 2 De centrale vraag? Wat maakt een architectuur een ethisch verantwoorde

Nadere informatie

De Omslag in het ICT Onderwijs: Duurzaamheid voor Systeembeheerders. Ervaringen met een Pilot

De Omslag in het ICT Onderwijs: Duurzaamheid voor Systeembeheerders. Ervaringen met een Pilot De Omslag in het ICT Onderwijs: Duurzaamheid voor Systeembeheerders Ervaringen met een Pilot 1 Even voorstellen Henk Plessius Hogeschool Utrecht o Onderzoeker o Docent o Projectleider Aandachtsgebieden:

Nadere informatie

Business Architectuur vanuit de Business

Business Architectuur vanuit de Business Business Architectuur vanuit de Business CGI GROUP INC. All rights reserved Jaap Schekkerman _experience the commitment TM Organization Facilities Processes Business & Informatie Architectuur, kun je vanuit

Nadere informatie

Introductie ArchiMate

Introductie ArchiMate Introductie ArchiMate NAF Insight De Meern, 8 maart 2012 Egon Willemsz, enterprise architect UWV Programma Waarom ArchiMate? Praktijkvoorbeelden Samenvatting concepten Van start met ArchiMate Tot besluit

Nadere informatie

Er valt veel te zeggen over enterprise architectuur. Dit document wil een deel van het onderwerp aansnijden vanuit twee motto s: Begrippen...

Er valt veel te zeggen over enterprise architectuur. Dit document wil een deel van het onderwerp aansnijden vanuit twee motto s: Begrippen... Duurzame architectuur met draagvlak Hans Admiraal 2 november 2018 Er valt veel te zeggen over enterprise architectuur. Dit document wil een deel van het onderwerp aansnijden vanuit twee motto s: Focus

Nadere informatie

Regie uit een andere Branche. Hoe om te gaan met de vraag en de levering. Facto Magazine Congres 12 mei 2009. www.quintgroup.com

Regie uit een andere Branche. Hoe om te gaan met de vraag en de levering. Facto Magazine Congres 12 mei 2009. www.quintgroup.com Regie uit een andere Branche Facto Magazine Congres 12 mei 2009 Hoe om te gaan met de vraag en de levering THIS DOCUMENT CONTAINS PROPRIETARY INFORMATION, WHICH IS PROTECTED BY COPYRIGHT. ALL RIGHTS RESERVED.

Nadere informatie

Governance. Informatiemanagement. Architectuur. Gemeenschappelijk

Governance. Informatiemanagement. Architectuur. Gemeenschappelijk Beleggen Bewaken Sturen Informatiemanagement Inspireren Verbinden Organiseren Architectuur Verbeelden Structureren Afstemmen Gemeenschappelijk Communiceren Adviseren Beïnvloeden Beleggen: kan taken, verantwoordelijkheden

Nadere informatie

Kritieke succesfactoren bij referentie-architecturen

Kritieke succesfactoren bij referentie-architecturen Kritieke succesfactoren bij referentie-architecturen Een praktijkonderzoek naar de succesfactoren voor de implementatie van de Hoger Onderwijs Referentie Architectuur ten behoeve van het succesvol werken

Nadere informatie

Een brede kijk op onderwijskwaliteit Samenvatting

Een brede kijk op onderwijskwaliteit Samenvatting Een brede kijk op onderwijskwaliteit E e n o n d e r z o e k n a a r p e r c e p t i e s o p o n d e r w i j s k w a l i t e i t b i n n e n S t i c h t i n g U N 1 E K Samenvatting Hester Hill-Veen, Erasmus

Nadere informatie

ONDERZOEKSOPZET VERVOLGONDERZOEK OP EIGEN KRACHT

ONDERZOEKSOPZET VERVOLGONDERZOEK OP EIGEN KRACHT Vervolgonderzoek Op eigen kracht over de voorwaarden voor een doeltreffend en doelmatig functioneren van Sociale Wijkzorgteams Januari 2016 1 AANLEIDING Op 16 oktober 2015 publiceerde de Rekenkamer Den

Nadere informatie

Beoordelingsformulier eindproduct of verslag

Beoordelingsformulier eindproduct of verslag Beoordelingsformulier eindproduct of verslag Naam student: Nathalie Zuijdam (000) Floor Smit (000) Cijfer:. (in te vullen door DB) Student nr.: zie boven Herkansing: x nee ja Naam beoordelaar: Roos van

Nadere informatie

HET GAAT OM INFORMATIE

HET GAAT OM INFORMATIE Aan leiding C OB IT HET GAAT OM INFORMATIE Informatie is belangrijk voor het functioneren van een organisatie Informatie wordt gegenereerd, gebruikt, bewaard, ontsloten, verwijderd Informatietechnologie

Nadere informatie

NAF Insight ArchiMate. 8 maart 2012

NAF Insight ArchiMate. 8 maart 2012 NAF Insight ArchiMate 8 maart 2012 Programma 14:00 14:30 Opening en introductie Marc Lankhorst, Novay en NAF-bestuur 14:30 16:45 Parallelsessies 1 & 2 16:45 18:00 Netwerken en eten 18:00 19:10 Open Space

Nadere informatie

Hoofdstuk 2: Kritisch reflecteren 2.1. Kritisch reflecteren: definitie Definitie: Kritisch reflecteren verwijst naar een geheel van activiteiten die

Hoofdstuk 2: Kritisch reflecteren 2.1. Kritisch reflecteren: definitie Definitie: Kritisch reflecteren verwijst naar een geheel van activiteiten die Hoofdstuk 2: Kritisch reflecteren 2.1. Kritisch reflecteren: definitie Definitie: Kritisch reflecteren verwijst naar een geheel van activiteiten die worden uitgevoerd om uit het gevonden bronnenmateriaal

Nadere informatie

Enterprise Portfolio Management

Enterprise Portfolio Management Enterprise Portfolio Management Strategische besluitvorming vanuit integraal overzicht op alle portfolio s 22 Mei 2014 Jan-Willem Boere Vind goud in uw organisatie met Enterprise Portfolio Management 2

Nadere informatie

Slimme IT. Sterke dienstverlening. E-START ONDERSTEUNING OP MAAT VAN LOKALE BESTUREN BIJ E-GOVERNMENT EN ORGANISATIEONTWIKKELING

Slimme IT. Sterke dienstverlening. E-START ONDERSTEUNING OP MAAT VAN LOKALE BESTUREN BIJ E-GOVERNMENT EN ORGANISATIEONTWIKKELING Slimme IT. Sterke dienstverlening. 1 E-START ONDERSTEUNING OP MAAT VAN LOKALE BESTUREN BIJ E-GOVERNMENT EN ORGANISATIEONTWIKKELING 2Dienstverlenende vereniging E-START WAAROM? 3 Lokale besturen komen steeds

Nadere informatie

Competenties Luuk van Paridon. Analyseren

Competenties Luuk van Paridon. Analyseren Competenties Luuk van Paridon Overzicht waar ik nu sta: Afbeelding 1: Spinnenweb competenties De groene lijn geeft aan welke competenties ik tot nu toe behaald heb (zie Afbeelding 1). De competenties die

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch)

Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch) Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch) 159 Ouders spelen een cruciale rol in het ondersteunen van participatie van kinderen [1]. Participatie, door de Wereldgezondheidsorganisatie gedefinieerd als

Nadere informatie

Stakeholder behoeften beschrijven binnen Togaf 9

Stakeholder behoeften beschrijven binnen Togaf 9 Stakeholder behoeften beschrijven binnen Togaf 9 Inventarisatie van concerns, requirements, principes en patronen Bert Dingemans Togaf 9 kent verschillende entiteiten om de behoeften van stakeholders te

Nadere informatie

Betekent SOA het einde van BI?

Betekent SOA het einde van BI? Betekent SOA het einde van BI? Martin.vanden.Berg@sogeti.nl 18 september 2007 Agenda Wat is SOA? Wat is BI? Wat is de impact van SOA op BI? Sogeti Nederland B.V. 1 Agenda Wat is SOA? Wat is BI? Wat is

Nadere informatie

Inleiding. Inleiding. Een goede Missie, Visie en Strategie (MVS) bestaat uit twee gedeelten: Strategie Ontwikkeling en Strategie Implementatie.

Inleiding. Inleiding. Een goede Missie, Visie en Strategie (MVS) bestaat uit twee gedeelten: Strategie Ontwikkeling en Strategie Implementatie. Inleiding Inleiding Veel bedrijven hebben wel eens een Visie, Missie en Strategie uitgewerkt. Maar slechts weinig bedrijven hebben er ook daadwerkelijk voordeel van. Bij veel bedrijven is het niet meer

Nadere informatie

Auteurs: Jan van Bon, Wim Hoving Datum: 9 maart 2009. Cross reference ISM - COBIT

Auteurs: Jan van Bon, Wim Hoving Datum: 9 maart 2009. Cross reference ISM - COBIT Auteurs: Jan van Bon, Wim Hoving Datum: 9 maart 2009 Cross reference ISM - COBIT ME: Monitor & Evaluate Cross reference ISM - COBIT Management summary Organisaties gebruiken doorgaans twee soorten instrumenten

Nadere informatie

Individueel verslag Timo de Reus klas 4A

Individueel verslag Timo de Reus klas 4A Individueel verslag de Reus klas 4A Overzicht en tijdsbesteding van taken en activiteiten 3.2 Wanneer Planning: hoe zorg je ervoor dat het project binnen de beschikbare tijd wordt afgerond? Wat Wie Van

Nadere informatie

Bijeenkomst afstudeerbegeleiders. 13 januari 2009 Bespreking opzet scriptie

Bijeenkomst afstudeerbegeleiders. 13 januari 2009 Bespreking opzet scriptie Bijeenkomst afstudeerbegeleiders 13 januari 2009 Bespreking opzet scriptie Doel deel II bijeenkomst vandaag Afstudeerbegeleiders zijn geinformeerd over inhoud Medmec jaar vier (scriptievaardigheden) Afstudeerbegeleiders

Nadere informatie

Zelfdiagnostische vragenlijst verandercompetenties

Zelfdiagnostische vragenlijst verandercompetenties Zelfdiagnostische vragenlijst verandercompetenties Het gaat om de volgende zeven verandercompetenties. De competenties worden eerst toegelicht en vervolgens in een vragenlijst verwerkt. Veranderkundige

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Voorwoord 7

Inhoudsopgave. Voorwoord 7 Inhoudsopgave Voorwoord 7 1 Beginselen van academisch-juridisch onderzoek 9 1.1 Academisch-juridisch onderzoek 9 1.2 Verschillen met ander juridisch onderzoek 10 1.3 Het onderzoeksproces 11 1.4 Eisen waaraan

Nadere informatie

6-4-2015. Je kunt de presentaties downloaden op: www.gelsing.info. Docent: Marcel Gelsing. Les 1

6-4-2015. Je kunt de presentaties downloaden op: www.gelsing.info. Docent: Marcel Gelsing. Les 1 Les 1 Docent: Marcel Gelsing Je kunt de presentaties downloaden op: www.gelsing.info 1 Maak een (verbeter)voorstel voor Enterprise Architectuur, waarbij u zowel de mogelijkheden als de beperkingen van

Nadere informatie

DATAMODELLERING ARCHIMATE DATAMODELLERING

DATAMODELLERING ARCHIMATE DATAMODELLERING DATAMODELLERING ARCHIMATE DATAMODELLERING Inleiding In dit whitepaper wordt de datamodelleervorm ArchiMate datamodellering beschreven. Deze modelleervorm staat in verhouding tot een aantal andere modelleervormen.

Nadere informatie

Beheerste transformatie met behulp van Enterprise Architectuur

Beheerste transformatie met behulp van Enterprise Architectuur René van der Reijden Business Architect Pensioenfonds Horeca & Catering Beheerste transformatie met behulp van Enterprise Architectuur Voortdurend in verandering Economische Sociale Ontwikkelingen Politieke

Nadere informatie

Bedrijfsprocessen theoretisch kader

Bedrijfsprocessen theoretisch kader Bedrijfsprocessen theoretisch kader Versie 1.0 2000-2009, Biloxi Business Professionals BV 1. Bedrijfsprocessen Het procesbegrip speelt een belangrijke rol in organisaties. Dutta en Manzoni (1999) veronderstellen

Nadere informatie

Risk & Requirements Based Testing

Risk & Requirements Based Testing Risk & Requirements Based Testing Tycho Schmidt PreSales Consultant, HP 2006 Hewlett-Packard Development Company, L.P. The information contained herein is subject to change without notice Agenda Introductie

Nadere informatie

NAF Insight: ArchiMate en domeintalen 1 November 2012

NAF Insight: ArchiMate en domeintalen 1 November 2012 NAF Insight: ArchiMate en domeintalen 1 November 2012 Harmen van den Berg, NAF-werkgroep ArchiMate-gebruik Een paar sfeerbeelden... Werkgroep ArchiMate-gebruik Kennis delen rond gebruik ArchiMate taal

Nadere informatie

Aan de leden van High Tech NL en Brainport Industries. Betreft: workshop Outsourcing Development and Life Cycle Management.

Aan de leden van High Tech NL en Brainport Industries. Betreft: workshop Outsourcing Development and Life Cycle Management. Aan de leden van High Tech NL en Brainport Industries Betreft: workshop Outsourcing Development and Life Cycle Management Geacht lid, In juni 2017 heeft een boek uitgebracht over ondernemend samenwerken,

Nadere informatie

DATAMODELLERING BEGRIPPENBOOM

DATAMODELLERING BEGRIPPENBOOM DATAMODELLERING BEGRIPPENBOOM Inleiding In dit whitepaper wordt de datamodelleervorm begrippenboom inclusief de begrippenlijst beschreven. Deze modelleervorm staat in verhouding tot een aantal andere modelleervormen.

Nadere informatie

Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Faculteit Educatie Instituut voor Leraar en School

Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Faculteit Educatie Instituut voor Leraar en School Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Faculteit Educatie Instituut voor Leraar en School Beoordeling Afstudeeronderzoek eindfase 2014-2015 VT-DT ONDERZOEKSVERSLAG 1 Bijlage 5c Beoordelingsformulier onderzoeksverslag

Nadere informatie

Onderdelen module 3 (gesplitst in delen 1 en 2)

Onderdelen module 3 (gesplitst in delen 1 en 2) Onderdelen module 3 (gesplitst in delen 1 en 2) Deel 1 1. Prelude 8 13 2. Achtergrond en Context MARIJ (leerdoel 3; duur 1-2 uur) 14-25 3. Eén architectuur voor de Rijksdienst (leerdoel 3; duur 1 uur)

Nadere informatie

E-resultaat aanpak. Meer aanvragen en verkopen door uw online klant centraal te stellen

E-resultaat aanpak. Meer aanvragen en verkopen door uw online klant centraal te stellen E-resultaat aanpak Meer aanvragen en verkopen door uw online klant centraal te stellen 2010 ContentForces Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie,

Nadere informatie

Handreiking toelichting bij descriptoren NLQF

Handreiking toelichting bij descriptoren NLQF Handreiking toelichting bij descriptoren NLQF CONTEXT Context Instroom Een bekende, stabiele leef- en leeromgeving. 1 Een herkenbare leef- en werkomgeving. Tussen niveau 1 en 2 is geen verschil in context;

Nadere informatie

CORA 1.0 Bedrijfs- en ICT-referentiearchitectuur voor woningcorporaties

CORA 1.0 Bedrijfs- en ICT-referentiearchitectuur voor woningcorporaties CORA 1.0 Bedrijfs- en ICT-referentiearchitectuur voor woningcorporaties Hoe zorgen we ervoor dat we nieuwe diensten en producten soepel in onze bedrijfsvoering op kunnen nemen? Hoe geven we betere invulling

Nadere informatie

BentVoorbeeld. Proces en informatie onderzoek DECLA. consultancy. Versie : 1.0 Datum : 3 juli 2013 Auteur : D.W.F.

BentVoorbeeld. Proces en informatie onderzoek DECLA. consultancy. Versie : 1.0 Datum : 3 juli 2013 Auteur : D.W.F. BentVoorbeeld Proces en informatie onderzoek DECLA consultancy Versie : 1.0 Datum : 3 juli 2013 Auteur : D.W.F. Inhoudsopgave 1 INLEIDING... 3 2 INTRODUCTIE... 4 3 OPDRACHTOMSCHRIJVING EN SCOPE... 5 4

Nadere informatie

In een keten gaat het om de verbindingen, niet om de schakels.

In een keten gaat het om de verbindingen, niet om de schakels. Verbindingsmodel IV Serviceketen Theo Thiadens en Adri Cornelissen In een keten gaat het om de verbindingen, niet om de schakels. Verbindingsmodel IV Serviceketen Theo Thiadens Alleen een organisatie die

Nadere informatie

Public Value Een introductie

Public Value Een introductie Public Value Een introductie Zwolle, 3 oktober 2018 Gerwin Nijeboer waarde creëren in het gemeenschappelijk belang voor het welzijn van het individu en de samenleving. Belangrijk: Public is NIET gelimiteerd

Nadere informatie

De kaderstellende rol van de raad bij complexe projecten

De kaderstellende rol van de raad bij complexe projecten De kaderstellende rol van de raad bij complexe projecten Basisschool Aan de Bron en sporthal op het voormalige WML-terrein Onderzoeksopzet Rekenkamer Weert 16 december 2007 Inhoudsopgave 1. Achtergrond

Nadere informatie

Voorstel uitwerken beheerproces werken onder architectuur met ROSA

Voorstel uitwerken beheerproces werken onder architectuur met ROSA Voorstel uitwerken beheerproces werken onder architectuur met ROSA Over: Voor: Beheerproces voor werken onder architectuur met ROSA Architectuurraad van Edustandaard Van: Walter Grabner (Bureau Edustandaard),

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/33081 holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/33081 holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/33081 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Stettina, Christoph Johann Title: Governance of innovation project management

Nadere informatie

Agile werken: zó doen we dat

Agile werken: zó doen we dat Agile werken: zó doen we dat Bij Freshheads werken we graag volgens de Agile aanpak. De voordelen? Verhoogde efficiëntie en flexibiliteit, snellere resultaten en grotere betrokkenheid. Maar hoe gaat het

Nadere informatie

Rubrics onderzoeksopzet

Rubrics onderzoeksopzet Eindbeoordeling LA51 Praktijkgericht onderzoek 2012-2013 Naam: J. Rietjens Cijfer: 7.3 De beoordeling van de verschillende onderdelen zijn geel gemarkeerd. Door Eline Ossevoort en Hanneke Koopmans Feedback

Nadere informatie

Een model voor personeelsbesturing van Donk, Dirk

Een model voor personeelsbesturing van Donk, Dirk Een model voor personeelsbesturing van Donk, Dirk IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below.

Nadere informatie

Security (in) architectuur

Security (in) architectuur Security (in) architectuur ISC2 chapter Netherlands Donderdag 21 november 2013 Ing Renato Kuiper, CISSP, CISA, TOGAF, CSF Logo Klant Focus op: Security, risicomanagement, IAM, Cloud en architectuur Vanuit

Nadere informatie

BUSINESS INTELLIGENCE

BUSINESS INTELLIGENCE BUSINESS INTELLIGENCE IT is peoples business Inhoudsopgave 1 HET TEAM 2 ONZE DIENSTEN 3 BI VOLWASSENHEIDS MODEL 4 DE NIVEAUS Start klein Groei Professionaliseer Wees bepalend Voor meer informatie of een

Nadere informatie

We make your Data work smarter

We make your Data work smarter We make your Data work smarter Agenda Kennismaken Waarom stuurinformatie? Informatievoorziening: a world of possibilities Wat zijn de bottlenecks in de praktijk? Onze tips uit de praktijk Wrap up Over

Nadere informatie

Informatie Logistiek op basis van RAMS en Architectuur Inleiding in RAMS (Diagonale Matrix) methode en Architectuuraanpak

Informatie Logistiek op basis van RAMS en Architectuur Inleiding in RAMS (Diagonale Matrix) methode en Architectuuraanpak Informatie Logistiek op basis van RAMS en Architectuur Inleiding in RAMS (Diagonale Matrix) methode en Architectuuraanpak Yuj Advies, René R. Tol Versie 1.1 Inleiding De beschreven combinatie van methodes

Nadere informatie

Totaalbeeld rekenkameronderzoek naar de positie van de raad bij kaderstelling, sturing en controle van grote projecten Overkoepelende rapportage

Totaalbeeld rekenkameronderzoek naar de positie van de raad bij kaderstelling, sturing en controle van grote projecten Overkoepelende rapportage Totaalbeeld rekenkameronderzoek naar de positie van de raad bij kaderstelling, sturing en controle van grote projecten Overkoepelende rapportage Status: overkoepelende rapportage, vastgesteld door de rekenkamercommissies

Nadere informatie

Introductie. De onderzoekscyclus; een gestructureerde aanpak die helpt bij het doen van onderzoek.

Introductie. De onderzoekscyclus; een gestructureerde aanpak die helpt bij het doen van onderzoek. Introductie Een onderzoeksactiviteit start vanuit een verwondering of verbazing. Je wilt iets begrijpen of weten en bent op zoek naar (nieuwe) kennis en/of antwoorden. Je gaat de context en content van

Nadere informatie

Succes = Noodzaak x Visie x Draagvlak 2. Case: Implementatie Requirements Lifecycle management bij Rabobank International

Succes = Noodzaak x Visie x Draagvlak 2. Case: Implementatie Requirements Lifecycle management bij Rabobank International Succes = x Visie x Draagvlak 2 Case: Implementatie Requirements Lifecycle management bij Rabobank International dinsdag 3 oktober 2006 Spider Congres Agenda Inventarisatie SPI-knelpunten Implementatie

Nadere informatie

1. Voorkennis 2. Recente inzichten en dilemma s 3. Begeleiding 4. Uitwisseling in groepjes 5. Slot: visie op ontwerpgericht onderzoek in de eigen

1. Voorkennis 2. Recente inzichten en dilemma s 3. Begeleiding 4. Uitwisseling in groepjes 5. Slot: visie op ontwerpgericht onderzoek in de eigen * 1. Voorkennis 2. Recente inzichten en dilemma s 3. Begeleiding 4. Uitwisseling in groepjes 5. Slot: visie op ontwerpgericht onderzoek in de eigen begeleiding/organisatie * Studentonderzoek? Eigen onderzoek?

Nadere informatie

INVENTARISATIE EN CLASSIFICATIE VAN STANDAARDEN VOOR CYBERSECURITY

INVENTARISATIE EN CLASSIFICATIE VAN STANDAARDEN VOOR CYBERSECURITY INVENTARISATIE EN CLASSIFICATIE VAN STANDAARDEN VOOR CYBERSECURITY Leesvervangende samenvatting bij het eindrapport Auteurs: Dr. B. Hulsebosch, CISSP A. van Velzen, M.Sc. 20 mei 2015 In opdracht van: Het

Nadere informatie

Balanced Scorecard. Een introductie. Algemene informatie voor medewerkers van: SYSQA B.V.

Balanced Scorecard. Een introductie. Algemene informatie voor medewerkers van: SYSQA B.V. Balanced Scorecard Een introductie Algemene informatie voor medewerkers van: SYSQA B.V. Organisatie SYSQA B.V. Pagina 2 van 9 Inhoudsopgave 1 INLEIDING... 3 1.1 ALGEMEEN... 3 1.2 VERSIEBEHEER... 3 2 DE

Nadere informatie

Outline. Beleidsevaluatie: een inleiding

Outline. Beleidsevaluatie: een inleiding Beleidsevaluatie: een inleiding CPS-studiedag: "Evaluatie van veiligheidsbeleid en -plannen: integraal en geïntegreerd?" 22 februari 2011 - Antwerpen Bart De Peuter Instituut voor de Overheid, K.U.Leuven

Nadere informatie

Hebt u ze op een rijtje?

Hebt u ze op een rijtje? 36 Informatiebeveiliging - nummer 4-2012 Hebt u ze op een rijtje? Ir. Rob van Gansewinkel CISSP is gecertificeerd TOGAF9 en werkt bij Capgemini op de vakgebieden infrastructuur en security. Hij is bereikbaar

Nadere informatie

Risicomanagement bij veranderingen

Risicomanagement bij veranderingen Risicomanagement bij veranderingen De rol van de opdrachtgever Peter Noordam 19 april 2018 1 Er gaan nog steeds veel projecten mis Project succes (chaos report 2017) % project is completed on-time and

Nadere informatie

HET ZELFSTANDIG UITVOEREN VAN EEN ONDERZOEK

HET ZELFSTANDIG UITVOEREN VAN EEN ONDERZOEK HET ZELFSTANDIG UITVOEREN VAN EEN ONDERZOEK Inleiding In de beroepspraktijk zal het geregeld voorkomen dat u een beslissing moet nemen ( moet ik dit nu wel of niet doen? ) of dat u inzicht moet krijgen

Nadere informatie

smartops people analytics

smartops people analytics smartops people analytics Introductie De organisatie zoals we die kennen is aan het veranderen. Technologische ontwikkelingen en nieuwe mogelijkheden zorgen dat onze manier van werken verandert. Waar veel

Nadere informatie

DATAMODELLERING RACI MATRIX

DATAMODELLERING RACI MATRIX DATAMODELLERING RACI MATRIX Inleiding In dit whitepaper wordt de datamodelleervorm RACI Matrix beschreven. Deze modelleervorm staat in verhouding tot een aantal andere data modelleervormen. Wil je een

Nadere informatie

Sociale wijkzorgteams Den Haag

Sociale wijkzorgteams Den Haag Sociale wijkzorgteams Den Haag Onderzoek naar voorwaarden voor doeltreffend en doelmatig functioneren De rekenkamer heeft onderzoek gedaan naar de sociale wijkzorgteams in Den Haag. Daarbij is gekeken

Nadere informatie

Hoe kan u strategie implementeren en tot leven brengen in uw organisatie?

Hoe kan u strategie implementeren en tot leven brengen in uw organisatie? Hoe kan u strategie implementeren en tot leven brengen in uw organisatie? De externe omgeving wordt voor meer en meer organisaties een onzekere factor. Het is een complexe oefening voor directieteams om

Nadere informatie

Architecture Governance

Architecture Governance Architecture Governance Plan van aanpak Auteur: Docent: Stijn Hoppenbrouwers Plaats, datum: Nijmegen, 14 november 2003 Versie: 1.0 Inhoudsopgave 1. INLEIDING... 3 2. PROBLEEMSTELLING EN DOELSTELLING...

Nadere informatie

De algemene probleemstelling van dit afstudeeronderzoek heb ik als volgt geformuleerd:

De algemene probleemstelling van dit afstudeeronderzoek heb ik als volgt geformuleerd: Inleiding Mijn afstudeeronderzoek richt zich op het bepalen van de juiste sourcingadvies per IT-proces van een organisatie. Voorlopig hanteer ik de definitie van Yang en Huang (2000) met betrekking tot

Nadere informatie

Project Portfolio Management. Doing enough of the right things

Project Portfolio Management. Doing enough of the right things Project Portfolio Management Doing enough of the right things BPUG, Hilversum, 24 juni, 2015 Inhoud 1 2 3 4 Introductie Het belang van portfolio management Project portfolio management volgens MoP 3a 3b

Nadere informatie

6. Project management

6. Project management 6. Project management Studentenversie Inleiding 1. Het proces van project management 2. Risico management "Project management gaat over het stellen van duidelijke doelen en het managen van tijd, materiaal,

Nadere informatie

Architecten-debat 21 juni 2006 PI GvIB Themamiddag. Renato Kuiper. Principal Consultant Information Security

Architecten-debat 21 juni 2006 PI GvIB Themamiddag. Renato Kuiper. Principal Consultant Information Security Architecten-debat 21 juni 2006 PI GvIB Themamiddag Renato Kuiper Principal Consultant Information Security 1 De spreker Principal Consultant Information Security Hoofdredacteur Informatiebeveiliging 15

Nadere informatie

Business Case. <<Naam project>>

Business Case. <<Naam project>> Business Case SYSQA B.V. Almere Versie : Datum : Status : Opgesteld door : Pagina 2 van 8 Inhoudsopgave 1 Inleiding... 1.1 Doel van dit document...

Nadere informatie

EFP CONGRES 'THE FUTURE OF FORENSIC CARE, SOLUTIONS WORTH SHARING' MANAGEMENT IN PROGRESS WOUTER TEN HAVE 7 JUNI 2012. 29 mei 2012

EFP CONGRES 'THE FUTURE OF FORENSIC CARE, SOLUTIONS WORTH SHARING' MANAGEMENT IN PROGRESS WOUTER TEN HAVE 7 JUNI 2012. 29 mei 2012 EFP CONGRES 'THE FUTURE OF FORENSIC CARE, SOLUTIONS WORTH SHARING' 1 MANAGEMENT IN PROGRESS WOUTER TEN HAVE 7 JUNI 2012 2 DE STRATEGY-TO-PERFORMANCE GAP (MANKINS EN STEELE) 3 37% Gemiddelde prestatie verliezen

Nadere informatie

Portfoliomanagement software van Thinking Portfolio

Portfoliomanagement software van Thinking Portfolio Portfoliomanagement software van Thinking Portfolio Eenvoudig in gebruik Snelle implementatie Betrouwbaar in de cloud Vast maandbedrag Onbeperkt aantal gebruikers PMO Portfoliomanagement Programma s en

Nadere informatie