Dr. Marc Desmet Arts Palliatieve Zorg & Ethicus Ethisch Comité Jessa Ziekenhuis, 28 januari 2014
|
|
- Katrien Kuiper
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Dr. Marc Desmet Arts Palliatieve Zorg & Ethicus Ethisch Comité Jessa Ziekenhuis, 28 januari 2014
2 I. Algemeen Een oud en een nieuw verhaal Definitie en frequentie PS Slow euthanasia? Criteria: refractaire symptomen, alternatief euthanasie II. Concreet: tellen én vertellen Besluitvorming en voorbereiding VERTELLEN Gesprek met de pt, de familie, het team Uitvoering: TELLEN Start Medicatie Intermittente sedatie Andere maatregelen Verloop Problemen
3 I. Algemeen II. concreet
4 Oud: Mensen min of meer doen slapen om erg lijden bij overlijden te voorkomen heeft altijd bestaan in goede geneeskunde en bij de goede dood Nieuw: Techniek: hoe doen we dat precies? Welke medicatie? (Dormicum ) Eu-thanasiecontext: verwantschap en onderscheid Media: Bart Verbeeck Alsof het een eenvoudige/eenduidige realiteit zou zijn die je in één statistiek/wet kunt stoppen
5 1. Afzien van curatief of levensverlengend handelen 1.1. Niet-behandelbeslissingen: 1.2. Weigering van behandeling
6 1. Afzien van curatief of levensverlengend handelen 1.1. Niet-behandelbeslissingen: 1.2. Weigering van behandeling 2. Pijn- en symptoomcontrole 2.1. Pijnbestrijding 2.2. Palliatieve sedatie
7 1. Afzien van curatief of levensverlengend handelen 1.1. Niet-behandelbeslissingen: 1.2. Weigering van behandeling 2. Pijn- en symptoomcontrole 2.1. Pijnbestrijding 2.2. Palliatieve sedatie 3. Actieve levensbeëindiging 3.1. Euthanasie 3.2. Hulp bij zelfdoding 3.3. Actieve levensbeëindiging zonder verzoek
8 Pijn- en symptoomcontrole 1. Pijn- en symptoombestrijding Het toedienen van analgetica en/of andere medicatie in doseringen en combinaties vereist om pijn en/of andere symptomen op adequate wijze te controleren. Sedatie is hier een niet beoogd neveneffect 2. Palliatieve sedatie Het toedienen van sedativa in doseringen en combinaties die vereist zijn om het bewustzijn van een terminale patiënt zoveel te verlagen als nodig om één of meerdere refractaire symptomen op adequate wijze te controleren.! Sedatie is hier niet een (on)gewenst neveneffect maar een beoogd doel!
9 diep: geen communicatie of oppervlakkig/licht: communicatie nog mogelijk Intermittent: tijdelijk gesedeerd met de bedoeling weer wakker te worden; kan bij niet terminale pt of continu: enkel bij terminale pt! Sedatie is niet altijd doen slapen (diepe continue sedatie), maar vaak wel.
10 om de dood niet meer tegen te houden om ernstige symptomen sterk te verzachten en daardoor desnoods het leven te verkorten om iemands bewustzijn te verlagen tot aan de dood om een leven actief te beëindigen op iemands vraag om een leven actief te beëindigen zonder dat de zieke het vroeg om iemand de middelen ter beschikking te stellen om zelfdoding te plegen
11 Continuë diepe sedatie Euthanasie Doel / Intentie Lijdensverlichting Lijdensbeëindiging Middel Verlaging bewustzijn Levensbeëindiging Medisch handelen Normaal Bijzonder Indicatie Alleen bij terminale pt? Refractair symptoom Alternatief euthanasie Ja (1 à 2 weken) Medisch uitzichtloos en ondraaglijk lijden Neen, ook bij pten met langere prognoses Toestemming pt Indien mogelijk Altijd (weloverwogen) Consultatie 2 /3 arts Aanbevolen, zeker zo kennis ontbreekt Besluitvorming primair (Pt), naasten, team Verplicht Primair: pt en arts
12 Continuë diepe sedatie Euthanasie Uitvoering Medicatie Arts+Verpleegkundige Arts Benzodiazepines, meestal SC zelden barbituraat:iv (1) Benzo IV (2) Barbituraat IV (pentothal ) (3) Spierverslapper: IV Opm: soms drankje Dosering Titratie/Proportioneel Snelle overdosering Duur na start Dag(en) Minuten/uren bij potio In principe reversibel Ja Nee Verkort het leven Niet bewezen Ja Wettelijke regelgeving Zoals voor elk medisch handelen Afzonderlijke wetgeving Melding en toetsing Nee Verplicht
13 Medische Beslissing bij het levenseinde met mogelijke beïnvloeding van levensduur Niet-behandelbeslissing 16.4% 17.4% Intensiveren symptoomcontrole Palliatieve Sedatie/deep continuous sedation 18.5%? (2001: 8.2%) 26.7% 14% Euthanasie 1.1% 1.9% Levensbeëindiging zonder verzoek van de patiënt 3.2% 1.8% Hulp bij zelfdoding 0.1% 0.07% Totaal aantal beslissingen 39.3% 47.8%
14 refractaire - fysische of existentiële - symptomen bij terminale patiënt: refractair = weerbarstig = een symptoom waarbij geen van de conventionele behandelingen (voldoende snel) effectief zijn en/of deze behandelingen gepaard gaan met onaanvaardbare bijwerkingen Fysisch: dringt zich vaak op / kan wel voordien besproken geweest zijn (Vroegtijdige Zorgplanning) Existentieel : meer een keuze / iets minder dringend/ nooit uitsluitend existentieel! Meestal combinatie van fysische en existentiële dimensie en een breed palet aan situaties!
15 Omdat het zich snel en zonder voorbereiding opdrong omwille van puur fysisch refractair lijden (verstikking, hoest, delirium ) Een man met een terminaal larynxcarcinoma komt s morgens binnen met toenemende kortademigheid. Er wordt onmiddellijk afgesproken dat we hem zullen doen slapen op zijn teken wanneer hij te kortademig wordt Wanneer hij dit aangeeft komt de kleinste dochter nog binnen met een tekening voor haar papa: Mooi In aanwezigheid van de oudste dochter en van zijn partner zal hij kort nadien inslapen.
16 Omwille van existentieel refractair lijden ondanks goede fysische symptoomcontrole Een terminale pte met een ovariumca wiens obstructiesymptomen voldoende gecontroleerd werden, die zich goed omringd wist, maar die het kotsbeu was
17 Omwille van een of meerdere familieleden voor wie een eventuele euthanasie ondraaglijk psychisch lijden zou verwekken Een 88-jarige patiënt met prostaat- en caecumca, diabetes mellitus, wervelindeukingen, decubitus, belangrijke reactieve depressie na het overlijden van zijn echtgenote, die euthanasie wilde maar die wegens de weerstand van zijn dochter toch koos voor palliatieve sedatie Omdat hij wilde sterven maar het idee dat er op een bepaald uur een arts zou binnenstappen om hem te doen inslapen ondraaglijk vond
18 Zonder haar toestemming omdat ze wilsonbekwaam was, en zelfs zonder de toestemming van alle familieleden 45-jarige wils/beslissingsonbekwame vrouw met hersentumor die een blijvende extreem hinderlijke hoest ontwikkelde maar ook existentieel refractair leek te lijden wanneer ze meer cortisone kreeg en meer wakker was, en bij wie we de cortisone dus stopten hoewel een zoon dat eigenlijk niet wilde om het contact te kunnen houden
19 Met impliciete toestemming omdat ze een expliciete niet over haar lippen kreeg hoewel dit toch haar verlangen leek te zijn Een 44-jarige, wilsbekwame, vrijgevochten pte met hersenmetas van een longca zei: Dokter, ik zou willen dat gij een beslissing neemt (om corticoïden te stoppen en symptoomcontrole op te drijven tot sedatie), want wat ze verlangde kreeg ze niet over haar lippen
20 Op zijn vraag en met zijn toestemming hoewel we nooit gedacht hadden dat hij dit zou doen Een 59-jarige wilsbekwame, eeuwig onbesliste man met plasmacell leukemie die tot een voor hem ongewoon serene en duidelijke vraag tot diepe sedatie kwam. De enige beslissing die hij ooit echt nam, zei zijn buurvrouw.
21 Hoewel het er aanvankelijk sterk op leek dat ze dit wilde Een dame met abdominaal gemetastaseerd ovariumcarcinoma die met een burnout op de palliatieve eenheid kwam (na vier jaar chemo en twintig jaar relationele spanningen en schuldgevoelens), aanvankelijk niet recupereerde en bij momenten (maar niet altijd) nadrukkelijk vroeg om te mogen sterven/slapen, maar met Sipralexa 20 mg mentaal boven water kwam, nog zinvolle dagen doorbracht en uiteindelijk natuurlijk stierf.
22 Palliatieve sedatie CAS(E) fysisch refractair 0 Dringend 0 Niet dring psych exist refractair 0 Dringend 0 Niet dring Gemengd FE 0 Dringend 0 Niet dring Met expliciete toestemming 0 v patiënt 0 v naaste(n) Geen expliciete toestemming 0 v patiënt 0 v naaste(n) Met impliciete toestemming 0 v patiënt 0 v naaste(n) Begin 0 initiatief pt 0 initiatief dr 0 acuut 0 glijdend
23 Fysische refractaire symptomen bij terminale pt: in dalende frequentie: Refractair delier (meest voorkomende reden)! sluit reversiebele zaken uit: behandelbare pijn, urineretentie, obstipatie, bijwerkingen medicatie! Kennis van symptoomcontrole Dyspnee / verstikking Refractaire pijn (relatief weinig) Nausea/braken Bloeding
24 Existentiële refractaire symptomen bij terminale pt: ABCD: Angst Burnout Controleverlies Depressie Laatste dagen niet bewust willen meemaken Uitzichtloosheid, afhankelijkheid Psychosociale, familiale onoplosbare problematiek Alles is al gezegd
25 Patiënt wil sterven maar vindt idee van arts die op bepaald uur binnenkomt voor dodelijke injectie niet aanvaardbaar Euthanasie onaanvaardbaar voor omgeving: PS kan alternatief zijn Indien patiënt akkoord Indien terminale patiënt Even zorgvuldig voorbereid en uitgevoerd als euthanasie
26 eenvoudige referentiepunten?
27 I. Algemeen II. Concreet Besluitvorming en voorbereiding Uitvoering
28 Communicatie (vertellen) even essentieel als techniek (tellen) 3 tijden: (1) Voor: besluitvorming en voorbereiding (2) Start sedatie (uitvoering) (3) Tijdens de sedatie (uitvoering) 3 gesprekken die interageren in tijd en ruimte (1) De patiënt (2) Familie/Naasten (3) Teamleden
29 Aanleiding Initiatief van patiënt of familie: direct of indirect ( lijden wegnemen ) Initiatief van hulpverlener(s): niet zelden want PS vaak niet bekend
30 Communicatie uiterst belangrijk Met pt indien mogelijk Met familie Met team
31 PS zo mogelijk met toestemming van patiënt Proactief: zeker bij risicopatiënten waarbij acute sedatie zich kan opdringen Ernstige respiratoire insufficiëntie Herseninklemming, acute verwardheid (hersentumoren of metastasen) Acute bloeding (ORL-, longca, CVA ) Bij acute sedatie; medicijnen moeten klaarliggen ( noodkit ) Vertegenwoordiger van pt zo vlug mogelijk verwittigen
32 Pro-actief: Hebt u er wel eens aan gedacht dat u zou kunnen verstikken? Ja Hebt u daar al eens met een arts over gesproken? Neen Zoudt u dat willen? Ja Nu? Ja Als u heel kortademig dreigt te worden en we de oorzaak niet echt meer kunnen wegnemen, kunnen we u snel doen slapen zodat u niet bewust en zeer kortademig moet sterven Begrijpt u dit? Lucht het op om dit te kunnen vertellen?
33 Uitklaren van vraag (NBB euth PS) Ik wil dat er een einde aan komt, ik kan niet meer, ik ben het moe Op dit ogenblik krijgt u nog medicatie die uw leven verlengt. Bedoelt u dan dat u wilt dat we die medicatie stoppen? Bedoelt u dat u zoudt willen dat een arts een injectie geeft om u te doen inslapen op dat moment zelf? Ik wil niet meer afzien Wat we soms ook doen in de laatste dagen, is dat we zo n zieke meer doen slapen en min of meer slapend houden totdat hij sterft Dat is het wat ik wil
34 Informatie over PS zelf: Opties bij Ik wil dat er een einde aan komt : niet levensverlengend palliatieve sedatie euthanasie Bedoeling is niet levensverkortend Diepte van sedatie soms terug wakker worden in begin en bij manipulatie intermittent of continu Verminderen of wegvallen van communicatie In principe geen vocht of voeding meer Praktische uitvoering: pomp/spuitaandrijver/infuus Duur: dagen, uitzonderlijk meer dan 1 week
35 Wensen van patiënt ivm uitvoering: Moment van afscheid: vaak een emotioneel moment Wie kan/mag aanwezig zijn? Wie mag geïnformeerd worden over sedatie? moeder wil niet dat kleine kinderen geïnformeerd worden: R/ brieven voor ki, later te lezen Ritueel? Voorafgaand gesprek met geestelijk verzorger? Start sedatie: geleidelijk (bv. s avonds) of snel Verzorging tijdens PS
36 Informatie ivm PS en wensen van patiënt: cf. supra Mening wettelijke vertegenwoordiger bij wilsonbekwame patiënt Arts kan tegen mening ingaan in belang van patiënt Maar overeenstemming is natuurlijk te verkiezen
37 Dit is geen gemakkelijkheidsoplossing. Laat zo mogelijk voldoende tijd tussen beslissing & uitvoering: temporiseren. U vraagt ons om zo snel mogelijk te starten om haar niet maar te laten afzien maar eens uw vrouw slaapt kan je er niet meer mee spreken Is er nog iemand die hier zou willen zijn voordat ze slaapt? Wil zij nog iemand zien?...vindt u het belangrijk dat er voor de start van de sedatie nog een ritueel gebeurt? Het kan enkele uren duren tot voldoende sedatie bereikt is (24u.)
38 Palliatieve sedatie duurt soms langer dan verwacht (tijdsduur tot sterven zeer variabel). Mogelijkheid bespreken dat men zal vragen om proces te versnellen. Mogelijke zin van de sedatie-periode: overgang (zeker indien snel overlijdensproces); samenzijn familieleden op een vaak unieke wijze
39 Stoppen van vocht en voeding geeft geen lijden. - Normalerwijze zullen we tijdens de sedatie geen kunstmatig vocht en voeding toedienen. Misschien vindt u dat vreemd en hebt u daar vragen over : Misschien denkt u dat enige mate van uitdroging pijn doet? Misschien hebt u dan het gevoel dat we niet meer voor moeder zorgen? Intentie: comfort, niet het bereiken van een coma en evenmin levensverkorting. De bedoeling is dat vader niet meer lijdt doordat hij minder bewust is, niet dat hij in coma gaat en/of vlugger sterft. Het is belangrijk dat we het daarover voordien eens zijn.
40 Verschil pijn/dyscomfort - onwillekeurige bewegingen Reutelen is niet belastend voor de slapende patiënt, wel voor de omgeving Wie spreken we eerst aan bij een probleem? Aandacht en zorg voor goed afscheid (vóór start sedatie): ritueel? Klassiek Eigen ritueel bv. Kleinkinderen spelen muziek
41 Team: Heeft iemand nog een voorstel om iets te verbeteren (alle dimensies)? Grote rol verpleegkundigen: intensief contact / observatie van symptomen / uitvoering Blijft wel medische beslissing: ivm refractair karakter symptomen / tijdelijk of continu / welke medicatie Velen denken en observeren mee, arts beslist, best in con-sensus Belang van vakkennis: ev. beroep op expertise (PST, Pallion): eerste keer voor deze zorgverlener(s)? Slechte vorige ervaringen? Slechte gewoonten? wie heeft er al gewerkt met deze pomp/aandrijver? Indien in ziekenhuis: gesprek met HA?
42 (1) Heldere afspraken start: wanneer? wie? Bewustzijnsvermindering meestal irreversibel, dus is radicale ingreep, emotioneel moment: wanneer? Wie: welke vp? Arts vrij? Familieleden: welke wel? Wie niet? Welke vroegere zorgverleners willen eventueel geïnformeerd worden? Ritueel: al gebeurd? Nog behoefte? Hoe? + Hoe sedatie starten: geleidelijk? Snel?
43 (2) opvolging van welke parameters tijdens sedatie? Refractair symptoom: oorzaak van PS Andere symptomen Effect bij verzorging/manipulatie Diepte van bewustzijnsvermindering: welk doel? Reutels Naderende dood?
44 (3) beschikbaarheid en bereikbaarheid - communicatie tussen betrokken artsen en verpleegkundigen: hoe? Logboek Elektronisch? Telefoonnummer(s) verantwoordelijke arts(en)
45 (4) beschikbaarheid medicatie, ook zo nodig Midazolam (Dormicum ); levomepromazine (Nozinan ): bekend? beschikbaar (belang setting: thuis, ziekenhuis)? Hoeveel en hoe (IV / SC)? Systematisch voor verzorging? + zo nodig o.m. bij ongewenst wakker worden
46 (5) Aanpassingen medicatie en nursing: Stopzetting handelingen en medicatie die niet bijdragen tot het comfort. Analogie: zorgpad stervende Hoeveel verzorgingen? Constipatie? Fraxiparine Voortzetting symptoomcontrole: sederende medicatie is geen symptoomcontrole voor alle symptomen (jeuk, pijn, misselijkheid )! Pijnstillers, anti-emetica, anticholinergica maagsonde
47 Besluitvorming: indicatie PS; opvattingen pt en/of vertegenwoordiger/naasten Datum start sedatie, aantal dagen, medicatie en verloop, andere interventies (ev. afz. document: onco) Diepte sedatie: bv. Stadium 1: a) wakker en georiënteerd b) enigszins slaperig c) ogen gesloten, verbale aanwijzingen prompt volgend d) ogen gesloten, alleen wekbaar met fysieke prikkels Stadium 2:ogen gesloten, niet wekbaar met fysieke prikkels (nagelbedtest) Stadium 3: ademdepressie
48 Communicatie (vertellen) even essentieel als techniek (tellen) 3 tijden: (1) Voor: besluitvorming en voorbereiding (2) Start sedatie (uitvoering) (3) Tijdens de sedatie (uitvoering) 3 gesprekken die interageren in tijd en ruimte De patiënt Naasten Teamleden
49 Emotioneel beladen moment In principe is arts aanwezig; in acute gevallen en indien voordien mogelijkheid van een acute sedatie besproken kan ervaren verpleegkundige alleen starten
50 Waarom Dormicum /Midazolam? Internationale standaard + veel ervaring Voordelen tov Valium /Diazepam meer wateroplosbaar combineerbaar met veel andere producten subcutaan bruikbaar (spuitaandrijver, spuitpomp) sneller en korter werkend (ivm zo nodig, voor verzorging)
51 Waarom Nozinan /Levomepromazine? Internationale standaard + veel ervaring Voordelen: wateroplosbaar combineerbaar met veel andere producten sterk anti-emetisch subcutaan bruikbaar (spuitaandrijver, spuitpomp) Nadelen: Wisselende halfwaardetijd In België enkel via internationale apoteek
52 Via SC spuitaandrijver of spuitpomp Via IV infuus (250 cc)
53 Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stofnaam Midazolam (Dormicum ) Levomepromazine (Nozinan ) Propofol (Diprivan ) Toedienings- Weg sedatie s.c./i.v. Maximaal effect na i.v.: 2,5 min s.c.: 20 min Halfwaardetijd 1,5-2,5 uur s.c./i.v. 0,5-1,5 min uur i.v. 1,5-2 min 4-7 uur
54 Middel Bolus Continue toediening Stap 1 Midazolam (Dormicum ) Bij lichte PS: 2,5 mg SC 1,25 mg IV Bij diepe PS: 5 à 10 mg SC 2,5 à 5 mg IV Bij onvoldoende effect: Na 5 min (IV) of 30 min (SC) helft van startdosis toevoegen
55 Middel Bolus Continue toediening Stap 1 Midazolam (Dormicum ) Bij lichte PS: 2,5 mg SC 1,25 mg IV Bij diepe PS: 5 à 10 mg SC 2,5 à 5 mg IV Bij onvoldoende effect: Na 5 min (IV) of 30 min (SC) helft van startdosis toevoegen Onderhoudsdosis = per uur de helft van de totale startdosis (= totale dosis tijdens twee eerste uren SC of het eerste halfuur IV). Vb: 5 + 2,5 + 2,5 mg SC = 10 mg als totale startdosis: geeft 10/2 x 24 = 120 mg/dag SC
56 Middel Bolus Continue toediening Stap 1 Midazolam (Dormicum ) Bij lichte PS: 2,5 mg SC 1,25 mg IV Bij diepe PS: 5 à 10 mg SC 2,5 à 5 mg IV Bij onvoldoende effect: Na 5 min (IV) of 30 min (SC) helft van startdosis toevoegen Onderhoudsdosis = per uur de helft van de totale startdosis (= totale dosis tijdens twee eerste uren SC of het eerste halfuur IV). Vb: 5 + 2,5 + 2,5 mg SC = 10 mg als totale startdosis: geeft 10/2 x 24 = 120 mg/dag SC Lichte PS:60 mg/d SC of30mg/d IV Diepe PS: 60 à 240 mg/d Hoger bij intensief gebruik antidepressiva, antiepileptica, antipsychotica, slaapmiddelen Indien onvoldoende effect: onderhoudsdosering + 50%
57 Middel Bolus Continue toediening Stap 2 Levomepromazine (Nozinan ) Dormicum verder!! 25 mg sc/iv Ev. na 2u 50mg mg/u sc/iv (= ½ à 8 a / 24u sc/iv) + Midazolam Nozinan te overwegen ook bij: -Sterke nausea/braakproblemen -Psychose / delirium! Stapeling (theoretisch na 3 dagen dosis halveren) Bij onvoldoende effect: stap 3 en stop Midazolam & Levomepromazine)
58 Middel Bolus Continue toediening Stap 3 Zeer zelden Propofol (Diprivan ) mg iv Toezicht anesthesist raadzaam. Typische dosis 1 à 2 mg/kg/u (=60 à 120 mg/u); titreren 0.5 mg/kg/u - Werkt tegen nausea, jeuk - Werkt snel (seconden) en is heel goed te titreren; -Heeft korte werkingsduur en onderdrukt minder ademhaling dan phenobarbital
59 Indien onvoldoende sedatie met Dormicum en Nozinan: Controleer steeds toegangsweg en medicatie! Sluit uit: volle blaas, constipatie, onvoldoende pijnstilling. Overweeg volgende stap: Propofol IV
60 Waarom geen morfine als sedativum? Niet efficiënt als sedativum: wel sufheid maar geen bewustzijnsverlies Storende nevenwerkingen: Delier Myoclonieën Wel nuttig in combinatie met Dormicum igv van pijn en/of dyspnee PS: morfine is ook een slecht euthanaticum
61 pijn- en symptoomcontrole verder! Met name: morfine (pijn, dyspnee) en Haldol (delier) Zien welke medicatie overbodig is: mogelijks levensverlengend Eventueel langs afzonderlijke parenterale weg Bij vermoeden zeer korte prognose (minder dan 24-48u): startbolus en extra bolus zeer belangrijk (sc pomp te traag)
62 Doel: rust brengen en weer wakker worden Indicaties: Benauwde en/of angstige en/of slapeloze pten Bij twijfel of symptoom refractair is (bv. delier: zien of Haldol effect heeft na halve dag) Kan ook bij niet-terminale patiënten In de praktijk: nachtelijke sedaties enkel Dormicum Starten bij inslaaptijd / stoppen 2 uur voor gewenst ontwaakuur bij SC toediening, ½ uur bij IV toediening. Gewenning noopt tot verhoging Dormicum
63 blaassonde na inductie decubitusprofylaxie: alternating matras? Voortzetting mondverzorging! eventueel klysma zijligging bij reutelen In principe geen vocht/voeding bij diepe continue sedatie. Patiënt is stervend en sterft bijna altijd aan de onderliggende aandoening, niet aan dehydratatie. 94% van de palliatieve sedaties lopen binnen de 7 dagen uit op dood Vocht kan leiden tot vochtophoping (cf. oligurie in laatste dagen ook al geef je veel vocht ) ; stopzetten vocht laat dood toe; voeding leidt tot meer slijmvorming etc
64 Communicatie (vertellen) even essentieel als techniek (tellen) 3 tijden: (1) Voor: besluitvorming en voorbereiding (2) Start sedatie (uitvoering) (3) Tijdens de sedatie (uitvoering) 3 gesprekken die interageren in tijd en ruimte De patiënt Naasten Teamleden
65 Continuë reëvaluatie symptomatologie Thuis: Vp 3x per dag; HA 1x per dag Dagelijks contact naastbestaandenarts/team: gaat het zo? vragen? kunnen we meer doen?
66 Emotionele problemen: Lange duur en druk van familie om te beëindigen Belang voorbereidend gesprek Gesprek over zin van samenzijn: van lastpost tot laspost Emotionele support: Onuitgesproken vragen laten uitspreken aanmoedigen om niet continu bij familielid te blijven Hoort zij ons nog? Vergelijking met gewone slaap + Nagelbedtest
67 Symptoomcontrole-problemen: Overvloedige secreties, doodsreutel R/ zijligging Scopolamine of Buscopan 6 à 12 a/24u aspiratie - narcotica Maagdilatatie Foetor ex ore (anaërobe infectie) R/ (indien mogelijk) Flagyl 3 x 500 mg IV
68 Palliatieve sedatie: een goede uitweg wanneer we met de rug tegen de muur staan bij terminale patiënten Een kunst die vraagt om (1) goede communicatie en afspraken (2) juiste techniek
69 Communiceert voor ge sedeert: Met de zieke Met de naasten Met uw team Temporiseert zo mogelijk voor ge sedeert Onder-estimeert niet de start als ge sedeert Dormicumiseert wel & eert de doorbraakdosis Verweert u met empathie tegen de verkortingsdruk van de naasten
70
Dr. Marc Desmet Arts Palliatieve Zorg & Ethicus Ethisch Comité Jessa Ziekenhuis, 17 november 2015
Dr. Marc Desmet Arts Palliatieve Zorg & Ethicus Ethisch Comité Jessa Ziekenhuis, 17 november 2015 I. Algemeen Een oud en een nieuw verhaal Definitie en frequentie PS Slow euthanasia? Criteria: refractaire
Nadere informatiePS in NL: bij 12,3% van de patiënten in de stervensfase toegepast
Palliatieve sedatie 12 november 2012 Carla Juffermans,kaderhuisarts PZ Palliatieve sedatie Proportionele toepassing van sedativa in de laatste levensfase om ondraaglijke klachten te bestrijden, waarvoor
Nadere informatieEthische aspecten bij pijnbehandeling en palliatieve zorg. Dr. Marc Desmet Palliatieve Dienst VJZ Hasselt marc.desmet@jesuits.net
Ethische aspecten bij pijnbehandeling en palliatieve zorg Dr. Marc Desmet Palliatieve Dienst VJZ Hasselt marc.desmet@jesuits.net Overzicht inhoud (1) Beslissingen bij het levenseinde (2) Euthanasie en
Nadere informatiePALLIATIEVE SEDATIE
Ik heb er geen bezwaar tegen dat de mensen tijdens de voordracht naar hun horloge kijken, maar ik aanvaard niet dat ze met hun horloge beginnen te schudden om er zeker van te zijn dat het ding nog werkt.
Nadere informatieCommunicatie rond palliatieve sedatie
Communicatie rond palliatieve sedatie D A G VA N D E M E D I C AT I E V E I L I G H E I D, 2 1 M A A R T 2 0 1 7 M A R G OT V E R KU Y L E N, S P E C I A L I S T O U D E R E N G E N E E S KU N D E / K
Nadere informatieHet opzettelijk verlagen van het bewustzijn van een patiënt in de laatste levensfase met als doel anderszins onbehandelbaar lijden te verlichten en
Het opzettelijk verlagen van het bewustzijn van een patiënt in de laatste levensfase met als doel anderszins onbehandelbaar lijden te verlichten en niet het leven te bekorten. Op verzoek van de regering
Nadere informatiePalliatieve sedatie. maandag 29 november Paul Oyen Verpleegkundig consulent Regionaal Consultatieteam PZ Integraal Kankercentrum Limburg
Palliatieve sedatie maandag 29 november 2010 Paul Oyen Verpleegkundig consulent Regionaal Consultatieteam PZ Integraal Kankercentrum Limburg Achtergrond Palliatieve Sedatie 2005 eerste landelijke richtlijn
Nadere informatieCOMMUNICEREN OVER HET LEVENSEINDE : WAAROM???
Ik wil niet leven zoals een plant Als ik mijn familie niet meer ken, wil ik liever dood Ik wil niet afzien! Mijn broer denkt zus, en ik zo, wat moeten we nu doen? Hebben wij nu wel de juiste keuzes gemaakt?
Nadere informatieStephan van den Brand Kaderarts palliatieve zorg
Stephan van den Brand Kaderarts palliatieve zorg Palliatieve sedatie -Inleiding -Wat is palliatieve sedatie? -Wat is het niet? -Indicatiestelling -Procedure -Valkuilen -Complicaties Palliatieve sedatie
Nadere informatieEuthanasie versus palliatieve sedatie. John Bos, MAR, Presentatiedienst 8 december 2016
Euthanasie versus palliatieve sedatie John Bos, MAR, Presentatiedienst 8 december 2016 Vraag? Is palliatieve sedatie een keuze? Prehistorie Euthanasie is al eeuwen lang een uiterst controversieel onderwerp.
Nadere informatieContinue Palliatieve sedatie, feiten en fabels 19-09-2013. Specialist ouderengeneeskunde/docent. Probeer te verwoorden wat volgens jou
Continue Palliatieve sedatie, feiten en fabels 19-09-2013 Margot Verkuylen Specialist ouderengeneeskunde/docent Wat is het? Probeer te verwoorden wat volgens jou palliatieve sedatie is PALLIATIEVE SEDATIE
Nadere informatieBEHANDELPROTOCOL CONTINUE PALLIATIEVE SEDATIE tot het moment van overlijden
DEFINITIE PALLIATIEVE SEDATIE I Het opzettelijk verlagen van het bewustzijn van een patiënt in de laatste levensfase (KNMG, 2009). BEHANDELINGSCRITERIUM LEVENSVERWACHTING: het betreft een patiënt bij wie
Nadere informatieBEHANDELPROTOCOL CONTINU PALLIATIEVE SEDATIE tot het moment van overlijden
DEFINITIE PALLIATIEVE SEDATIE I Het opzettelijk verlagen van het bewustzijn van een patiënt in de laatste levensfase (KNMG, 2009). BEHANDELINGSCRITERIUM LEVENSVERWACHTING: het betreft een patiënt bij wie
Nadere informatieLevenseinde bij de geriatrische patiënt en comfortzorg. Marc Merchier, palliatieve zorg coördinator
Levenseinde bij de geriatrische patiënt en comfortzorg Marc Merchier, palliatieve zorg coördinator Fysieke pijn en symptoomcontrole Palliatieve sedatie Palliatieve zorg definitie WHO 2002: Palliatieve
Nadere informatieMeneer is 87 jaar Verblijft in het WZC Weduwnaar 4 kinderen slechts 1 dochter erg betrokken en regelmatig bezoek
Meneer is 87 jaar Verblijft in het WZC Weduwnaar 4 kinderen slechts 1 dochter erg betrokken en regelmatig bezoek Terminale Parkinsonpatiënt 2 x CVA Diabetes type II Volledig hulpbehoevend Rolstoelgebonden
Nadere informatieWat als ik niet meer beter word
Wat als ik niet meer beter word moeilijke keuzes & beslissingen rondom levenseinde Manon Boddaert Arts palliatieve geneeskunde Consulent en adviseur IKNL Antoon van Dijck Palliatieve zorg is integrale
Nadere informatiePalliatieve sedatie is geen euthanasie. Medische aspecten
Palliatieve sedatie is geen euthanasie Medische aspecten Hoe kwam deze richtlijn er? Werkgroep artsen met interesse in palliatieve zorg Uit meerdere regionale ziekenhuizen en 1 ste lijn Meerdere specialiteiten
Nadere informatieMacht- en krachtrelaties in de palliatieve zorg
Macht- en krachtrelaties in de palliatieve zorg Naomi Van De Moortele, psychologe hematologie en palliatieve zorgen UZ Gent An Lievrouw, psychologe digestieve oncologie UZ Gent Workshop: 1. Palliatieve
Nadere informatieVerlagen bewustzijn in de laatste levensfase
Interne Geneeskunde Palliatieve sedatie Verlagen bewustzijn in de laatste levensfase Inleiding Palliatieve sedatie staat de laatste tijd volop in de belangstelling. Er bestaat echter nog veel onduidelijkheid
Nadere informatiePalliatieve Sedatie in 1 e en 2 e lijn. Nils Nieboer, huisarts
Palliatieve Sedatie in 1 e en 2 e lijn Donderdag 27 september 2018 J. de Boer, internist-oncoloog Nils Nieboer, huisarts Disclosure Sheet Terminologie: palliatieve sedatie en euthanasie Inleiding Palliatieve
Nadere informatiePALLIATIEVE ZORG. IFPC Turnhout 23 oktober Hilde Michiels coördinator palliatief support team
PALLIATIEVE ZORG IFPC Turnhout 23 oktober 2017 Hilde Michiels coördinator palliatief support team Palliatieve zorg - definitie Palliatieve zorg is de actieve totaalzorg voor mensen die ongeneeslijk ziek
Nadere informatieSymposium 14 april 2009. aanpassing richtlijnen palliatieve sedatie Karin van Heijst en Trijntje Buiter
Symposium 14 april 2009 aanpassing richtlijnen palliatieve sedatie Karin van Heijst en Trijntje Buiter Palliatieve sedatie Het opzettelijk verlagen van het bewustzijn in de laatste levens of stervensfase.
Nadere informatiePalliatieve sedatie. Dr. Koen Herweyers Equipearts PHA, CRA WZC st Bavo Inwooncursus 2013
Palliatieve sedatie Dr. Koen Herweyers Equipearts PHA, CRA WZC st Bavo Inwooncursus 2013 Palliatieve sedatie Definitie van palliatieve sedatie Refractaire symptomen Voedsel en vocht Palliatieve sedatie
Nadere informatiePALLIATIEVE SEDATIE, een richtlijn.
PALLIATIEVE SEDATIE, een richtlijn. Oostende, 28 maart 2014 Mevr. Dina Declerck, PST AZ Sint-Jan Brugge Voorzitster Stuurgroep Ethiek Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen Dr. Gert Huysmans, Palliatief
Nadere informatiePalliatieve behandeling van het bronchuscarcinoma
1 Palliatieve behandeling van het bronchuscarcinoma Tessa Dieudonné Pneumologe H.Hartziekenhuis Mol Palliatieve zorg 2 1. Definitie 2. Pijnbestrijding 3. Symptoombestrijding 4. Palliatieve sedatie : richtlijnen
Nadere informatieEthische vragen. Dick Willems. Medische ethiek / Huisartsgeneeskunde AMC
Ethische vragen Dick Willems Medische ethiek / Huisartsgeneeskunde AMC d.l.willems@amc willems@amc.uva.nl Voorbeelden van ethische vragen in de palliatieve zorg Toegankelijkheid van zorg Cognitieve problemen
Nadere informatieOptimale palliatie door sedatie
Optimale palliatie door sedatie Marleen Hout-Korevaar Specialist Ouderengeneeskunde in Salem Kaderarts Palliatieve Zorg in opleiding Met dank gebruik gemaakt van lezing Alexander de Graeff Palliatieve
Nadere informatieMedische Beslissingen rond het levenseinde
Medische Beslissingen rond het levenseinde Jo Lisaerde Eric Triau Maartje Wils Bewonersadviesraad 7 december 2011 Definitie Palliatieve Zorg Palliatieve zorg is een totaalzorg voor mensen die aan een ziekte
Nadere informatieSedatiekaart Noord-Holland Noord
Sedatiekaart Noord-Holland Noord Aandachtspunten en afspraken bij het toepassen van palliatieve sedatie en medicatie bij palliatieve sedatie Consultteam palliatieve zorg 0900-202 17 45 (24 uur per dag
Nadere informatieAnnemieke Delhaas & Franca Horstink-Wortel Specialist ouderengeneeskunde/kaderarts palliatieve zorg
Annemieke Delhaas & Franca Horstink-Wortel Specialist ouderengeneeskunde/kaderarts palliatieve zorg Franca.Horstink@kpnmail.nl Palliatief Team Midden Nederland (PTMN) Richtlijn palliatieve sedatie Continue
Nadere informatiePalliatieve sedatie WELKOM BIJ HET H. HARTZIEKENHUIS MOL
Palliatieve sedatie WELKOM BIJ HET H. HARTZIEKENHUIS MOL Kwaliteit en Veiligheid Wij doen mee! Onze kwaliteit aantoonbaar maken Ons ziekenhuis heeft zich geëngageerd om het accreditatielabel van het Nederlands
Nadere informatieEuthanasie-sedatie Grijs gebied??? Anneke Witziers, specialist ouderengeneeskunde palliatief consulent, SCEN arts.
Euthanasie-sedatie Grijs gebied??? Anneke Witziers, specialist ouderengeneeskunde palliatief consulent, SCEN arts. Inhoud Casus Wettelijk kader Historische achtergrond, status en betekenis Verhouding continue
Nadere informatiePalliatieve sedatie 17 maart 2014
Palliatieve sedatie 17 maart 2014 Palliatieve sedatie - programma Welkom De heer P. Polak, cardioloog, voorzitter MEC Presentatie Mevrouw A. Witziers, arts palliatieve zorg Bespreken casuïstiek Mevrouw
Nadere informatie1 Inleiding... 1. 2 Wat is palliatieve sedatie?... 1. 3 Hoe werkt palliatieve sedatie?... 1. 4 Is het een soort euthanasie?... 1
Palliatieve sedatie Inhoudsopgave 1 Inleiding... 1 2 Wat is palliatieve sedatie?... 1 3 Hoe werkt palliatieve sedatie?... 1 4 Is het een soort euthanasie?... 1 5 Wanneer past de arts palliatieve sedatie
Nadere informatieDe laatste zorg H E T N A C H T C O N G R E S, J U N I
De laatste zorg H E T N A C H T C O N G R E S, 1 5-1 6 J U N I 2 0 1 7 M A R G OT V E R K U Y L E N S P E C I A L I S T O U D E R E N G E N E E S K U N D E K A D E R A R T S PA L L I AT I E V E Z O R G
Nadere informatieMedisch begeleid sterven een begrippenkader
Medisch begeleid sterven een begrippenkader Prof.dr. Bert Broeckaert Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen info@palliatief.be www.palliatief.be Bert.Broeckaert@theo.kuleuven.be Medisch begeleid sterven
Nadere informatieDE STERVENSFASE, EEN HANDREIKING INFORMATIE OVER DE VERANDERINGEN DIE ZICH VOOR KUNNEN DOEN TIJDENS HET STERVEN
DE STERVENSFASE, EEN HANDREIKING INFORMATIE OVER DE VERANDERINGEN DIE ZICH VOOR KUNNEN DOEN TIJDENS HET STERVEN Een handreiking Bij de meesten van ons komt er een moment in het leven dat we gaan nadenken
Nadere informatie26. Sedatie: een alternatief voor euthanasie?
26. Sedatie: een alternatief voor euthanasie? Mijn moeder ligt op sterven. Dat proces verloopt redelijk rustig, maar soms is ze verschrikkelijk bang dat ze stikkend zal sterven. De arts zegt dat hij haar
Nadere informatiePalliatieve sedatie. T +32(0) F +32(0) Campus Sint-Jan Schiepse bos 6. B 3600 Genk
Palliatieve sedatie T +32(0)89 32 50 50 F +32(0)89 32 79 00 info@zol.be Campus Sint-Jan Schiepse bos 6 B 3600 Genk Campus Sint-Barbara Bessemerstraat 478 B 3620 Lanaken Medisch Centrum André Dumont Stalenstraat
Nadere informatieDoel van de palliatieve sedatie
Palliatieve sedatie U heeft met uw behandelend arts gesproken over palliatieve sedatie. In deze folder kunt u alles nog eens nalezen. Als u na het lezen nog vragen heeft kunt u deze met hem of haar bespreken.
Nadere informatie9/11/12. KNMG richtlijn palliatieve sedatie. Landelijk Congres Palliatieve Zorg van autonomie naar afhankelijkheid. Onderwerpen
Onderwerpen KNMG richtlijn palliatieve sedatie Landelijk Congres Palliatieve Zorg van autonomie naar afhankelijkheid Marie-José Gijsberts specialist ouderengeneeskunde Marjolein van Meggelen adviseur IKNL
Nadere informatiePatiënteninformatie. Palliatieve sedatie. Palliatieve sedatie 1
Patiënteninformatie Palliatieve sedatie Palliatieve sedatie 1 Palliatieve sedatie Palliatief team Martini Ziekenhuis Telefoon: (050) 524 5610 E-mail: palliatiefteam@mzh.nl U heeft met uw arts gesproken
Nadere informatieAlgemeen. Euthanasie.
Algemeen Euthanasie www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl ALG051 / Euthanasie / 09-11-2018 2 Euthanasie Artsen kunnen in bijzondere omstandigheden
Nadere informatiePalliatieve sedatie 14 oktober 2015. Margot Verkuylen Specialist ouderengeneeskunde www.margotverkuylen.nl
Palliatieve sedatie 14 oktober 2015 Margot Verkuylen Specialist ouderengeneeskunde www.margotverkuylen.nl Palliatieve sedatie in het hospice Veel kennis en ervaring Wat weten we over de praktijk? Dilemma
Nadere informatieZorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen: een begaanbare weg
Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen: een begaanbare weg Jeroen Janssens Specialist Ouderengeneeskunde, commissielid 8-12-2016 Opbouw Workshop 1. Vragen
Nadere informatiePALLIATIEVE SEDATIE: de praktijk een zaak van teamwork
PALLIATIEVE SEDATIE: de praktijk een zaak van teamwork dr Jean Loop Conny Vervynck Doel van deze avond Palliatieve sedatie in de thuissituatie schetsen Knelpunten naar voor brengen Het belang van multidisciplinair
Nadere informatiePalliatieve sedatie. Informatie voor patiënten en hun naasten die meer willen weten over palliatieve sedatie
Palliatieve sedatie Informatie voor patiënten en hun naasten die meer willen weten over palliatieve sedatie De informatie in deze folder is voor patiënten. Natuurlijk is de informatie ook erg nuttig voor
Nadere informatiePallium = Latijns woord voor mantel Palliatieve zorg, een mantel van warmte en bescherming
Workshop Palliatieve Zorg 11 oktober 2012 Hedi ter Braak Monique van den Broek 1 Wat is palliatieve zorg? Pallium = Latijns woord voor mantel Palliatieve zorg, een mantel van warmte en bescherming 2 1
Nadere informatiePalliatieve sedatie. Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op
Palliatieve sedatie Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding U heeft van de arts te horen gekregen dat u of uw familielid/naaste op korte termijn zal overlijden. Het
Nadere informatieFormat richtlijn palliatieve sedatie
Format richtlijn palliatieve sedatie 1. Inleiding Het doel van dit format is om de samenwerkingsafspraken rondom palliatieve sedatie in de regio `s-hertogenbosch-bommelerwaard, te vertalen en te concretiseren
Nadere informatieBijscholing Palliatieve sedatie
Bijscholing Palliatieve sedatie Programma Palliatieve sedatie; wat weten we er al van > stellingen Wettelijk kader Richtlijn KNMG Rol van de arts Indicatie refractaire symptomen Jullie rol Sedatiescore
Nadere informatiePalliatieve sedatie Informatie voor patiënt en familie
Palliatieve sedatie Informatie voor patiënt en familie U hebt met uw behandelend arts gesproken over palliatieve sedatie. In deze folder kunt u de belangrijkste dingen nog eens nalezen. Deze folder is
Nadere informatieScen. Malaga 2014 Petrie van Bracht en Rob van Lier scenartsen
Scen Malaga 2014 Petrie van Bracht en Rob van Lier scenartsen inhoud Inleiding Getallen Zorgvuldigheidscriteria Valkuilen Euthanasie versus palliatieve sedatie De scenarts S: staat voor steun: informatie,
Nadere informatieWat is palliatieve zorg? Pallium = Latijns woord voor mantel Palliatieve zorg, een mantel van warmte en bescherming
Wat is palliatieve zorg? Pallium = Latijns woord voor mantel Palliatieve zorg, een mantel van warmte en bescherming 1 Palliatieve zorg is de totale zorg voor de zorgvrager en zijn naasten vanaf het moment
Nadere informatiePalliatie of Euthanasie: De Twilight Zone. Prof. Dr. Paul Clement Universitaire Palliatieve Zorgeenheid Leuven
Palliatie of Euthanasie: De Twilight Zone Prof. Dr. Paul Clement Universitaire Palliatieve Zorgeenheid Leuven Situering Beslissingen rond het levenseinde Zeer vaak: Niet meer starten van (al dan niet medisch
Nadere informatieU hebt met uw behandelend arts gesproken over palliatieve sedatie voor uzelf of uw familielid. In deze folder kunt u nalezen wat palliatieve sedatie
Palliatieve sedatie U hebt met uw behandelend arts gesproken over palliatieve sedatie voor uzelf of uw familielid. In deze folder kunt u nalezen wat palliatieve sedatie inhoudt. Heeft u na het lezen nog
Nadere informatieINTERLINE DEVENTER CASUSSCHETSEN PALLIATIEVE SEDATIE
INTERLINE DEVENTER CASUSSCHETSEN PALLIATIEVE SEDATIE S.V.P. hierop geen aantekeningen maken! Februari 2010 INTERLINE DEVENTER PALLIATIEVE SEDATIE 2010 Februari CASUSSCHETSEN Casus 1 Patient Hr. P., 75
Nadere informatieCasus Hoe wensen mensen te sterven? Samen werken rond. vroegtijdige zorgplanning. Samen werken rond. Vroegtijdige Zorgplanning
DEELSEL Gent : (SEL : samenwerking Eerste Lijn) Samen werken rond vroegtijdige zorgplanning Samen werken rond Vroegtijdige Zorgplanning Palliatieve Zorg Gent-Eeklo Uitgangspunt van dit project : Toename
Nadere informatieVragen rond het levenseinde. Inleiding. Casus 1 : Lucien /06/2017 Anne Desodt. Praktijk = praktisch Casussen
Vragen rond het levenseinde 24/06/2017 Anne Desodt Praktijk = praktisch Casussen Inleiding Casus 1 : Lucien Lucien : 95 jaar, alleenwonend Prostaatcarcinoma met wervelmetastasen 1 zoon, betrokken 2 problemen
Nadere informatieProcedure euthanasie ouderenzorg
Procedure euthanasie ouderenzorg 1. Euthanasie: Volgens de Belgische wetgeving wordt euthanasie omschreven als het opzettelijk levensbeëindigend handelen door een andere dan de betrokkene op diens verzoek
Nadere informatie11 februari Rob Bruntink
11 februari Rob Bruntink Stelling 1: Als je een euthanasieverzoek wilt doen, moet je een euthanasieverklaring hebben. Stelling 2: Als je een euthanasieverzoek doet (en daarbij ook kunt verwijzen naar
Nadere informatieEuthanasie en hulp bij zelfdoding vallen beiden onder de euthanasiewet.
00 Euthanasie 1 Inleiding Euthanasie of actieve levensbeëindiging is in dit ziekenhuis bespreekbaar en wordt serieus benaderd. Euthanasie is een onderwerp waar mensen heel verschillend over kunnen denken.
Nadere informatieLevenseinde. Presentatie KBO Riethoven 18 april Corien van der Sluijs Suzanne Schellekens Huisartsen Riethoven
Levenseinde Presentatie KBO Riethoven 18 april 2017 Corien van der Sluijs Suzanne Schellekens Huisartsen Riethoven Video ter introductie https://youtube/rtjce7zlkos Keuzes rond het levenseinde Waar wil
Nadere informatieVroegtijdige Zorg Planning:
Vroegtijdige Zorg Planning: Waarover maak jij je zorgen? M. Van de Wiele Lid RVB / Ethicus VZW Rusthuizen Zr. Van Berlaar Ethicus RZ H Hart Tienen Psychotherapeut/seksuoloog 1. Inleiding Enkele casussen
Nadere informatieZorg rondom het levenseinde
Zorg rondom het levenseinde Waar de zorg om mensen gaat Waar de zorg om mensen gaat Zorg in de laatste levensfase Als genezing niet meer mogelijk is In de laatste fase van ons leven kunnen we voor belangrijke
Nadere informatieMedische beslissingen rond het levenseinde
Medische beslissingen rond het levenseinde Adri Jobse, huisarts, kaderarts, consulent PTMN Gon Uyttewaal, gesp. vpk pz, consulent PTMN 26 juni 2014 1. Wet geneeskundige op de behandelingsovereenkomst 2.
Nadere informatieBEHANDELPROTOCOL CONTINUE PALLIATIEVE SEDATIE tot het moment van overlijden DEZE VERSIE WORDT MOMENTEEL AANGEPAST NAV DE HERZIENE KNMG RICHTLIJN
BEHNDELPROTOCOL CONTINUE PLLITIEVE SEDTIE tot het moment van overlijden DEZE VERSIE WORDT MOMENTEEL NGEPST NV DE HERZIENE KNMG RICHTLIJN DEFINITIE PLLITIEVE SEDTIE I Het opzettelijk verlagen van het bewustzijn
Nadere informatieAchtergrondinformatie
Onderdeel van de patiëntenbrochure Spreek tijdig over het levenseinde. - www.knmg.nl/spreken-over-levenseinde Achtergrondinformatie Hieronder leest u achtergrondinformatie die u kan helpen om het gesprek
Nadere informatieContinue sedatie tot aan het overlijden in Vlaamse woonzorgcentra
Continue sedatie tot aan het overlijden in Vlaamse woonzorgcentra Prof. Johan Bilsen Dr. Sam Rys OZ-groep Mental Health and Wellbeing, Department of Public Health, Vrije Universiteit Brussel Achtergrond
Nadere informatieEuthanasie: de wet en de praktijk
Euthanasie: de wet en de praktijk Informatiefolder voor patiënten en familieleden 90.007N-140401 Jan Yperman Ziekenhuis Briekestraat 12 8900 Ieper www.yperman.net Inleiding U leest deze infobrochure niet
Nadere informatieVoorwoord 11 Inleiding 13
Voorwoord 11 Inleiding 13 1 Een gemeenschappelijk perspectief 13 2 Herkenning, reflectie en argumentatie 14 2.1 Herkenning 14 2.2 Reflectie 14 2.2.1 Ethisch kader 14 2.2.2 Términologisch kader 15 2.3 Argumentatie
Nadere informatiePALLIATIEVE ZORG. fysieke aspecten Rob Jongbloed Raphaëlstichting Jacqueline Fluitman `s Heeren Loo
PALLIATIEVE ZORG fysieke aspecten Rob Jongbloed Raphaëlstichting Jacqueline Fluitman `s Heeren Loo Inleiding Indeling workshop Specifieke kenmerken Selectie lichamelijke klachten in palliatieve fase Selectie
Nadere informatieGecontroleerde sedatie:
Gecontroleerde sedatie: een therapeutische mogelijkheid voor refractaire symptomen bij de terminale palliatieve patient? Dr. J. Menten Coördinator Palliatieve Zorg Kliniekhoofd Radiotherapie UZ Gasthuisberg-Leuven
Nadere informatieACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN
INTERLINE PALLIATIEVE SEDATIE 20 mei 2008 ACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN Inleiding De werkafspraak en het Interline programma Palliatieve sedatie zijn gemaakt door:
Nadere informatieBESLISSEN RONDOM HET EINDE VAN HET LEVEN
BESLISSEN RONDOM HET EINDE VAN HET LEVEN Palliatieve sedatie, morfine en euthanasie in de praktijk; enkele juridische aspecten, waaronder de tuchtrechtelijke Begrippenkader palliatieve sedatie euthanasie
Nadere informatieDe laatste levensfase. Hoe IJsselheem omgaat met een euthanasieverzoek
De laatste levensfase Hoe IJsselheem omgaat met een euthanasieverzoek In gesprek In de laatste levensfase krijgen mensen te maken met allerlei vragen. Misschien ziet u op tegen de pijn en benauwdheid die
Nadere informatieCASUSSCHETSEN. Patient Hr. P., 75 jaar, is bekend met een prostaatcarcinoom met meerdere botmetastasen.
INTERLINE PALLIATIEVE SEDATIE 20 mei 2008 CASUSSCHETSEN Casusschets 1 Patient Hr. P., 75 jaar, is bekend met een prostaatcarcinoom met meerdere botmetastasen. Hij heeft nog een tijd goed gefunctioneerd
Nadere informatieActuele Reflecties over Palliatieve Sedatie. Introductie. Introductie. 9de Vlaams Congres Palliatieve Zorg. 13 september Patricia Claessens
Actuele Reflecties over Palliatieve Sedatie Patricia Claessens Verpleegkundige, lic. ziekenhuiswetenschappen Doel van palliatieve zorg = ruimte laten om te leven Dus: focus op adequate symptoomcontrole
Nadere informatieDe terminale patiënt: Inleiding. Prof Dr Nele Van Den Noortgate Universitair Ziekenhuis Gent PUO VZA 6 november 2007
De terminale patiënt: Inleiding Prof Dr Nele Van Den Noortgate Universitair Ziekenhuis Gent PUO VZA 6 november 2007 Medische beslissingen bij levenseinde Type of deaths 1998 % of all death 2001 Intention
Nadere informatiePalliatieve zorg: leven tot het einde
Palliatieve zorg: leven tot het einde Bijeenkomst Marikenhuis, 22 januari 2019 Carel Veldhoven, kaderhuisarts palliatieve zorg Berg en Dal en arts pijn en palliatieve geneeskunde Radboudumc Welkom Waar
Nadere informatieWensen rond de laatste levensfase
Wensen rond de laatste levensfase Ouderen en zelfbeschikking Dorothea Touwen Docent en onderzoeker Medische Ethiek WASSENAAR, 31 OKTOBER 2018 Punten ter bespreking Wensen in deze fase van uw leven Wensen
Nadere informatiePalliatieve sedatie. Toon Vessies Marianne Lucassen Marijke Tonino Team Haaglanden/ DWO
Palliatieve sedatie Toon Vessies Marianne Lucassen Marijke Tonino Team Haaglanden/ DWO Palliatieve zorg WHO definitie: Palliatieve zorg is een benadering die de kwaliteit van het leven verbetert van patiënten
Nadere informatieEuthanasie. T +32(0) F +32(0) Campus Sint-Jan Schiepse bos 6. B 3600 Genk
Euthanasie T +32(0)89 32 50 50 F +32(0)89 32 79 00 info@zol.be Campus Sint-Jan Schiepse bos 6 B 3600 Genk Campus Sint-Barbara Bessemerstraat 478 B 3620 Lanaken Medisch Centrum André Dumont Stalenstraat
Nadere informatiepalliatieve sedatie gericht op het verlichten van lijden in de laatste levensfase
palliatieve sedatie gericht op het verlichten van lijden in de laatste levensfase Bij mensen in de laatste levensfase zijn pijn, angst, benauwdheid en ongemak soms niet meer te behandelen. Als de levensverwachting
Nadere informatieDe Laatste Zorg. Workshop 7 oktober 2016
De Laatste Zorg Workshop 7 oktober 2016 Disclosurebelangen spreker (potentiële) Belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium
Nadere informatieKeuzes rond het levenseinde. Miep de Putter Annemieke Delhaas Petra Blommendaal PTMN
Keuzes rond het levenseinde Miep de Putter Annemieke Delhaas Petra Blommendaal PTMN Palliatieteam midden nederland 24 uur/7 dagen per week telefonisch bereikbaar voor hulpverleners Allerlei disciplines
Nadere informatiePalliatieve sedatie. 21 oktober 2014 Elgin Gülpinar, ANIOS IC
Palliatieve sedatie 21 oktober 2014 Elgin Gülpinar, ANIOS IC Casus Patient, 78 jr Overname ander ziekenhuis i.v.m. respiratoire insufficiëntie Voorgeschiedenis COPD, Hypertensie, DM II, PAF Nefrectomie
Nadere informatie1. Angst. 1.1 Observatie. 1.2 Oorzaak
1. Angst 1.1 Observatie Emotionele reacties : huilen, Spanning van de spieren Verstarring v.d. aangezichtsspieren R u s t e l o o s h e i d S l a p e l o o s h e i d V e r s t r o o i d h e i d Angst voor
Nadere informatieACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN
INTERLINE DEVENTER PALLIATIEVE SEDATIE ACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN Februari 2010 Inleiding De werkwijzers zijn samengesteld door het Consultatieteam Palliatieve
Nadere informatiePalliatieve Oncologische Zorg
Palliatieve Oncologische Zorg In het Ziekenhuis En Thuis Liesbeth Peters en Eisso Braak Palliatieve Oncologische Zorg Impressies Definitie, geschiedenis Binnen en buiten ziekenhuis Nieuw palliatief zorgmodel
Nadere informatiePraat voor je gaat. Tijdige zorg voor het levenseinde
Praat voor je gaat. Tijdige zorg voor het levenseinde KWB Baal 15 februari 2016 1 Praten over je levenseinde Dat is voor later, ik wil daar nu nog niet aan denken Ik ben nog gezond en in de bloei van mijn
Nadere informatieEuthanasie: de wet en de praktijk Informatiefolder voor patiënten en familieleden
voorzitter ethisch comité Jan Yperman Ziekenhuis Briekestraat 12 8900 Ieper www.yperman.net Euthanasie: de wet en de praktijk Informatiefolder voor patiënten en familieleden Inleiding U leest deze infobrochure
Nadere informatieEthiek. Wat is ethiek? Moreel beraad
Ethiek Euthanasie en Palliatieve sedatie Wat is ethiek? Een kritische bezinning over het juiste handelen. In algemene zin probeert ethiek de criteria vast te stellen om te kunnen beoordelen of een handeling
Nadere informatieZorg. voor het levenseinde
Zorg voor het levenseinde Inleiding Onze campussen en woonzorgcentra streven een christelijk-ethische levensvisie na en dit veronderstelt een zorgzame en zinvolle omgang met het eindigende leven en het
Nadere informatieOORDEEL. van de Regionale toetsingscommissie euthanasie voor de regio ( ) betreffende de melding van levensbeëindiging op verzoek
Oordeel: zorgvuldig Samenvatting: Patiënt koos voor palliatieve sedatie, maar was met arts overeengekomen dat deze zou overgaan tot euthanasie, indien sedatie lang zou duren of patiënt niet goed behandelbare
Nadere informatieWERKEN MET EEN SPUITDRIJVER. Myriam Arren Verpleegkundig Pijnspecialiste Deskundige in Palliatieve Zorgen Referentiepersoon Ethiek
WERKEN MET EEN SPUITDRIJVER Myriam Arren Verpleegkundig Pijnspecialiste Deskundige in Palliatieve Zorgen Referentiepersoon Ethiek INDICATIE Aanhoudende nausea of braken Ernstige dysfagie Gastro-intestinale
Nadere informatieHet toetsingsproces toegelicht
Het toetsingsproces toegelicht Drs. Ronald T.C.M. van Nordennen Specialist Ouderengeneeskunde/ Hospice arts SCEN-arts / RTE-arts. 1 Wat is allemaal geen euthanasie? 1. Staken of niet starten van kunstmatige
Nadere informatieVragenlijst. KOPPEL-studie: Kennis en Opvattingen van Publiek en Professionals over Einde Leven beslissingen
Vragenlijst KOPPEL-studie: Kennis en Opvattingen van Publiek en Professionals over Einde Leven beslissingen 2 Inleiding op de vragenlijst Deze vragenlijst is onderdeel van een onderzoek naar medische beslissingen
Nadere informatieZorg rond het levenseinde
Groeningelaan 7 8500 Kortrijk Tel.nr. 056/24 52 71 Faxnr. 056/24.52.64 Zorg rond het levenseinde Zorg rond het levenseinde 12 Voor meer informatie over voorgaande onderwerpen, kan u contact opnemen met
Nadere informatieCasussen. Hilde Michiels. Coördinator Palliatief Support Team AZ Turnhout
Casussen Hilde Michiels Coördinator Palliatief Support Team AZ Turnhout 2 Casus 1 - Christine Sociaal vrouw 55 j gehuwd 3 kinderen (1d + 2z) 2 kleinkinderen dochter is zwanger (bevalt binnen 2 mnd) schoonmoeder
Nadere informatie