Achtergronddossier. Nood aan een fundamenteel pensioendebat

Transcriptie

1 Achtergronddossier Nood aan een fundamenteel pensioendebat Op 13 september 2011 organiseert, OKRA, trefpunt 55+ een manifestatie voor betere en hogere pensioenen aan de Zuidertoren te Brussel. Meer dan ooit ijvert OKRA voor menswaardige en welvaartsvaste pensioenen. Heel wat beleidsmakers wensen aan het pensioen te morrelen of het drastisch te hervormen. De veranderingen gaan allemaal in de richting van een minder goed pensioen. Tot een echt fundamenteel pensioendebat met betrokken partijen is het heden echter nog niet gekomen. Volgens OKRA dringt een debat rond de adequaatheid, financiering en een goed pensioen voor iedereen zich op. Met het oog op de regeringsvorming benadrukt OKRA het belang van de bescherming en versterking van de pensioenen. Gepensioneerden voelen al jaren dat de hoogte van hun pensioenbedrag te laag is. Pensioenen moeten niet alleen armoede bij gepensioneerden voorkomen, ze moeten mensen ook toelaten na hun pensionering tot op zekere hoogte de levensstandaard te behouden. Een versterking van de eerste pijler vormt het uitgangspunt, zowel naar hoogte, als naar financiering ervan. Het pensioendossier moet bovenaan de tafel liggen van de onderhandelaars. Ouderen verdienen hierin een stem! UCP en AGE zullen eveneens aanwezig zijn om deze eisen te ondersteunen. 1

2 Versterk de eerste pijler De wettelijke pensioenuitkering vormt voor het grootste deel van de gepensioneerden de belangrijkste inkomensbron. Een goed wettelijk pensioen is dan ook de beste garantie om zoveel mogelijk gepensioneerden een toereikend inkomen te verzekeren. Dit is vandaag niet het geval. Enkele cijfers op een rijtje: Armoederisico: 22% (65-plussers) t.o.v. 15% totale populatie. 1 Dit betekent dat zij een inkomen hebben dat onder de armoedegrens ligt; hun pensioen ligt lager dan 966 euro ( alleenstaanden) en euro (koppels). 2 Op Europees vlak behoren we al lang niet meer tot de koploperlanden. Armoederisico naar leeftijd bij ouderen, kopgroeplanden en Vlaanderen, In Vlaanderen bedraagt dit zelfs 1 op 4 ouderen. 2 EU SILC 2009 (inkomen 2008). Jaarlijks verslag, Studiecommissie voor de Vergrijzing, Cijfer België. Juni Cantillon, B. e.a., Sociale staat van Vlaanderen

3 Het gemiddeld 4 pensioen bedraagt euro (ongeacht pensioenregeling en type). Voor een alleen staande man met een werknemerspensioen was dit slechts euro. Zelfstandige mannen doen het nog slechter met slechts gemiddeld 804 euro. Idem voor de vrouwen, hetzij dat de gemiddelden daar nog veel lager liggen. 5 Enkel bij de overheid voorziet men een voldoende hoog pensioen. Ook de minimumpensioenen zijn te laag. Voor werknemers met een volledige loopbaan bedraagt dit 1.066,33 euro (alleenstaande) en ,50 euro gezin. Met de IGO is het nog erger gesteld; 953,30 euro ( alleenstaande) en 635,53 euro (samenwonend) OKRA eist voor iedere gepensioneerde een minimumpensioen dat gelijk is aan het gewaarborgd minimumloon voor een volledige loopbaan in de werknemersregeling. 6 Met de Generatiepactwet in 2005 werd een structureel, tweejaarlijks mechanisme ingevoerd voor de welvaartsvastheid van de vervangingsinkomens van de werknemers. Het minimumbedrag van deze enveloppe wordt bepaald o.b.v. een aantal parameters verdeling gebeurt finaal door regering op advies. Het thans bestaande mechanisme heeft als nadeel dat er geen rechtstreekse koppeling is aan de evolutie van de lonen. Bovendien maakt de verdeling van de enveloppe het in theorie mogelijk dat sommige uitkeringen een meer dan gemiddelde aanpassing krijgen en omgekeerd. OKRA eist een jaarlijkse, structurele, automatische en procentuele aanpassing van de pensioenen aan de loonevolutie zoals van toepassing in de brugpensioenregeling. Cijfers en realiteit bewijzen immers dat het welvaartsmechanisme vervat in het Generatiepact onvoldoende is. Momenteel blijven de oudste pensioenen gelijke tred met de lonen lopen, maar zij hebben zeker de opgelopen achterstand niet ingehaald. Immers voor de periode ontbreekt er enige vorm van welvaartvastheid. In die periode liepen de pensioenen een achterstand op van 10 % t.o.v. de gemiddelde stijging van de lonen. De meest recente welvaartsaanpassingen zijn een stap in de goede richting, maar dit neemt niet weg dat de wettelijke pensioenen zeer laag zijn. Men investeerde vooral in de minima (zeker wat betreft de zelfstandigenpensioenen), en de inkomensgarantie voor ouderen. OKRA eist prioriteit aan een inhaalbeweging, zeker voor wat betreft de oudste pensioenen omwille van de niet-welvaartsaanpassing in de periode ; voor de meer recent gepensioneerden werd de herwaardering sinds 2005 afgeschaft. Ook zij hebben nood aan een inhaalbeweging. 4 Gemiddeld pensioen: bevat ook onvolledige loopbanen. Belgische pensioenatalas 2010, cijfers 2008, FOD Sociale Zekerheid. 5 Voor meer informatie wordt er verwezen naar: Federaal Planbureau, De Belgische eerstepijlerpensioenen aan de vooravond van de vergrijzing, maart Een minimumpensioen dat voor een volledige loopbaan gelijk is aan 90% van het gewaarborgd minimumloon van de werknemers. Bedrag minimumloon (CAO 43 NAR): 1 443,54 euro bruto ( , lft 21 jaar). 90% minimumloon: netto 1197,03 euro, koppeling te realiseren op middellange termijn. Thans bedrag alleenstaande: 1 066,33 euro bruto, netto 1 060,47 euro en daarmee maar net rond de geactualiseerde armoedenorm (1 013 euro), een minimum gezinspensioen zit er zelfs 13% onder. 3

4 Benefit ratio: werknemersregeling ( ) 7 Bovenstaande grafiek illustreert dat de globale benefit ratio werknemers voltijdse loopbaan- gedaald is tijdens de periode 1980 tot het einde van de jaren 90, met in sommige regelingen waaronder de pensioenen een lichte herneming na Bij de berekening van het pensioenbedrag worden de hogere inkomens afgetopt door een maximumloon als plafond in te stellen. Aangezien dit plafond de stijging van de lonen niet volgt, evolueert het wettelijk pensioen hoe langer hoe meer naar een laag basispensioen en wordt het verzekeringsprincipe (pensioen naar werken) uitgehold. Daarnaast is de spanning tussen de minima en maxima te beperkt. 8 De brutovervangingsratio (verhouding laatstverdiende loon/pensioen) bedraagt zo gemiddeld slechts 45%. Dit wordt wel enigszins gecorrigeerd door de fiscaliteit (netto +/- 60%). OKRA eist een degelijke vervangingsratio (verhouding pensioen/laatste loon) opdat pensioenen meer in verhouding staan tot de betaalde bijdragen en garant staan voor het behoud van de levensstandaard na pensionering. 9 7 Benefit ratio: verhouding van een uitkering t.o.v. een gemiddeld welvaartsniveau, hier het gemiddeld brutoloon in de werknemersregeling als indicator versus het gemiddeld pensioen. Working Paper 4-11, Federaal Planbureau. 8 Thans 1.913,00 euro bruto, 1 470,88 euro netto. Door plafonnering, afschaf herwaardering, breuk, wordt het verzekeringprincipe ondermijnd en kent men relatief lage maximumpensioenen binnen de eerste pijler. 9 Een wettelijk repartitiepensioen, ev. in combinatie met een aanvullend pensioen, waarvan het bedrag voor een volledige loopbaan minimaal gelijk is aan 75% van het gemiddelde van het beroepsinkomen van de 25 beste jaren. 4

5 Tweede pijler? OKRA blijft absoluut voorrang geven aan de eerste pijler. De beperkte toegankelijkheid van het aanvullend pensioen voor de meeste gepensioneerden en een grote groep toekomstige gepensioneerden, alsook de financiële crisis, met zijn zware fall out voor zowel de tweede als de derde pijler, heeft ons daarin bevestigd. Ook zij zullen het pensioenvraagstuk niet oplossen. Het aanvullend tweede pijlerpensioen is evenwel ontegensprekelijk een realiteit, doch niet voor de meeste gepensioneerden. Slechts 35% van de huidige gepensioneerde werknemers beschikt over een bijkomende uitkering aan aanvullend pensioen. Het zijn bovendien vooral de gepensioneerden met de hoogste wettelijke pensioenen die toegang hebben tot een aanvullende pensioenverzekering en de hoogste aanvulling kennen. In feite vormt dit dan ook eerder een versterking van de bestaande ongelijkheid binnen de wettelijke pensioenen. Aandeel eerste en tweede pijlerpensioen in het totale pensioeninkomen voor alleenstaande rustgepensioneerde werknemers, 2006 (Berghman, J. e.a., 2009) Euro Armoedelijn Eerstepijlerpensioen Inkomensklassen totaal pensioen (Euro) Tweedepijlerpensioen Het gaat eveneens voorbij aan werknemers die zich in een onzekere situatie bevinden (o.m. interimarbeid), de zwakkere sectoren, de personen die een sociale uitkering ontvangen (werklozen, zieken, invaliden, bruggepensioneerden). Ongeveer 60% van de werknemers beschikt over een aanvullend pensioen. Ook de vrouwen zijn verhoudingsgewijs zwak vertegenwoordigd. Daarenboven betreft het vaak een vorm van sparen die lang niet altijd volstaat om het verschil op te vangen tussen het wettelijk repartitiepensioen en het inkomen dat nodig is om waardig te kunnen leven. Sinds de hervorming van de tweede pijler (wet van 2003) stelt men vast dat het percentage aanvullende pensioenregelingen van het defined benefit -type, die aan de 5

6 rechthebbende een gecombineerd eerste- en tweedepijlerpensioen waarborgen dat gelijk is aan een bepaald percentage van zijn laatste loon, gedaald is van 70% naar 30%. 10 De fiscale voordelen toegekend aan de 2de en 3de pijler maken het moeilijk een sociaal performant (pensioen)beleid te voeren, in de mate dat ze de sociale zekerheid en de overheid belangrijke inkomsten ontzeggen (bijdragen en belastingen). Dit neemt niet weg dat de eerste pijler, zeker in zijn huidige vorm, niet zaligmakend is en omgeven wordt door onzekerheden. Er zullen zware inspanningen nodig zijn om het wettelijk stelsel dat het fundament moet zijn van ons pensioenstelsel om een menswaardig inkomen te waarborgen, te beveiligen en te verstevigen. Daarom bepleit OKRA een verruiming van de tweede pijler, naast de noodzakelijke prioritaire versterking van de eerste pijler. Hoe?: 1. Via een bijkomend wettelijk initiatief kan de tweede pijler verder veralgemeend en gesolidariseerd worden zodat deze tweede pijler ten goede komt aan alle werknemers en voldoende hoog is. 2. Aanvulling en performantie systeem (vnl. op toekomstige gepensioneerden gericht): de fiscale voordelen van de 2de pijler koppelen aan een reglement of aan een overeenkomst van het type vastgelegde prestatie in de vorm van een rente 11 en die een (aanvullend + wettelijk) pensioen van 75% van het gemiddelde van het beroepsinkomen van de 25 beste jaren waarborgt. Zoniet, een beperking van de huidige fiscale voordelen Consolidatie van de tweede pijler: adequaat bijdragepercentage voorzien en solidair karakter bevoordelen. 10 Bovendien benadrukte Philip Neyt, BVPI-voorzitter, dat de tweede pijler meer zal kosten aan de werkgever omdat de mensen langer leven en de reële rendementen op beleggingen mogelijks lager kunnen uitvallen. Een procentpunt minder rendement, doet volgens de algemene vuistregel de pensioenkosten met 15% stijgen. Wil men een aanzienlijk aanvullend pensioen waarborgen dan zullen de werkgevers extra bijdragen moeten betalen, waarbij ook de werknemers niet ongemoeid zullen blijven. 11 Ev. in combinatie met kapitaal. 12 Verwijzing naar fiscale voordelen. 6

7 Betrek ouderen bij het debat Ouderen en hun organisaties moeten systematisch betrokken worden bij de beleidsvoering en besluitvormingsproces. De politiek dient systematisch aandacht te hebben voor raadpleging en beleidsadvies vanwege de ouderen bij initiatieven rond ouderenaangelegenheden. De moet ook rechtstreeks gebeuren. De wetgever erkent alvast ouderen en hun organisaties als belanghebbenden en partners in de wet van 8 maart 2007, tot oprichting van een Federale Adviesraad voor Ouderen, en gewijzigd op 18 decemnber OKRA vraagt dat de nodige uitvoeringsbesluiten worden voorzien en dat de Federale Ouderenadviesraad voldoende middelen toegewezen krijgt om zijn functie te vervullen. OKRA eist dat ook ouderen bij dit belangrijke debat betrokken worden. De oprichting van de Federale Ouderenadviesraad vormt hiertoe een uitgelezen kans. Verdedig een sociaal Europa Gezien de belangrijke impact van het Europees beleid op het leven van ouderen in de huidige Europese samenleving, wenst OKRA te onderstrepen dat er nood is aan een sociaal Europa. In het Europees beleid moet het welzijn van de burger centraal staan. Het Europees sociaal model, gebaseerd op voorspoed, volledige tewerkstelling, goede arbeidsvoorwaarden, een solidaire sociale zekerheid en radicale strijd tegen armoede, moet verder verstevigd worden. Er is nood aan een evenwichtig sociaal-economisch beleid, gebaseerd op een duurzaam begrotingsbeleid en herregulering van de financiële markten, maar met een goede sociale bescherming voor de burger als uitgangspunt. De huidige economische omstandigheden en de voortschrijdende vergrijzing hebben pensioenen als prominent onderwerp op de agenda van heel wat EU-lidstaten geplaatst. Tegen die achtergrond kwam het Europees Groenboek op het juiste moment. Bij het doornemen van dit Groenboek valt echter meteen op dat zowat alle aandacht gaat naar aanvullende pensioenenregelingen daar waar eigenlijk prioritair zou moeten gefocust worden op de wettelijke pensioenen. 13 Het is boven onbegrijpelijk dat vanuit Europa het pensioendossier enkel benaderd wordt vanuit de financial sustainability en dat de social sustainability vrijwel geen aandacht krijgt. De Europese begrotingspolitiek mag geen excuus vormen om onzinnig in de sociale zekerheid te hakken. OKRA is vragende partij om in de toekomst te streven een verstevigde sociale bescherming en het uitwerken van een Europese minimumbescherming. Waarbij EU-burgers mede via organisaties een stem krijgen. Dit lukt enkel als ook Belgische politici hierop volop inzetten. OKRA zegt neen tegen Europese begrotings- en besparingsmaatregelen die leiden tot besparingen in de sociale zekerheid en een afkalving van de sociale bescherming en roept de Belgische politici op om een sociaal Europa te verdedigen en een versteviging van de sociale bescherming hoog op de agenda te zetten. 13 Het Groenboek had als doel de pensioenproblematiek vanuit een ruimer kader te benaderen, en was daarmee niet gebonden aan de huidige, weliswaar erg beperkte eigenlijke Europese pensioenbevoegdheden. 7

8 FAQ Een verhoging van pensioenen in tijden van crisis? OKRA ontkent niet dat de gedane voorstellen een budgettaire impact zullen hebben. Wij zijn er echter van overtuigd dat er binnen het begrotingsbeleid keuzes kunnen en durven moeten worden gemaakt. Daarnaast vormen verhoogde tewerkstelling voor 50+ers en een verminderde staatsschuld de voornaamste pijlers. Ook de strijd tegen sociale en fiscale fraude en ontwijking is nog steeds een must. In ieder geval moet de uitbreiding van de financieringsbasis die de ontvangsten van het globaal beheer van de sociale zekerheid determineert, de hoofdbron van deze financiering zijn. De armoedecijfers hebben betrekking op het inkomen. Vele ouderen hebben toch een huis en spaargeld? Dit geldt zeker niet voor elke oudere in België. Men mag ook niet vergeten dat bij het ouder worden de medische kosten ook erg stijgen. Daarnaast moeten we het pensioendebat ook niet enkel voor de huidige gepensioneerden voeren; het woningbezit daalt iedere generatie meer een meer, ook de spaarquota nemen af. De enige oplossing om de pensioenen betaalbaar te houden is het verhogen van de pensioenleeftijd? De pensioenleeftijd is allerminst een onbelangrijke factor in de debatten. Maar dit element focust voornamelijk op de houdbaarheid van het pensioensstelsel. Wij voeren vandaag actie omdat de adequaatheid van ons huidige pensioensstelsel nu al schromelijk tekort schiet. Bovendien en beslaat een volledige loopbaan nu reeds 45 loopbaanjaren voor het overgrote deel van de mensen. Meer informatie Kristel Wijshof, OKRA-LCM Pensioendienst: of Niek De Meester, OKRA-LCM Pensioendienst: of of