Jaarverslag 2011 Landschap Noord-Holland

Transcriptie

1 Jaarverslag 2011 Landschap Noord-Holland Landschap Noord-Holland Postbus 222, 1850 AE Heiloo Rechte Hondsbossschelaan 24 A, 1851 HM Heiloo

2 2

3 Inhoudsopgave Inhoudsopgave...3 Verslag Raad van Toezicht...5 Directieverslag...7 Voorwoord...7 Doel Landschap Noord-Holland...7 Resultaten in breed perspectief...7 Financieel resultaat Landschap Noord-Holland in kort bestek...10 Belangrijke ontwikkelingen in Duurzaam Beheer...12 Belangenbehartiging...12 Vastgoed...12 Beheer van eigen terreinen Landschap Noord-Holland...14 Beheer van Terreinen van derden...17 Vrijwilligerswerk...18 Begeleiding vrijwillig weidevogelbeheer Onderzoek & Advies...20 Team Onderzoek & Databeheer...20 Team Landschap & Cultuurhistorie...22 Team Natuur & Landschap Maatschappelijke verankering...25 Beleid...25 Maatschappelijke verankering...25 Communicatiemiddelen...26 Ondersteuning Onderzoek & Advies...26 Ondersteuning Duurzaam Beheer...27 Bezoekerscentrum Ilperveld...28 Fondsenwerving...28 Fondsenwerving particulieren...28 Fondsenwerving zakelijke markt Organisatie...31 Sociaal jaarverslag...31 Risicomanagement...35 Financiën en administratie...36 Financieel Resultaat Toekomstige ontwikkelingen Jaarrekening...46 Balans per 31 december 2011 (na resultaatbestemming)...47 Staat van baten en lasten over Kasstroomoverzicht...50 Toelichting algemeen...51 Toelichting op de balans...52 Toelichting op de staat van baten en lasten...63 Overige gegevens...68 Bestemming resultaat...68 Controleverklaring...69 Bijlagen...71 Bijlage 1 Kengetallen...72 Bijlage 2 Overzichtskaart eigen terreinen...73 Bijlage 3 Overzicht eigen terreinen in hectares

4 Bijlage 4 Overzicht terreinen verkregen d.m.v. langdurige overeenkomsten vanaf 2009 (niet in eigendom of erfpacht)...77 Bijlage 5 NPL besteding t.b.v. Landschapsbeheer Nederland Bijlage 6 Verantwoording herverdelingsmiddelen Bijlage 7 Organogram Landschap Noord-Holland...80 Bijlage 7 Organogram Landschap Noord-Holland...80 Bijlage 8 Samenstelling Raad van Toezicht en relevante nevenfuncties...81 Bijlage 9 Nevenfuncties en vertegenwoordigingen directeur LNH...82 Bijlage 10 Verantwoording besteding subsidie provincie Noord-Holland...83 Bijlage 11 Verantwoordingsverklaring Bijlage 12 Begroting Bijlage 13 Gebruikte afkortingen

5 Verslag Raad van Toezicht 2011 was in tal van opzichten een memorabel jaar als gevolg van de economische crisis en de lagere provinciale subsidies, de gevolgen van het natuur- en landschapsbeleid van het kabinet Rutte en het aantreden van het nieuwe college van Gedeputeerde Staten na de verkiezingen in april. Naast de aandacht die in de vier vergaderingen van de Raad van Toezicht werd besteed aan de jaarlijks terugkerende thema s - zoals jaarverslag en jaarrekening, managementletter van de accountant, begroting en directierapportages - was het veranderde klimaat op rijks- en provinciaal niveau erg belangrijk. Het jaar stond bij het Landschap enerzijds in het teken van een groot aantal bezuinigingsmaatregelen die succesvol zijn geïmplementeerd, anderzijds van een oriëntatie op de toekomst via een nieuw Meerjaren Beleidsplan dat eind 2011 door de Raad werd goedgekeurd. De vier bijeenkomsten waren voor de Raad van Toezicht toereikend om haar verantwoordelijkheid vorm te geven, mede door de voorbereidende bijeenkomsten van de financiële commissie en het agendaoverleg van voorzitter en directeur. Eén van de vergaderingen is gebruikt voor overleg met het managementteam. Dit jaar is daarbij vooral stilgestaan bij het meerjarenbeleid van de stichting. De goede relatie met de provincie is onverminderd van groot belang. In onze relatie met de provincie is er veel aan gelegen om in verband met een goede bedrijfsvoering te komen tot meerjarenafspraken. In het vorige jaarverslag constateerden wij dat de verandering naar een transparante, kosten- en tijdbewuste organisatie met korte lijnen in hoge mate is gerealiseerd. Een goedkeurende accountantsverklaring kwam weer probleemloos tot stand. Aan de wens om de directierapportages meer toe te spitsen op de hoofdlijnen en de mate waarin gestelde doelen zijn bereikt, is nog onvoldoende inhoud gegeven. Eind 2011 namen we afscheid van Kees van Tilburg, lid van de Raad van Toezicht sinds januari Voorzitter Evert Vermeer zal eind juni 2012 het stokje overdragen. Per 1 januari 2012 zijn na een open procedure waarin zich n.a.v. een advertentie in een aantal landelijke kranten zich circa 60 kandidaten meldden, drie nieuwe leden benoemd: Thomas Steffens, Eric Bouwmeester en Rob Meerhof. De laatste is de beoogd opvolger van de huidige voorzitter. De vertegenwoordiging in het bestuur van De12Landschappen wordt overgenomen door Maarten Reuchlin (vervanging: Dorette Corbey). Een delegatie van de Raad waaronder steeds de voorzitter - nam deel aan twee bijeenkomsten met de Ondernemingsraad. De voorzitter nam deel aan een bijeenkomst van de Raad van Advies. Ook in 2011 is naar de mening van de Raad van Toezicht - weer een prima prestatie geleverd. Wij blijven er van overtuigd dat het door de organisatie verrichte werk de Noord-Hollandse samenleving zeer ten goede komt! 5

6 De Raad van Toezicht heeft, na kennisneming van het accountantsrapport, bijgaand jaarverslag en bijgaande jaarrekening goedgekeurd in haar vergadering van 6 juni Tevens heeft de Raad daarbij decharge verleend aan de directie over het door haar gevoerde bestuur in Heiloo, juni 2012 Eric Bouwmeester Susanne Hietbrink Rob Meerhof Maarten Reuchlin Thomas Steffens Evert Vermeer 6

7 Directieverslag Voorwoord Dit jaarverslag geeft een overzicht van de belangrijkste activiteiten van Stichting Landschap Noord-Holland in 2011 inclusief de weerslag daarvan in de jaarrekening. In 2010 heeft de Raad van Toezicht de wens geuit om naast de weergave van feitelijke activiteiten ook een beeld te geven in hoeverre LNH haar doelstellingen heeft gehaald kijkend op een meer abstract en integraal niveau. Daartoe is in dit hoofdstuk een poging gedaan. Hoofdstuk 2 geeft een aantal belangrijke ontwikkelingen die van invloed zijn op ons werk. In hoofdstuk 3 tot en met 5 wordt in meer detail aandacht besteed aan de activiteiten van de verschillende afdelingen van Landschap Noord-Holland. Hoofdstuk 6 besteedt aandacht aan te verwachten toekomstige ontwikkelingen. Hoofdstuk 7 bevat de jaarrekening 2011 inclusief een toelichting op deze cijfers. Doel Landschap Noord-Holland Stichting Landschap Noord-Holland is een individuele rechtspersoon. De doelstelling van Landschap Noord- Holland is natuur, landschap, en hiermee samenhangende cultuurhistorie in de provincie Noord-Holland duurzaam te behouden en verder te ontwikkelen. Dit doet LNH vanuit de overtuiging dat dit belangrijk is voor het welzijn van mens en natuur. Om het doel te bereiken, zijn drie hoofdstrategieën geformuleerd. Resultaten in breed perspectief De vraag of de inspanningen en activiteiten van LNH in lijn zijn geweest met de uitgezette koers kan worden beantwoord door deze te beschouwen in het licht van deze drie hoofdstrategieën en af te zetten tegen het werkplan 2011 dat op deze strategieën is gebaseerd. De drie hoofdstrategieën zijn 1. Duurzaam Beheer eigen terreinen en van derden, 2. Onderzoek en advisering en 3. Maatschappelijke verankering. In het verslag jaar kwam een nieuw Meerjaren Beleidsplan Landschap daar moet je wat voor doen klaar, waarin is gekozen om voort te bouwen via deze hoofdstrategieën. Duurzaam Beheer Op al deze drie velden is het afgelopen jaar succesvol gewerkt (zie onderstaande rapportage). Wel hebben we heel veel last van het feit dat door het rijksbeleid op het gebied van natuur en landschap de verwerving van nieuwe terreinen praktisch is stil gelegd en door de problemen met de ILG middelen er ook nauwelijks nieuwe projecten van start gaan. Projecten die geen gebruik maken van (nieuwe) rijksmiddelen konden en kunnen wel van start. Het feit dat de onzekerheid over de concretisering van het ingezette rijksbeleid nu al ruim een jaar duurt, is zeer frustrerend, hoewel de hoop dat de soep misschien iets minder heet wordt gegeten daardoor ook toeneemt. De rechtszaak die Das en Boom tegen de staat heeft aangespannen (rijksbeleid in strijd met Europees beleid) en de bereidheid dat ook de overgrote meerderheid van de Landschappen, verenigd in De12Landschappen bereid is tot zo n procesgang, helpen daarbij. Desondanks zijn we in 2011 druk geweest met zowel de verwerving als met de inrichting van een aantal terreinen. We konden ons bezit met 20 ha uitbreiden. In de toekomst zal verwerving via integrale gebiedsontwikkeling, schenkingen en arrangementen met omwonenden en bedrijfsleven steeds belangrijker worden. Ook waren we actief bezig met de uitvoering en voorbereiding van projecten, zoals het Life-project in de duinen (met Europese gelden) en het Nollen-project bij Den Helder en het kwelderherstel op het Balgzand (dankzij het Waddenfonds). 7

8 Heel belangrijk was de bereidheid van het ministerie van I&M om de hoge cofinancieringeis in het Schoonwatervallei project rond Castricum - Heiloo te versoepelen. De door ons verwachte cofinanciering vanuit de realisatie van de robuuste ecologische verbindingszone aldaar gaat door het schrappen van deze zones door staatssecretaris Bleker immers niet door. Om onze gebieden duurzaam te beheren en te beschermen was er onmisbare steun van de provincie, de Nationale Postcode Loterij en vele andere fondsen en subsidieverstrekkers. Onderzoek & Advies In het kader van de strategie Onderzoek en advisering zijn er ook veel projecten uitgevoerd of in uitvoering. Hier leidde de hogere inzet op acquisitie, met name bij gemeenten, tot nieuwe klanten en opdrachten. We verwachten sneller dan gepland, namelijk in de loop van 2012, in de situatie terecht te komen dat deze afdeling kan functioneren zonder gebruik te maken van structurele subsidies. In 2011 kwam er duidelijkheid over de voortzetting van ons onderzoek voor de provincie en ook op andere vlakken (landschapselementen, soortenbescherming, innovatie) konden voor 2012 goede afspraken gemaakt worden met de provincie. Maatschappelijke verankering T.a.v. de strategie Maatschappelijke verankering kunnen we vaststellen dat we met de per definitie beperkte hoeveelheid middelen en mensen weer veel bereikt hebben. In de eerste plaats via de ruim 6000 vrijwilligers die vanuit LNH worden gefaciliteerd, daarnaast door de resultaten die we via Beschermers en onze Vrienden bereiken. In 2011 hebben zich ondanks de economische malaise weer nieuwe bedrijven bij LNH aangesloten, waardoor de stand eind 2011 op 76 Vrienden is gebracht! In 2011 werd met tal van publieksactiviteiten stil gestaan bij het 75-jarig jubileum van Landschap Noord-Holland. Enkele honderden Beschermers, vrijwilligers en andere sympathisanten toonden begin 2011 hun zorg voor de natuur tijdens een zogenaamde flashmob op de Dam in Amsterdam. Een ludieke protestactie tegen de rijksbezuinigingen op de natuur. Natuur Dichtbij Het afgelopen jaar is door iedereen enthousiast gewerkt aan onze doelstelling: duurzaam behoud en verdere ontwikkeling van natuur en landschap en de daarmee samenhangende cultuurhistorische waarden. Dit doen we met en voor de Noord-Hollandse bevolking. Vanuit de overtuiging dat aandacht voor onze leefomgeving goed is voor mens en natuur. Natuur Dichtbij blijft ons motto. Ook is in 2011 weer intensief samengewerkt met vele organisaties, veelal in afgebakende projecten. Zo leverden we o.a. een bijdrage aan het Natuurbeheerdersoverleg Noord-Holland, het Waddenoverleg in de Coalitie Wadden Natuurlijk, de Stichting Verantwoord Beheer IJsselmeer en aan de ILG gebiedscommissies (ILG= Investeringsbudget Landelijk Gebied). Met de provincie Noord-Holland werd op vele dossiers samengewerkt. Financieel resultaat In de begroting 2011 was een groot aantal pijnlijke bezuinigingen voorgenomen. Deze zijn in de eerste helft van 2011 uitgevoerd. Zo zijn de beheereenheden Midden-West en Ilperveld samengevoegd en is een van de beheerders (betaald) projectleider Ilperveld Integraal geworden. De externe beleidsbeïnvloeding waar voorheen twee medewerkers aan werkten is met ingang van 1 januari anders georganiseerd. Een medewerker is ontslagen (m.a.w. de operatie is dus niet gelukt zonder gedwongen ontslagen), de tweede medewerker externe beleidsbeïnvloeding heeft binnen Landschap Noord-Holland een andere functie gekregen. Ook hebben we het voornemen om de Informatiewinkel in Castricum te sluiten per 1 mei uitgevoerd omdat zich een gegadigde meldde voor dit pand, waardoor we onder gunstige omstandigheden het huurcontract konden beëindigen. Er wordt gewerkt om de webwinkel beter van de grond te krijgen. Ook het opheffen van een aantal formatieplaatsen waardoor vacatures niet ingevuld werden, is geëffectueerd. Daarnaast waren er een aantal eenmalige meevallers zoals de verkoop van een pand op Leyduin. De beoogde verkoop van Villa Leyduin is, mede vanwege de situatie op de markt, vertraagd. Een en ander heeft geleid tot een positief resultaat in

9 Samenvattend kan gesteld worden dat LNH in 2011 in vele opzichten succesvol heeft geopereerd, dat de werkplannen in 2011 grotendeels conform planning zijn uitgevoerd en dat het nog steeds met name de zorgen over het natuur- en landschapsbeleid van het rijk zijn en de gevolgen van het door het rijk met de provincies gesloten bestuursakkoord, die ons hoofdbrekens bezorgen. Jan Kuiper, directeur 9

10 1.Landschap Noord-Holland in kort bestek Belangrijke ontwikkelingen in 2011 Rijksbeleid en relatie provincie Noord-Holland In 2011 is veel tijd besteed aan de relatie met de provincie. In maart waren er verkiezingen voor de Provinciale Staten. De eerste contacten met het daarna aantredende college van gedeputeerde Staten werden snel gelegd. Ook een aantal van onze contactambtenaren wisselden van stoel. Mede vanwege het feit dat LNH en provincie samen tegen het rijksbeleid optrekken, is de sfeer ten opzichte van voorgaande jaren sterk verbeterd. Dat rijksbeleid is rampzalig voor de ontwikkelingen voor natuur en landschap in Nederland. We zetten ons via De12Landschappen en Landschapsbeheer Nederland in om de gevolgen van het bestuursakkoord IPO rijk te verminderen en de nieuwe ontwerp Natuurwet aan te passen. De relatie met de gedeputeerden waar we het meest mee te maken hebben (Bond, Sweet en Geldhof) en met de ambtenaren is goed. Veel meer dan voorheen wordt er samen met ons naar oplossingen gezocht voor de voorliggende problemen. Er is veel overleg geweest over de voortzetting van het outsourcing contract m.b.t. het natuuronderzoek in de provincie i.v.m. het aflopen van het huidige contract. Eind van het jaar werd duidelijk dat dit onderzoek ondergebracht wordt in de overkoepelende prestatieovereenkomst en daarmee onderdeel wordt van de provinciale subsidie. Een gunstige ontwikkeling is dat de provincie bereid lijkt om over de verschillende activiteiten die door de provincie ondersteund worden, meerjarenafspraken te maken. Een andere gunstige ontwikkeling is dat de provincie de SNL beschikking conform aanvraag heeft gehonoreerd. De SNL beheersubsidie is hoger dan het bedrag dat Landschap Noord-Holland eerder vanuit het Programma Beheer ontving. Zo wordt er bijvoorbeeld nu ook subsidie ontvangen voor het beheer van de schorren bij het Balgzand. Het toegenomen onderling vertrouwen blijkt ook uit de opdracht die de provincie aan Recreatie Noord-Holland en Landschap Noord-Holland heeft gegeven om onderzoek te doen naar de mogelijkheden om het beheer en de ontwikkeling van natuur- en recreatiegebieden efficiënter te organiseren. Dit onderzoek levert input voor de nieuwe Agenda Natuur, recreatie en landschap die medio 2012 in de staten moet worden vastgesteld. Ook met Provinciale Staten was veelvuldig contact en werd door het NBO een excursie georganiseerd in onze terreinen met als thema Heroriëntatie Natuur en Landschap. Acquisitie en innovatie In plaats van bij de pakken neerzitten is sterk ingezet op een beleid waarbij we uitgaan van onze kracht. Hierbij zijn we sterk geholpen doordat de Raad van Toezicht heeft geadviseerd hiervoor een extra ton vrij te maken vanuit de reserve. Vanuit deze middelen is onder andere iemand aangesteld voor het stimuleren van acquisitie en innovatie. We zijn in 2011 op zoek geweest naar alternatieve financiën om onze doelstellingen te realiseren. We hebben intensief ingezet op acquisitie van opdrachten bij met name gemeenten en waterschappen. Bij nieuwe relaties leidde dat lang niet altijd direct tot opdrachten, maar de vooruitzichten zijn gunstig. Ook t.a.v. benodigde middelen voor verwerving,inrichting en beheer proberen we creatief te zijn. Zo zijn we in gesprek gegaan met het Groenfonds over de financiering van de aankoop van een terrein bij Nauerna met een lening, waar de rente en aflossing vanuit inkomsten uit betreffende terrein kan worden gedekt (o.a. vanuit inkomsten uit uitzichtgarantie omwonenden). Deze gesprekken vinden in 2012 voortgang. Ook is veel tijd besteed aan de plannen voor een stal t.b.v het beheer van het Ilperveld via een zelfde soort constructie. Dit is helaas niet gelukt. Ook konden 10

11 we met geld van de gemeente Medemblik en de provincie gecombineerd met een kleine bijdrage uit ons Grondfonds bijna 4 ha kadetjesland in West Friesland aankopen. In het kader van de Ton van de Raad van Toezicht is er ook een online marketeer aangesteld die de mogelijkheden van nieuwe media voor fondsenwerving heeft onderzocht en het Koop voor de Natuur concept verder heeft uitgerold. De conclusie van het onderzoek is dat Landschap Noord-Holland niet of nauwelijks inkomsten mist door niet actief te zijn met sociale media, maar dat deze wel een grote rol kunnen spelen in de communicatie met de buitenwereld. In 2012 zullen sociale media meer en meer worden ingeschakeld in onze communicatie. Projecten We kunnen constateren dat het succes met het binnenhalen en uitvoeren van projecten in schril contrast staat met de problemen rond het reguliere beheer van onze terreinen. Eind 2010 is overleg gestart met het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier over de mogelijke overname van 19 voor het Noord-Hollandse landschap zo karakteristieke watermolens. Wij maakten ons grote zorgen wanneer deze molens individueel verkocht zouden worden aan particulieren en hebben als hoeder van het cultureel erfgoed een financieel goed onderbouwd voorstel gedaan aan het bestuur van Noorderkwartier om de molens over te nemen. Het bestuur was enthousiast maar zag zich in een tumultueuze ingelandenvergadering gedwongen om het voorstel de molens af te stoten, in te trekken. Ze blijven nu onder de hoede van het hoogheemraadschap. In 2011 is een groot aantal projecten gerealiseerd of in uitvoering genomen. In de volgende hoofdstukken wordt daar nader op ingegaan. Hoogtepunten waren o.a. het kwelderherstel project en het Nollenproject bij Den Helder, het Rustenburger molens project, de herinrichting van de Overplaats en de moestuin bij Leyduin in Heemstede, het LIFE project over de herinrichting van defensieterreinen in de duinen bij Botgat en Falga. Ook de vele vrijwilligers- en onderzoekprojecten (bijv. Low Holland, maatschappelijke stages, weidevogelonderzoek, diverse atlassen) leverden een geweldige bijdrage. In 2011 veranderden de LandschapsOnderhoudsploegen van naam en werden samen de Groenploeg van Landschap Noord-Holland. Ook de Groenploeg heeft weer een macht aan werk verzet. De acquisitie liep voortreffelijk. Daardoor werd de ambitieuze taakstelling voor 2011 ruimschoots gehaald en we zijn al heel dicht bij het doel dat we ons in bedrijfsplan stelden, namelijk het kunnen ophouden van de eigen broek zonder provinciale subsidie. Inmiddels hebben we twee job coaches in huis om onze Wajongers te begeleiden. Jubileum 75 jaar Landschap Noord-Holland In 2011 bestond het Landschap 75 jaar. In dat kader hebben we meer en minder succesvol, in termen van publieke belangstelling, tal van publieksactiviteiten georganiseerd culminerend in een zeer geslaagd symposium over de toekomst van natuur en landschap in onze provincie in de Grote Kerk in Alkmaar. 11

12 2. Duurzaam Beheer Belangenbehartiging Naar aanleiding van het landelijk beleid is de provincie Noord-Holland bezig met een heroriëntatie op het landelijk gebied t.a.v. natuur en recreatie. LNH heeft hierin veel inbreng geleverd. De conferentie hierover resulteerde er in dat de natuurbeheerders met de landbouw en recreatieschappen de provincie gaan adviseren over dit onderwerp. De Coalitie Wadden Natuurlijk, waarin Landschap Noord-Holland actief is, is bezig met het opzetten van pilots voor gastheerschap. Zo is Landschap Noord-Holland bezig om te bedenken hoe de recreatie op de Razende Bol in goede banen kan worden geleid. Voorlichting over de waarden van het gebied zal hierbij een grote rol spelen. Rijkswaterstaat ondersteunt het initiatief. Vastgoed Grondtransacties Door het rijksbeleid m.b.t. de EHS kwam de verwerving van nieuwe terreinen binnen de EHS in 2011 nagenoeg tot stilstand. Slechts een paar al lang lopende dossiers konden worden afgerond. Voor een deel door (tijdelijke) overdracht naar Bureau Beheer Landbouwgronden en vervolgens ingebruikgeving aan LNH. Naar verwachting zal hier niet op korte termijn verandering in komen. Hopelijk zal er in 2012 een akkoord komen met de provincie over de verdere realisatie van de EHS. Verwerving van terreinen in eigendom/erfpacht is nog steeds de beste manier om natuur te beschermen. Inmiddels onderzoeken wij mogelijkheden om de financiering van aanschaf, inrichting en beheer op alternatieve manier te arrangeren. Te denken valt aan verhoging van ons eigen grondfonds, verwerving met vreemd vermogen (en vergoeding van rente-, aflossings- en beheerkosten door belanghebbenden) of een fondsenwervende actie gericht op het beoogde gebied (adopteer een m2). In 2011 werd nog wel een aantal terreinen aangekocht, dan wel in erfpacht genomen: aankoop Kadetjesland Medemblik (3,7 ha) mbv financiering LNH, gemeente Medemblik en provincie (levering januari 2014); De Groene Driehoek Assum,bijna 9 ha, ten noorden van Heemskerk; Groengebied Purmerland, 7,3 ha. Ook werd dit jaar een aantal terreinen aan ons geschonken: 1,4 ha loof en struweel in Schoorl, waarbij beheer voor lange termijn is afgekocht; 4,1 ha in het Oostzanerveld (EHS en Natura-2000 gebied). Begin 2012 wordt nog eens 2,8 ha geschonken. Duurzaam beheer voor derden In december is een akkoord bereikt voor het langjarig beheer van Landgoed De Hartekamp en een 6-tal buitenlocaties van de zorginstelling De Hartekamp Groep (Heemstede). De overeenkomst voorziet in langdurig groenbeheer van alle terreinen van de Hartekamp. Drie tuinlieden van de Hartekamp werden gedetacheerd bij Landschap Noord-Holland. Gebouwen Landschap Noord-Holland streeft ernaar om het beheer van gebouwen (die niet voor de bedrijfsuitvoering noodzakelijk zijn) in handen van derden te geven. Dit kan door middel van overdracht van het eigendom. Maar omdat Landschap Noord-Holland zeggenschap wil houden over de kavel en de opstallen wordt over het algemeen het instrument van de erfpacht gehanteerd. Bij de gebouwen op de landgoederen Leyduin, Woestduin en Vinkenduin wordt met erfpacht gewerkt vanwege met de provincie gemaakte afspraken. Daarbij ontvangt LNH een eenmalige vergoeding voor de stenen en een langdurige, jaarlijkse vergoeding voor het gebruik van 12

13 de ondergrond (de canon). De totale contante waarde is gelijk aan de vrije marktwaarde. De jaarlijkse inkomsten uit de canons worden gebruikt voor het (dure) beheer van de buitenplaatsen. De vergoeding voor de stenen wordt gereserveerd zodat Landschap Noord-Holland de zekerheid heeft om de betreffende gebouwen terug te kunnen kopen. Renteopbrengsten uit deze reserves worden gebruikt om de reserves te indexeren en beheerkosten te dekken. Met de Provincie Noord-Holland is eerder al een akkoord bereikt om een aantal (tot nu toe verhuurde/leegstaande) panden op de buitenplaats Leyduin op deze wijze in erfpacht uit te geven. In 2011 is de woning aan de Vogelenzangseweg 41 middels bovengenoemde constructie verkocht. De transactie inzake Villa Leyduin heeft nog geen doorgang kunnen vinden. Drie andere woningen op deze buitenplaats zijn in 2011 ter overdracht in erfpacht op de markt aangeboden. In het verslagjaar is dit nog niet tot een transactie gekomen. Ook de overdracht van de boerderij op Noordeinde te Landsmeer ondervond vertraging vanwege de slechte vastgoedmarkt. Het programma voor groot onderhoud werd volgens planning uitgevoerd. Een drietal posten waren niet voorzien: renovatie van de woning eendenkooi t Zand (dienstwoning voor de kooiker), riolering van het pand Heiloo en een reparatie aan een plafond in de Villa Leyduin. Voor een drietal panden die niet of slechts gedeeltelijk in de onderhoudsplanning waren opgenomen, is bouwkundig onderzoek uitgevoerd. Het achterstallig groot onderhoud zal worden uitgevoerd zodra de laatste bewoner de huur heeft beëindigd. De voorziening voor groot onderhoud is verhoogd met het nog niet voorziene gedeelte. Verder vonden nog de volgende transacties plaats: huur fortwachterswoning en loods bij Fort Aagtendijk (Beverwijk) is (na een gerechtelijke procedure) beeindigd. LNH is nu in gesprek met Stadsherstel over uitgifte in erfpacht van deze gebouwen en het fort zelf; de dienstwoning bij eendenkooi t Zand werd gerenoveerd en aan de kooiker in huur gegeven. Projecten De expertise van de rentmeester werd bij een groot aantal in voorbereiding zijnde projecten ingezet. De belangrijkste waren: Gesprekken over de restauratie en nieuwe invulling van Fort Krommeniedijk met Stadsherstel zijn gaande; de intentieovereenkomst is getekend. Het Fort werd verkozen tot het tweede bezoekerscentrum van de Stelling van Amsterdam. Over het bagger project te Leyduin (een combinatie graslandenproject en baggerproject gemeente Bloemendaal en Hoogheemraadschap Rijnland) is met de betrokken partijen een akkoord bereikt. De werkzaamheden zijn inmiddels gestart. Met de gemeenten Bloemendaal en Bergen werd overleg gevoerd over mogelijk beheer van de terreinen op Park Brederode en de Oude Hof. De gesprekken worden in 2012 voortgezet. Met de Stichting Schermer Molens werd de overdracht van de gronden (exclusief molenerven) besproken. De overdracht vindt waarschijnlijk begin 2012 plaats. 13

14 Beheer van eigen terreinen Landschap Noord-Holland Beheereenheid Noord Balgzand In 2011 is in het kader van het Kwelderherstelplan het Van Ewijcksluisschor voorzien van een beschermende kleikade. Dit grote waddenfonds project is uitgevoerd in twee delen: eerst het noordelijk deel en in het najaar van 2011 het zuidelijk deel. Door het herstel van de kwelder is er weer ruim broedgelegenheid en rustgebied voor vogels. Door middel van begrazing met vee en maaibeheer wordt in een aantal terreindelen ontstane ruigte omgevormd naar kortere vegetatie met typische kwelderplanten. Voor het eerst broedde er een paartje Baardmannetjes op Balgzand. De Nollen In 2011 is de inrichting gereedgekomen van het gebied de Nollen te Den Helder. Dit bijna 18 hectare grote gebied is ontdaan van de voedselrijke bovenlaag en vervolgens zijn in de ondergrond vijverpartijen gegraven en duintjes aangelegd. Het inrichtingsplan is gemaakt in samenwerking met de kunstenaar R. van de Wint. Door deze samenwerking is een plan ontstaan waarin artistieke en natuurwaarden gecombineerd zijn. In maart 2012 zal het gebied voor het publiek worden opengesteld. (Kosten project Nollenlandschap sanering, sloop en inrichting: ) Het Kruiszwin In 2011 is ook de inrichting gerealiseerd van het Kruiszwin te Anna Paulowna. In het inrichtingsplan hebben natuur, landschap, waterberging en recreatie een plaats gekregen. Door de unieke ligging (langs een oud zwin) zit er veel zout in de ondergrond. Gecombineerd met regenwater zal hierdoor in de lage delen een brakwater systeem ontstaan. Een binnendijks braksysteem met planten als zulte en schorrenzoutgras is in Nederland erg zeldzaam. Rond het gebied kan worden gefietst en gewandeld en er is zelfs een deel waarin je buiten de wegen en paden mag recreëren. Noordduinen In tegenstelling tot de sterk negatieve landelijke trend blijft de tapuit het in de Noordduinen goed doen. In 2011 werden maar liefst 70 nesten geteld. Voor het eerst broedde de boomleeuwerik succesvol en ook schaarse soorten als geoorde fuut, havik, bontbekplevier waren aanwezig. Zeldzame plantensoorten als moeraswolfsklauw en welriekende nachtorchis waren ook dit jaar weer in klein aantal aanwezig. Dit duingebied haalde in 2011 het landelijke nieuws door de vondst van een in 1799 gesneuvelde Engelse soldaat. In 2011 is in de Noordduinen een groot Life-project van start gegaan. Met behulp van Europees, rijks- en provinciaal geld wordt een landbouwenclave omgezet naar vochtige duinvalleien, de woekerende rimpelroos bestreden, oude schietterreinen gesloopt en de ondergrond teruggegeven aan de natuur en worden recreatieve voorzieningen aangebracht. Het project moet zijn afgerond in Mariëndal Door verplaatsing van een Bosman-windmolen kan het botanisch meest rijke deelterrein nu beter worden beheerd. Opvallend was het flinke aantal duinparelmoervlinders dat in de vroege zomer kwam foerageren in de bloemrijke delen van het gebied. Soorten als parnassia, geelhartje en diverse soorten orchideeën hebben zich in dit terrein duidelijk uitgebreid. Onder andere kwartel, kleine plevier, blauwborst en bosrietzanger behoorden dit jaar tot de broedvogels. Zandpolder fase 1 Nabij Callantsoog, tegen het reservaat Nollenland van Abbestede is een stuk bollenland omgetoverd tot een natuurgebied. De voedselrijke bovengrond is afgegraven en er zijn waterpartijen en lage nollen gemaakt. Het 14

15 bijzondere van dit gebied is dat er tegen de duinen zoutwater onder het duin doorkwelt en in de Zandpolder omhoog komt. Hier zal dus in de toekomst een brakwater gebied ontstaan. (Kosten project: ) De Gouw De Gouw is een verzamelnaam voor in totaal 18 verschillende terreinen in de regio West-Friesland. Recent zijn in verschillende van deze terreinen waterbergingen aangelegd, ingrepen uitgevoerd om bodemkundige waarden te beschermen en maatregelen genomen om het weidevogels meer naar de zin te maken. Terreinen als Polder Berkmeer, t Laeg en Polder Westerveer herbergen grote en groeiende aantallen weidevogels. In totaal kwamen in de terreinen circa 190 paren grutto voor. Ook meer kritische weidevogels als zomertaling, slobeend, kwartel, kluut en visdief waren aanwezig. Opvallend was verder het voorkomen van schaarse broedvogels als roerdomp, waterral en zwartkopmeeuw. In waterberging Twisk is een broedeiland voor kluut en visdief kaal gemaaid, voorzien van beschoeiing, worteldoek en een laag schelpen om de komende jaren een geschikte broedplaats te kunnen blijven bieden aan deze soorten. Ganzenbeheer In onze gebieden in heel Noord-Holland zijn door de medewerkers van de beheerteams op grote schaal legsels van ganzen opgezocht en in maïskiemolie gedompeld om te voorkomen dat er grote aantallen jonge ganzen bijkomen. Beheereenheid Midden In april zijn beheerteam Midden-West en beheerteam Ilperveld samengevoegd onder één beheerder. Hierdoor zijn wijzigingen doorgevoerd in de werkwijze. De Groenploeg verzorgt een groot deel van het rietbeheer en dit riet wordt gebruikt in de potstal van het Ilperveld. Er is een start gemaakt met nieuwe werkplannen voor het botanisch en weidevogelbeheer in het Ilperveld. Ilperveld Integraal In 2011 heeft LNH het projectleiderschap voor de inrichting van de saneringen overgenomen van de provincie Noord-Holland. Dit is de eerste periode zeker geen makkelijke overgang geweest. Later in het jaar zagen we de eerste resultaten in het veld. De inrichting van een aantal storten met een oppervlakte van 25 ha raakt in de eindfase. De locatie Banscheiding is geheel afgerond waarbij de meerwaarde voor natuur zichtbaar wordt met mooie ruwe bies verlandingen. Compensatie NB wet We zijn in 2011 samen met de afdeling O&A op zoek gegaan naar aanvullende financiering om de voorgenomen inrichting van een voormalige onderbemaling (als compensatie van door de sanering verdwenen natuur) uit te breiden met een groot onderzoek naar de mogelijkheden van actieve veenvorming op voormalige landbouw gronden. Compensatie water A9 Na een bezwaar tegen de aanleg van spitsstroken langs de A9 door Rijkswaterstaat is een samenwerking ontstaan. Omdat er extra asfalt kwam in de middenberm van de A9 moest er compensatie komen voor de waterberging. Binnen de terreinen van Landschap Noord-Holland zijn door Rijkswaterstaat oude rasters vervangen door landschappelijk fraaie sloten. Hierdoor zijn luwe sloten ontstaan waar waterplanten zich makkelijker kunnen vestigen. 15

16 De Kuil Deze verlaging tussen diverse dijkjes ten noorden van de Noordermolen in de Boekelermeer was helemaal dichtgegroeid met riet en verdroogd. Dit gebiedje is gemaaid en daarna uitgediept en doet nu zijn naam weer eer aan; De Kuil een kikkerpoel gelegen tussen historische dijken. De Groene Driehoek Uitgeest Er is zo n 9 ha in het natuurgebied Weijenbus Vroonmeer aangekocht. We hebben daarnaast 1 hectare recreatief gebied in de vorm van een (schelpen) wandelpad in beheer. In het natuurgebied liggen enkele poelen ten behoeve van amfibieën en steltlopers. Op het talud van het dijkje kan te zijner tijd een bloemrijk hooiland ontstaan. De naam De Groene Driehoek is ontleend aan de ligging tussen spoorlijn, snelweg en provinciale weg. Het terrein blijft toegankelijk voor publiek, dat over een dijkje van zuid naar noord door het terrein kan wandelen. Tevens zijn twee picknickplaatsen aanwezig. Op termijn kan het noordelijke deel van het wandelpad wijzigen in een fietspad, waarbij er een aansluiting ontstaat op de toekomstige fietsverbinding Binnenmeer en Vogelmeerweg. Broedende Lepelaars in de Eilandspolder In de oude boomgaard zijn tussen de broedende reigers twee nesten van lepelaars aangetroffen. De Europese doelstelling voor de gehele Eilandspolder is twee foeragerende lepelaars. De doelstelling wordt dus ruimschoots gehaald. Kwaliteitstoets weidevogelgebieden Alkmaardermeer en Eilandspolder De weidevogelgraslanden in het Alkmaardermeergebied en de Eilandspolder zijn zorgvuldig doorgelicht. De conclusie is dat de weidevogelgebieden er goed bij liggen en dat de weidevogels in voldoende mate aanwezig zijn. Op enkele plaatsen zijn maatregelen nodig tegen de extreme droogte zoals in afgelopen voorjaren. Inlaat van water of aanleg van plasdraspercelen kunnen de weidevogels extra voedsel en slaapplaatsen bieden in het voorjaar. Beheereenheid Zuid In de regio Zuid-Kennemerland is Landschap Noord-Holland actief als beheerder van historische buitenplaatsen. Het betreft gevarieerde parkbossen uit vorige eeuwen in plaatsen als Aerdenhout, Heemstede, Vogelenzang en Bennebroek. Met diverse projecten wordt geprobeerd de oude luister voor de hedendaagse bezoeker zichtbaar te maken. Bennebroekbos In het Bennebroekbos is het aloude hakhoutbeheer in ere hersteld in een groot bosvak. Het vrijkomende hout is tijdens een open dag vlak voor Kerst verkocht aan het publiek. De opbrengst van de houtverkoop is aangewend om de dichtgeslibde vijver in de kenmerkende Engelse landschapsstijl te herstellen. Leyduin Op landgoed Leyduin is in samenwerking met de gemeente Bloemendaal een begin gemaakt met de aanleg van bloemrijke graslanden op de plek van de agrarische graslanden vóór het landhuis. De met mest verrijkte bovenlaag wordt afgegraven en afgevoerd, zodat er op het voedselarme kale zand een kleurrijke vegetatie tot ontwikkeling kan komen met dotterbloem, ratelaar en rietorchis. Samen met een groep biologische tuinders wordt de moestuin op Leyduin weer als zodanig in gebruik genomen. De komende twee jaren zullen worden gebruikt als proefperiode. De op en naast het terrein aanwezige muur en schuur zijn in het verslagjaar grotendeels gerenoveerd. Om de renovatie van de tweede schuur mogelijk te maken, is de voorziening groot onderhoud aangepast met het daarvoor benodigde bedrag. Hartekamp/Overplaats De parkachtige tuin van de Overplaats behoort bij het voormalige landgoed de Hartekamp. De Hartekamp en zijn Overplaats - vooral bekend vanwege de beroemde geleerde en botanicus Carolus Linnaeus uit de 18 e eeuw 16

17 - zijn aangewezen als Rijksmonument. Deze prachtige plek raakte in de loop der jaren in de vergetelheid. In 2011 is Landschap Noord-Holland een project gestart om diverse cultuurhistorische elementen terug te brengen en te behouden. Er wordt opnieuw vorm gegeven aan oude structuren: ondermeer de contouren van de tuin van Linnaeus worden hersteld, evenals lanenstructuren, hakhoutbeheer en uitkijkpunten, de dichtgegroeide helling van het amfitheater en enkele zichtassen worden vrijgemaakt en op diverse plekken worden stinzenplanten teruggebracht. Beheer van terreinen van derden Groenploeg Het bedrijfsplan is geëvalueerd. Algemene conclusie is dat de Groenploeg goed bezig is en dat de ingezette weg van verbreding aan de basis wordt voortgezet. In 2011 is samenwerking met de Verenigde Arbeidskundige Compagnie (VAC) op het gebied van de sociale zorg tot stand gekomen. Dit heeft geleid tot de, voor Landschap Noord-Holland nieuwe functie van jobcoach. Deze functionaris zorgt voor de begeleiding van de Wajongeren in de teams en heeft contact met UWV en mantelzorg. Ook worden de in- en uitstroom en begeleiding van Groenploegmedewerkers uitgevoerd die niet in dienst zijn bij Landschap Noord-Holland maar op basis van detachering tijdelijk bij ons zijn geplaatst. Zomer 2011 zijn de eerste 9 Wajongeren allemaal geslaagd voor hun BBL-1 diploma Groen en openbare ruimte. Deze opleiding wordt i.s.m. het Clusius College deels door onze (assistent)voormannen gegeven en de thema s zijn afgestemd op ons werkpakket. Najaar 2011 is de tweede groep Wajongeren met de opleiding gestart. Opdrachten/projecten Over het algemeen zijn de werkzaamheden voorspoedig verlopen. De beoogde taakstelling in omzet van opdrachten is gehaald. Deze groei is met name te danken aan een grote opdracht van Natuurmonumenten waarvoor we het gehele jaar het landgoed Beeckestijn hebben beheerd. Daarnaast hebben we voor Waternet Amsterdam als nieuwe opdrachtgever diverse nieuwe locaties beheerd. Vanwege deze nieuwe werkzaamheden zijn enkele extra investeringen in het machinepark gedaan. De aanschaf van zitmaaiers, bladblazers en een opraapwagen heeft ervoor gezorgd dat we deze opdrachten efficiënt konden uitvoeren. Groei is ook bereikt in de klantgroep particulieren. Zowel in West-Friesland als in het duingebied zijn er vele houten boeren landhekken gemaakt en geplaatst. Dit project kon dankzij enkele fondsen worden gerealiseerd. Daarnaast hebben we in diverse tuinen en erven ecologisch beheer uitgevoerd. Huisvesting Huisvesting van team Amsterdam is problematisch. De tijdelijke huisvesting aan de Isolatorweg in Amsterdam Sloterdijk moest worden verlaten. Er is een andere tijdelijke plek aan de Moezelhavenweg gevonden. In 2012 wordt extra energie gestoken in het vinden van een permanente huisvesting. Bij team Zuid is de hoeveelheid opslagruimte uitgebreid. In het beheergebouw van het Ilperveld is extra kleedruimte gerealiseerd zodat een grotere Groenploeg daar terecht kan. Technische ondersteuning Ten eerste zijn er weer de gebruikelijke transporten van gereedschappen en machines uitgevoerd voor vrijwilligersgroepen. Om kosten te besparen zijn er toolbox bijeenkomsten geweest met onderhoud machines als onderwerp. Vervolgens is een deel van het onderhoud dat voorheen extern werd uitgevoerd door eigen medewerkers verricht om kosten te besparen. Diverse vervangings- en uitbreidingsinvesteringen zijn uitgevoerd voor Groenploeg, vrijwilligers en beheereenheden. 17

18 Vrijwilligerswerk Vrijwillig natuur- en landschapsbeheer Vrijwilligers dragen bij aan de doelen van LNH. Enerzijds levert het vrijwilligerswerk een enorme bijdrage aan het beheer en onderhoud van natuur en het kleinschalige cultuurlandschap in Noord-Holland. Anderzijds hebben de ambassadeursfunctie en de bijdrage aan maatschappelijke verankering van de doelen van LNH een enorme waarde voor het draagvlak. Het vrijwilligersbeleid is omschreven in de beleidsnotitie Vrijwilligersbeleid. Trends en ontwikkelingen In 2011 zijn 4 nieuwe vrijwilligerswerkgroepen aangesloten. Totaal zijn nu 144 groepen aangesloten. In totaal zijn in deze groepen 5100 mensen actief. We hebben uitgerekend, dat op deze wijze zo n 125 fte aan werk wordt verzet. Steeds meer mensen voelen zich betrokken bij hun nabije groene leefomgeving. Kleinschalige stedelijke groene terreinen worden (mede) beheerd door bewoners. Ook op cultuurhistorische landgoederen zoals Hageveld, zijn vrijwilligers actief. De ondersteuning aan de werkgroepen varieert van de uitleen van gereedschappen, ecologische adviezen tot en met het opstellen van beheerplannen. Door de samenwerking met de werkgroepen vragen meer gemeenten adviezen en ondersteuning in het opstellen van beheerplannen voor de terreinen die mede beheerd worden door de vrijwilligers. Voor drie werkgroepen werden in opdracht van de gemeenten beheer- en inrichtingsplannen ontwikkeld. Lopende projecten Maatschappelijke stages Het project maatschappelijke stage 2010/2011 was zeer succesvol. Meer dan 1000 leerlingen hebben hun maatschappelijke stage gelopen in natuur en landschap. De kosten voor een maatschappelijke stage bedragen 10,- per leerling. Scholen die eerder hebben samengewerkt met LNH zijn bereid deze kosten te betalen. De bijdragen die aan gemeenten worden gevraagd, worden vooralsnog niet gehonoreerd. Daarnaast werken we samen met andere terreinbeherende organisaties om maatschappelijke stages gezamenlijk aan te bieden. De workshop omgaan met jongeren, georganiseerd door Landschap Noord-Holland, was bijzonder succesvol. De kosten voor het opzetten van deze samenwerking zijn betaald vanuit het landelijke project Betrokken bij Buiten. Low Holland Via zes workshops op boerderijen hebben meer dan 70 leerlingen hun natuurbeelden over het gebied Laag Holland vertaald naar muziek, rap, theater of beeldende kunst. Tijdens een afsluitende bijeenkomst is, naast de voorstelling, gedebatteerd tussen jongeren en plaatselijke bestuurders over deze impressies. Uit evaluaties bleek dat het project succesvol was. Natuur in bedrijf De samenwerking tussen ID&T, een internationale dance event organisatie, is in 2011 uitgebreid. Meer dan 400 jongeren zijn op twee werkdagen op twee verschillende locaties actief geweest. Door deze beheerwerkzaamheden hebben zij hun kaartje verdiend voor het festival Welcome to the Future in Twiske polder en Mysterie Land in Haarlemmermeer. Samen met ID&T gaan we voor aankomend jaar onderzoeken op welke wijze deze dagen gefinancierd kunnen worden. Dit project was genomineerd voor de Groenfonds Prijs De Winst van Vrijwilligerswerk in Landschapsbeheer In opdracht van de Provincie en EL&I, heeft Landschap Noord-Holland in samenwerking met andere organisaties een quickscan uitgevoerd naar de effecten van vrijwilligerswerk in landschapsbeheer. De ecologische-, economische-, sociaal maatschappelijke- en recreatieve winst staan beschreven in het gepubliceerde rapport. Draagvlak voor een landelijk onderzoek wordt onderzocht. 18

19 Basisscholen en educatie Basisscholen willen meer doen met groen. In samenwerking met LNH hebben twee basisscholen in Landsmeer en Weesp, terreinen geadopteerd voor het uitvoeren van kleinschalige beheerwerkzaamheden bij onder andere Fort Uitermeer door kinderen van de bovenbouw (groep 6 en 7). Begeleiding vrijwillig weidevogelbeheer Zo n nesten zijn dit jaar beschermd door 25 weidevogelbeschermingsgroepen waarin zo n vrijwilligers actief zijn. Op het land van 900 agrarische bedrijven observeren vrijwilligers in het weidevogelseizoen het gedrag van weidevogels. Door de nesten daar waar nodig te markeren met stokken en/of het plaatsen van nestbeschermers worden deze effectief beschermd tegen agrarische werkzaamheden. De ondersteuning van Landschap Noord-Holland bestaat uit het organiseren van informatieavonden, het leveren van materialen, het werven en binden van vrijwilligers en het verzorgen van cursussen voor vrijwilligers en agrariërs. Door het droogste voorjaar ooit, was het voor de weidevogels een moeilijk en mager jaar. De weidevogelbescherming richt zich nu veel meer op het totale plaatje. Naast het beschermen van legsels, is het vliegvlug worden van de jonge weidevogelkuikens erg belangrijk. In het Jaarboek Weidevogels 2011 wordt dit uitgebreid beschreven. Het Jaarboek Weidevogels 2010 is aan alle (2200) weidevogelrelaties verzonden. Nieuwe Werkwijze Weidevogelbescherming d.m.v. Weidevogelkringen Het project Weidevogelkringen Laag Holland zit in de afrondende fase. Met de agrarische natuurvereniging Water, Land & Dijken, wordt in het weidevogelbeheer actief samengewerkt in Nationaal Landschap Laag-Holland. De nieuwe subsidieregeling natuur en landschap(snl) vraagt van agrariërs, natuurbeheerders, vrijwilligers en andere partijen een nog grotere samenwerking in het weidevogelbeheer. Daarbij zijn de weidevogelvrijwilligers een onmisbare schakel in het geheel. Op de startavond van het weidevogelseizoen in Laag- Holland kwamen 300 boeren en vrijwilligers bij elkaar voor Het Jaar van de Boerenzwaluw, waarbij agrariërs en vrijwilligers zijn opgeroepen om mee te helpen bij inventarisaties van deze fraaie boerderijvogel. Tijdens het weidevogelseizoen waren zes (veld)medewerkers actief om boeren en vrijwilligers te begeleiden bij de praktische aanpak en bescherming in het veld. De evaluatie van de nieuwe werkwijze en het uitgevoerde weidevogelbeheer is in de werkgroepen van de acht Weidevogelkringen besproken. Eventuele verbeteringen in het beheer worden in 2012 doorgevoerd. Vervolgens zijn in acht verschillende regiobijeenkomsten in het najaar van 2011 in het kader van de evaluatie van het seizoen meer dan 300 boeren, vrijwilligers, jagers en medewerkers van terreinbeherende organisaties bereikt met de presentatie van de resultaten. Extra maatregelen tegen de droogte. Dankzij het project Help jonge grutto s overleven (gefinancierd door de inzamelactie onder de Beschermers van LNH) zijn, in dit droogste voorjaar ooit, met boeren maatregelen afgesproken die ten goede kwamen aan de foerageermogelijkheden voor de weidevogels. Door de actie greppel-plasdras is op een tiental boerenbedrijven in Noord-Holland, op bijna 50 hectare, een sterk verbeterde voedselsituatie ontstaan tijdens de vestigingsfase, waardoor vogels werden aangetrokken om in de directe omgeving te gaan broeden. De extra nattigheid leidde tot een betere opgroeistructuur in het weiland voor de kuikens. Daarnaast is o.a. geld besteed aan het ontzien van weidevogelkuikens door later maaien en bij het behoud van een visdiefkolonie in het Oostzanerveld. 19

20 3. Onderzoek & Advies Onderzoek & Advies heeft in 2011 een belangrijk stap gemaakt in de transitie van een gedeeltelijk van subsidie afhankelijke afdeling naar een meer marktgerichte, ondernemende afdeling. Bezuinigingen op het natuur- en landschapsbeleid hebben dat proces versneld. De afdeling brengt haar kennis en expertise nog meer dan voorheen op de markt, zodat zij haar bijdrage aan de doelstellingen van Landschap Noord-Holland kan blijven leveren. Vanuit de drie teams, Onderzoek & Databeheer, Landschap & Cultuurhistorie en Natuur & Landschap zijn opdrachten geworven bij overheden, bedrijven en particulieren en zijn nieuwe innoverende projecten ontwikkeld. In de tweede helft van 2011 is een nieuw afdelingshoofd gestart, die met de afdeling de slag naar een ondernemende dienstverlenende en marktgerichte organisatie verder zal vormgeven. Team Onderzoek & Databeheer Provinciale Natuurinventarisatie (PNI) en het vervolg na 2011 Voor het laatste jaar van het PNI contract heeft de Provincie Noord-Holland samen met Onderzoek & Databeheer een jaarplan 2011 opgesteld waarin is vastgelegd dat circa een kwart van het budget aan dataverzameling wordt besteed (o.a. continuïteit van de meetnetten en ganzenonderzoek) en het resterende budget aan advisering en beleidsondersteuning. Gedeputeerde Staten heeft besloten na 2011 jaarlijks 4 ton op de begroting te zetten voor een nieuwe PNI. De provincie heeft verder in overleg met het team een meerjarenprogramma PNI opgesteld. Het PNI programma maakt vanaf 1 januari 2012 onderdeel uit van de prestatieovereenkomst LNH met de provincie. In het kader van PNI zijn in 2011 de volgende projecten uitgevoerd: Ganzen: - Veldonderzoek naar ganzen in de 10 km zone van Schiphol. Het veldonderzoek is eind augustus afgerond en LNH heeft een rapport opgesteld dat begin 2012 verschijnt Over het ganzenonderzoek in 2010 is in januari 2011 een rapport verschenen. - Literatuurstudie naar populatiebeheer van ganzen en inrichtingsmaatregelen die gebieden minder aantrekkelijk kunnen maken als broed/leefgebied voor ganzen. - Voor het eerst in de geschiedenis van Noord-Holland heeft op 16 juli een provinciedekkende telling van zomerganzen plaatsgevonden. De uitvoering is voor het grootste deel door vrijwilligers gedaan. Bijna ganzen zijn geteld waaronder grauwe ganzen. LNH werkt namens de provincie samen met andere beheerders aan een landelijk telprotocol voor het tellen van zomerganzen. Weidevogels: - Het jaarlijkse onderzoek in het kader van het landelijk meetnet weidevogels en het landelijk meetnet flora. - In het Jaarboek Weidevogels zijn de gegevens verschenen van het meetnet weidevogels en onderzoek in de Kop van Noord-Holland. - Op basis van de gegevens van de weidevogelstand in Noord-Holland en onderzoek in de Kop van Noord- Holland is de kaart van de weidevogelleefgebieden geactualiseerd. Die kaart is inmiddels opgenomen in de structuurvisie van de provincie. Natura 2000: - De Natura-2000 atlassen zijn verder geactualiseerd en zullen digitaal beschikbaar komen. - LNH heeft een monitor N2000 opgesteld en de kosten van die monitoring in beeld gebracht. Tevens zijn de typische soorten van de verschillende N2000 gebieden beschreven. Atlassen: - Mede ondersteund door de provincie is verder gewerkt aan de Vissenatlas en de Levende Zoogdierenatlas. - LNH heeft de floradata van meer dan 30 jaar PNI onderzoek aangevuld met gegevens van FLORON, Rijkswaterstaat, waterschappen, PWN en de TBO s. Uiteindelijk zijn 6,3 miljoen waarnemingen in het florabe- 20

21 stand terecht gekomen. Dit unieke project resulteert in de uitgave van de brochure `Verspreiding van de Noord-Hollandse Flora` met een CD-Rom met de verspreidingskaarten van 1350 soorten. Overig: - LNH heeft met de provincie en Gegevens Autoriteit Natuur afgesproken de PNI data onder te brengen bij de Nationale Database Flora en Fauna. - In het kader van SNL heeft LNH namens de provincie deelgenomen aan drie pilots SNL monitoring namelijk het SNL-A beheertype weidevogelgrasland en diverse SNL N beheertypen in het Ilperveld en in Duin en Kruidberg. De resultaten van de pilots zijn opgeleverd aan Inter Provinciaal Overleg en verwerkt in de aanpak van de SNL monitoring. Projecten Duurzaam Beheer In het kader van het programma Ondersteuning Duurzaam Beheer zijn bijdragen geleverd op veel verschillende vlakken. Het gaat onder andere om: Kwaliteitstoets, beheerplannen, monitoring en evaluatie In drie weidevogelgebieden van Laag Holland hebben kwaliteitstoetsen plaatsgevonden. Een van de bouwstenen hiervoor is het rapport over de weidevogels in de terreinen van LNH. Er is een vegetatiekartering uitgevoerd in de botanische terreindelen van de Eilandspolder, het Die, het Oosterveld, Weijenbus en Vroonmeer, Hempolder, Spaarnwouderveen, Oosteinderpoel en de Liede. Daarnaast heeft onderzoek plaatsgevonden naar de vegetatietypen in de Noordduinen ten behoeve van kwaliteitstoets en monitoring LIFE project. Het nieuwe beheerplan voor de eendenkooien is in 2011 afgerond. SNL De Subsidieregeling Natuur en Landschap was in de loop van 2010 opengesteld en voor veel terreinen van LNH is een SNL aanvraag ingediend. Eind 2011 zijn de beschikkingen ontvangen. Ondersteuning inrichting Het team heeft de voorbereiding van diverse inrichtingsprojecten ondersteund, zoals bij LIFE Noordduinen, Zandpolder, asverstrooiing natuurgebieden, Eilandspolder, Oeverbescherming Oosteinderpoel, Ilperveld integraal, Schoonwatervallei, en Landgoederen projecten. Externe projecten Voor derden zijn in 2011 de volgende opdrachten uitgevoerd: - Namens De 12Landschappen nam LNH deel aan de projectgroep Nederland Weidevogelrijk. - Voor de gemeente Amsterdam is een monitoringsplan voor het Amsterdamse Bos opgeleverd. - In opdracht van het Programma Bureau Laag Holland is voor Waterland-Oost een opkrikplan opgesteld ten behoeve van verbetering van weidevogelleefgebied. - Het Kenniscentrum Weidevogels heeft in 2011 de volgende activiteiten ontplooid: uitgave van het Weidevogeljaarboek 2010, organisatie van de Noord-Hollandse weidevogeldag met meer dan 200 bezoekers; beheer van de website; coördinatie van het secretariaat van de Raad van het Kenniscentrum. - In opdracht van de provincie heeft LNH een studie uitgevoerd naar verzuringgevoelige soorten in het kader van de Wet Ammoniak Veehouderij (WAV). - In opdracht van de provincie is op basis van literatuur en andere gegevens het effect van ganzen op N2000 doelstellingen in kaart gebracht. Dit rapport zal in het voorjaar van 2012 verschijnen. - In opdracht van Schiphol, Projecten LTO Noord en Bureau Waardenburg heeft LNH afgelopen zomer divers veldonderzoek uitgevoerd naar ganzen in de 10 km zone van Schiphol. - LNH heeft de ambitie om een Kenniscentrum Veen op te zetten en om in het kader van compensatie in het Ilperveld een project over veenvorming in gang te zetten. In mei heeft LNH in het Ilperveld een expertmeeting over veen georganiseerd waar veel organisaties hun kennis hebben gedeeld. - In opdracht van de gemeente Aalsmeer is een quick scan gemaakt van de natuurwaarden binnen de gemeente. 21

22 Team Landschap & Cultuurhistorie Inrichtings- en beheerplannen Voor de buitenplaatsen Park Brederode en de Hartekamp en een deel van de Stelling van Amsterdam, Fort bij Aalsmeer zijn ontwerpen, inrichtings- en/of beheerplannen gemaakt. Opdrachtgevers voor genoemde projecten zijn twee gemeenten en een zorgverlenende instelling. Ook aan particulieren zijn erfinrichtings- en beheerplannen geleverd. Paarden in het landschap van Laag Holland Het doel van het project is om samen met acht in het project deelnemende gemeenten te zorgen dat paardenhouderijen op een verantwoorde manier in het landschap van Laag Holland worden ingepast. Landschap Noord-Holland voert dit driejarige project uit samen met gemeente Beemster en de agrarische natuurvereniging Water, Land en Dijken. Het project is in drie delen door Nationaal Landschap Laag Holland gefinancierd, een deel aan gemeente Beemster en twee delen aan Landschap Noord-Holland. Inmiddels is een inventarisatie van kernwaarden van erven klaar, zo ook de ontwikkeling van adviezen voor paardenhouderijen en beleidsaanbevelingen voor gemeenten. Fase 2, de ontwikkeling van een handboek en voorbeelderven met paardenhouderijen, wordt in 2012 afgerond. Een vervolgaanvraag is inmiddels goedgekeurd door de Stuurgroep Laag Holland. Een onderdeel hiervan is de verbreding van het handboek voor de doelgroep paardenhouders naar de doelgroep erfeigenaren. Ervenconsulentschap Samen met WZNH (Welstandszorg Noord-Holland) en Water, Land en Dijken is in 2011 ook een eerste erfadvies geformuleerd in verband met een aanvraag voor een nieuwbouwvergunning in de gemeente Bergen. Kernkwaliteiten Laag Holland In 2011 zijn de kernkwaliteiten openheid, inrichtingspatronen droogmakerijen, veendikte, lintdorpen, archeologie en karakteristieke verkavelingpatronen grotendeels in kaart gebracht en beschreven. Ook is gewerkt aan een maatschappelijke kosten-baten analyse veenweiden Laag Holland. Wandelprojecten Aan het meerjarige Waddenwandelproject is hard gewerkt. Voorts zijn (al dan niet met vrijwilligers) vier ommetjes gerealiseerd in Hilversum, Den Helder, Heemskerk en Heemstede/Bloemendaal. Een vijfde ommetje, in Castricum, wordt in 2012 opgeleverd. Zesstedentrekvaart Een eerste resultaat van het project is het rapport De Zesstedentrekvaart, Herontdekking van een 17 e eeuws mobiliteitsnetwerk. Op basis van dit rapport stellen we in 2012 een informatieve folder samen, die verspreid wordt in Laag Holland. Met het rapport en de folder in de hand leggen we contact met locale betrokkenen om de mogelijkheden tot exploitatie van de Zesstedentrekvaart als recreatief, toeristisch en/of educatief product te onderzoeken. Het doel van het markt- en haalbaarheidsonderzoek is versterking van het bestaande recreatieve aanbod. Eind maart 2012 rapporteren we de resultaten aan Bureau Laag Holland. Adviezen buitenplaatsen Hulp is geboden aan particulieren en terreinbeheerders voor het aanvragen en uitvoeren van de instandhoudingregeling (BRIM) van OCW. ILG Landschapselementenregeling 2011 Het werk kon pas in het derde kwartaal starten, omdat de provincie inconsistent was met opdrachtverlening/subsidieverstrekking. Daardoor zullen de werkzaamheden doorlopen tot in het eerste kwartaal van Op het scherp van de snede Bij respectievelijk Halfweg, Aalsmeer en Beverwijk zijn werkbijeenkomsten gehouden met belanghebbenden, ruimtelijke ordenaars en bestuurders om stad en landschap beter met elkaar te verbinden en de toegankelijk- 22

23 heid te bevorderen. Het project is gesteund door het Stimuleringsfonds voor de Architectuur en provincie Noord-Holland (onder de noemer Culturele Planologie). Het project is opgezet en uitgevoerd door DS Landschapsarchitecten, Wingender Hovenier architecten en stedenbouwkundigen en LNH. Het project heeft vervolgprojecten in gang gebracht en biedt kansen voor navolging elders in de provincie. Team Natuur & Landschap Inrichting en beheer In opdracht van DLG werd een inrichtings- en herstelplan voor Voorland (bij Muiden) opgesteld. Ook de directievoering van het werk is aan LNH gegund. Voor een sportpark en omgeving in Amsterdam- Oost is een ecologisch inrichtings- en beheerplan opgesteld. Voor het begeleiden van de omvorming en voor het geven van een cursus ecologisch beheer werd de opdracht verstrekt door stadsdeel Amsterdam-Oost. Het advies over het toekomstig beheer van de Groene As (opdracht van de provincie NH) werd opgeleverd. Hoewel veel draagvlak voor de voorstellen bestond, is verdere besluitvorming uitgesteld en afhankelijk van de uitkomsten van de ILG onderhandelingen tussen rijk en provincies. Voor de inbreng bij gebiedsontwikkeling en beheer terreinen van derden is gewerkt aan: planontwikkeling eco zone Bovenkerkerpolder (Groene As), natuurvriendelijke oevers Noordzeekanaal van RWS, Kluut 2 (beheerplan in opdracht van RWS) en advisering beheer waterberging Nesserlaan Bovenkerkerpolder (Waternet). De inrichting van de omgeving van de Rustenburgermolens is eind augustus opgeleverd. Dit project, met veel natuurlijke, landschappelijk en cultuurhistorische aspecten, is in goed overleg met de Stichting Schermermolens uitgevoerd en bracht LNH veel publiciteit. (Kosten project: ) Het project Landschap met liniedijken, heeft tot doel het restaureren van een deel van de liniedijk met zijn oorspronkelijke beplanting, tussen fort aan de Ham en fort St. Aagtendijk. De liniedijken zijn onderdeel van de stelling van Amsterdam en in eigendom van Landschap Noord-Holland. Herstel van het dijkprofiel en herbeplanting van deze dijk kan begin 2012 uitgevoerd worden. Focus op landschap: voor dit project zijn drie events georganiseerd. Met een selecte groep werd een fietsroute afgelegd en werd het landschap gefotografeerd. Diverse publicaties zijn verschenen. Voorts werd een website gestart: Soortbescherming Voor particulieren en twee gemeenten werden ijsvogelwanden aangelegd. Op een drietal zanddepots konden afspraken voor de aanleg van oeverzwaluwwanden worden gemaakt. Het onderzoek naar het voorkomen van boommarters in de Oostelijke Vechtstreek kon worden afgerond. Van een drietal terreinbeherende organisaties kwamen daarna opdrachten voor een soortgelijk onderzoek in Zuid-Kennemerland. Ook dat onderzoek kon met behulp van 34 vrijwilligers worden afgerond en leverde veel kennis over het voorkomen van boommarters op. Waarschijnlijk volgt een onderzoek in Noord-Kennemerland. Naast het onder de aandacht brengen van de soortenregeling van de provincie (opdracht) en het inhoudelijk ondersteunen van aanvragers bij het indienen, zijn ook van de betreffende soorten gegevens en inzichten verzameld die gebruikt konden worden voor evaluatie van de soortenregeling. Een onderzoek naar het functioneren van ringslangbroeihopen in Waterland kon worden afgerond. Voor het adviseren van particulieren, wonend in het verspreidingsgebied van de ringslang, is een folder ontwikkeld. Hierin wordt advies gegeven over hun tuininrichting, zodat deze ten goede komt aan de ringslang. Langs de IJmeerdijk zijn in opdracht van HHNK, Stadsdeel Noord, SBB, Gemeente Waterland en Natuurmonumenten 34 broeihopen voor ringslangen aangelegd. Voor het eerst zijn ook broeihopen op Marken aangelegd en met succes. In twee hopen op Marken zijn 49 eieren afgezet. Totaal zijn in de 34 hopen 388 eieren afgezet. LNH heeft voor HHNK subsidie aangevraagd bij de soortenregeling en deze ontvangen. 23

24 Advisering gemeenten Naast beheer- en inrichtingsadviezen of plannen zijn aan gemeenten ook de volgende diensten verleend: Gemeenten werden benaderd met de vraag of zij voor hun buitengebied starten of gestart zijn met herziening van het bestemmingsplan buitengebied en/of daarbij ook de MKLE methodiek van belang kon zijn. Dat resulteerde in opdrachten van de gemeenten Beverwijk en Zijpe. De opdracht voor de gemeente Zijpe (inventarisatie kleine landschapselementen en adviseren daarover tbv bestemmingsplan) kon in 2011 afgerond worden. Voor stadsdeel Amsterdam Nieuw-West werd een voorstel opgesteld over een regeling waarbij particulieren in de tuinen van West een bijdrage kunnen leveren aan meer natuur in dat gebied. Voor de gemeente Heemstede is het beheer van een tweetal natuurgebiedjes die LNH in opdracht beheert, geëvalueerd. In november is de studiemiddag Geloven in het groen georganiseerd in samenwerking met de gemeente Hilversum die een voorbeeldproject in theorie en praktijk toelichtte. Doel van de middag was het leren maken van een beheerplan voor cultuurhistorisch waardevolle begraafplaatsen plus het restaureren van grafmonumenten. Daarnaast was een van de nevendoelen onderlinge kennismaking en (kennis) uitwisseling. De middag was zeer succesvol, werd door 30 deelnemers bezocht van verschillende gemeenten uit Gooi en Vechtstreek. Advisering waterschappen Voor een dijkverbetering bij het Egmondermeer door HHNK zijn gegevens van landschap, natuur en cultuurhistorie aangedragen, zodat in de uitwerking van de plannen daar rekening mee kan worden gehouden. Afgesproken is dat ook bij andere secundaire dijkverbeteringen LNH zal worden betrokken. Waternet gaf voor het monitoren van een ingerichte oever met rietschollen langs de Angstel opdracht. Bij de dijkverzwaring van de Zuiderdijk tussen Hoorn en Enkhuizen heeft het consortium Ploegam LNH gevraagd voor een quickscan op het voorkomen van beschermde soorten op een dijktraject. Bij de Braken van Katwoude heeft HHNK opdracht verleend om recreatieve voorzieningen bij de braken te plaatsen. In opdracht van HHNK is het functioneren van ecolint Valkkoog geëvalueerd. Hiertoe zijn zoogdieren, vissen, vegetatie, vogels en insecten geïnventariseerd. 24

25 4. Maatschappelijke verankering Beleid Het communicatiebeleid van LNH is vastgelegd in de Nota Communicatiebeleid Het hoofddoel is het creëren van maatschappelijk draagvlak bij onze doelgroepen in Noord-Holland. Eind 2011 werd de naam van de afdeling Communicatie gewijzigd in Communicatie en Marketing. Een logische stap, die recht doet aan onze activiteiten. De afdeling Communicatie en Marketing is begin 2011 gestart om op basis van het advies van merkendeskundige Paul Moers Landschap Noord-Holland als sterk merk neer te zetten. Alle afdelingen hebben nagedacht en teruggekoppeld over kansen om zelf de identiteit van Landschap Noord-Holland te versterken. De tweede helft van het jaar is gebruikt om de verbeterpunten uit te voeren. In 2012 blijft het merk een belangrijk onderwerp voor heel Landschap Noord-Holland. We hebben voor 2012 en 2013 een duidelijke strategie gekozen waarmee we zoveel mogelijk mensen met onze organisatie en onze activiteiten kennis willen laten maken (onder de titel Ga je mee! ). Centraal staat de doelgroep gezinnen met kinderen. Bezuinigingen Dit voorjaar hebben we actie gevoerd tegen de bezuinigingen door het rijk op natuur en landschap onder de noemer Hart voor Natuur. Landschap Noord-Holland organiseerde samen met diverse Noord-Hollandse natuuren milieuorganisaties, een flashmob op de Dam in Amsterdam. Dit trok veel publiciteit en op internet is de film daarvan te zien. Landschap Noord-Holland werkte mee bij het maken van een provinciaal overzicht van de partijprogramma s m.b.t. natuur, milieu en ruimtelijke ordening. Vanwege de winkelsluiting dit voorjaar, verhuisden de 3 medewerkers van de Beschermersservice en de winkel naar Heiloo. Beschermerservice en secretariaat werden per 1 oktober samengevoegd tot Frontoffice. Nieuwe coördinator van dit team werd de voormalige coördinator InformatieWinkel. Maatschappelijke verankering Landschap Noord-Holland 75 Jaar Dit jaar stond in het teken van: Landschap Noord-Holland 75 Jaar. Het thema: De vlag uit voor het landschap. Met drie festivals, een fietsestafette, een symposium en een eindfeest boden we alle doelgroepen van het Landschap een bijzondere belevenis. Twee Natuurfestivals in de Volgermeerpolder en in de Helderse Vallei in april en juni trokken helaas minder bezoekers dan verwacht: 800 en 400 bezoekers. We hadden rekening gehouden met bezoekers per festival. Oorzaken zijn vermoedelijk het weer (te warm/ te regenachtig) en de gekozen datum (vlak voor Pasen). Verder kwamen opvallend veel Beschermers op de festivals af. De Paddenstoelendag (Natuurfestival op de Overplaats) was met ruim bezoekers op een zonovergoten dag, heel geslaagd. Onze conclusie is dat een jaarlijks terugkerend festival loont in bezoekersaantallen. De fietsestafette, bestaande uit 10 etappes in alle delen van de provincie, had wisselend succes. Enkele etappes trokken veel belangstellenden en kregen leuke publiciteit, terwijl andere fietstochten geen of weinig belangstelling trokken. Onze conclusie is dat het estafetteplan teveel tijd en inspanningen kostte, te weinig respons opleverde en daarmee niet als zodanig voor herhaling vatbaar is. Groot succes was het jubileumsymposium op 17 november met het thema Hoe houden we Noord-Holland bijzonder? Er waren 400 aanwezigen (Beschermers, Vrijwilligers, vertegenwoordigers van gemeenten, provin- 25

26 cie, adviesbureaus, waterschappen en andere groene organisaties en medewerkers). Sprekers waren Theo Beckers, Kees van Tilburg en Walter Kooy. Johan Remkes sloot het symposium af en reikte de Zilveren Maan prijs uit aan de Vogelwerkgroep Alkmaar en omgeving. Ook werd het nieuwe boek van Rolf Roos Duinen en Mensen: Noordkop en Zwanenwater gepresenteerd. Het symposium leverde veel aandacht in de pers op. Aansluitend was in de Grote Kerk een feestavond voor medewerkers en vrijwilligers van Landschap Noord- Holland. Plus Wandel4daagse Alkmaar Dit wandelevenement waar Landschap Noord-Holland aan meedeed was PR-technisch een groot succes. Het Landschap Noord-Holland wandelteam heeft voor veel publiciteit gezorgd. Inmiddels is een sponsorovereenkomst met Le Champion getekend en is Landschap Noord-Holland hèt goede doel van de Plus Wandel4daagse in NPL NPL communicatie speerpuntprojecten waren de Rustenburgermolens en net als in 2010 de projecten op de Overplaats. Dit deden we via informatiepanelen, feestelijke opening, redactionele aandacht in het tijdschrift en website, werkdagen, lezingen en excursies voor publiek, persoonlijke communicatie aan omwonenden, vlaggen, persberichten, jaarverslagen, etc. Ook werd de NPL gepromoot via een paginagrote advertentie in het kwartaalmagazine en in het kortingsboekje voor de Beschermers. Communicatiemiddelen Website en Social media De nieuwe website werd verder geoptimaliseerd. Synetic heeft de structuur onderhanden genomen om tot een stabiele, logische en optimaal werkbare site te komen en adviseert ons ook om een hogere conversie te realiseren van bezoekers die tot handelen overgaan. Inspiratie, relevantie, gebruiksvriendelijkheid en sociaal zijn kernwoorden waarin de site moet verbeteren. Dit gebeurt in In 2011 heeft een tijdelijk aangestelde online marketeer, geholpen door een stagiaire, onderzoek gedaan naar de optimale inzet van nieuwe media. Geconcludeerd werd dat we waarschijnlijk weinig directe inkomsten missen door niet actief te zijn via sociale media, maar dat deze wel een in toenemende mate onmisbaar onderdeel vormen van onze communicatie mix. We hebben in de loop van 2011 een LNH fanpage op Facebook, een LNH account op zakennetwerk Linkedin en op Twitter gekregen. Het bezoekerscentrum heeft een eigen fanpage op Facebook. Er is een richtlijn social media vastgesteld, die begin 2012 onder alle medewerkers is verspreid. Huisstijl De invoering van het nieuwe logo had ook consequenties voor het wagenpark van LNH. Uit praktische en kostenoverwegingen is besloten een eenvoudige sticker aan te brengen op nieuwe wagens en alleen de voertuigen uit 2010 om te stickeren. Voor overige auto s geldt een uitsterfbeleid. We hebben onze huisstijlcorrespondentie herzien en gemoderniseerd. Het gaat om allerlei Office-uitwerkingen en een nieuw Rapportsjabloon. Ondersteuning Onderzoek & Advies De communicatieadviseur voor dit cluster adviseert op strategisch niveau, doet uitvoerende en coördinerende werkzaamheden en ondersteunt communicatie voor projecten van O&A. Belangrijke projecten: opening van de molenbiotoop Rustenburgermolens, acquisitie (website en nieuwsbrief); prijsvraag theekoepel voor De Overplaats, handboek Erven in ontwikkeling in de Beemster, de ontwikkeling van nieuwe ommetjes, Loop voor het landschap, het Noord-Holland-pad en het jubileumsymposium. De pitch voor het nieuwe bezoekerscentrum in Fort Krommeniedijk werd door LNH gewonnen. Aandachtspunt was en blijft de interne communicatie net als de ondersteuning bij uitvoering van het merkenbeleid en het positioneren van de afdeling Onderzoek & Advies. 26

27 Ondersteuning Duurzaam Beheer Ondersteuning Beheerteams Belangrijke onderwerpen zijn bebording in de natuurgebieden, natuurontwikkelingsgebieden zoals Kruiszwin bij Anna Paulowna, kwelderherstel Balgzand en de Zandpolder bij Callantsoog. Voor het langlopende Life project Revitalisering Noordduinen werd bijvoorbeeld een website binnen de eigen website van Landschap Noord- Holland gemaakt en werd een folder ontwikkeld. Het project Schoonwatervallei vergt veel aandacht. Er is een communicatieplan geschreven en binnen onze website een projectsite gemaakt ( Verder zijn een filmpje, folder en visiestuk in voorbereiding. Veel positieve mediaaandacht kreeg het roerdomponderzoek: met gps-zendertjes uitgeruste roerdompen die te volgen zijn via internet ( Zo komen we veel te weten over hun broed- en verblijfgedrag. Het project Buitenplaatsen vergde de nodige aandacht omdat daar een groot afbreukrisico ligt. We zagen er immers veel bomen om, wat tot felle reacties kan leiden als we dat niet tijdig uitleggen. De terreinbebording - in juiste huisstijl - voor de beheereenheden Noord en Midden is nu op orde. Ondersteuning Vrijwilligerscluster Er is advies- en communicatieondersteuning geboden voor diverse (burgerparticipatie) projecten van het cluster vrijwilligers. Zoals de Natuurwerkdag in november, werkdagen voor jongeren in samenwerking met ID&T, Maatschappelijke stages, Low Holland, paddentrek, gierzwaluwenproject, en de ontwikkeling van een ecoruïne in Beverwijk. Het Jaarverslag Vrijwillig Natuurbeheer werd opgeleverd in een nieuw format, waarmee een flinke besparing werd gerealiseerd. Ook werd in een lagere oplage gedrukt (500 stuks) en de rest werd voor het eerst digitaal per pdf verspreid. Het resultaat is positief ontvangen. Voor de jaarlijkse studiemiddag weidevogels werd het jaarverslag Weidevogels 2010 opgeleverd. Ondersteuning Groenploeg Er is communicatieondersteuning geboden voor reguliere projecten van de Groenploeg. Inderdaad Groenploeg, want via een wedstrijd is deze nieuwe naam voor de Landschapsonderhoudsploegen geïntroduceerd. Wie meer specifiek wil zijn, kan spreken over Groenploeg Noord, Midden of Zuid. Veel werk ging ook zitten in de organisatie van evenementen om de zichtbaarheid van Landschap Noord-Holland als re-integratieaanbieder in het groen te vergroten. Bijvoorbeeld door de Wajong Groenploeg sterk te positioneren en via free publicity in het nieuws te brengen. Het opleidingsresultaat van de Wajongers is uniek te noemen binnen reintegratietrajecten en daarmee een unique selling point voor LNH. Verder is ook de acquisitie van nieuwe opdrachtgevers ondersteund met aanvullende portfolio s. 27

28 Bezoekerscentrum Ilperveld In 2011 zijn er in totaal bezoekers geweest (2010: ). Een mooi resultaat vooral gezien het regenachtige zomerseizoen. Een aantal nieuwe ideeën is dit jaar tot uitvoering gebracht. De piratentocht voor kinderen is een groot succes en levert ons veel gezinnen met jonge kinderen. De Nationale Postcode Loterij actie waarbij mensen gratis mee konden met een vaarexcursie op zondagmiddag was zeer succesvol. Totaal zijn er 221 vouchers ingeleverd. De Stadspasactie heeft 730 euro opgeleverd. Verder werden overkoepelende organisaties van Buitenschoolse opvang benaderd. Dat leverde enkele groepsbezoeken op. De expositie Ilperveld mensenwerk werd in september geopend door de nieuwe burgemeester van Landsmeer. De Nationale Postcode Loterij heeft de expositie medegefinancierd. Bezoekers zijn erg enthousiast over de levensechte wassen beelden en de prachtige diorama s. In 2012 zetten we volop in op promotie van de expositie en een speurtocht door het gebouw. Om de schoonmaak van de oude vuilstorten in het Ilperveld te markeren, werden op de Banscheiding een informatiepaneel en een zuil geplaatst. De laatste toont een doorsnede van de bodem bestaande uit vervuiling en isolatielagen. Opnieuw waren we aan het verbouwen in het Bezoekerscentrum. Er is een luchtsluis gemaakt bij de hoofdingang waardoor veel warmte binnen blijft en gevaar voor brand is afgenomen. Fondsenwerving Algemeen De fondsenwervende activiteiten richten zich zowel op particulieren als bedrijven. Bij de fondsenwervende activiteiten wordt sterk gelet op de kosten/baten ratio van de werving. De activiteiten zijn gebaseerd op de lange termijn beleidsnota fondsenwerving. Deze wordt voor ieder kalenderjaar geoperationaliseerd. In het verslagjaar zijn met name de vaste kosten van fondsenwerving verlaagd. Fondsenwerving particulieren Het streven is om het aantal Beschermers op een min of meer gelijk niveau te houden. Daarvoor moet in ieder geval het natuurlijk verloop worden gecompenseerd. Beschermers worden vooral geworven bij zgn. warme contacten. De promotiekraam wordt actief ingezet bij verschillende evenementen. Met bedrijfspartners worden relaties/medewerkers geïnteresseerd om Beschermer te worden. Via lezersacties wordt om een extra bijdrage t.b.v. aansprekende projecten gevraagd. Via het magazine wordt gerapporteerd over afgeronde projecten. Het totaal aantal betalende Beschermers bedroeg per 31 december 40496, een daling van 3,5% ten opzichte van het jaar daarvoor. De oorzaak van deze daling is een combinatie van natuurlijk verloop (jaarlijks gem. 10%) en een (wegens hoge wervingskosten en veranderde wetgeving) verminderde activiteit op gebied van werving. Het zgn. koud bellen werd geheel gestopt. Het werven van nieuwe Beschermers gaat moeizaam. De verwachting dat de Natuurfestivals geschikt zijn om veel Beschermers te werven werd niet waargemaakt. Doordat de Beschermers een hoger bedrag dan de minimumcontributie bijdroegen, daalde het totaal bedrag afkomstig van contributies met slechts 1%, tot In het kader van behoud van Beschermers brachten we een Voordeelboekje uit, dat verspreid werd met het tweede tijdschrift. Ter behoud van Beschermers kon men dit jaar ook twee keer gratis op vaarexcursie in het Ilperveld. Bij het tweede tijdschrift ging een verzoek mee om een extra gift voor het langdurig beheer van de (omgeving van de) Rustenburgermolens. De actie stond ook op onze website en bracht op. De giften- 28

29 actie Fortuinveld bij het 3e tijdschrift leverde op. De actie van het Grondfonds bracht in op. In 2011 ontvingen we ,21 uit nalatenschappen. Over de, dankzij de particuliere giften, gerealiseerde projecten werd in het tijdschrift van Landschap Noord- Holland verslag gedaan. Om onze Beschermers te betrekken bij ons werk is het van belang de beschikking te hebben over adressen van die Beschermers. In het verslagjaar is begonnen met inspanningen gericht op het verkrijgen van die adressen. Beschermers die bovengemiddeld schonken aan onze organisatie in 2011 zijn persoonlijk benaderd. Landschap Noord-Holland heeft van de belastingdienst de ANBI (Algemeen Nut Beogende Instelling) status gekregen. Op basis hiervan zijn alle schenkingen van particulieren voor 100% aftrekbaar van de inkomstenbelasting. Centrum Nalatenschappen deed onderzoek naar nalatenschappen die Landschap Noord-Holland ontving tussen De conclusies en aanbevelingen van dit onderzoek benutten we voor de campagne in Fondsenwerving zakelijke markt Bij de activiteiten rond fondsenwerving werden bestaande vormen gecontinueerd, nieuwe vormen verder ontwikkeld en vaste organisatiekosten verlaagd. De groep Bedrijfsvrienden werd uitgebreid van 61 naar 76 (per 31/12/2011). De jaarlijkse Bedrijfsvriendenactiviteit was druk bezocht en werd opgeluisterd met de aanwezigheid van J. Remkes, Commissaris der Koning in Noord-Holland. In het kader van de uitvoering van het convenant met de Noord-Hollandse Rabobanken werd een viertal regionale bijeenkomsten georganiseerd. Vermogensfondsen/subsidies Van de volgende particuliere fondsen werd een bijdrage voor de realisatie van projecten ontvangen: Stichting Gansoord; Prins Bernhard Cultuurfonds Afdeling Noord-Holland; Prins Bernhard Cultuurfonds; Stichting Zabawas; Dinamo Fonds; Krijt Hulpfonds; ANWB Fonds; Stichting Dierenrampenfonds; Charity Stichting Rob Beers; Aeolus Fonds. Subsidies zijn verleend voor diverse projecten vanuit verschillende regelingen zoals de Subsidieverordening Inrichting Landelijk Gebied 2008 (ILG), de Uitvoeringsregeling Nationaal Landschap Laag Holland , en andere subsidies van de provincie Noord-Holland en het Ministerie van EL&I. In 2011 is het dienstverband met een fondsenwerver wegens het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd beëindigd. Vanwege de noodzakelijke bezuinigingen is geen opvolger aangenomen. Zijn taken zijn overgedragen aan de andere fondsenwerver en verschillende medewerkers van de afdeling Middelen. Hiermee is een besparing op de vaste kosten van fondsenwerving gerealiseerd. Teneinde de afhankelijkheid van overheidsfinanciering te verminderen, werd door Landschap Noord-Holland actief gezocht naar nieuwe vormen van fondsenwerving. Reeds in 2010 ingezette initiatieven werden verder ontwikkeld: Regiofondsen (Vrienden van Leyduin) Op een bijeenkomst met de Vrienden werd o.a. nader ingegaan op een aantal in voorbereiding zijnde projecten en rekening en verantwoording over de ontvangen gelden afgelegd. Door deze gelden wordt de financiering van projecten in de regio aanzienlijk vergemakkelijkt. Twee nieuwe Vrienden meldden zich aan. Per einde 29

30 boekjaar was voor een totaal bedrag van ,- aan bijdragen gecommitteerd (via notariële aktes). In totaal was hiervan per einde boekjaar ,- besteed. In 2011 werd het Buitenplaatsenpadproject ondersteund. Gepland voor 2012 staan bijdragen aan de realisatie van de projecten de Moestuin, de Blikvanger, Beelden in de Beek en de Belvedère.. Koop voor de Natuur Een vorm van fondsenwerving waarbij gebruik gemaakt wordt van kooptransacties via het internet door consumenten die de natuur graag willen ondersteunen zonder dat het hen iets extra kost. Van iedere aankoop draagt de betrokken webwinkel ca. 4% af aan een natuurorganisatie naar keus van de consument. Het aankoopbedrag wordt hier niet door beïnvloed. Dit concept is gericht op groot volume met landelijk potentieel. In het verslagjaar is de website aangepast om het toegankelijker te maken en het gebruik te vergemakkelijken. Met een vijftal natuurorganisaties is overeenstemming bereikt over deelname. Met twee zusterorganisaties is een principe overeenkomst tot deelname bereikt. Eerste communicatie naar particuliere gebruikers heeft plaatsgevonden. De eerste reacties zijn positief maar om het gebruik tot een behoorlijk volume te laten toenemen is voortdurende communicatie noodzakelijk. 30

31 5. Organisatie Sociaal jaarverslag In het verslagjaar was sprake van een aanzienlijk aantal activiteiten, zoals werving & selectieprocedures (15), salarismutaties (599), coaching (2), assessment (3), outplacement (1), Wet Poortwachter/ Langdurig ziekteverzuimgevallen (12), VUT / Pensioen (7). Er kwamen 30 medewerkers in dienst, er gingen 28 medewerkers uit dienst. Belangrijkste redenen waren einde tijdelijk dienstverband, ontslag op eigen verzoek, ontslag met vergunning UWV en beëindiging met wederzijds goedvinden. Helaas werden niet alle stagevacatures vervuld. Nieuwe stagiairs (9) met stageperiode langer dan 3 maanden werden ingezet bij Communicatie:Media Communicatie en Informatie (1), Onderzoek en Advies: Vissenatlas (4), Duurzaam Beheer (4). Er vertrokken 8 stagiairs, namelijk bij Communicatie:Jubileumjaar LNH (1), Duurzaam Beheer (3) en Onderzoek en Advies: Vissenatlas (4). In 2011 is sprake van 2 detacheringen. Naast de betaalde medewerkers werd de organisatie wederom ondersteund door (kantoor)vrijwilligers. De afgelopen jaren is veel energie gestoken in cultuurverandering. In 2011 is onderzoek gedaan naar de resultaten van deze inspanningen. De conclusie was dat de inspanningen om een cultuurwijziging te realiseren voor een belangrijk deel effect hebben gehad. Door de respondenten wordt LNH gezien als een organisatie die zich kenmerkt door transparantie, toegankelijkheid en wederzijds respect. Zelfstandigheid van medewerkers wordt optimaal gestimuleerd, verantwoordelijkheden worden zo laag mogelijk in de organisatie gelegd. Medewerkers ervaren een gezamenlijk LNH gevoel. Verbetering is nog mogelijk op het vlak van interne communicatie en samenwerking tussen de verschillende afdelingen. De nu overwegende familiecultuur zal de komende jaren wat afnemen en er zal meer accent komen te liggen op marktcultuur en adhocratiecultuur. Een groot deel van de organisatiekosten bestaat uit personeelskosten. De personeelsomvang in loondienst per 31 december 2011 (excl. 0-urenovereenkomsten (10) en medewerkers Groenploeg niet in loondienst): Afdeling Aantal FTE Aantal personen Directie (incl. staf en VBIJ) 3,38 4 Communicatie & Marketing 10,33 13 Middelen 12,03 15 Onderzoek & Advies 18,15 22 Duurzaam Beheer *) 59,22 65 Totaal 103, Van de totaal 55 Groenploeg medewerkers in 2011 zijn er 36 in loondienst, waarvan ID regeling (2), Wajong (28), WSW (4) en WWB (2). De medewerkers Groenploeg niet in loondienst ( 18) bestaan uit detachering op basis WSW (3), detachering op basis WWB (2), Vrijwilligers (7), stagiairs (3), Sociale activering (2) en GGZ (1). Voor de coaching en begeleiding van de Wajongeren zijn 2 jobcoaches aangesteld in

32 Het uitvoeren van het plan van aanpak naar aanleiding van het eind 2009 gehouden Medewerkers Tevredenheids Onderzoek werd voortgezet. Er hebben verschillende collectieve trainingen voor personeel plaatsgevonden: zoals een workshop presentatietechniek, workshop schriftelijke communicatie, een basiscursus Excel, de BOA opleiding, de jaarlijkse RTGB training en diverse individuele opleidingen, workshops en cursussen. In het eerste halfjaar is een EHBO en BHV herhalingscursus georganiseerd. De basisopleiding EHBO en BHV werd in het najaar gevolgd. Voor 10 functies werden nieuwe functieprofielen opgesteld, waarvan 5 ter waardering werden voorgelegd aan de Functiewaarderingscommissie. De frequentie van Medewerkerdagen is vanwege de noodzakelijke bezuinigingen teruggebracht van 3 maal per jaar een hele dag naar 2 maal jaar een ochtend, de buitenwerkmiddag is afgeschaft. Personeelssamenstelling Leeftijd De gemiddelde leeftijd daalde van 44,1 jaar naar 43,1 jaar. Dit is het gevolg van de aanstelling van een aantal jonge medewerkers bij Onderzoek & Advies en natuurlijk de aanstelling van jonge Wajongeren bij de Groenploeg. De formatie bestaat uit 37% vrouwen, 63% mannen. De leeftijdsopbouw vertoont een grote spreiding. Zichtbaar is dat leeftijden steeds meer evenredig verdeeld gaan worden. De verjonging binnen de afdelingen is ook zichtbaar. Leeftijdsopbouw LNH 2011 excl. 0-uren % 6% 12% 2% 8% 18% 12% 18% 12% 32

33 Directie/Raad van Toezicht Landschap Noord-Holland heeft een Directie/Raad van Toezicht model. De directeur vervult de functie van Bestuur. Taken en verantwoordelijkheden zijn vastgelegd in een directiestatuut. De Raad van Toezicht verricht haar werk onbezoldigd. Leden worden middels een open procedure geworven. De functie van directeur is gewaardeerd op basis van de functiewaarderingsmatrix uit de CAO Bos en Natuur. Het salaris is, binnen de voor de organisatie vastgestelde salarisschalen, bij aanname door de Raad van Toezicht vastgesteld. Er wordt door Landschap Noord-Holland niet gewerkt met variabele beloningen of bonussen. Nevenfuncties van Directeur en leden van de Raad van Toezicht zijn in dit jaarverslag opgenomen (bijlage 8 en 9). OR De Ondernemingsraad overlegde acht maal met de directeur waarvan tweemaal in aanwezigheid van een delegatie van de Raad van Toezicht. Vast agendapunt elke overlegvergadering waren de effecten van bezuinigingen bij rijk en provincie. De overleggen vonden op constructieve en open wijze plaats. Vertrouwenspersoon In 2011 is geen beroep op de vertrouwenspersoon gedaan. Ziekteverzuim Onderstaande grafiek geeft het verloop van het ziekteverzuimpercentage weer. Het ziekteverzuim is in 2011 gestegen naar 5,8% Het ziekteverzuimpercentage wordt in hoge mate beïnvloed door een aantal (niet arbeidsgerelateerde) langdurige ziektegevallen. Ook het aantal kortdurende ziektegevallen nam sterk toe (2011: 319 meldingen, 2010; 203 meldingen) vooral in de groep Wajongeren. De Arbo-arts houdt spreekuur op locatie van het LNH kantoor te Heiloo, waarmee de laagdrempeligheid en de korte lijnen met zowel medewerkers als leidinggevenden worden bevorderd. Met vaste regelmaat vindt een sociaal-medisch overleg plaats tussen Arbo- arts, P&O en MT. 33

34 Verzuimpercentages (gem per jaar) 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 Verzuimpercentages (gem) 3,0 2,0 1,0 0, Vrijwilligers en stagiaires De organisatie wordt ondersteund door een groot aantal vrijwilligers en stagiaires. Deze zijn actief op uiteenlopende gebieden. Van weidevogelbescherming tot ondersteuning van kantoorautomatisering. Van deelname in Groenploegen tot bezetting van het bezoekerscentrum en het centrale kantoor. Zij leveren een zeer belangrijke bijdrage aan de bedrijfsvoering. Huisvesting In 2011 is een aantal maatregelen genomen om het pand milieu- en mensvriendelijker te maken. In 2011 zijn ook mogelijkheden onderzocht voor betere huisvesting voor Groenploeg Amsterdam. De onderhandelingen over een alternatief lopen nog. Arbo- en milieubeleid In 2011 vergaderde de Arbocommissie 4 keer. Uitgebreide informatie is te lezen in het Arbojaarverslag. Enkele belangrijke punten waren: In maart zijn twee defibrillatoren aangeschaft. Eén defibrillator is geplaatst in het kantoor te Heiloo en één is geplaatst in BC Ilperveld. In het voorjaar van 2011 is een Preventief Medisch Onderzoek uitgevoerd bij medewerkers werkzaam bij Duurzaam Beheer. In vergelijking met de PMO uit 2006 wordt vrijwel over de gehele linie beter gescoord. Opmerkelijk zijn een hoog percentage voor hinder van trillingen tijdens het werk. De arbocommissie gaat er vanuit dat dit te wijten is aan de bosmaaier. Zij heeft de medewerkers geadviseerd gebruik van de bosmaaier zoveel mogelijk te beperken, regelmatig te pauzeren en alleen daar in te zetten waar dit nodig is. Er is opdracht verleend voor de plaatsing van een brandtrap bij BC Ilperveld. Voor Leyduin is gekozen voor een touwladder vanwege het zeer lage risico en de wens om de buitengevel van het monument niet aan te tasten. In het voorjaar is bij beheereenheid Zuid een proef met een tekentest gestart. Hiermee is het mogelijk om besmetting van de teek met de ziekte van Lyme te testen. Uitslag van de proef volgt in Voor een groene organisatie als LNH is het van belang ook in de bedrijfsvoering rekening te houden met duurzaamheid en milieu. 34

35 Het renovatieplan voor het hoofdkantoor te Heiloo is uitgevoerd. Hierin zijn milieu- en Arbo aspecten meegenomen. Zo werd de volledige TL verlichting vervangen door hoog rendements TL buizen en werden akoestische maatregelen genomen. Risicomanagement Risicobeheersing Landschap Noord-Holland onderscheidt drie hoofdcategorieën van risico s. De onderkende risico s en de noodzakelijke maatregelen om die risico s te beperken zijn vastgelegd in een (in het verslagjaar verschenen) beleidsnota risicobeheersing. Bij de samenstelling van het meerjarenbeleidsplan is met de inhoud hiervan rekening gehouden. De hoofdpunten van de beleidsnota zijn de volgende: Risico met betrekking tot personeel en organisatie Personeel en organisatie lopen risico s variërend van de gevolgen van concrete zaken als natuurrampen en brand tot en met zaken als het niet realiseren van de gewenste bedrijfscultuur. Het beleid is er onder meer op gericht om: personeel te binden en boeien, aanbevelingen uit risicoinventarisatie op te volgen en IT/databeheer uit te besteden. Het bestaande noodplan wordt regelmatig bijgewerkt. Risico met betrekking tot reputatie Voor een organisatie als Landschap Noord-Holland die in het midden van publieke aandacht staat, is reputatie van eminent belang. Er moet veel aandacht zijn voor het voorkomen van gebeurtenissen die onze reputatie kunnen schaden en eventuele schade moet zo snel mogelijk worden beperkt. Reputatie wordt gedefinieerd als de totaalindruk die alle belanghebbenden (medewerkers, klanten, Beschermers, leveranciers, pers, subsidieverstrekkers, politiek, omgeving) hebben van de organisatie. Reputatie ontwikkelt zich door de tijd heen als resultaat van consistent handelen en wordt bekrachtigd door effectieve communicatie. Tot de risico s met betrekking tot reputatie worden ondermeer onderscheiden: negatieve berichtgeving in de media verstoorde relatie met beslissers bij subsidieverstrekkers verstoorde relatie met belanghebbenden geplande projecten worden niet of te laat uitgevoerd verlies van vertrouwelijke gegevens ongelukken met bezoekers wangedrag door medewerkers, vrijwilligers of andere vertegenwoordigers van de Stichting verlies CBF keurmerk Het beleid is ondermeer gericht op: bewust en proactief relatiebeheer, goed getraind sleutelpersoneel, slagvaardige communicatie, een professioneel uitgevoerde projectadministratie, zorgvuldig omgaan met (vertrouwelijke) gegevens en training in en begeleiding bij omgang met pers, publiek, beslissers e.d. Risico met betrekking tot financiering Landschap Noord-Holland is financieel gezien afhankelijk van geldstromen waaraan over het algemeen kortlopende overeenkomsten ten grondslag liggen. Er is meestal geen juridische zekerheid ten aanzien van verlenging of zelfs maar indexering. Dat maakt de organisatie in principe financieel kwetsbaar. Het hebben van een voldoende continuïteitsreserve, spreiding van inkomsten, geen vreemd vermogen vereisten en voldoende, op korte termijn opeisbare, liquiditeiten dekken de mogelijke schade van dit risico zo goed mogelijk af. 35

36 In 2011 werd een aantal belangrijke stappen genomen om het financieel risico te verlagen. Beschikkingen voor financiering van beheer van EHS gebieden op grond van het SNL stelsel werden ontvangen. Deze financiering staat vast voor een periode van zes jaar. Met de provincie Noord-Holland werd serieus gesproken om te komen tot meerjarige afspraken ten aanzien van hun ondersteuning van onze activiteiten. De genomen besparingsmaatregelen hadden het gewenste effect waardoor het jaar met een bescheiden positief operationeel resultaat kon worden afgesloten. Met de voorgenomen bezuinigingen op natuur werd besloten om de (tijdelijk verhoogde) continuïteitsreserve ongewijzigd te laten. In 2011 heeft de Europese Commissie goedkeuring verleend aan een nieuwe subsidieregeling voor grondverwerving voor natuurbeschermingsorganisaties, waaronder De12Landschappen. Naar aanleiding van een ingediende klacht is de Europese Commissie een onderzoek gestart naar de toepassing van de oude regeling. Er vindt overleg plaats met het ministerie van EL&I. Landschap Noord-Holland ziet de uitkomst hiervan met vertrouwen tegemoet. Financiën en administratie De opstelling van de jaarrekening 2011 is conform de vereisten van het CBF (RJ650). De jaarrekeningcontrole (en interim rapportage) werd ook in het verslagjaar 2011 door KPMG uitgevoerd. Incidentele accountantsverklaringen t.b.v. projectafrekening en gesubsidieerde arbeid worden verzorgd door de accountants van de Hoge Waerder. Salarisadministratie De werkzaamheden op gebied van de salarisadministratie zijn uitbesteed. Treasury Bij de samenstelling van de beleggingsportefeuille wordt gestreefd naar transparantie en laag risico. De resterende portefeuille is zeer overzichtelijk en bestaat slechts uit duurzame beleggingsfondsen, obligaties en Raboledencertificaten. Gedurende het verslagjaar zijn enige stappen gezet om de grote concentratie van financiële middelen bij de Rabobank te spreiden. Een deel van de liquide middelen is inmiddels verspreid over een tweetal andere banken (Triodos en ASN) en de portefeuille Raboledencertificaten is verlaagd. Inkoop Ook in het verslagjaar 2011 is weer een aantal inkoopcontracten uitonderhandeld, conform het inkoopbeleid. Het belangrijkste contract was dat voor de levering van postdiensten. ICT Alle activiteiten op gebied van kantoorautomatisering en vastgoed informatie systeem zijn (samen met enige andere Landschappen) uitbesteed aan de vereniging NatuurMonumenten. In 2011 werd de betreffende overeenkomst stilzwijgend voortgezet. Twee nieuwe deelnemers aan het collectief werden verwelkomd. De ontwikkeling van een nieuw vastgoed informatie systeem is veelbelovend. De grote natuurbeheerorganisaties (NatuurMonumenten, Staatsbosbeheer en vijf van de De12Landschappen) ontwikkelen het CMSi, een nationale standaard voor de registratie van vastgoed en het beheer van natuurgebieden. LNH is daar nauw bij betrokken. Daar waar nodig is hardware vervangen en software toegevoegd. De mogelijkheid om vanaf huis op het netwerk te werken via een inbelverbinding is gestimuleerd. Op gebied van mobiele telefonie ondervonden wij problemen vanwege moeizame communicatie tussen de in gebruik zijnde smartphones en de telecom provider. Nieuwe telefoontoestellen moeten dit probleem oplossen. 36

37 Conversie van donateursapplicatie van Manyware naar Verito Navision is uitgevoerd. Hiermee werd een aanzienlijke besparing op de jaarlijkse kosten gerealiseerd. De investering wordt in 1,5 jaar tijd terugverdiend. Op het hoofdkantoor werd een Wireless network (stand alone) geïnstalleerd Er is onderzoek uitgevoerd naar de mogelijkheden om de dataverbindingen in een aantal buitenstations te versnellen. Financieel Resultaat 2011 Landschap Noord-Holland besteedde in 2011 in totaal 13,3 miljoen waarvan 12,2 miljoen werd uitgegeven aan de doelstellingen: duurzaam beheer ( 8,7 miljoen), onderzoek en advies ( 2,3 miljoen) en maatschappelijke verankering ( 1,2 miljoen). De bestedingen met betrekking tot werving baten bedroegen 0,3 miljoen en beheer en administratie 0,8 miljoen. Het financieel resultaat over het jaar 2011 is uitgekomen op een overschot van ,- ; begroot was een tekort van ,-. In 2010 was sprake van een overschot van 2.000,-. Vooral door de uitgifte in erfpacht van een woning op Leyduin werd op incidentele activiteiten een overschot gerealiseerd. Na dotering van de continuïteits- en bestemmingsreserve alsmede bestemmingsfonds (door derden bepaald), is per saldo uit het batig saldo via resultaatbestemming aan de overige reserves toegevoegd (zie specificatie Jaarrekening / Resultaatbestemming). Het resultaat wordt in belangrijke mate beïnvloed door activiteiten die niet worden begroot. Een vergelijking met de begroting is alleen mogelijk indien onderscheid wordt gemaakt tussen begrote- en niet begrote activiteiten. Het resultaat van de begrote activiteiten bedroeg een tekort van ,-. Op niet begrote activiteiten werd een overschot gerealiseerd van ,-, waarvan ,- dankzij de uitgifte in erfpacht van een woning, een incidentele bate. Onderstaande opstelling geeft de financiële resultaten van begrote en niet begrote activiteiten weer: (* 1.000) Werkelijk 2011 Begroting 2011 Baten Uit niet begrote activiteiten Uit begrote activiteiten Totaal baten Lasten Van niet begrote activiteiten Van begrote activiteiten Totaal lasten Resultaat Uit niet begrote activiteiten Uit begrote activiteiten Totaal resultaat In de niet begrote baten en lasten zijn de volgende posten opgenomen: (* 1.000) 37

38 Baten Aankopen van natuurterreinen 34 Projecten in eigen terreinen/opdrachten voor derden Uitgifte in erfpacht woning, Vogelenzangseweg 41 te Vogelenzang 319 Ontvangen nalatenschappen (lager ten opzichte van de begroting) -3 Baten uit beleggingen Lasten Aankopen van natuurterreinen 83 Projecten in eigen terreinen/opdrachten voor derden Baten nader toegelicht 23% 30% Baten % 8% 28% Baten eigen fondsenwerving Bijdrage Nationale Postcode Loterij Subsidies van diverse overheden voor projecten Beheersubsidies overheid Inkomsten eigen activiteiten/overige baten De totale inkomsten bedroegen in ,7 miljoen ten opzichte van 13,1 miljoen in Baten eigen fondsenwerving Gerealiseerd: (* 1.000) (2010: 1.561, begroot: 1.526) Het aantal Beschermers ultimo 2011 (40.496) is 3.5% lager in vergelijking tot 2010 (41.963), de gemiddelde bijdrage per Beschermer echter is gestegen van 21,83 in 2010 naar 22,37 in De oorzaak van de daling is een combinatie van natuurlijk verloop (jaarlijks gem. 10%) en een (wegens hoge wervingskosten en veranderde wetgeving) verminderde activiteit op gebied van werving. De groep bedrijfsvrienden werd uitgebreid van 61 in 2010 naar 76 in 2011, het totaal van de bijdragen in 2011 ( 139) is gestegen met 20 ten opzichte van 2010 ( 119), loopt echter 30 achter op de begroting De inkomsten uit giften en projectbijdragen van derden ( 464) zijn in totaal met 147 gestegen ten opzichte van 2010 ( 317). Van de ontvangsten uit giften is in totaal 129 toegevoegd aan de bestemmingsfondsen. De inkomsten uit nalatenschappen ( 23) zijn in lijn met de begroting echter 145 lager in vergelijking tot In het hoofdstuk Fondsenwerving wordt nader ingegaan op fondsenwerving particulieren en zakelijke markt. Baten uit acties van derden (Nationale Postcode Loterij) Gerealiseerd: (2010: 1.088, begroot: 1.073) Landschapsbeheer Nederland en De12Landschappen kregen per 2011 opnieuw voor vijf jaar financiële steun van de Nationale Postcode loterij. LNH is bij beide organisaties aangesloten in de vorm van een samenwer- 38

39 kingsverband. Met de jaarlijkse bijdrage kan LNH tientallen natuur- en landschapsprojecten medefinancieren. Daarnaast wordt NPL financiering ingezet voor voorlichting en communicatie doeleinden. In de jaarrekening worden de betreffende inkomsten onder het hoofdstuk Toelichting op de staat van baten en lasten nader toegelicht. Subsidies van overheden Gerealiseerd: (2010: 6.546, begroot: 2.969) Deze post bestaat uit te begroten overheidssubsidies en niet te begroten overheidssubsidies. Te begroten overheidssubsidies Gerealiseerd: (2010: 3.220, begroot: 2.969) Het verschil ten opzichte van de begroting wordt verklaard doordat de baten uit de Beheersubsidie Rijk alsmede baten uit werkgelegenheidsmaatregelen/jobcoachvergoeding hoger zijn dan begroot. Over het boekjaar 2011 werd per saldo 905 meer ontvangen per beschikking SNL (Subsidiestelsel Natuur en Landschap) dan begroot ( 590). Omwille van grote onzekerheden werd de LNH begroting in 2011 met betrekking tot beheersubsidies Rijk nog gebaseerd op het bestaande subsidiestelsel, de vergoeding echter werd op grond van het nieuwe Subsidiestelsel Natuur en Landschap vastgesteld. Ten opzichte van 2010 is de vergoeding van de provincie voor activiteiten ten behoeve van de provincie (Exploitatie subsidie Provincie) met 201 gedaald. Deze mutatie was in de begroting voorzien. Niet te begroten overheidssubsidies Gerealiseerd: (2010: 3.326, begroot: 0) De niet te begroten overheidssubsidies bestaat uit Aankoopsubsidies natuurterreinen en Subsidies van diverse overheden voor projecten. Zoals onder het hoofdstuk Duurzaam Beheer, Vastgoed, Grondtransacties werd vermeld, kwam door het rijksbeleid m.b.t. EHS de verwerving van nieuwe terreinen binnen de EHS in 2011 nagenoeg tot stilstand met als gevolg dat de aankoopsubsidies zijn gedaald van in 2010 naar 34 in De subsidies voor projecten zijn echter gestegen van naar in Hogere projectinkomsten brengen ook hogere kosten met zich mee, zie eerder vermelde opstelling financiële resultaten van begrote en niet begrote activiteiten. Resultaat beleggingen Gerealiseerd: (21) (2010: 315, begroot: 0) Het belegbaar vermogen wordt defensief belegd in duurzame fondsen, in een verhouding aandelen: obligaties van 25:75. Een aparte plaats wordt daarbij ingenomen door een pakket Rabo ledencertificaten. Deze worden als vastrentende waarden onder obligaties verantwoord. De uitkering wordt verantwoord als dividend. Op de beleggingen werd in 2011 een negatief rendement van (1)% behaald, waarvan een groot deel ( 202) bestond uit ongerealiseerde koersresultaat op effecten. 39

40 (* 1.000) Omvang effecten Netto beleggingsresultaat Rentebaten overig Het resultaat uit beleggingen is als volgt te specificeren: (* 1.000) Couponrente obligaties Dividend aandelen Gerealiseerd vastrentende waarden Gerealiseerd koersresultaat aandelen Ongerealiseerd koersresultaat vastrentende waarden Ongerealiseerd koersresultaat aandelen Bruto resultaat uit beleggingen Kosten beleggingen Netto beleggingsresultaat Rendement beleggingen -1% 9% 10% -7% -3% Overige baten Gerealiseerd: (2010: 3.607, begroot: 3.198) Deze post is als volgt onder te verdelen: Werkelijk Begroting Werkelijk Opdrachten voor derden Rentebaten Inkomsten beheer eigen terreinen Inkomsten onderzoek Overige baten Opdrachten voor derden Gerealiseerd: (2010: 1.442, begroot: 1.621) Deze baten komen voort uit door de afdelingen Groenploeg en Onderzoek & Advies in de markt verkregen opdrachten. In de begroting 2011 zijn de inkomstenverwachtingen ( 1.621) verhoogd ten opzichte van de werkelijke inkomsten 2010 ( 1.442), in het streven om op termijn te komen tot een kostendekkende situatie. In 2011 is 78% van de begroting gerealiseerd. Rentebaten Gerealiseerd: 60 (2010: 30, begroot: 226) Het negatieve verschil ten opzichte van de begroting wordt verklaard doordat de uitkering uit de belegging in Rabo ledencertificaten als dividend wordt verantwoord en renteopbrengsten uit inkomsten vastgoedtransacties niet gerealiseerd werden. Inkomsten beheer eigen terreinen Gerealiseerd: 561 (2010: 442, begroot: 581) In 2011 is 97% van de begroting gerealiseerd. De inkomsten beheer eigen terreinen zijn 120 hoger ten opzichte van

41 Inkomsten onderzoek Gerealiseerd: 503 (2010: 843, begroot: 460) Deze inkomsten komen voor ruim 434 voort uit het contract outsourcing van taken van provincie Noord-Holland aan Stichting Landschap Noord-Holland. Dit contract loopt tot 1 augustus Het overige deel bestaat uit onderzoeksopdrachten voor derden. Overige baten Gerealiseerd: 715 (2010: 850, begroot: 310) In deze post is de eenmalige opbrengst van uitgifte in erfpacht van de woning in Leyduin opgenomen ad 319 (niet begroot). Daarnaast bestaat deze post uit diverse baten zoals abonnementen en advertentiebijdragen voor de tijdschriften ( 42), inkomsten uit het bezoekerscentrum ( 77) en de bijdrage van de stichting Verantwoord Beheer IJsselmeer en de IJsselmeervereniging (VBIJ/IJV) ( 103). Het totaal van de vermelde inkomsten is conform begroting. Tevens bevat deze post een aantal incidentele baten. Lasten nader toegelicht 17% 2% 9% 6% Lasten % Duurzaam beheer eigen terreinen en van derden Onderzoek en advisering Maatschappelijke verankering Werving baten Beheer en administratie 3% Lastenverdeling % 7% 6% 4% 37% Aankopen en verwervingen Uitbesteed werk Publiciteit en communicatie Personeelskosten Huisvestingskosten Kantoor-en algemene kosten 41% 2% Machines, materiaalverbruik en afschrijvingen Overige kosten De totale bestedingen bedroegen in ,3 miljoen ten opzichte van 13,1 miljoen in Besteed aan doelstellingen Duurzaam beheer Gerealiseerd: (2010: 8.310, begroot: 5.084) De grote afwijking ten opzichte van de begroting wordt veroorzaakt door projectkosten ad die niet worden begroot. 41

42 In 2011 werd het programma voor groot onderhoud van de gebouwen volgens planning uitgevoerd, echter werd voor een tweetal panden die niet of slechts gedeeltelijk in de onderhoudsplanning waren opgenomen een bouwkundig onderzoek uitgevoerd en werd de voorziening voor groot onderhoud verhoogd voor het nog niet voorziene gedeelte (totale bijdrage 2011: 651, 2010: 62). Een verdere toelichting met betrekking tot de voorziening is opgenomen in de jaarrekening onder Toelichting op de balans, Voorzieningen. Zoals opgenomen onder Niet te begroten overheidssubsidies zijn de bestedingen Aankopen en verwervingen in 2011 gedaald van in 2010 naar 83 in De sterke stijging van de projectinkomsten in 2011 gaat samen met een toename van het Uitbesteed werk van in 2010 naar in Het aantal FTE s binnen de afdeling Duurzaam Beheer is gestegen van gemiddeld 49,5 in 2010 naar 57,2 in 2011 met een stijging van personeelskosten van 255 ten opzichte van Onderzoek en advies Gerealiseerd: (2010: 2.503, begroot: 1.825) De overschrijding van de begroting wordt veroorzaakt door de toename van projectkosten die gepaard gaan met opdrachten voor derden die niet in de begroting 2011 zijn opgenomen. Maatschappelijke verankering Gerealiseerd: (2010: 1.189, begroot: 1.125) De kosten zijn in lijn met de kosten in 2010 en zijn 71 hoger dan begroting. Dit wordt veroorzaakt door kosten uitbesteed werk met betrekking tot projecten. Deze kosten worden gefinancierd uit niet begrote inkomsten. Werving baten Kosten eigen fondsenwerving Gerealiseerd: 233 (2010: 248, begroot: 224) In 2011 is net als in 2010 minder besteed aan (de begeleiding van) fondsenwervende acties. In het jaarverslag wordt onder Fondsenwerving de post nader toegelicht. De ratio kosten eigen fondsenwerving als % van de baten uit fondsenwerving komt uit op15% (in 2010 was dit 15,9%). Kosten verkrijging subsidies overheden Gerealiseerd: 55 (2010: 68, begroot: 68) Het verschil ten opzichte van de begroting wordt verklaard door een verlaging van uitbesteed werk. Kosten van beleggingen Gerealiseerd: 1 (2010: 15, begroot: 0) De kosten met betrekking tot beleggingen in 2010 bestonden grotendeels uit dividendbelasting. Omwille van terugvordering van deze dividendbelasting zijn de kosten in 2011 minimaal. Beheer en administratie Gerealiseerd: 769 (2010: 782, begroot: 922) De kosten voor beheer en administratie bedragen 5,8% van de totale lasten ten opzichte van 6% in 2010 en zijn in lijn met de kosten in De kosten die in 2011 werden begroot voor de implementatie en ontwikkeling van een nieuw vastgoed informatiesysteem (CMSi) zijn gedeeltelijk naar 2012 doorgeschoven. Balans nader toegelicht Eigen vermogen Het beleid ten aanzien van de functie en de omvang van het eigen vermogen is dat het eigen vermogen dient om de vaste activa, benodigd voor het realiseren van onze doelstellingen, te financieren. Daarnaast dient het 42

43 vermogen om de continuïteit van de activiteiten te waarborgen in geval dat inkomstenbronnen al dan niet tijdelijk tekort schieten en om de slagvaardigheid in het opereren van de stichting te verzekeren. Landschap Noord-Holland heeft als vereiste dat de continuïteitsreserve voldoende reserve biedt om de activiteiten van de organisatie ook bij tegenvallende omstandigheden gedurende 3 jaar te continueren. Hiertoe wordt een reserve aangehouden die gebaseerd is op 10% van de gemiddelde begrote baten voor de komende vijf jaren. Aankoopsubsidies voor natuurterreinen worden buiten deze berekening gehouden. Gebaseerd op de meerjarenbegroting is de gewenste omvang van de continuïteitsreserve 973 en werd 93 toegevoegd via resultaatbestemming. In 2009 is besloten om de continuïteitsreserve tijdelijk te verhogen met vanwege de verwachting dat de gevolgen van de financiële crisis in de komende jaren merkbaar worden door bezuinigingen op diverse subsidiegelden. De inmiddels door de huidige regering aangekondigde maatregelen maken het noodzakelijk deze tijdelijke verhoging vooralsnog te continueren. Het CBF stelt de eis dat de continuïteitsreserve niet hoger mag zijn dan 1,5 maal de kosten van de eigen werkorganisatie. De continuïteitsreserve van LNH blijft ruim binnen het gestelde maximum. Effecten Het beleggingsbeleid is vastgelegd in een treasury statuut. De doelstelling van het beleggingsbeleid is gericht op het in stand houden van de koopkracht van het toevertrouwde vermogen en het genereren van inkomsten die voor de doelstelling van LNH kunnen worden ingezet. Op basis van een liquiditeitsplanning wordt een onderscheid gemaakt tussen werkkapitaal en belegbaar kapitaal. Het werkkapitaal moet op zeer korte termijn en kosteloos beschikbaar zijn. Het belegbaar kapitaal wordt defensief belegd in vastrentende, duurzame waarden en aandelen. De normverhouding bedraagt 75%:25%. De verdeling ultimo 2011 is als volgt: Werkkapitaal: Rekening courant 645 Beleggersrekening Totaal werkkapitaal Belegbaar kapitaal: Vastrentende waarden: Obligaties 966 Ledencertificaten Aandelen 812 Totaal belegbaar kapitaal

44 6. Toekomstige ontwikkelingen Eind 2011 gaf de Raad van Toezicht haar goedkeuring aan een nieuw meerjarenbeleidsplan Landschap daar moet je wat voor doen. De doelstelling van Landschap Noord-Holland blijft behoud en ontwikkeling van natuur en landschap (inclusief de cultuurhistorie). Er is geen enkele reden om onze centrale doelstelling te veranderen. Maar we moeten wel nieuwe manieren zoeken om die doelen te bereiken en veel meer dan voorheen de markt op. Het rijksklimaat voor natuur en landschap is de afgelopen jaren verslechterd. Er is onzekerheid over de mogelijkheden voor verwervingen, onzekerheid over bijdragen aan inrichtingsprojecten en onzekerheid over voortzetting werkgelegenheidsprojecten. De landelijke politiek geeft niet thuis. Landschap Noord-Holland heeft sterke inhoudelijke argumenten om te investeren in natuur en landschap. Om de benodigde middelen op peil te houden, zullen we ons werk echter nog beter moeten verkopen dan voorheen. In de eerste plaats naar de samenleving, naar onze Beschermers en dat deel van de achterban dat nog geen Beschermer is. Draagvlak in de samenleving is erg belangrijk, effectieve communicatie dus essentieel. Sociale media en het initiatief van de Landschapsacademie zijn van belang. Versterking van het vrijwilligerswerk draagt ook zeer bij aan het draagvlak. In de tweede plaats naar al onze klanten en opdrachtgevers. In 2012 zullen we doorgaan om aan de acquisitie veel aandacht te besteden. Ook willen we in 2012 de marketing van onze organisatie een impuls geven door de aanstelling van een marketeer en door op alle niveaus aandacht te besteden aan eenduidige positionering van ons merk. In de derde plaats naar de provincie en de provinciale politiek, die we ook veel liever als partner en opdrachtgever dan als subsidiegever willen zien. In 2012 ontvangt Landschap Noord-Holland subsidie voor een activiteitenplan waarin vrijwel al onze activiteiten voor de provincie zijn samengevoegd. Dus niet zoals de laatste jaren alleen voor beheer EHS en ondersteuning vrijwilligerswerk, maar ook voor de innovatieve activiteiten die tot nu toe vanuit de herverdelingsmiddelen werden betaald, het onderzoek en het werk voor de landschapselementen en de soortenbescherming. Wat de laatste twee onderwerpen betreft gaan we de hele regeling uitvoeren ipv alleen maar adviseren. Daaruit spreekt dat de provincie vertrouwen heeft in Landschap Noord-Holland. Dat vertrouwen gaan we proberen om te zetten in meerjaren afspraken. Dat vertrouwen spreekt ook uit het feit dat de provincie Recreatie Noord-Holland en Landschap Noord-Holland opdracht heeft gegeven om onderzoek te doen naar de mogelijkheden om het beheer van natuur- en recreatiegebieden efficiënter te organiseren. Dat kan leiden tot nog intensievere samenwerking tussen de verschillende organisaties die actief zijn in natuur en landschap. Landschap Noord-Holland levert daar graag een bijdrage aan, bij voorbeeld door het oprichten van het in het meerjarenbeleidsplan genoemde service centre. Samenwerking met anderen blijft sowieso een sleutelwoord in De goede dingen doen en daarover effectief communiceren zal in 2012 erg belangrijk zijn. Daarvoor hebben we in de eerste plaats een organisatie nodig met goede mensen die hun taken efficiënt en effectief kunnen vervullen. Die mensen hebben we. We investeren in 2012 verder in scholing en training. Daarnaast hebben we geld nodig. Dit krijgen we voor een deel in de vorm van subsidies van overheden en in de vorm van de zeer gewaardeerde bijdrage van de Nationale Postcode Loterij. Daarnaast moeten we het verdienen op de markt van de particuliere fondsen, particuliere donateurs, sponsors en opdrachtgevers. Verschillende markten waar we allemaal thuis op moeten zijn. Ook dat vergt verdere training in

45 In de derde plaats moeten we onze organisatie op orde hebben. Dat is nooit klaar en in 2012 zullen we de aanzet tot een grote stap maken namelijk de invoering van het CMSi, het nieuwe beheersysteem waarin Nelis en al het beheer van de eigen terreinen kan worden ondergebracht inclusief de projecten daar. En waarschijnlijk ook de projecten van de Groenploeg en O&A. Daarnaast onderzoeken we in 2012 of vervanging van ons financiële systeem Decade en P&O systemen zinvol is. Landschap Noord-Holland zet haar beleid voort om onafhankelijker van overheidssubsidies te worden. We verdienen steeds meer met onze Groenploeg en Onderzoek & Advies in de markt en ook daarmee maken we Noord-Holland een stukje mooier. We blijven geloven in onze eigen kracht We zullen ons klantgericht opstellen en in 2012 het offensief richting gemeenten, waterschappen en wellicht recreatieschappen voortzetten om in die hoek meer opdrachten te verwerven. We zijn ervan overtuigd dat de activiteiten van Onderzoek & Advies en van de Groenploeg al op veel kortere termijn dan vorig jaar nog gedacht, kostendekkend kunnen zijn. 45

46 7. Jaarrekening Jaarrekening Balans per 31 december 2011 Staat van baten en lasten over 2011 Kasstroomoverzicht Toelichting algemeen Toelichting op de balans Toelichting op de staat van baten en lasten Overige gegevens Bestemming resultaat Controleverklaring 46

47 Balans per 31 december 2011 (na resultaatbestemming) ACTIVA (* 1.000) Materiële vaste activa Financiële vaste activa Voorraden Vorderingen en overlopende activa Effecten Liquide middelen Totaal PASSIVA (* 1.000) Reserves en fondsen - reserves.continuïteitsreserve bestemmingsreserve overige reserves fondsen.bestemmingsfonds(en) Voorzieningen Langlopende schulden Kortlopende schulden Totaal

48 Staat van baten en lasten over 2011 (* 1.000) BATEN Werkelijk 2011 Begroot 2011 Werkelijk Baten eigen fondsenwerving Baten uit acties van derden Subsidies van overheden Baten uit beleggingen (20) Overige baten Som der baten LASTEN Besteed aan doelstellingen - Duurzaam beheer Onderzoek en advies Maatschappelijke verankering Werving baten - Kosten eigen fondsenwerving Kosten acties derden Kosten verkrijging subsidies overheden Kosten van beleggingen Beheer en administratie - Kosten beheer en administratie Som der lasten Resultaat 418 (482) 2 48

49 Resultaatbestemming 2011 (* 1.000) Resultaat 418 Toevoeging aan continuïteitsreserve in verband met gewenste omvang (93) Toevoeging aan bestemmingsreserve doelstelling in verband met innovatie (100) Onttrekking aan bestemmingsreserve doelstelling in verband met innovatie 47 Onttrekking aan bestemmingsreserve doelstelling in verband met renovatie kantoorpand Heiloo 61 Toevoeging aan bestemmingsreserve financiering activa in verband met in erfpacht uitgegeven vastgoed (323) Vrijval van bestemmingsreserve financiering activa in verband met gewenste omvang 83 Toevoeging aan bestemmingsfonds in verband met in resultaat geoormerkte en nog niet bestede giften (129) Onttrekking aan bestemmingsfonds in verband met gemaakte kosten met betrekking tot geoormerkte giften 80 Resteert voor toevoeging aan overige reserves 44 49

50 Kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht geeft inzicht in de geldmiddelen die gedurende het boekjaar beschikbaar zijn gekomen en in het benutten van die geldmiddelen in hetzelfde boekjaar. (* 1.000) t/m t/m Kasstroom uit operationele activiteiten Bedrijfsresultaat Afschrijvingen Mutaties voorzieningen Mutaties werkkapitaal: - afname / toename voorraad toename / afname vorderingen afname / toename kortlopende schulden Kasstroom uit operationele activiteiten Kasstroom uit investeringsactiviteiten Investeringen in materiële vaste activa Investeringen in financiële vaste activa - - Kasstroom uit investeringsactiviteiten Kasstroom uit financieringsactiviteiten Toename langlopende schulden Kasstroom uit financieringsactiviteiten NETTO KASSTROOM Saldo effecten en liq. midd. per Saldo effecten en liq. midd. per

51 Toelichting algemeen De jaarrekening is ingericht volgens de Richtlijn Fondsenwervende instellingen (RJ 650), uitgevaardigd door de Raad voor de Jaarverslaggeving. Alle in de toelichting vermelde bedragen zijn een veelvoud van Grondslagen van waardering Voor zover niet anders vermeld, worden de activa en passiva gewaardeerd tegen de nominale waarde dan wel op basis van aanschafwaarde. Natuurterreinen en opstallen worden nagenoeg geheel gefinancierd met aankoopsubsidies van het rijk en de provincie, hebben geen of zelfs een negatieve opbrengstwaarde en worden gezien het bijzondere karakter P.M. gewaardeerd. Bij vervreemding van deze terreinen dient de ontvangen subsidie ter zake te worden gerestitueerd. Overige materiële vaste activa met een aanschafwaarde vanaf 1, voor zover niet gedekt uit projectbijdragen en/of projectsubsidies, worden gewaardeerd tegen aanschafwaarde verminderd met lineaire afschrijvingen op basis van te verwachten gebruiksduur. Onderhoudskosten worden in principe niet geactiveerd. Voor de afschrijvingen worden de volgende termijnen in aanmerking genomen: gebouwen inventaris vervoermiddelen data- en telecommunicatie verbouwingen machines (incl. boten en tractoren) gebouwen in ontwikkeling 10, 15 of 25 jaar 3, 5 of 10 jaar 2, 5 of 10 jaar 3 of 5 jaar 6 jaar 3, 5, 10 of 20 jaar 10 jaar Afgekochte landinrichtingsrente wordt geactiveerd tegen de afkoopsom, verminderd met lineaire afschrijving op basis van te verwachten gebruiksduur en verminderd met eventuele subsidies ter zake. Effecten werden tot en met 2010 gewaardeerd tegen beurswaarde ultimo boekjaar. Het vermogen wordt belegd conform de richtlijnen van de VFI en het reglement van het CBF-keurmerk met als doelstelling het vermogen op lange termijn te laten renderen waarbij de hoofdsom na inflatie zoveel mogelijk dient te worden behouden. In dit kader heeft het Landschap Noord-Holland de intentie de obligatieportefeuille aan te houden tot vervaldatum en worden obligaties vanaf 2011 gewaardeerd tegen nominale waarde. Onderhanden projecten De projectopbrengsten en projectkosten uit hoofde van het onderhanden project worden verwerkt als baten en lasten in de staat van baten en lasten naar rato van de verrichte prestaties per balansdatum ( percentage of completion-methode ). Uitgaven die verband houden met projectkosten die na de balansdatum tot te verrichten prestaties leiden, worden als activa verwerkt indien het waarschijnlijk is dat ze in een volgende periode leiden tot opbrengsten. Verwachte verliezen op het onderhanden project worden onmiddellijk in de winst- en verliesrekening als last verwerkt. De mate waarin het onderhanden project is gerealiseerd, wordt bepaald op basis van de tot de balansdatum gemaakte projectkosten in verhouding tot de geschatte totale projectkosten. Op voorraden en vorderingen worden voorzieningen voor incourantheid respectievelijk mogelijke oninbaarheid in mindering gebracht. 51

52 Grondslagen van resultaatbepaling De baten en lasten worden toegerekend aan het jaar waarop zij betrekking hebben. Bijdragen van Beschermers hebben betrekking op een kalenderjaar. Nieuwe Beschermers die zich voor 1 september aanmelden, worden geacht het gehele lopende kalenderjaar Beschermer te zijn. Nieuwe aanmeldingen na 1 september worden beschouwd als vooruit ontvangen voor het komende kalenderjaar. Nalatenschappen worden opgenomen in het boekjaar waarin de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld. Toedeling kosten Kosten zijn zo direct mogelijk toegerekend aan de doelstellingen, de werving van baten en aan beheer en administratie. De kosten van de Raad van Toezicht, algemeen secretariaat, algemeen financiën en planning en control zijn volledig toegerekend aan beheer en administratie. De loonkosten van de directie zijn voor de helft toegerekend aan de doelstellingen, de overige helft is toegerekend aan beheer en administratie. De loonkosten met betrekking tot de projectadministratie zijn voor de helft toegerekend aan Duurzaam Beheer en voor de helft aan Onderzoek & Advies. Algemene automatiseringskosten zijn op basis van het aantal werkplekken toegerekend. Algemene huisvestingskosten en algemene facilitaire kosten zijn toegerekend op basis van het aantal kantoormedewerkers. Kosten van personeelszaken zijn toegerekend op basis van het aantal medewerkers. Toelichting op de balans Materiële vaste activa Natuurterreinen (* ha 1.000) Verwervingen boekjaar: Groene Driehoek Assum 8,83 0 Middelpolder (saldo ruiling) 0,03 0 Harderwijk 0,02 1 Nieuwland van Stam (schenking) 1,39 1 Saldo verkoop/ruiling diverse terreinen -0,87 0 Twiskerandgebied 4,10 1 Haarlemmerliede en Spaarnwoude 0, ,73 10 Achterstallig onderhoud 46 Overige aan- en verkoopkosten Aankoopsubsidie Provincie Noord-Holland -34 Eigen bijdrage ten laste van bestemmingsfonds Ultimo boekjaar heeft Landschap Noord-Holland ha in eigendom (2010: ha). Het terrein Haarlemmerliede en Spaarnwoude is gepasseerd in 2012, maar reeds betaald in

53 Gebouwen, materieel en inventaris Gebouwen, materieel en inventaris (* 1.000) Boek- Aan- Desin- Afschrij- Boekwaarde schaffingen vesteringen vingen waarde Dienstwoningen Bedrijfsgebouwen (31) 264 Voorlichtingsgebouwen (13) 197 Kunstwerken (1) 3 Gebouwen in ontwikkeling Materieel en inventaris (11) (294) (11) (339) Aan- Cumulatieve Boekschafwaarde Afschrij- waarde vingen Dienstwoningen 126 (126) - Bedrijfsgebouwen 570 (306) 264 Voorlichtingsgebouwen 327 (130) 197 Kunstwerken 19 (16) 3 Gebouwen in ontwikkeling 200 (200) - Materieel en inventaris (1.901) (2.679) (* 1.000) De aanschafwaarde van de desinvesteringen is 403 en de cumulatieve afschrijvingen zijn 391. De bedrijfsgebouwen, inventaris en soft- en hardware uit de post materieel en inventaris zijn in gebruik voor de bedrijfsvoering. De boekwaarde hiervan is 378. De overige materiële vaste activa, met een boekwaarde van 1.078, zijn in gebruik voor de doelstelling. De verzekerde waarde van de gebouwen bedraagt ultimo en van het materieel en inventaris

54 Financiële vaste activa Afgekochte landinrichtingsrente In 2000 en 2005 is een jaarlijks verschuldigde landinrichtingsrente (of ruilverkavelingsrente) afgekocht. Het hiermee gemoeide bedrag wordt in 25 jaar lineair afgeschreven. Eventueel te ontvangen subsidies worden in mindering op de boekwaarde gebracht. (* 1.000) Afkoopwaarde per 1 januari In 2006 ontvangen subsidie (196) 197 Afschrijving voorgaande jaren (103) Balans per Afkopen Afschrijving 2011 (7) Balans per 31 december Voorraden De winkelvoorraad betreft artikelen ten behoeve van de directe verkoop in de webwinkel. Vorderingen en overlopende activa (* 1.000) Aankoopsubsidies Rijk en Provincie Beheersubsidie Rijk en Provincie Debiteuren Overige vorderingen en vooruitbetaalde posten Met betrekking tot de beheersubsidie Rijk en Provincie is in het kader van het subsidiestelsel Natuur en landschapsbeheer, onderdeel Natuurbeheer over 2011 een vordering opgenomen van Aan de verhoging van het saldo debiteuren ten opzichte van 2010 liggen lopende onderhandelingen met betrekking tot (toekomstig) gebruik van de villa Leyduin ten grondslag. Geen van de vorderingen heeft een looptijd van langer dan één jaar. 54

55 Effecten De vastgestelde normverhouding tussen vastrentende waarden en aandelen is 75:25. Ultimo 2011 was de werkelijke verhouding 75:25. (* 1.000) Vastrentende waarden: Obligaties Ledencertificaten Aandelen ter beurze genoteerd De beurswaarde van de obligaties bedroeg per 31 december , wat 12 hoger is dan de toegepaste balanswaarde. Het verloop van de posten is als volgt: Vastrentende waarden: Saldo 1 januari Aankopen Verkopen (1.723) Gerealiseerd koersresultaat 73 Ongerealiseerd koersresultaat (144) Aandelen ter beurze genoteerd: Saldo 1 januari 870 Aankopen - Verkopen - Gerealiseerd koersresultaat - Ongerealiseerd koersresultaat (58) Liquide middelen (* 1.000) De liquide middelen zijn direct opeisbaar. Toename saldo in 2011 van naar ten gevolge van ontvangst voorschotten op projecten, ontvangen debiteurenbetaling Provincie en ontvangen afkoopsommen. Betreffende bedragen werden tijdelijk op de beleggingsrekening gedeponeerd. 55

56 Eigen vermogen Continuïteitsreserve De continuïteitsreserve is opgenomen om de risico s op korte en middellange termijn af te dekken. (* 1.000) Saldo 1 januari Toevoeging via resultaatbestemming 93 Saldo 31 december De norm voor de gewenste omvang van de continuïteitsreserve is gebaseerd op 10% van de gemiddelde begrote baten voor de komende vijf jaren. Aankoopsubsidies voor natuurterreinen worden buiten de berekening gehouden. Gebaseerd op de meerjarenbegroting is de gewenste omvang 973. In 2009 is besloten om de continuïteitsreserve tijdelijk te verhogen met vanwege de verwachting dat de gevolgen van de financiële crisis in de komende jaren merkbaar worden door bezuinigingen op diverse subsidiegelden. De inmiddels door de huidige regering aangekondigde maatregelen maken het noodzakelijk deze tijdelijke verhoging vooralsnog te continueren. Op basis van de CBF norm, 1.5 maal de jaarlijkse kosten van de werkorganisatie bedraagt de maximale toegestane continuïteitsreserve Bestemmingsreserve Bestemmingsreserve doelbesteding De omvang van deze reserve wordt bepaald door de door het bestuur specifiek benoemde en door de Raad van Toezicht goedgekeurde maar nog niet geëffectueerde onttrekkingen passend binnen de doelstelling van de organisatie. De bestemmingsreserve betreft geen verplichting. (* 1.000) Saldo 1 januari Toevoeging Onttrekking Saldo 31 december Eigen bijdrage aan projecten landgoederen Zuid- Kennemerland Innovatie Renovatie kantoorpand Heiloo Eigen bijdrage aan projecten landgoederen Zuid-Kennemerland : In Zuid-Kennemerland beheren wij de buitenplaatsen Leyduin, Vinkenduin, Oud Woestduin, de Overplaats en het Bennebroekbos. Deze buitenplaatsen vormen een belangrijke cultuurhistorische erfenis en zijn een populaire omgeving voor wandelaars en recreanten. Om het gebied nog aantrekkelijker te maken, investeren wij sinds 2009 in een 12-tal projecten. Een aantal hiervan is gerealiseerd, anderen worden de komende jaren opgeleverd. Een groot aantal organisaties helpt ons de financiering van de projecten rond te krijgen. Daarnaast investeren wij met eigen vermogen. In sommige gevallen is nog aanvullende garantie of daadwerkelijke financiering nodig. De post Innovatie heeft betrekking op de ontwikkeling van nieuwe activiteiten die de komende jaren nieuwe bronnen van inkomsten ter dekking van de exploitatie moeten opleveren. In het verslagjaar zijn een groot aan- 56

57 tal ideeën voor nieuwe initiatieven in kaart gebracht. In 2012 worden deze nader uitgewerkt en een begin gemaakt met de realisatie. De bestemmingsreserve Renovatie kantoorpand Heiloo is opgenomen om voor het bestaande kantoorpand enige (milieu en arbo) maatregelen te kunnen financieren. Bestemmingsreserve financiering activa (* 1.000) 1 januari Toevoeging Onttrekking 31 december Financiering activa Saldo Saldo Onder deze reserve is dat deel van de reserves en fondsen opgenomen dat niet zonder meer kan worden besteed omdat daarmee activa voor de bedrijfsvoering zijn gefinancierd. Bestemmingsreserve In erfpacht uitgegeven vastgoed (* 1.000) 1 januari Toevoeging Onttrekking 31 december Wildrijk Tuinderswoning Leyduin Woning, Vogelenzang Saldo Saldo De toevoeging aan de post Wildrijk en Tuinderswoning Leyduin betreft de helft van het ontvangen rentebedrag. Dit bedrag wordt toegevoegd ter indexering. De overige helft van het rentebedrag is ten gunste gekomen van het betreffende natuurterrein ter dekking van gemaakte beheerkosten. De toevoeging aan het onderdeel woning Vogelenzang betreft het ontvangen bedrag van 319 voor de woning behorende bij de in erfpacht uitgegeven grond. Bij verkoop van de woning heeft Landschap Noord-Holland het eerste recht van koop. Deze bestemmingsreserve geeft Landschap Noord-Holland het vertrouwen dit recht te kunnen uitoefenen. Het bedrag is eveneens vermeerderd met de helft van het ontvangen rentebedrag. Dit bedrag wordt toegevoegd ter indexering. De overige helft van het rentebedrag is ten gunste van het betreffende natuurterrein ter dekking van gemaakte beheerkosten. Deze werkwijze is conform de door de Provincie gestelde voorwaarde bij het verlenen van toestemming om het recht van erfpacht aan derden uit te geven. 57

58 Overige reserves De overige reserves worden gevormd ten behoeve van nog niet geconcretiseerde activiteiten ten behoeve van de doelstelling. Deze reserve geeft het bestuur de flexibiliteit om in te spelen op mogelijkheden die zich onvoorzien voordoen. (* 1.000) Saldo 1 januari 236 Toevoeging via resultaatbestemming 44 Saldo 31 december Bestemmingsfonds (door derden bepaald) Het bestemmingsfonds (door derden bepaald) wordt gevormd door giften die zijn ontvangen naar aanleiding van acties onder onze beschermers met een specifiek doel en door een bijdrage van de Nationale Postcode Loterij. (* 1.000) Saldo 1 januari Toevoeging Onttrekking Saldo 31 december Plan Rietzanger nabij Heiloo Uitkijktoren Kolk van Dussen Aankoop en inrichting van natuurterreinen Gruttopullen Schotse hooglanders Mariëndal Diverse projecten gesteund door de Nationale Postcode Loterij Stinsenplanten Orchideeënland Theekoepel Overplaats Moestuin Leyduin Strijkmolens Fortuinveld Plan Rietzanger Dit bestemmingsfonds is bestemd voor het vernatten van het Heiloër Die en het inrichten van een recreatiepunt, nabij Alkmaar In het gebied ligt een oeroud getijdegeulensysteem dat uitmondde op het Oerij. Vernatting maakt het gebied extra aantrekkelijk voor (weide)vogels en er ontstaat een bloemrijk grasland. Het fonds financiert ook een bank en een informatiepaneel, zodat mensen in alle rust het gebied in zich op kunnen nemen. In de toekomst is hier een recreatief fietspad gepland. Uitkijktoren Kolk van Dussen Onder ander uit dit fonds is een uitkijktoren gefinancierd in West-Friesland. Een ander deel van dit fonds is besteed aan een vogelobservatiescherm in de Balgzandpolder in de Noordkop. Er rest nog een klein bedrag dat bestemd is voor een informatiepaneel. Aankoop en inrichting van natuurterreinen Vanuit de tijdschriftactie eind 2010 en 2011 hebben beschermers in bijgedragen voor de aankoop en inrichting van natuurterreinen. 58

59 In 2011 zijn de terreinen Harderwijk (0,02 ha), Twiskerandgebied (4,10 ha) en Haarlemmerliede en Spaarnwoude (23,25 ha) aangekocht met behulp van dit fonds. De rol van dit fonds wordt steeds belangrijker, gezien de stagnatie in de subsidiering door de overheid. Gruttopullen Met dit fonds voeren we sinds 2008 acties uit om jonge weidevogels veilig te laten opgroeien. Zo krijgen boeren in tijde van droogte een vergoeding voor het onder water zetten van boerenland, waardoor daar voor de weidevogels voldoende voedsel beschikbaar is. Ook plaatsen we, daar waar nodig, schrikdraad om vossen te weren. De bodem van het fonds is in 2011 bereikt, waardoor we in 2012 opnieuw een wervingsactie onder de Beschermers hebben gehouden. Schotse Hooglanders Mariëndal Sinds 2006 doet een kudde Hooglanders hun werk in natuurontwikkelingsgebied Mariëndal. Dit fonds financiert de verzorgingskosten van de Hooglanders, zodat zij gedurende 10 jaar hun natuurbeheerwerk kunnen doen. Zo ontwikkelt het gebied zich tot een echt binnenduinlandschap. Diverse projecten gesteund door de Nationale Postcode Loterij Met dank aan de Nationale Postcode Loterij worden jaarlijks projecten financieel ondersteund die niet in aanmerking komen voor overige subsidies. Stinsenplanten Het beheer van gebieden met veel stinsenplanten vergt aanzienlijke onderhoudsbudgetten. Dit fonds is bestemd voor drie stinsenrijke gebieden in Noord-Holland. Dat zijn het Wildrijk bij St. Maartensvlotbrug, het Bennebroekbos bij Bennebroek en de Overplaats in Heemstede. Orchideeënland Ilperveld Dit fonds moet de verruiging van vier hectaren in het Ilperveld tegengaan door eenmaal een flinke ingreep te doen. Als dit alles is uitgevoerd ontstaat een juweel van een bloemrijk grasland. Met zeldzame planten als zonnedauw en orchideeën, en met vlinders en libellen. Theekoepel Overplaats De voormalige theekoepel op de Overplaats bij Heemstede is ooit door vandalisme verloren gegaan. Dit fonds is bestemd om de oude fundamenten te restaureren en een nieuwe, eigentijdse koepel te plaatsen en zitgelegenheid rondom. Het resultaat: een schitterende plek om te vertoeven. Realisatie Moestuin Leyduin Dit fonds is bestemd om de tuinmuren van de oorspronkelijke moestuin te restaureren, de schuurtjes op te opknappen en de moestuin in gebruik geven aan een biologische tuinder. Het idee is om de toekomstige moestuin open te stellen voor bezoekers en het zo inzicht geeft in het historische gebruik van dit soort moestuinen in de regio. Het fonds is inmiddels leeg. De restauratie is bijna voltooid. Strijkmolens De directe omgeving rond de Rustenburgermolens bij Alkmaar is in 2011 ingrijpend veranderd. Er is een puur Hollands landschap ontstaan. Met dit fonds is het beheer van deze zogenaamde molenbiotoop voor lange termijn veilig gesteld. Ook wordt het beheer de komende tijd hiermee veilig gesteld. Fortuinveld Het Fortuinveld is een authentiek stuk laagveenmoeras bij Zaandam waar een aantal beschermde dieren en planten leven. Bijvoorbeeld de zeldzame Noordse woelmuis en schaarse orchideeën. Dit fonds is bestemd om van het Fortuinveld een open gebied te maken. Eenmalig zetten we groot materieel en professionele mankracht in. Daarna kunnen de 50 vrijwilligers het gebied onderhouden. 59

60 Voorzieningen Voorziening groot onderhoud gebouwen (* 1.000) Saldo 1 januari Dotatie ten laste van de staat van baten en lasten Onttrekkingen boekjaar Saldo 31 december De voorziening groot onderhoud dient ter egalisatie van lasten voortvloeiend uit groot onderhoud van gebouwen. In 2007 is een meerjarig onderhoudsplan voor de periode 2008 tot en met 2022 opgesteld. In 2009 is veel achterstallig onderhoud weggewerkt. De huidige omvang van de voorziening en de voorgenomen dotaties in de komende jaren zijn toereikend om conform het nieuwe onderhoudsplan het onderhoud uit te voeren. In 2011 werd het programma voor groot onderhoud volgens planning uitgevoerd. Voor een drietal panden die niet of slechts gedeeltelijk in de onderhoudsplanning waren opgenomen, is bouwkundig onderzoek uitgevoerd. Het achterstallig groot onderhoud zal worden uitgevoerd zodra de laatste bewoner de huur heeft beëindigd. De voorziening voor groot onderhoud is verhoogd met het nog niet voorziene gedeelte. Tevens is in totaal 206 onttrokken aan voorziening waarvan 102 is aangewend voor het onderhoud van de voorlichtingsgebouwen. Schulden op lange termijn (* 1.000) Dit betreffen onderhoudsverplichtingen voor natuurterreinen. In 2012 is LNH voornemens 120 te besteden aan het betreffende onderhoud. De van gemeentelijke overheden ontvangen bedragen ter afkoop van verplichtingen over een reeks van jaren worden onder deze post opgenomen. De looptijd met betrekking tot de verplichtingen varieert tussen 15 tot 50 jaar. Jaarlijks wordt een deel van de afkoopsom, overeenkomend met de jaartermijn, ten gunste van het resultaat gebracht. Ten laste van het resultaat vindt jaarlijks een rentetoevoeging aan de schuld plaats. In 2011 is het saldo toegenomen van 599 naar mede omwille van het overnemen van de provincie Noord-Holland van het projectleiderschap voor de inrichting van de saneringen op het Ilperveld. De afkoopsom voor Ilperveld Integraal bedraagt

61 Schulden op korte termijn (* 1.000) Crediteuren Pensioenpremies Loonheffing en sociale verzekeringspremies Overige kortlopende schulden Onderhanden projecten Vooruit ontvangen posten Onderhanden projecten In 2011 zijn (net als in 2010) de vooruit ontvangen subsidies en bijdragen hoger dan de gemaakte kosten. Het saldo onderhanden projecten bestaat uit een debetsaldo van 483 (2010: 564) en een creditsaldo van (2010: 1.857). Het debetsaldo bestaat uit gemaakte kosten voor het project Rietlanden De Knie ( 35). Het project is afgerond en het bedrag is in februari 2012 ontvangen. Het debetsaldo bestaat verder voor 46 uit gemaakte kosten voor het project Waddenwandelen. In januari 2012 is het vermelde bedrag ontvangen. Voor het project Revitalisatie moestuin en muur Leyduin zijn er kosten gemaakt van 57. De subsidievaststelling wordt in april 2012 ingediend. Het restant van het debetsaldo bestaat uit meerdere projecten waarvoor kosten zijn vooruitbetaald lager dan 30. Het creditsaldo bestaat uit vooruit ontvangen bedragen inzake de projecten Schoonwatervallei ( 492), LIFE Noordduinen ( 196), Nollenlandschap ( 84), Kwelder herstel Balgzand ( 141), Helder Water Ilperveld ( 100), plaggen rietlanden Eilandspolder ( 69), Landschapsmonitor NH ( 58). De prognose is dat geen verliezen worden geleden op de projecten. Er is daarom geen voorziening gevormd. De projectopbrengsten uit onderhanden projecten, die in de staat van baten en lasten zijn verantwoord, zijn verdeeld over de volgende categorieën: (* 1.000) Giften 177 Projectbijdragen van derden 193 Subsidies van diverse overheden voor projecten Opdrachten voor derden 599 Overige baten

62 Vooruit ontvangen posten Dit betreft voornamelijk vooruit ontvangen gelden inzake aankoopsubsidies natuurterreinen en bijdragen beschermers. Niet in de balans opgenomen verplichtingen Het totaal van de niet in de balans opgenomen verplichtingen betreffende huur en lease contracten bedraagt 413 alsmede 15 met betrekking tot huurovereenkomst Helderse Vallei (onbepaalde tijd, 6 maanden opzegtermijn). Een bedrag van 120 heeft betrekking op 2012, de leaseovereenkomst (kopieerapparaat) loopt ten einde in 2014, de huurovereenkomst (kantoor Heiloo) loopt tot oktober De toegezegde projectsubsidies en de hieruit voortvloeiende verplichtingen zijn niet in de balans verwerkt. Het hoofdgebouw op de buitenplaats Leyduin wordt sinds 2001 verhuurd aan een particulier. In de huurovereenkomst is een clausule opgenomen over vergoeding door Landschap Noord-Holland van door de huurder gemaakte renovatie kosten in geval van beëindiging van de huurovereenkomst. Deze kosten worden over de gehele periode van de huurovereenkomst (20 jaar) afgeschreven tot nul. Landschap Noord-Holland is, op verzoek van huurder, al enige jaren in onderhandeling om te komen tot een erfpachtovereenkomst. In 2010 is een dergelijke overeenkomst uiteindelijk gesloten, maar begin 2012 weer ontbonden wegens uitblijvende financiering van de kant van huurder. Landschap Noord-Holland stelt zich op het standpunt dat de huurovereenkomst weer van kracht is. De afloop van deze zaak is uitermate onzeker. Mocht huurder echter overgaan tot opzegging van de huurovereenkomst ontstaat er een potentiële verplichting uit hoofde van de huurovereenkomst met betrekking tot renovatiekosten ad 345. Niet in de balans opgenomen activa Om een kavelruil in het kader van het project Ilperveld Integraal mogelijk te maken heeft Landschap Noord- Holland in 2009 een boerderij in eigendom verkregen. De provincie Noord-Holland heeft de aanschaf voor 100% gefinancierd. De netto verkoopopbrengst komt geheel ten goede aan de provincie Noord-Holland. Landschap Noord-Holland loopt geen risico, anders dan de reguliere risico s als brand- en stormschade. Deze risico s zijn afgedekt middels een opstalverzekering. De verzekerde waarde van de boerderij bedraagt

63 Toelichting op de staat van baten en lasten Baten Baten eigen fondsenwerving (* 1.000) Werkelijk Begroting Werkelijk Bijdragen beschermers Vriendenbijdragen Giften Nalatenschappen Brutowinst verkopen artikelen Projectbijdragen van derden Het aantal beschermers bedraagt ultimo boekjaar (2010: ). De gemiddelde bijdrage in 2011 bedraagt per beschermer (2010: 21,83). De ontvangen giften zijn samengesteld uit de opbrengsten die zijn ontvangen naar aanleiding van acties onder onze Beschermers met een specifiek doel en overige giften. Van de ontvangsten uit giften met een specifiek doel is in totaal 129 toegevoegd aan het bestemmingsfonds (door derden bepaald). De brutowinst is als volgt te specificeren: (* 1.000) Werkelijk Begroting Werkelijk Netto-omzet Kostprijs Brutowinst In het voorjaar van 2011 is de winkel in Castricum opgeheven en zijn artikelen met korting verkocht, dit resulteert in een lagere brutowinst in vergelijking tot Nadere toelichting in Jaarverslag onder hoofdstuk Financien en administratie, Financieel resultaat Baten uit acties van derden Sinds 1997 deelt het samenwerkingsverband De 12Landschappen als beneficiënt in de opbrengsten uit de Nationale Postcode Loterij. De 12Landschappen verdeelt deze opbrengsten gelijkelijk over de twaalf provinciale landschappen. In het verslagjaar is door Stichting Landschap Noord-Holland 937 ontvangen (2010: 937). Ook Landschapsbeheer Nederland deelt als beneficiënt in de opbrengsten uit de Nationale Postcode Loterij. Landschapsbeheer Nederland besteedt een deel van de gelden aan landelijke activiteiten. Stichting Landschap Noord-Holland ontving in het verslagjaar 188 (2010: 151). 63

64 Subsidies van overheden (* 1.000) Te begroten overheidssubsidies: Werkelijk Begroting Werkelijk Exploitatiesubsidie Provincie Herverdelingsgelden via Provincie Werkgelegenheidsmaatregelen/Jobcoachvergoeding Beheersubsidie Rijk Niet te begroten overheidssubsidies: Aankoopsubsidies natuurterreinen Subsidies van diverse overheden voor projecten Baten uit beleggingen (* 1.000) Werkelijk Begroting Werkelijk Couponrente obligaties Dividend aandelen Gerealiseerd koersresultaat Ongerealiseerd koersresultaat (202) (20) Kosten beleggingen (1) (21) Het rendement op de beleggingen is (1)% (2010: 9%). 64

65 Overige baten (* 1.000) Werkelijk Begroting Werkelijk Opdrachten voor derden Rentebaten Inkomsten beheer eigen terreinen Inkomsten onderzoek Overige baten De opdrachten voor derden betreffen bijdragen voor werkzaamheden binnen de doelstelling die in opdracht worden uitgevoerd voor andere terreineigenaren. Inkomsten beheer eigen terreinen (* 1.000) Werkelijk Begroting Werkelijk Huren en pachten Producten terreinbeheer Beheervergoedingen van derden Inkomsten onderzoek Deze inkomsten komen voor ruim 434 voort uit het contract outsourcing van taken van provincie Noord-Holland aan Stichting Landschap Noord-Holland. Dit contract loopt tot 1 augustus Het overige deel bestaat uit onderzoeksopdrachten voor derden. Overige baten Werkelijk Begroting Werkelijk Inkomsten tijdschrift Landschap Noord-Holland Inkomsten tijdschrift Tussen Duin en Dijk Inkomsten Bezoekerscentrum Inkomsten VBIJ/IJV Inkomsten eenmalige werkzaamheden Overige inkomsten De inkomsten eenmalige werkzaamheden hebben betrekking op terreingebonden voorlichting, beleidsbeïnvloeding en gebouwenbeheer. In 2011 is onder overige inkomsten de eenmalige opbrengst van uitgifte in erfpacht van de woning aan de Vogelenzangsweg 41 te Vogelenzang opgenomen ad 319. In 2010 is onder overige inkomsten de eenmalige op- 65

66 brengst van uitgifte in erfpacht van de tuinderswoning in Leyduin opgenomen ad 293. In 2009 is onder deze post het resultaat van de verkoop van het kantoorpand aan de Dorpsstraat te Castricum opgenomen ad 765. Dit bedrag bestaat uit de verkoopopbrengst van 943 en de boekwaarde van 178. Eveneens is in 2009 de eenmalige opbrengst van uitgifte in erfpacht van de woning in het Wildrijk ad 135 verantwoord. Toelichting lastenverdeling Personeelskosten (* Werkelijk 2011 Begroting 2011 Werkelijk 2010 Lonen en salarissen Sociale lasten Pensioenlasten Overige personeelskosten In 2011 wordt minder gebruik gemaakt van ingehuurd personeel in vergelijking tot 2010, meer werknemers worden op de loonlijst geplaatst, personeelskosten en gemiddeld aantal fte s zijn in vergelijking tot 2010 in verhouding gestegen. 66

67 Bezoldiging directeur/raad van Toezicht (* 1.000) Het Landschap Noord-Holland wordt geleid door één algemeen directeur. Deze is eindverantwoordelijk voor het beleid en de realisatie van de doelstellingen. De directeur ontving hiervoor een beloning conform CAO van 89. Naam J.Kuiper Functie Directeur Dienstverband onbepaalde looptijd 37 uur fulltime periode: 1/1-31/12 Bezoldiging Jaarinkomen 2011 bruto loon/salaris 82 vakantiegeld 7 Totaal jaarinkomen 89 SV lasten (werkgeversdeel) 5 Pensioenlasten (werkgeversdeel) 16 Totaal overige lasten 21 Totaal bezoldiging 110 (2010: 107) De Raad van Toezicht heeft haar activiteiten onbezoldigd verricht. Er zijn geen leningen, voorschotten of garanties verstrekt aan bestuurders en toezichthouders. Doelbestedingspercentage, kostenpercentage fondsenwerving en kostenpercentage beheer en administratie Werkelijk Begroting Werkelijk Bestedingen aan doelstellingen / totale baten 89,2% 91,6% 91,5% Bestedingen aan doelstellingen / totale lasten 92,0% 86,9% 91,5% Kosten eigen fondsenwerving / baten eigen fondsenwerving 15,0% 14,7% 15,9% Kosten beheer en administratie / totale lasten 5,8% 10,0% 6,0% Een toelichting op de baten en lasten ten opzichte van de begroting en ten opzichte van vorig jaar is te vinden in hoofdstuk Financiën en administratie, Financieel resultaat 2011 van het jaarverslag. In dit hoofdstuk zijn eveneens het beleid ten aanzien van de functie en de omvang van het eigen vermogen en het beleid ten aanzien van beleggingen opgenomen. 67

68 Overige gegevens Bestemming resultaat De bestemming van het resultaat is conform het besluit van het bestuur en is goedgekeurd door de Raad van Toezicht. 68

69 Controleverklaring 69

70 70

71 Bijlagen Bijlage 1 Kengetallen Bijlage 2 Overzichtskaart eigen terreinen Bijlage 3 Overzicht eigen terreinen in hectares Bijlage 4 Overzicht terreinen verkregen d.m.v. langdurige overeenkomsten vanaf 2009 Bijlage 5 NPL besteding t.b.v. Landschapsbeheer Nederland 2011 Bijlage 6 Verantwoording herverdelingsmiddelen 2011 Bijlage 7 Organogram Landschap Noord-Holland Bijlage 8 Samenstelling Raad van Toezicht en relevante nevenfuncties Bijlage 9 Nevenfuncties en vertegenwoordigingen directeur LNH Bijlage 10 Verantwoording besteding subsidie provincie Noord-Holland Bijlage 11 Verantwoordingsverklaring 2011 Bijlage 12 Begroting 2012 Bijlage 13 Gebruikte afkortingen 71

72 Bijlage 1 Kengetallen 72

73 Bijlage 2 Overzichtskaart eigen terreinen Alkmaar Zaanstad Haarlem Amsterdam 73

74 Bijlage 3 Overzicht eigen terreinen in hectares 74

75 75

76 76

77 Bijlage 4 Overzicht terreinen verkregen d.m.v. langdurige overeenkomsten vanaf 2009 (niet in eigendom of erfpacht) 77

78 Bijlage 5 NPL besteding t.b.v. Landschapsbeheer Nederland 2011 Projecten 2008 Restbudget Herbestemd van (-)/naar(+) andere projecten Beschikbaar budget 2011 per Gerealiseerd in 2011 Beschikbaar budget 2011 per IJsvogelwanden Hoorn IJsvogellespakket Subtotaal Projecten 2009 Werkgroepen rondom de stad Soortenbeherende projecten Maatschappelijke stages NPL Low Holland NPL NPL erfbeplanting particulieren Voorbereiding 3 poelen Verslag symposium Stelling van Amsterdam Subtotaal Projecten 2010 Vrijwillig Landschapsbeheer Beverwijk Landhekken Vossenraster Vissenatlas Noord-Holland Beleving zesstedentrekvaart Informatiepanelen Braken van Katwoude Op het scherp van de snede Herdruk ijsvogelhandleiding Zabawas Houten boerenhekken Ommetje Annapad Ommetje Stelling Den Helder Ommetje duinen Castricum Subtotaal Projecten 2011 Begeleiding Alarmtelling grutto Acties Boerenzwaluw Impl werke weidevogelb LH 2011 NPL onderzoek naar vrijwilligers Betrokken bij buiten NPL Internationalisering Inventarisatie gierzwaluwen in NH Landelijke natuurwerkdag Buitenschoolse opvang Fortuinveld beheer Ontsluiting floragegevens Atlas Marterwerkgroep Gooi en Vechtstreek Kenniscentrum Weidevolgels vissenatlas vrijw. spons. voor druk Waarheen met het Veen kernkwaliteiten Laag Holland Ommetje Duinen Castricum Verborgen buitens Herstel grachtoever Fort Krommeniedijk Meetnet Agr Cultuurlandschap Handboek inpassing paardenhouderij Onderzoek megastallen Instructiefilmpjes landschapselementen Creatief voortraj Theekoepel Overplaats Studiemiddag begraafplaatsen Hilversum Flyer ringslangbroeihopen Herdruk IJsvogelhandleiding Partytent Levende Zoogdierenatlas NH Beheerplan Park Brederode NPL Boommarteronderzoek ZKL Pallets voor ringslangen NPL Jaarpublicaties Folder landschapsfonds herinr. omg. strijkmolens NPL Subtotaal Totalen t/m

79 Bijlage 6 Verantwoording herverdelingsmiddelen 2011 Verantwoording herverdelingsmiddelen 2011 totaaloverzicht Planning Werkelijk kosten kosten 1 Weidevogelbeheer Soortenbeheer Samenwerking agrarisch natuurbeheer en natuurbeheer bij 3 particulieren Cultuurhistorie Kennisbeheer Beleidsontwikkeling en programmaleiding Landelijk Natuurlijk en natuur om de rand van de stad TOTAAL

80 Bijlage 7 Organogram Landschap Noord-Holland 80