Forensisch toxicologisch onderzoek

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Forensisch toxicologisch onderzoek"

Transcriptie

1 Forensisch toxicologisch onderzoek Dr. E.J.M. Pennings, toxicoloog en gerechtelijk deskundige, The Maastricht Forensic Institute, Universiteit Maastricht Samenvatting Forensisch toxicologisch onderzoek is toxicologisch onderzoek ten behoeve van de rechtspraak. Meestal betreft het laboratoriumonderzoek in een strafzaak om de bijdrage vast te stellen van potentieel schadelijke stoffen aan rijden-onder-invloed en verkeersongevallen, gewelds- en zedendelicten, en niet-natuurlijk overlijden. Het onderzoek wordt verricht in lichaamsmaterialen, in ieder geval in bloed en/of urine. Die lichaamsmaterialen dienen zorgvuldig te worden veiliggesteld en bewaard. Kwalitatieve methoden dienen om op het spoor te komen van een intoxicatie, kwantitatieve methoden om de mate van schadelijke effecten bij het individu te beoordelen. De toxicoloog beoordeelt derhalve of de gevonden stoffen in de gemeten concentraties de waargenomen verschijnselen bij het slachtoffer kunnen verklaren en/of kunnen hebben bijgedragen aan het overlijden. Inleiding Forensische toxicologie is het aandachtsgebied van de toxicologie dat zich richt op expertise voor de rechtspraak. Het gaat daarbij primair om het vaststellen van de bijdrage van potentieel schadelijke stoffen aan verminderde rijvaardigheid (rijden onder invloed), verkeersongevallen, geweldsdelicten, zedendelicten en niet-natuurlijk overlijden. De forensische toxicologie in Nederland is vooral een toegepaste discipline, omdat het bijna uitsluitend onderzoek in strafrechtzaken betreft en als wetenschap nauwelijks aan bod komt aan de Nederlandse universiteiten. Dit zaakonderzoek wordt verricht in het Nederlands Forensisch Instituut (NFI), dat die taak van overheidswege opgedragen heeft gekregen. Intoxicaties Vergiftigingen ontstaan door blootstelling aan een giftige stof. Blootstelling aan een giftige stof leidt echter niet altijd tot een vergiftiging. We spreken pas van een vergiftiging of intoxicatie als de blootstelling aan een stof leidt tot schadelijke effecten op de gezondheid. Voorbeeld van een schadelijk effect is de irritatie van de luchtwegen door de inademing van chloorgas. Dat is schadelijk voor de longen en daarom een vergiftiging. Ook dronkenschap is een vergiftiging, omdat het schadelijk is voor de gezondheid. Schadelijke effecten kunnen ook het gedrag betreffen, zoals geweldpleging bij gebruik van alcohol en/of stimulerende middelen. 1

2 Schadelijke effecten treden pas op bij voldoende hoge blootstelling aan een stof. Bij lagere blootstelling treden er nog geen schadelijke effecten op. Met andere woorden: het is de dosis die bepaalt of er schadelijke effecten zijn. Dit betekent enerzijds dat alle stoffen giftig kunnen zijn namelijk bij voldoende hoge dosis en anderzijds dat er zoiets bestaat als een veilige dosis waarbij nog geen schadelijke effecten optreden. De grens tussen een veilige en schadelijke dosis is uniek voor iedere stof en zegt iets over de giftigheid van die stof. Die grens verschilt tussen mens en dier, en ook tussen diersoorten onderling. Die grens kan ook tot op zekere hoogte verschillen van mens tot mens, als gevolg van een verschil in gevoeligheid voor de schadelijke effecten van een stof. Dit verschil in gevoeligheid kan van nature bestaan of ontstaan door gewenning aan een stof. Ongeluk en opzet Vergiftigingen kunnen het gevolg zijn van een ongeluk (accidenteel) of kunnen opzettelijk (intentioneel) zijn. Denk bij ongelukken bijvoorbeeld aan de blootstelling aan giftige gassen bij een brand of een ramp (ook: koolmonoxide in een woning met een slecht werkende geiser) en aan een medische fout met een geneesmiddel. Bij opzet moet men bijvoorbeeld denken aan de toediening van een bedwelmende stof aan een slachtoffer of het slikken van een XTC-tablet. Niet alleen bij opzet maar ook bij een ongeluk kunnen vergiftigingen tot een gerechtelijke procedure en strafvervolging leiden, bijvoorbeeld bij nalatigheid of bij een medische fout met een geneesmiddel. Acute en chronische vergiftiging Voor de rechtspraak dient een vergiftiging te worden aangetoond door toxicologisch onderzoek van lichaamsmaterialen van het slachtoffer. Voor de keuze van het lichaamsmateriaal moeten we onderscheid maken naar acute en chronische vergiftigingen. Bij een acute vergiftiging gaat het meestal om een kortdurende blootstelling aan een grote hoeveelheid van een stof en zien we direct klinische effecten bij het slachtoffer. Hulpverleners krijgen meestal te maken met acute vergiftigingen. Onderzoek in bloed en urine is geschikt om op het spoor te komen van een acute vergiftiging. De blootstelling heeft immers recent plaatsgevonden en de toxische stoffen bevinden zich (waarschijnlijk) nog in het bloed of de urine. In het geval van een chronische vergiftiging heeft de blootstelling op meerdere tijdstippen in het verleden plaatsgevonden. In dat geval kan de stof soms nog in bloed of urine aantoonbaar zijn, namelijk als er recent nog blootstelling is geweest, maar vaak ook niet. Daarom is haar (soms ook nagels of bot) het meest geschikte lichaamsmateriaal om chronische blootstelling aan te tonen. Haren vormen namelijk de tape van een recorder van blootstelling in het verleden. 2

3 Vergiftiging zelden herkenbaar Vergiftigingen worden gemakkelijk over het hoofd gezien. Dat komt omdat de meeste vergiftigingen geen specifieke verschijnselen laten zien bij het slachtoffer. Coma bijvoorbeeld kan wel een teken zijn van een vergiftiging, maar coma kan zoveel andere oorzaken hebben dat uit een coma niet kan worden afgeleid dat we te maken hebben met een vergiftiging. Vergiftigingen zijn dus vrijwel nooit als zodanig te herkennen aan specifieke kenmerken op het slachtoffer. In geval van onverwacht overlijden moet men zich daarom altijd afvragen of er sprake kan zijn van een vergiftiging. Omdat vergiftigingen gemakkelijk over het hoofd worden gezien, weten we niet goed hoe groot het aantal vergiftigingen in Nederland is. Ook het aantal fatale vergiftigingen kennen we niet. Dat komt omdat de lijkschouwer zelden toxicologisch onderzoek aanvraagt en daarnaast, omdat in maar 6% van de gevallen van niet-natuurlijk overlijden gerechtelijke sectie plaatsvindt en toxicologisch onderzoek wordt verricht (cijfer 2014). Men vermoedt daarom dat het slachtoffer veel vaker dan nu aan het licht komt onder invloed was van een stof, waardoor zijn gedrag of bewustzijn was veranderd, of waardoor de dood werd veroorzaakt. Aanwijzingen voor een vergiftiging Aanwijzingen voor een vergiftiging zijn er soms al direct, bijvoorbeeld wanneer bij een stoffelijk overschot lege medicijnstrips worden gevonden (maar pas op: misleidend bij kwade opzet) of wanneer omstanders vertellen dat het slachtoffer alcohol of drugs had ingenomen. Vaak is zulke informatie niet (direct) beschikbaar en ontstaat de verdenking van een intoxicatie pas later. De volgende symptomen kunnen wijzen op een vergiftiging: sufheid, slaperigheid, ongecoördineerde bewegingen, verlies van bewustzijn (opiaten, slaapmiddelen, alcohol, gammahydroxyboterzuur); slaperigheid afgewisseld met opwinding en agressie (alcohol, gammahydroxyboterzuur, ketamine); prikkelbaarheid, opwinding, agressiviteit, gewelddadigheid (amfetaminen, XTC, cocaïne); hallucinaties, wanen, psychose, delier (diverse drugs en geneesmiddelen, alcohol, gammahydroxyboterzuur, LSD); rode verkleuring in het oogwit en snelle hartslag (cannabis, hasj, wiet); zweten, speekselvloed, tranenvloed, braken, diarree, urinelozing, trage hartslag (cholinerg werkende stoffen: organofosfaten, carbamaten, diverse landbouwgifstoffen en strijdgassen); droge huid, urineretentie, snelle hartslag (anticholinerg werkende stoffen: diverse drugs en geneesmiddelen); wijde pupillen in beide ogen, snelle hartslag, hoge lichaamstemperatuur (amfetaminen, XTC, cocaïne); 3

4 kleine pupillen in beide ogen, oppervlakkige en trage ademhaling, trage hartslag, verlies van bewustzijn (opiaten: heroïne, morfine, fentanyl, methadon); helderrode verkleuring van de huid (koolmonoxide, cyanide = blauwzuurgas). Eenzijdige verandering van één van de pupillen wijst niet op een vergiftiging maar op een neurologische aandoening. De helderrode verkleuring van de huid bij koolmonoxide- en cyanidevergiftigingen is pas zichtbaar bij ernstige, gewoonlijk fatale intoxicaties. Regelmatig voorkomende vergiftigingen Forensisch toxicologisch onderzoek is aangewezen in gevallen van geweld en agressie (denk aan beroving, verkrachting) of wanneer iemand het slachtoffer is geworden van een (verkeers)ongeval. Minder voor de hand liggend is te denken aan een vergiftiging wanneer iemand dood in huis wordt aangetroffen. Maar ook in die gevallen moet men alert zijn op een vergiftiging, bijvoorbeeld door medicijnen of koolmonoxide. Tot op heden komen er in Nederland ongeveer tien fatale koolmonoxidevergiftigingen per jaar voor, niet alleen in de winter maar ook in de zomer. Koolmonoxide is een kleurloos en geurloos gas: men ziet het niet en men ruikt het niet. Blootstelling gaat dus ongemerkt en kan binnen tien tot twintig minuten leiden tot verlies van bewustzijn en coma. Het eerste verschijnsel van een koolmonoxidevergiftiging is vaak hoofdpijn. Andere regelmatig voorkomende stoffen die worden gevonden bij forensisch toxicologisch onderzoek bij overledenen zijn: alcohol; illegale drugs zoals cocaïne, heroïne, morfine, methadon, amfetaminen (waaronder amfetamine zelf en MDMA), gammahydroxyboterzuur (GHB) en tetrahydrocannabinol (THC, de psychoactieve stof in cannabisproducten); slaapmiddelen zoals benzodiazepinen, zolpidem en zopiclon; pijnstillers zoals morfine, tramadol en fentanyl; geneesmiddelen tegen depressie zoals amitriptyline, nortriptyline, clomipramine en SSRI s. Drugs en drugsincidenten in Nederland Nederland heeft twee instrumenten die inzicht verschaffen in de markt van recreatieve drugs (uitgaansdrugs) en in het aantal en de aard van druggerelateerde incidenten. Het zijn achtereenvolgens het Drugs Informatie en Monitoring Systeem (DIMS) en de Monitor Drugs Incidenten (MDI), beide van het Trimbos-instituut in Utrecht. Deze monitoren zijn zo ingericht dat een redelijk beeld wordt verkregen van de landelijke situatie rond uitgaansdrugs. Het beeld dat uit deze monitoren oprijst, is dat sinds 2009 het aantal XTC-gerelateerde intoxicaties toeneemt en dat het aandeel ernstige intoxicaties door XTC toeneemt. Men vermoedt dat deze toename het gevolg is van sterk-gedoseerde en vervuilde XTC-tabletten. Zo is het gemiddelde gehalte van de 4

5 psychoactieve stof 3,4-methyleendioxymethamfetamine (MDMA) in XTC-tabletten geleidelijk toegenomen van 70 milligram per tablet in 2009 tot ruim 140 milligram per tablet in Dat is een verdubbeling van het gemiddelde gehalte! De helft van de XTC-tabletten bevatte in 2014 meer dan 140 milligram MDMA per tablet; in 2009 was dat aantal nog 2,3%. Zulke hooggedoseerde XTCtabletten hebben extra risico s voor de gebruiker. Incidenteel worden er tabletten gevonden met meer dan 250 milligram MDMA per tablet. Zulke tabletten zijn ronduit gevaarlijk: de kans op ernstige hyperthermie is dan groot, zeker bij eerstekeergebruikers. Nota bene: hyperthermie is de belangrijkste doodsoorzaak van fatale MDMA-intoxicaties. Daarnaast zijn er sinds 2009 tabletten gevonden met para-methoxymethamfetamine (PMMA) en speed-poeders met 4-methylamfetamine als actieve stof. PMMA-tabletten houden een extra risico in vanwege de relatief lange tijd (ongeveer 1 uur) na inname voordat ze beginnen te werken. De kans bestaat dan dat de gebruiker een tweede tablet inneemt voordat de eerste begint te werken, met alle gevolgen van dien. 4-Methylamfetamine is een sterk werkend amfetamine. Na enkele fatale incidenten in Nederland en het buitenland is 4-methylamfetamine in 2012 op lijst I van de Opiumwet geplaatst. Lijst I bevat stoffen met een onaanvaardbaar risico voor de gezondheid. Vanwege de huidige drugsmarkt met extra risico s ten opzichte van eerdere jaren heeft DIMS in 2013 en 2014 achtereenvolgens elf- en negenmaal moeten waarschuwen voor gevaarlijke stoffen of situaties op de drugsmarkt. Nooit eerder heeft DIMS zo vaak moeten waarschuwen. Een nieuw fenomeen is dat de drugsmarkt wereldwijd wordt overspoeld met zogenoemde Nieuwe Psychoactieve Stoffen (NPS). De meeste verdwijnen weer vanzelf, omdat ze niet aanslaan bij de gebruikers. Maar ondertussen kunnen ze wel leiden tot ernstige intoxicaties. Een voorbeeld hiervan is de opkomst sinds 2006 van synthetische cannabisachtige stoffen, de zogenoemde synthetische cannabisreceptor-agonisten. Een aantal van deze stoffen werkt veel sterker (tot 50 keer) dan THC, de psychoactieve stof in cannabis. Gebruik van deze supercannabinoïden heeft in het buitenland geleid tot intoxicaties waarbij ziekenhuisopname noodzakelijk was. Belangrijke effecten zijn snelle hartslag, psychose en in enkele gevallen epileptische aanvallen. Opvallend is dat deze supercannabinoïden in Nederland nauwelijks lijken te worden gebruikt. Men vermoedt dat dit komt door het milde beleid ten opzichte van cannabis en de relatief gemakkelijke verkrijgbaarheid van de gewone cannabisproducten in Nederland. Wegenverkeerswet en rijgevaarlijke stoffen In art. 8 van de Wegenverkeerswet staat dat het verboden is een voertuig te besturen onder zodanige invloed van een stof dat de bestuurder niet meer tot behoorlijk besturen in staat moet worden geacht. Art. 8 beperkt zich niet alleen tot alcohol, maar omvat feitelijk alle stoffen die de rijvaardigheid nadelig kunnen beïnvloeden. Hieronder vallen zo n beetje alle neuro- en psychofarmaca, alle illegale drugs en alcohol, diverse middelen tegen hooikoorts en bepaalde pijnstillers. 5

6 Voor alcohol is de wettelijke grenswaarde 0,5 promille (gram per liter) in bloed, dan wel 220 microgram per liter ademlucht, voor personen met ten minste vijf jaar een rijbewijs. Deze waarde in het bloed van een bestuurder geeft een kleine, geaccepteerde toename van de kans op een ongeval in het verkeer. De kans op een ongeval blijkt bij jeugdige en beginnende bestuurders groter te zijn dan bij ervaren bestuurders. Daarom is gedurende de eerste vijf jaar na het behalen van het rijbewijs de wettelijke grenswaarde 0,2 promille (gram per liter bloed) of 88 microgram per liter ademlucht. Die grenswaarden van 0,2 promille in het bloed en 88 microgram per liter ademlucht gelden ook voor bestuurders van een brom- of snorfiets die nog geen 24 jaar oud zijn. In 2010 heeft een commissie van deskundigen advies uitgebracht aan de Minister van Veiligheid en Justitie over mogelijke grenswaarden voor drugs in het wegverkeer (zie tabel 1). Deze zullen naar verwachting binnen enkele jaren als grenswaarden in de Wegenverkeerswet 1994 worden opgenomen. Handhaving zal geschieden op basis van gedragswaarnemingen en een speekseltest. Deze speekseltest meet de aanwezigheid van verschillende drugs in speeksel en is bedoeld om de verdenking van rijden onder invloed te versterken (vgl. de blaastest op alcoholgebruik). Sensitiviteit en specificiteit van de te gebruiken speekseltesten zullen voldoende hoog moeten zijn, idealiter voor alle stoffen/stofgroepen hoger dan 80%. Bij onvoldoende sensitiviteit is de kans op een fout-negatieve uitslag te groot, bij onvoldoende specificiteit is de kans op een fout-positieve uitslag te groot. Er bestaan verschillende speekseltesten, alle gebaseerd op immunochemie: de binding van de te meten stof aan een antilichaam. In Task 3.2 van DRUID 1 een Europees project binnen het zesde Framework Programme gericht op de verbetering van de verkeersveiligheid door terugdringing van rijden onder invloed van psychoactieve stoffen zijn gevoeligheid en specificiteit van verschillende speekseltesten onderzocht voor amfetaminen, cannabis, cocaïne, opiaten, benzodiazepinen en fencyclidine. GHB ontbreekt in dit rijtje, omdat er geen test bestaat voor GHB in speeksel. Enkele speekseltesten scoorden redelijk goed, maar geen enkele test had een sensitiviteit en specificiteit van meer dan 80% voor alle te onderzoeken stoffen/stofgroepen in tabel 1. De speekseltesten zijn daarom wel geschikt om een bestaande verdenking langs deze weg te versterken, maar niet voor het opsporen van drugsgebruik in een willekeurige groep personen. Vanwege de kans op fout-positieve uitslagen, kunnen de uitslagen van speekseltesten ook niet in de rechtszaal gebruikt worden. Bij een positieve uitslag van de speekseltest zal de bestuurder daarom voor bloedafname mee moeten naar het bureau. Dat bloed wordt vervolgens met betrouwbare chromatografische methoden onderzocht op de aanwezigheid en concentratie van rijgevaarlijke stoffen. De resultaten van dit bloedonderzoek zijn geschikt om te gebruiken als bewijs in een rechtszaak. 6

7 Tabel 1 Advieswaarden voor drugs in het wegverkeer. a middel aan te tonen stof advieswaarde in plasma (microgram per liter) advieswaarde in bloed (microgram per liter) amfetamine amfetamine 50 b 50 b methamfetamine methamfetamine 50 b 50 b MDMA MDMA 50 b 50 b MDEA MDEA 50 b 50 b MDA MDA 50 b 50 b cannabis tetrahydrocannabinol 5 3 cocaïne cocaïne heroïne morfine morfine morfine GHB, GBL, BD GHB 10 milligram/liter 10 milligram/liter a Afkortingen: MDA, 3,4-methyleendioxyamfetamine; MDMA, 3,4-methyleendioxymethamfetamine; MDEA, 3,4- methyleendioxyethylamfetamine; GHB, gammahydroxyboterzuur; GBL, gammahydroxybutyrolacton; BD, 1,4-butaandiol. b De som van de concentratie van amfetamine, methamfetamine, MDA, MDMA en MDEA mag niet meer bedragen dan 50 microgram per liter. Druggebruik als strafverzwaringsgrond bij geweldpleging In het kader van terugdringing van geweld onder invloed van alcohol en drugs heeft de Minister van Veiligheid en Justitie in 2012 het NFI gevraagd te adviseren over mogelijke grenswaarden voor alcohol en drugs in bloed als strafverzwaringsgrond bij geweldpleging. De groep van deskundigen die voor dit doel werd samengesteld, heeft in 2013 advies uitgebracht. De expertgroep beschouwde de associatie tussen alcoholgebruik en geweld als bewezen, maar kon geen nauwkeurige ondergrens voor het alcoholpromillage in bloed aangeven. Op basis van praktische argumenten en experimenteel onderzoek naar de concentratie van alcohol in bloed waarbij agressie in laboratoriumtesten blijkt toe te nemen, adviseerde de expertgroep een ondergrenswaarde van 1,0 milligram per milliliter bloed. Boven deze grenswaarde achtte zij het risico op geweld verhoogd. Daarnaast achtte de expertgroep voldoende bewezen dat meer alcohol tot zwaarder geweld kan leiden. Zij adviseerde daarom achtereenvolgens de grenswaarden van 1,3 en 2,0 milligram per milliliter bloed voor hogere maten van strafverzwaring. De expertgroep constateerde dat er bij geweldplegers vaak sprake is van gebruik van cocaïne en/of amfetamine. De associatie tussen deze stimulerende middelen en geweld wordt evenwel sterk beïnvloed door omstandigheden, persoonlijke aanleg en gelijktijdig gebruik van alcohol. Niettemin is er een associatie en daarom adviseerde de expertgroep gebruik van cocaïne en amfetamine (en ook van 7

8 methamfetamine vanwege zijn sterk op amfetamine gelijkende werking) als strafverzwarende omstandigheid aan te merken in geval van aangetoonde geweldpleging, en voor deze stoffen een ondergrens van 0,050 milligram per liter bloed te hanteren. Voor gecombineerd gebruik van alcohol en drugs adviseerde de expertgroep geen andere grenswaarden te hanteren dan hierboven genoemd. Laboratoriumonderzoek bij intoxicaties Het veiligstellen van sporen is cruciaal in forensisch zaakonderzoek. Gewoonlijk krijgt men maar één keer de gelegenheid het beste materiaal te verzamelen en dat is de eerste keer dat materiaal wordt verzameld. Dat geldt zeker ook voor lichaamsmateriaal voor toxicologisch laboratoriumonderzoek. Naarmate de tijd verstrijkt, verdwijnen sporen in het lichaam en neemt de kwaliteit ervan af. In een stoffelijk overschot kunnen bovendien nieuwe sporen ontstaan door rotting, waaronder alcohol en gammahydroxyboterzuur (GHB). Het is daarom gewenst zo snel mogelijk de lichaamsmaterialen voor toxicologisch onderzoek veilig te stellen: bij slachtoffers in leven: bloedafname en urineverzameling door een daartoe geschoold persoon binnen één uur na melding of staandehouding; bij overleden slachtoffers: gerechtelijke sectie op de dag van lijkvinding; de wenselijkheid hiervan neemt af bij toenemende staat van ontbinding van het lijk. In verkeerszaken is het belangrijk zo snel mogelijk bij voorkeur binnen een uur en in ieder geval binnen twee uur bloed af te nemen voor toxicologisch onderzoek. Dat is nodig, omdat de concentratie van drugs die worden gerookt snel begint te dalen na de piek in het bloed ongeveer vijf minuten na het roken. Na een uur kan die concentratie al ongeveer tienmaal lager zijn geworden, waardoor die onder de grenswaarde zou kunnen duiken. Dit geldt voor drugs die worden gerookt zoals cannabis en base coke (cocaïne in basische vorm, ook wel crack genoemd). Kwalitatief en kwantitatief laboratoriumonderzoek Toxicologisch onderzoek kan kwalitatief en kwantitatief van aard zijn. Onder kwalitatief laboratoriumonderzoek verstaan we het onderzoek naar de aanwezigheid (identificatie) van lichaamsvreemde stoffen. Dit onderzoek gaat relatief snel en is daarom ideaal om een vergiftiging op het spoor te komen. Onder kwantitatief laboratoriumonderzoek verstaan we het onderzoek naar de concentratie van de aangetoonde lichaamsvreemde stoffen. Kwantitatieve methoden zijn ingewikkelder vanwege de noodzakelijke calibratie. Ze zijn daarom duur en tijdrovend. Voor de rechtspraak zijn ze evenwel absoluut noodzakelijk: in de rechtszaal mag geen twijfel bestaan over de concentratie van een aangetoonde stof. Forensisch onderzoek moet alle twijfel wegnemen en daarom moeten alle relevante lichaamsmaterialen volledig kwantitatief worden onderzocht (uitrechercheren). 8

9 Hartbloed en urine van overledenen worden gebruikt om een intoxicatie op het spoor te komen: van deze lichaamsvloeistoffen is meestal voldoende materiaal beschikbaar. Voor het kwantitatieve onderzoek bij overledenen wordt femoraal bloed gebruikt, dit is bloed uit de bovenbeenader (vena femoralis), mits beschikbaar. Concentraties van stoffen in femoraal bloed (ver weg van de inwendige organen waar lipofiele stoffen zich kunnen ophopen) vormen namelijk de meest betrouwbare afspiegeling van de concentraties van die stoffen in het bloed op het moment van overlijden. Bij personen in leven kan kwalitatief onderzoek worden uitgevoerd om een bestaande verdenking te versterken, bijvoorbeeld in het geval van rijden onder invloed. Denk hierbij aan het blaaspijpje om langs de weg alcohol aan te tonen en de toekomstige speekseltesten die eveneens langs de weg zullen worden ingezet. Voor kwantitatief onderzoek bij levenden dient altijd bloed (dit is volbloed), serum of plasma gebruikt te worden. Indien bloed, serum en plasma niet beschikbaar zijn, kan dergelijk onderzoek ook in urine plaatsvinden, maar de conclusies daaruit zijn beperkt (zie hierna). Concentraties van stoffen in bloed geven informatie over de intensiteit van de effecten van die stoffen ten tijde van de bloedafname. Dat kunnen lichamelijke en geestelijke effecten zijn. Concentraties in urine geven hier in het algemeen geen informatie over (alcohol vormt een uitzondering, vanwege de snelle verdeling van alcohol over alle lichaamsvloeistoffen). Concentraties in urine kunnen namelijk aanzienlijk variëren door wisselende waterinname: iemand die veel water drinkt produceert verdunde urine met relatief lage concentraties van de daarin aanwezige stoffen. Bovendien ijlt de uitscheiding van stoffen in de urine na op de concentratie in het bloed en daarmee op de effecten van die stoffen. Concentraties in urine kunnen daarom niet gebruikt worden om de omvang te schatten van de effecten die de stof op enig moment heeft gehad. Als een stof in de urine wordt teruggevonden, betekent dat alleen maar dat blootstelling aan die stof heeft plaatsgevonden en dat er mogelijk effecten van zijn geweest. Klinisch toxicologisch laboratoriumonderzoek in het ziekenhuis Wanneer er een verdenking is gerezen van een vergiftiging bij een persoon in leven, kan toxicologisch laboratoriumonderzoek nodig zijn voor diagnose en behandeling. Dat onderzoek wordt uitgevoerd in het ziekenhuis, in bloedserum en soms in urine. Semikwantitatieve bepalingen volstaan hierbij meestal. Die geven namelijk voldoende informatie om de ernst van een intoxicatie vast te stellen. In sommige gevallen zijn kwantitatieve bepalingen noodzakelijk, met name bij die intoxicaties die zo ernstig zijn dat ze een specifieke behandeling vereisen. Dit is onder andere het geval bij intoxicaties met alcohol, methanol, ethyleenglycol, paracetamol en lithiumzouten (geneesmiddel tegen bipolaire stoornis). Het gaat in het algemeen om intoxicaties die indien onbehandeld levensbedreigend kunnen worden of blijvende schade kunnen aanrichten en die worden behandeld op geleide van de concentratie van de betreffende stof in het bloedserum. Tot slot: laboratoriumonderzoek in het ziekenhuis dient voor de behandeling van de patiënt. Het ziekenhuis voert nooit onderzoek uit voor de 9

10 rechtspraak (behalve in bijzondere gevallen in opdracht van het openbaar ministerie, de rechtbank of het NFI). Forensisch toxicologisch laboratoriumonderzoek bij de lijkschouw De lijkschouw mag door de behandelend arts worden verricht, maar bij twijfel aan een natuurlijke doodsoorzaak moet een forensisch arts worden ingeschakeld. De forensisch arts verricht dan de lijkschouw en kan hierbij bloed en urine voor toxicologisch onderzoek verzamelen. Dit toxicologisch onderzoek dient twee doelen: 1. onderbouwen van een verklaring van natuurlijke dood, ingeval geen lichaamsvreemde stoffen worden gevonden; 2. op het spoor komen van een vergiftiging die kan hebben bijgedragen aan het overlijden of de oorzaak van het overlijden kan zijn geweest. Feitelijk gaat het hier om de post-mortemdiagnostiek van intoxicaties. Bij aanvang van de lijkschouw hoeft er nog geen verdenking van een vergiftiging te zijn. Als de dood afdoende kan worden verklaard uit een natuurlijk proces, hoeft een dergelijke verdenking op basis van de bevindingen bij de lijkschouw ook niet te ontstaan. Bij het ontbreken van nadere tactische of technische aanwijzingen voor een intoxicatie zal de lijkschouwer dan een verklaring van natuurlijke dood afgeven. Toxicologisch laboratoriumonderzoek is in dat geval niet aangewezen. In een aantal gevallen kan men echter geen verklaring vinden voor het overlijden en blijft men in het ongewisse over de doodsoorzaak. Dit kan het geval zijn bij plotseling overlijden van kinderen of jongvolwassenen. Dan moet men zich afvragen of er misschien een vergiftiging in het spel is. Vergiftigingen kunnen immers niet herkend worden aan uiterlijke kenmerken op het slachtoffer. Ze kunnen alleen worden vastgesteld door toxicologisch laboratoriumonderzoek van bloed, urine en eventueel weefsels. Daarom moet men bij onverwacht overlijden altijd denken aan de mogelijkheid van een vergiftiging. Toxicologisch laboratoriumonderzoek bij de lijkschouw dient snel (binnen 24 uur) plaats te vinden. Het gaat om kwalitatieve bepalingen om op het spoor te komen van een mogelijke vergiftiging. Indien de resultaten van dit onderzoek twijfel zaaien over de doodsoorzaak, moet het overlijden worden aangemerkt als niet-natuurlijk. In dat geval kan de schouwarts geen verklaring van natuurlijk overlijden afgeven en volgt de gerechtelijke procedure. Forensisch toxicologisch laboratoriumonderzoek bij de gerechtelijke sectie In Nederland worden per jaar ongeveer 350 gerechtelijke secties verricht (cijfer 2014). Hierbij wordt in alle gevallen lichaamsmateriaal veiliggesteld voor toxicologisch onderzoek. De gerechtelijke sectie en het toxicologisch onderzoek worden verricht in het Nederlands Forensisch Instituut (NFI). Sinds 2008 is in Nederland een tweede forensisch instituut actief, namelijk The Maastricht Forensic Institute (TMFI) van de Universiteit Maastricht. 10

11 De officier van justitie is degene die de bevoegdheid heeft een gerechtelijke sectie te gelasten. Een aanwijzing hiervoor ontstaat als de lijkschouwer geen verklaring van natuurlijke dood kan afgeven, zoals in het geval van een misdrijf, een (verkeers)ongeval of bij twijfel aan natuurlijk overlijden. Dan kan de officier van justitie nader onderzoek gelasten naar de oorzaak van overlijden. De officier zal dat alleen doen in het kader van een mogelijke strafzaak of bij publiek belang. De gerechtelijk patholoog verricht de sectie en verzamelt hierbij de verschillende lichaamsmaterialen voor pathologisch en toxicologisch laboratoriumonderzoek. Voor het toxicologisch onderzoek zijn dat voor zover mogelijk bloed uit de bovenbeenader (femoraal bloed), hartbloed, urine, oogbolvocht uit beide ogen, gal, longweefsel, hersenweefsel, leverweefsel, hoofdhaar, en inhoud van de maag en dunne darm. Op aanwijzing of verzoek worden ook andere weefsels/vloeistoffen veiliggesteld zoals nierweefsel, huidweefsel, spierweefsel, ruggenmergsvloeistof en inhoud van de endeldarm. Het materiaal wordt ingevroren bij 20 C bewaard, met uitsluiting van hoofdhaar dat bij kamertemperatuur wordt bewaard. De toxicoloog geeft vervolgens opdracht aan het laboratorium te zoeken naar giftige stoffen in de verschillende lichaamsmaterialen. De onderzoekstrategie is hierbij erg belangrijk: men kan niet in alle lichaamsmaterialen zoeken naar alle mogelijke stoffen. Het toxicologisch onderzoek moet doelgericht zijn en het is nodig dat daarvoor een stappenplan wordt gemaakt, zo nodig in overleg met de opdrachtgever. Voor een goede strategiebepaling is het noodzakelijk over gegevens te beschikken over de toedracht van het overlijden (technische en tactische informatie) en de klinische verschijnselen vóór het overlijden. Zonder deze gegevens zoekt de toxicoloog als het ware naar een speld in een hooiberg. Na het onderzoek beoordeelt de toxicoloog of de stoffen die zijn gevonden en de concentraties die zijn gemeten de waargenomen verschijnselen bij het slachtoffer kunnen verklaren en/of kunnen hebben bijgedragen aan het overlijden. Dit vereist bijzondere kennis over het gedrag van stoffen in het lichaam zowel vóór als na het overlijden en over de effecten die ze bij leven teweeg kunnen brengen. Met alleen toxicologisch onderzoek kan niet worden vastgesteld of een vergiftiging fataal is geweest. De waarde van het toxicologisch onderzoek is vooral gelegen in het kunnen verklaren van de waargenomen verschijnselen bij het slachtoffer. Het oordeel of een intoxicatie de oorzaak van overlijden is geweest, berust principieel op drie pijlers: het toxicologisch onderzoek, het pathologisch onderzoek en de klinische verschijnselen voorafgaand aan het overlijden. De resultaten van het toxicologisch onderzoek moeten wijzen op een intoxicatie, er mag geen anatomische of andere niettoxicologische oorzaak van overlijden zijn gevonden door de patholoog, en de klinische verschijnselen moeten passen bij een vergiftiging met de aangetoonde stoffen. Tot slot: na afloop van het toxicologisch onderzoek dienen de lichaamsmaterialen te worden bewaard bij 20 C zolang de zaak onder de rechter is. In zaken met publiek belang dienen ze langer te worden bewaard. De officier van justitie kan hiertoe opdracht geven en de bewaartermijn daarbij aangeven. 11

12 Literatuur ,templateId=raw,property=publicationFile.pdf/Deliverable_3_2_2.pdf 12

Zin en onzin van drugsanalyses SNELTESTEN

Zin en onzin van drugsanalyses SNELTESTEN Zin en onzin van drugsanalyses SNELTESTEN symposium MDI, 11 december 2015 Ed Pennings The Maastricht Forensic Institute Maastricht University Kenmerken Stel er staat een koe in de wei, dan staan er 4 poten.

Nadere informatie

Inleiding. 2. Vraagstelling. Advies expertgroep middelen. geweld

Inleiding. 2. Vraagstelling. Advies expertgroep middelen. geweld Advies expertgroep middelen Bijeenkomst 12 december 2012, 12.30-16.00 uur Nederlands Forensisch Instituut, Den Haag en geweld Datum 5 februari 2013 Ons kenmerk 1. Inleiding In maart 2011 heeft de Minister

Nadere informatie

Advies expertgroep middelen en geweld. 1. Inleiding. 2. Vraagstelling

Advies expertgroep middelen en geweld. 1. Inleiding. 2. Vraagstelling Advies expertgroep middelen en geweld Bijeenkomst 12 december 2012, 12.30-16.00 uur Nederlands Forensisch Instituut, Den Haag 5 tabruari 2013 Onalcenmerk 1. Inleiding In maart 2011 heeft de Minister van

Nadere informatie

EHBO & EDS Grootschalige publieksevenementen. Ronald van Litsenburg Directeur/Eigenaar Event Medical Service BV Ambulanceverpleegkundige

EHBO & EDS Grootschalige publieksevenementen. Ronald van Litsenburg Directeur/Eigenaar Event Medical Service BV Ambulanceverpleegkundige EHBO & EDS Grootschalige publieksevenementen Ronald van Litsenburg Directeur/Eigenaar Event Medical Service BV Ambulanceverpleegkundige Het belang van de keten! Informatie en Monitoring Systeem (DIMS)

Nadere informatie

MDMA-doden bij het NFI. Dr. Klaas Lusthof Forensisch Toxicoloog NFI

MDMA-doden bij het NFI. Dr. Klaas Lusthof Forensisch Toxicoloog NFI MDMA-doden bij het NFI Dr. Klaas Lusthof Forensisch Toxicoloog NFI 10 juni 2015 Forensische Toxicologie binnen het NFI 2 Afdeling medisch forensisch onderzoek 60 medewerkers Toxicologen: 7 Lab toxicologie

Nadere informatie

ECLI:NL:RBMAA:2011:BT7627

ECLI:NL:RBMAA:2011:BT7627 ECLI:NL:RBMAA:2011:BT7627 Instantie Rechtbank Maastricht Datum uitspraak 14-10-2011 Datum publicatie 14-10-2011 Zaaknummer 03/706108/11 Rechtsgebieden Bijzondere kenmerken Inhoudsindicatie Strafrecht Eerste

Nadere informatie

PMMA. King Han Gan, arts Afdeling Forensische Geneeskunde

PMMA. King Han Gan, arts Afdeling Forensische Geneeskunde PMMA King Han Gan, arts Afdeling Forensische Geneeskunde 1 2010 waarschuwing via Trimbos November 2010 waarschuwing Trimbos-instituut PMMA in XTC als XTC verkochte tabletten met een hoge dosis van de levensgevaarlijke

Nadere informatie

Trends in middelengebruik bij jongeren

Trends in middelengebruik bij jongeren Trends in middelengebruik bij jongeren Mondriaan 2018 H.Damoiseaux Trends in middelengebruik bij Jongeren - Wetenschappelijk Onderzoek : Trimbos instituut - Eigen onderzoek: o.a. uitgaansmonitor, peergroups

Nadere informatie

Chemisch toxicologische eigenschappen van acrylonitril en medische aspecten van een blootstelling

Chemisch toxicologische eigenschappen van acrylonitril en medische aspecten van een blootstelling Chemisch toxicologische eigenschappen van acrylonitril en medische aspecten van een blootstelling Prof. Dr. Benoit Nemery KU Leuven Prof. Dr. Christophe Stove UGent Acrylonitril: chemische eigenschappen

Nadere informatie

Gene Zever. Dr. Apr. Sarah Wille NICC

Gene Zever. Dr. Apr. Sarah Wille NICC Gene Zever Dr. Apr. Sarah Wille NICC Overzicht presentatie Waarom drugs opsporen in speeksel? Welk nut heeft een bijkomende analyse in het laboratorium? Zijn de huidige speekseltesten zever of gene zever?

Nadere informatie

Gene Zever. Dr. Apr. Sarah Wille NICC

Gene Zever. Dr. Apr. Sarah Wille NICC Gene Zever Dr. Apr. Sarah Wille NICC Overzicht presentatie Waarom drugs opsporen in speeksel? Welk nut heeft een bijkomende analyse in het laboratorium? Zijn de huidige speekseltesten zever of gene zever?

Nadere informatie

Op de voordracht van Onze Minister van Veiligheid en Justitie van 2015, directie Wetgeving en Juridische Zaken, nr. ;

Op de voordracht van Onze Minister van Veiligheid en Justitie van 2015, directie Wetgeving en Juridische Zaken, nr. ; Besluit van houdende regels over de voorlopige selectiemiddelen en de bewijsmiddelen die ter vaststelling van het gebruik van alcohol, drugs en geneesmiddelen in het verkeer kunnen worden ingezet en aanwijzing

Nadere informatie

Tramadol HCl ratiopharm 50 mg, capsules

Tramadol HCl ratiopharm 50 mg, capsules 1.3.1 : Bijsluiter Bladzijde : 1 Tramadol HCl ratiopharm 50 mg, PATIENTENBIJSLUITER Lees deze bijsluiter steeds vóór het gebruik van dit geneesmiddel. Ook indien u reeds eerder Tramadol HCl ratiopharm

Nadere informatie

Drug Facilitated Sexual Assault. dr. Ingrid Bosman, toxicoloog

Drug Facilitated Sexual Assault. dr. Ingrid Bosman, toxicoloog Drug Facilitated Sexual Assault dr. Ingrid Bosman, toxicoloog DFSA en toxicologie Twee vrouwen melden zich bij de politie. Ze zouden tijdens het uitgaan zijn bedwelmd en verkracht. Ze vermoeden dat er

Nadere informatie

MAPROTILINE HCl 25-50 - 75 PCH tabletten. MODULE I : ALGEMENE GEGEVENS Datum : 29 februari 2008 1.3.3 : Bijsluiter Bladzijde : 1

MAPROTILINE HCl 25-50 - 75 PCH tabletten. MODULE I : ALGEMENE GEGEVENS Datum : 29 februari 2008 1.3.3 : Bijsluiter Bladzijde : 1 1.3.3 : Bijsluiter Bladzijde : 1 Pharmachemie B.V. Swensweg 5 Postbus 552 2003 RN Haarlem INFORMATIE VOOR DE PATIËNT SAMENSTELLING Per tablet: respectievelijk 25 mg, 50 mg en 75 mg maprotilinehydrochloride.

Nadere informatie

Expertmeetïng middelengebruik als strafverzarïngsgrond bij geweld. 1. Inleidïng. 2. Vraagstelling

Expertmeetïng middelengebruik als strafverzarïngsgrond bij geweld. 1. Inleidïng. 2. Vraagstelling Expertmeetïng middelengebruik als strafverzarïngsgrond bij geweld Bijeenkomst 6 april 2016, 12.30-16.00 uur Seats2meet.com Utrecht CS 1. Inleidïng Het wetsvoorstel middelenonderzoek bij geweldpiegers is

Nadere informatie

versie EHbDu09T EHbDu Educare Trimbos 1

versie EHbDu09T EHbDu Educare Trimbos 1 versie EHbDu09T EHbDu Educare Trimbos 1 Programma Inleiding Uitgaansdrugs en drank Gezondheidsrisico's Beïnvloedende risico's Acute situaties Eerste hulp EHbDu Educare Trimbos 2 Uitgaansmiddelen XTC Speed

Nadere informatie

Middelenmisbruik en crisis

Middelenmisbruik en crisis Middelenmisbruik en crisis Een lastige combinatie Mike Veereschild Tom Buysse Middelengebonden spoedeisende situaties Intoxicatie van een verslavend middel Onthouding van een verslavend middel Kernsymptomen

Nadere informatie

Alcohol / WMG / 8 WVW

Alcohol / WMG / 8 WVW Alcohol / WMG / 8 WVW De app helpt je de incidenten 'Geweld onder invloed van alcohol en drugs (3 stoffen + alcohol)' en 'Drugs en alcohol in het verkeer' af te werken. De meest voorkomende situaties zijn

Nadere informatie

Q & A Wet middelenonderzoek bij geweldplegers

Q & A Wet middelenonderzoek bij geweldplegers Q & A Wet middelenonderzoek bij geweldplegers Wat is het doel van de Wet middelenonderzoek bij geweldplegers? Met de Wet middelenonderzoek bij geweldplegers wil het kabinet het geweld onder invloed van

Nadere informatie

Kennisquiz cannabis. 7. Wat is CBD? A. hetzelfde als THC B. Cannabis Bepalings Dosis C. Cannabidiol

Kennisquiz cannabis. 7. Wat is CBD? A. hetzelfde als THC B. Cannabis Bepalings Dosis C. Cannabidiol Kennisquiz Cannabis Weet u welke klachten het gevolg kunnen zijn van cannabisgebruik? Test uw eigen kennis door de antwoorden te omcirkelen. Aan het einde van de quiz geven we de juiste antwoorden en de

Nadere informatie

Alcohol / WMG / 8 WVW

Alcohol / WMG / 8 WVW Alcohol / WMG / 8 WVW De app helpt je de incidenten 'Geweld onder invloed van alcohol en drugs (3 stoffen + alcohol)' en 'Drugs en alcohol in het verkeer' af te werken. De meest voorkomende situaties zijn

Nadere informatie

Instructie voor de interpretatie van de urinecontroles. Teamleiding laboratorium SHO Centra voor medische diagnostiek 088-999 7001

Instructie voor de interpretatie van de urinecontroles. Teamleiding laboratorium SHO Centra voor medische diagnostiek 088-999 7001 Instructie voor de interpretatie van de urinecontroles Teamleiding laboratorium 088-999 7001 ALGEMEEN De uitvoering van de urinecontroles kan geschieden met behulp van sneltesten of een analyse door het

Nadere informatie

De Nederlandse drugsmarkt in 2012

De Nederlandse drugsmarkt in 2012 Improving Mental Health by Sharing Knowledge De Nederlandse drugsmarkt in 2012 Daan van der Gouwe onder meer: Gezonde School en Genotmiddelen Nationale Drug Monitor Meldpunt Drugsincidenten THC Monitor

Nadere informatie

Oncologie. Morfine: fabels en feiten

Oncologie. Morfine: fabels en feiten Oncologie Morfine: fabels en feiten 1 Wat is morfine? In overleg met uw arts gaat u morfine gebruiken. Morfine wordt voorgeschreven om pijn te verlichten. Soms wordt morfine gebruikt bij benauwdheid. Morfine

Nadere informatie

Presentatie Drugs op het werk Spreker Saskia Schluter Datum 04-2015

Presentatie Drugs op het werk Spreker Saskia Schluter Datum 04-2015 Presentatie Drugs op het werk Spreker Saskia Schluter Datum 04-2015 Controle Onlangs is door een grote opdrachtgever van STAR OGP een drugscontrole gehouden onder alle aanwezigen (dus medewerkers van diverse

Nadere informatie

Q & A Wet middelenonderzoek bij geweldplegers

Q & A Wet middelenonderzoek bij geweldplegers Q & A Wet middelenonderzoek bij geweldplegers Wat is het doel van de Wet middelenonderzoek bij geweldplegers? Met de Wet middelenonderzoek bij geweldplegers wil het kabinet het geweld onder invloed van

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2010 2011 32 859 Wijziging van de Wegenverkeerswet 1994 in verband met het verbeteren van de aanpak van het rijden onder invloed van drugs Nr. 3 MEMORIE

Nadere informatie

Presentatie DDu Ketencasus

Presentatie DDu Ketencasus Presentatie DDu Ketencasus Drank en Drugsincidenten in het uitgaanscircuit Reg. Ketencasusbespreking n Jan Krul MSc adviseur en onderzoeker gezondheidswetenschapper (spoed)verpleegkundige n n Mass Gathering

Nadere informatie

33 799 Wijziging van het Wetboek van Strafvordering in verband met het terugdringen van geweld onder invloed van middelen

33 799 Wijziging van het Wetboek van Strafvordering in verband met het terugdringen van geweld onder invloed van middelen 33 799 Wijziging van het Wetboek van Strafvordering in verband met het terugdringen van geweld onder invloed van middelen Nota van wijziging Het voorstel van wet wordt als volgt gewijzigd: 1. Het opschrift

Nadere informatie

Instructie voor de interpretatie van het middelenonderzoek. Versie 4, dec 2016

Instructie voor de interpretatie van het middelenonderzoek. Versie 4, dec 2016 Instructie voor de interpretatie van het middelenonderzoek Versie 4, dec 2016 Teamleiding laboratorium 088-999 7001 ALGEMEEN De uitvoering van het middelenonderzoek kan geschieden met behulp van sneltesten

Nadere informatie

BIJLAGE III AMENDEMENTEN VAN RELEVANTE RUBRIEKEN VAN DE SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN EN BIJSLUITERS

BIJLAGE III AMENDEMENTEN VAN RELEVANTE RUBRIEKEN VAN DE SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN EN BIJSLUITERS BIJLAGE III AMENDEMENTEN VAN RELEVANTE RUBRIEKEN VAN DE SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN EN BIJSLUITERS NB: De amendementen van de samenvatting van de productkenmerken en bijsluiters moeten hierna

Nadere informatie

Inspiratiedag studenten

Inspiratiedag studenten Inspiratiedag studenten Drugsgebruik- en gebruikers Eva Ehrlich Inhoud Cijfers Quiz Werking Alcohol Drugs Breindoping Wat zijn drugs? Soms wordt uitgegaan van de werking van het middel, soms wordt gekeken

Nadere informatie

Fabels en feiten over morfine

Fabels en feiten over morfine Fabels en feiten over morfine Beter voor elkaar Fabels en feiten over morfine Inleiding In overleg met uw arts gaat u morfine gebruiken. Morfine behoort tot een groep geneesmiddelen, die morfineachtige

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 3278 23 januari 2017 Advies Raad van State inzake het ontwerpbesluit alcohol, drugs en geneesmiddelen in het verkeer Nader

Nadere informatie

Informatie voor de patiënt

Informatie voor de patiënt Informatie voor de patiënt Het is belangrijk dat u eerst deze gebruiksaanwijzing leest, ook als u Impromen decanoas al eerder toegediend heeft gekregen. Er kan nieuwe belangrijke informatie in staan. Vraag

Nadere informatie

Morfine. Fabels en feiten

Morfine. Fabels en feiten Morfine Fabels en feiten In overleg met uw arts gaat u morfine gebruiken. Morfine behoort tot een groep geneesmiddelen, die morfineachtige pijnstillers of opioïden worden genoemd. Inleiding Waar in deze

Nadere informatie

: LANDSBESLUIT, houdende algemene maatregelen, ter uitvoering van artikel 27, vijfde lid, van de Landsverordening wegverkeer (AB 1997 no.

: LANDSBESLUIT, houdende algemene maatregelen, ter uitvoering van artikel 27, vijfde lid, van de Landsverordening wegverkeer (AB 1997 no. Intitulé : LANDSBESLUIT, houdende algemene maatregelen, ter uitvoering van artikel 27, vijfde lid, van de Landsverordening wegverkeer (AB 1997 no. 18) Citeertitel: Landsbesluit onderzoek alcoholgehalte

Nadere informatie

COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN DE RAAD

COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN DE RAAD COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN Brussel, 16.11.2000 COM(2000) 737 definitief (97/396/JBZ), over ketamine (97/396/JBZ), over GHB (97/396/JBZ), over ketamine (97/396/JBZ), over GHB Verslag van de

Nadere informatie

XTC. Speed. Cocaïne. Smartshopproducten. Cannabis. Alcohol GHB

XTC. Speed. Cocaïne. Smartshopproducten. Cannabis. Alcohol GHB 1 XTC Speed Cocaïne Smartshopproducten Cannabis Alcohol GHB 2 Verhoogde hartfrequentie Versnelde ademhaling Verhoogde bloeddruk Verhoogde lichaamstemperatuur Vergrote pupillen Verhoogde reflexen Verwardheid

Nadere informatie

DIMS Nieuwsbrief Juli 2012

DIMS Nieuwsbrief Juli 2012 DIMS Drugs Informatie en Monitoring Systeem DIMS Nieuwsbrief Juli 2012 Update Drugsmarkten Cannabis Deze keer in de nieuwsbrief: Registratie bezoekersaantallen Jaarverslagen Artikelen Update Drugsmarkten

Nadere informatie

Informatie voor nabestaanden. Gerechtelijke sectie bij het Nederlands Forensisch Instituut

Informatie voor nabestaanden. Gerechtelijke sectie bij het Nederlands Forensisch Instituut Informatie voor nabestaanden Gerechtelijke sectie bij het Nederlands Forensisch Instituut U heeft deze brochure gekregen omdat een familielid of een andere dierbare van u is overleden en in opdracht van

Nadere informatie

Morfine Feiten en fabels. Apotheek

Morfine Feiten en fabels. Apotheek 00 Morfine Feiten en fabels Apotheek In overleg met uw arts gaat u morfine gebruiken. Morfine behoort tot een groep geneesmiddelen, die morfineachtige pijnstillers of opioïden worden genoemd. Inleiding

Nadere informatie

DRUGS OF ABUSE. In deze ronde werd GHB door 17 van de 67 deelnemers aangetoond en door 16 gekwantificeerd.

DRUGS OF ABUSE. In deze ronde werd GHB door 17 van de 67 deelnemers aangetoond en door 16 gekwantificeerd. DOA Ronde 2014.1A Casus: Fictieve casus dus graag drugstest ook als dit normaal niet uw lab policy zou zijn: Patiënt komt bij vroeg in de ochtend, bij de SEH, werd wakker en voelde zich niet goed. Dacht

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 16916 22 september 2011 Wijziging van de Wegenverkeerswet 1994 in verband met het verbeteren van de aanpak van het rijden

Nadere informatie

Informatie voor nabestaanden

Informatie voor nabestaanden Algemeen Informatie voor nabestaanden Het overlijden van een familielid of naaste is heel verdrietig. Het moeilijke is, dat u juist in die heel emotionele tijd, kort na het overlijden, al een aantal praktische

Nadere informatie

Richtlijn Forensische Geneeskunde Lijkschouw

Richtlijn Forensische Geneeskunde Lijkschouw Richtlijn Forensische Geneeskunde Lijkschouw Inhoudsopgave 1. Onderwerp en reikwijdte 2 2. Doelstelling 2 3. Toepassingsgebied 3 4. Uitgangspunt 3 5. Toestemming 3 6. Werkwijze 3 6.1 Algemeen 3 6.2 Het

Nadere informatie

Zeer licht ontvlambaar

Zeer licht ontvlambaar Blauwzuurgas (HCN) Algemene gegevens CAS nr: 74-90-8 EU-etikettering: R-zinnen: 12-26-50/53 S-zinnen: (1/2), 7/9-16-36/37-38-45-60-61 Zeer licht ontvlambaar Zeer giftig Milieugevaarlijk CLP (EU-GHS): Signaalwoord:

Nadere informatie

Niet vaak zal een wandtegeltjesspreuk zo dicht bij de waarheid

Niet vaak zal een wandtegeltjesspreuk zo dicht bij de waarheid Op bezoek bij de patholoog en de toxicoloog Cold cases Zevenhonderd keer per jaar verrichten pathologen van het Nederlands Forensisch Instituut (voorheen het Gerechtelijk Laboratorium) sectie op een lichaam

Nadere informatie

Voorlichting EHBO 28 februari 2011 Rode Kruis Alkmaar. Ton Leenders Afdeling PREVENTIE Brijder Verslavingszorg WWW.BRIJDER.NL

Voorlichting EHBO 28 februari 2011 Rode Kruis Alkmaar. Ton Leenders Afdeling PREVENTIE Brijder Verslavingszorg WWW.BRIJDER.NL Voorlichting EHBO 28 februari 2011 Rode Kruis Alkmaar Ton Leenders Afdeling PREVENTIE Brijder Verslavingszorg WWW.BRIJDER.NL Programma Inleiding Uitgaansdrugs Meest voorkomende klachten en zorg Acute situaties

Nadere informatie

Wij zijn het eens met deze analyse en zijn dan ook van plan de lijstensystematiek van de Opiumwet in de huidige opzet te handhaven.

Wij zijn het eens met deze analyse en zijn dan ook van plan de lijstensystematiek van de Opiumwet in de huidige opzet te handhaven. > Retouradres Postbus 20350 2500 EH Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag www.rijksoverheid.nl VGP/

Nadere informatie

Datum 1 juli 2014 Onderwerp Beantwoording Kamervragen over het onderzoek naar het verband tussen medicijngebruik en agressie

Datum 1 juli 2014 Onderwerp Beantwoording Kamervragen over het onderzoek naar het verband tussen medicijngebruik en agressie 1 > Retouradres Postbus 20301 2500 EH Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Turfmarkt 147 2511 DP Den Haag Postbus 20301 2500 EH Den Haag www.rijksoverheid.nl/venj

Nadere informatie

Disclosure belangen spreker Bas Peeters

Disclosure belangen spreker Bas Peeters Disclosure belangen spreker Bas Peeters (potentiële) belangenverstrengeling: geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven: geen Sponsoring of onderzoeksgeld: geen Honorarium of andere

Nadere informatie

Temazepam 10 PCH, 10 mg, tabletten Temazepam 20 PCH, 20 mg, tabletten temazepam

Temazepam 10 PCH, 10 mg, tabletten Temazepam 20 PCH, 20 mg, tabletten temazepam 1.3.1 : Bijsluiter Bladzijde : 1 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS Temazepam 10 PCH, 10 mg, Temazepam 20 PCH, 20 mg, temazepam Lees deze informatie goed door, ook als u dit middel al eerder heeft

Nadere informatie

Hoe een delier herkennen?

Hoe een delier herkennen? Infobrochure Delier Inhoud Wat is een delier?. 3 Hoe een delier herkennen?. 3 Is een delier niet gewoon dementie?.4 Hoe behandelen we een delier?. 5 Wat kan u als familie doen?. 5 Meer info of vragen?.

Nadere informatie

Opioïden bij benigne pijn

Opioïden bij benigne pijn Opioïden bij benigne pijn Anesthesie Locatie Hoorn/Enkhuizen Inleiding Uw behandelend arts zal uw pijn gaan bestrijden met opioïden. Dit zijn sterk werkende morfine-achtige pijnstillers. Deze informatie

Nadere informatie

Fabels en feiten over morfine en andere opioïden

Fabels en feiten over morfine en andere opioïden afdeling informatiebrochure Fabels en feiten over morfine en andere opioïden Inhoudstafel 1. Inleiding 4 2. Wat zijn opioïden? 4 3. Functie van pijn 4 4. Behandeling van pijn 4 5. Behandeling van benauwdheid

Nadere informatie

Informatie voor nabestaanden. Gerechtelijke sectie bij het Nederlands Forensisch Instituut

Informatie voor nabestaanden. Gerechtelijke sectie bij het Nederlands Forensisch Instituut Informatie voor nabestaanden Gerechtelijke sectie bij het Nederlands Forensisch Instituut Inhoud Gerechtelijke sectie 4 Beslissing tot sectie 4 Het onderzoek bij een sectie 5 Resultaten van een sectie

Nadere informatie

Informatie voor nabestaanden. Gerechtelijke sectie bij het Nederlands Forensisch Instituut

Informatie voor nabestaanden. Gerechtelijke sectie bij het Nederlands Forensisch Instituut Informatie voor nabestaanden Gerechtelijke sectie bij het Nederlands Forensisch Instituut Inhoud Gerechtelijke sectie 4 Beslissing tot sectie 4 Het onderzoek bij een sectie 5 Resultaten van een sectie

Nadere informatie

ISONIAZIDE TEVA 200 MG tabletten. MODULE I : ALGEMENE GEGEVENS Datum : 4 maart 2015 1.3.1 : Bijsluiter Bladzijde : 1

ISONIAZIDE TEVA 200 MG tabletten. MODULE I : ALGEMENE GEGEVENS Datum : 4 maart 2015 1.3.1 : Bijsluiter Bladzijde : 1 1.3.1 : Bijsluiter Bladzijde : 1 ALGEMENE KENMERKEN Naam van het geneesmiddel Isoniazide Teva 200 mg. Samenstelling Werkzame stof: 200 mg isoniazide per tablet. Hulpstoffen: lactose, aardappelzetmeel,

Nadere informatie

Wijziging van de Wegenverkeerswet 1994 in verband met het verbeteren van de aanpak van het rijden onder invloed van drugs

Wijziging van de Wegenverkeerswet 1994 in verband met het verbeteren van de aanpak van het rijden onder invloed van drugs Wijziging van de Wegenverkeerswet 1994 in verband met het verbeteren van de aanpak van het rijden onder invloed van drugs MEMORIE VAN TOELICHTING 1. Inleiding Dit wetsvoorstel heeft tot doel de aanpak

Nadere informatie

Inleiding. Bron: Nationale Drugsmonitor Jaarbericht 2007. Uitgave van Trimbosinstituut

Inleiding. Bron: Nationale Drugsmonitor Jaarbericht 2007. Uitgave van Trimbosinstituut : Alcohol, roken en drugs Inleiding In onze maatschappij zijn het gebruik van alcohol en andere drugs heel gewoon geworden roken en het drinken van alcoholische dranken gebeurt op recepties, feestjes,

Nadere informatie

Het gebruik van morfine en veel voorkomende vragen

Het gebruik van morfine en veel voorkomende vragen Het gebruik van morfine en veel voorkomende vragen Albert Schweitzer ziekenhuis januari 2015 pavo 0437 Inleiding Uw arts heeft u morfineachtige pijnstillers (zie tabel) voorgeschreven tegen de pijn. Deze

Nadere informatie

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER R CALM DIMENHYDRINATE 50 MG TABLETTEN

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER R CALM DIMENHYDRINATE 50 MG TABLETTEN BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER R CALM DIMENHYDRINATE 50 MG TABLETTEN Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat innemen want er staat belangrijke informatie in voor u. Gebruik

Nadere informatie

Obductie. Informatie voor nabestaanden

Obductie. Informatie voor nabestaanden Obductie Informatie voor nabestaanden 2 U heeft deze folder gekregen omdat uw echtgenoot, familielid of dierbare is overleden. De behandelend arts heeft u gevraagd of obductie (ook wel autopsie, lijkschouwing

Nadere informatie

Toxicologie Farmacotherapeutisch onderwijs SEH. Marsha Voll - Ziekenhuisapotheker i.o. 16 januari 2014

Toxicologie Farmacotherapeutisch onderwijs SEH. Marsha Voll - Ziekenhuisapotheker i.o. 16 januari 2014 Toxicologie Farmacotherapeutisch onderwijs SEH Marsha Voll - Ziekenhuisapotheker i.o. 16 januari 2014 Inhoud Drugs of abuse Drugsscreening Urine Bloed Paracetamolintoxicatie Indeling drugs Stimulantia/uppers

Nadere informatie

De Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, drs. M.J. van Rijn

De Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, drs. M.J. van Rijn Besluit houdende wijziging van lijst I, behorende bij de Opiumwet, in verband met plaatsing op deze lijst van hasjiesj en hennep met een gehalte aan tetrahydrocannabinol (THC) van 15 procent of meer. Daartoe

Nadere informatie

Workshop jongeren, middelengebruik en delictgedrag

Workshop jongeren, middelengebruik en delictgedrag Workshop jongeren, middelengebruik en delictgedrag Programma Delictgedrag en middelengebruik jongeren Typen delictgedrag in relatie tot middelen(gebruik) Effecten middelengebruik samenleving Werking van

Nadere informatie

Raad van de Europese Unie Brussel, 30 juni 2015 (OR. en)

Raad van de Europese Unie Brussel, 30 juni 2015 (OR. en) Raad van de Europese Unie Brussel, 30 juni 2015 (OR. en) Interinstitutioneel dossier: 2013/0021 (E) 10010/15 CORDROGUE 49 WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE INSTRUMENTEN Betreft: Ontwerp-UITVOERINGSBESLUIT

Nadere informatie

DIMS Nieuwsbrief december 2013

DIMS Nieuwsbrief december 2013 DIMS Drugs Informatie en Monitoring Systeem Trends XTC DIMS Nieuwsbrief december 2013 Update Drugsmarkten Drukte op de testservice Waarschuwingen DIMS MDI Artikelen Deze keer in de nieuwsbrief: De trend

Nadere informatie

Informatie voor de patiënt

Informatie voor de patiënt J-C 2001 Ned. Informatie voor de patiënt Het is belangrijk dat u eerst deze gebruiksaanwijzing leest, ook als u Dipidolor al eerder toegediend heeft gekregen. Er kan nieuwe belangrijke informatie in staan.

Nadere informatie

Wijziging van de Wegenverkeerswet 1994 in verband met het verbeteren van de aanpak van het rijden onder invloed van drugs

Wijziging van de Wegenverkeerswet 1994 in verband met het verbeteren van de aanpak van het rijden onder invloed van drugs Wijziging van de Wegenverkeerswet 1994 in verband met het verbeteren van de aanpak van het rijden onder invloed van drugs MEMORIE VAN TOELICHTING 1. Inleiding Dit wetsvoorstel heeft tot doel de aanpak

Nadere informatie

Obductie. Onderzoek na overlijden

Obductie. Onderzoek na overlijden Obductie Onderzoek na overlijden Inleiding Als iemand overlijdt kunnen artsen niet altijd verklaren wat er precies met hem of haar aan de hand was. Onderzoek van de overledene kan helpen om beter te begrijpen

Nadere informatie

Sterke stijging aantal drugdoden fors overdreven

Sterke stijging aantal drugdoden fors overdreven Sterke stijging aantal drugdoden fors overdreven Op 4 december 2006 stond er een klein bericht in Het Laatste Nieuws met als kop sterke stijging Vlaamse drugdoden. De Morgen deed het de dag nadien over

Nadere informatie

Monitor Drugsincidenten: ernstige ecstasy intoxicaties

Monitor Drugsincidenten: ernstige ecstasy intoxicaties Improving Mental Health by Sharing Knowledge Monitor Drugsincidenten: ernstige ecstasy intoxicaties Lotte Wijers Monitor Drugs Incidenten Doel Monitor Drugs Incidenten (MDI): Inzicht in aard en omvang

Nadere informatie

BIJSLUITER. MORFINE HCL10 mg en 20 mg zetpil

BIJSLUITER. MORFINE HCL10 mg en 20 mg zetpil BIJSLUITER MORFINE HCL10 mg en 20 mg zetpil Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter. Misschien heeft

Nadere informatie

Obductie. Laboratorium voor pathologie. Wat is een obductie? Waarom obductie?

Obductie. Laboratorium voor pathologie. Wat is een obductie? Waarom obductie? Obductie Laboratorium voor pathologie U krijgt deze informatie, omdat iemand die u lief heeft overleden is. De behandelend arts heeft u gevraagd of obductie verricht mag worden. Deze vraag roept vaak andere

Nadere informatie

Kenmerk VGP /3083193. Den Haag

Kenmerk VGP /3083193. Den Haag Kenmerk VGP /3083193 Den Haag Besluit houdende wijziging van lijst I en lijst II, behorende bij de Opiumwet, in verband met plaatsing op lijst I van het middel 4-methylmethcathinon (mefedron) en het middel

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2011 2012 32 859 Wijziging van de Wegenverkeerswet 1994 in verband met het verbeteren van de aanpak van het rijden onder invloed van drugs Nr.7 NOTA NAAR

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds Aanwijzing orgaandonatie bij niet-natuurlijke dood

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds Aanwijzing orgaandonatie bij niet-natuurlijke dood STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 4646 26 maart 2010 Aanwijzing orgaandonatie bij niet-natuurlijke dood Categorie: Opsporing Rechtskarakter: Aanwijzing

Nadere informatie

Gemeente Oss. Jaarverantwoording 2013

Gemeente Oss. Jaarverantwoording 2013 Gemeent eoss Jaar ver ant woor di ng2013 Gemeente Oss Jaarverantwoording 2013 In dit document treft u de jaarverantwoording aan van de door uw gemeente separaat van de in gezamelijkheid met de andere regiogemeenten

Nadere informatie

Tipkaart 22.2 H 6. Benzeen (C 6. Algemene gegevens CAS nr: 71-43-2 EU-etikettering: R-zinnen: 45-46-11-36/8-48/23/24/25-65 S-zinnen: 53-45

Tipkaart 22.2 H 6. Benzeen (C 6. Algemene gegevens CAS nr: 71-43-2 EU-etikettering: R-zinnen: 45-46-11-36/8-48/23/24/25-65 S-zinnen: 53-45 Benzeen (C 6 H 6 ) Algemene gegevens CAS nr: 71-43-2 EU-etikettering: R-zinnen: 45-46-11-36/8-48/23/24/25-65 S-zinnen: 53-45 Licht ontvlambaar Schadelijk CLP (EU-GHS): Signaalwoord: GEVAAR H: 225-350-340-372***-304-319-315

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2012 2013 32 859 Wijziging van de Wegenverkeerswet 1994 in verband met het verbeteren van de aanpak van het rijden onder invloed van drugs Nr. 9 NADER VERSLAG

Nadere informatie

Thema-avond Alcohol en Drugs in het uitgaanscircuit. *Welkom. Roy Helgering

Thema-avond Alcohol en Drugs in het uitgaanscircuit. *Welkom. Roy Helgering *Welkom Inhoud: Inleiding Drank (alcohol) en Uitgaansdrugs Gezondheidsrisico s EHBO Inleiding Overmatig alcohol en drugs gebruik komt steeds vaker voor. In het uitgangscircuit wordt drugs vaak in combinatie

Nadere informatie

TRAMAGETIC RETARD 75, 100, 150 en 200 mg tabletten. Samenstelling TRAMAGETIC RETARD tabletten bevatten 75, 100, 150 of 200 mg tramadolhydrochloride.

TRAMAGETIC RETARD 75, 100, 150 en 200 mg tabletten. Samenstelling TRAMAGETIC RETARD tabletten bevatten 75, 100, 150 of 200 mg tramadolhydrochloride. Bijsluitertekst voor de patiënt ALGEMENE KENMERKEN Benaming TRAMAGETIC RETARD 75, 100, 150 en 200 mg tabletten. Samenstelling TRAMAGETIC RETARD tabletten bevatten 75, 100, 150 of 200 mg tramadolhydrochloride.

Nadere informatie

Veilig openen van gegaste zeecontainers

Veilig openen van gegaste zeecontainers Veilig openen van gegaste zeecontainers Informatie voor medewerkers In deze brochure wordt omschreven hoe men op veilige wijze kan omgaan met (mogelijk) gegaste containers. Belangrijk: Het openen van mogelijk

Nadere informatie

Monitor. alcohol en middelen

Monitor. alcohol en middelen Gemeente Utrecht, Volksgezondheid Monitor www.utrecht.nl/gggd alcohol en middelen www.utrecht.nl/volksgezondheid Thema 3 Gebruik van de verslavingszorg in Utrecht - 2012 1 Colofon Uitgave Gemeente Utrecht,

Nadere informatie

Uitkomsten kwantitatieve meting drugs onder jongeren

Uitkomsten kwantitatieve meting drugs onder jongeren Uitkomsten kwantitatieve meting drugs onder jongeren 1 Stichting TeamAlert Jongeren met impact Lijsterstraat 3-5 3514 TA Utrecht Tel: 030-2232893 info@teamalert.nl www.teamalert.nl Dataverzameling: MWM2

Nadere informatie

Strafrecht in de zorg / Preventie

Strafrecht in de zorg / Preventie Strafrecht in de zorg / Preventie 7 oktober 2013 Mr. Marcel Smit en mr. Tina Sandrk Onderwerpen Inleiding Inspectie voor de gezondheidszorg (IGZ) Openbaar Ministerie (OM) Gegevensuitwisseling IGZ en OM

Nadere informatie

Samenvatting. Consument, tegen. Univé Schade N.V., hierna te noemen Aangeslotene. 1. Procedure

Samenvatting. Consument, tegen. Univé Schade N.V., hierna te noemen Aangeslotene. 1. Procedure Uitspraak Geschillencommissie Financiële Dienstverlening nr. 2014-51 d.d. 27 januari 2014 (mr. P.A. Offers, voorzitter, mr. B.F. Keulen en prof. mr. M.M. Mendel, leden en mr. M. van Pelt, secretaris) Samenvatting

Nadere informatie

==================================================================== 1. Algemene bepalingen. Artikel 1

==================================================================== 1. Algemene bepalingen. Artikel 1 Intitulé : LANDSVERORDENING van 18 juli 2013 houdende regels over de aanleg, het beheer en het onderhoud van spoorwegen en de daarbij behorende infrastructuur, alsmede over het vervoer met spoorvoertuigen

Nadere informatie

Familiaire Mediterrane Koorts

Familiaire Mediterrane Koorts www.printo.it/pediatric-rheumatology/nl/intro Familiaire Mediterrane Koorts Versie 2016 2. DIAGNOSE EN BEHANDELING 2.1 Hoe wordt het gediagnosticeerd? Over het algemeen wordt de volgende aanpak gehanteerd:

Nadere informatie

Trastuzumab (Herceptin )

Trastuzumab (Herceptin ) Trastuzumab (Herceptin ) Borstkanker (mammacarcinoom) De diagnose borstkanker is bij u vastgesteld. Dit wordt ook wel een mammacarcinoom genoemd. De behandeling van een mammacarcinoom bestaat uit een operatieve

Nadere informatie

2013 no. 42 AFKONDIGINGSBLAD VAN ARUBA

2013 no. 42 AFKONDIGINGSBLAD VAN ARUBA 2013 no. 42 AFKONDIGINGSBLAD VAN ARUBA LANDSVERORDENING van 18 juli 2013 houdende regels over de aanleg, het beheer en het onderhoud van spoorwegen en de daarbij behorende infrastructuur, alsmede over

Nadere informatie

1. Wat is Leidapharm Paracetamol/Coffeïne 500/50 mg en waarvoor wordt het gebruikt

1. Wat is Leidapharm Paracetamol/Coffeïne 500/50 mg en waarvoor wordt het gebruikt Version 2012_06 Page 1 of 5 1.3.1.3 PATIENT INFORMATION LEAFLET BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER Leidapharm Paracetamol/Coffeïne 500/50 mg, tabletten paracetamol en coffeïne Lees de hele bijsluiter

Nadere informatie

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER Dextromethorphan Teva 1,5 mg/ml drank dextromethorphan hydrobromide

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER Dextromethorphan Teva 1,5 mg/ml drank dextromethorphan hydrobromide BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER Dextromethorphan Teva 1,5 mg/ml drank dextromethorphan hydrobromide Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat innemen want er staat belangrijke

Nadere informatie

Antenne Gooi en Vechtstreek 2017

Antenne Gooi en Vechtstreek 2017 Dé expert op het gebied van verslaving Antenne Gooi en Vechtstreek 2017 Zicht op middelengebruik onder jonge mensen in de regio www.jellinek.nl/preventie Demografische gegevens Antenne is een initiatief

Nadere informatie

Vlot in het verkeer! Vlot door de mazen van het net?

Vlot in het verkeer! Vlot door de mazen van het net? Vlot in het verkeer! Vlot door de mazen van het net? Prof. Alain Verstraete Ghent, Belgium Hoe drugs rijden beïnvloeden Video http://www.youtube.com/watch?v=ixipexkggpy Overzicht Effecten van drugs op

Nadere informatie

Gelre-iLab Klinisch Farmaceutisch & Toxicologisch Laboratorium

Gelre-iLab Klinisch Farmaceutisch & Toxicologisch Laboratorium Gelre-iLab Klinisch Farmaceutisch & Toxicologisch Laboratorium Wie zijn wij? Algemeen Gelre ziekenhuizen, bestaande uit de locaties Apeldoorn en Zutphen, is een topklinisch ziekenhuis met ca. 3500 medewerkers,

Nadere informatie

Richtlijn Forensische Geneeskunde Bloedafname (in het kader van Artikel 8 Wegenverkeerswet en Besluit middelenonderzoek geweldplegers)

Richtlijn Forensische Geneeskunde Bloedafname (in het kader van Artikel 8 Wegenverkeerswet en Besluit middelenonderzoek geweldplegers) Richtlijn Forensische Geneeskunde Bloedafname (in het kader van Artikel 8 Wegenverkeerswet en Besluit middelenonderzoek geweldplegers) Inhoudsopgave 1. Onderwerp 2 2. Doelstelling 2 3. Toepassingsgebied

Nadere informatie