Jan Renkema. Schrijfwijzer Compact

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Jan Renkema. Schrijfwijzer Compact"

Transcriptie

1 Jan Renkema Schrijfwijzer Compact

2 Eerste oplage: oktober 2005 Tweede oplage: mei 2006 De Nederlandse Taalunie verklaart dat in dit product de regels en principes van de officiële spelling, zoals die door de Nederlandse Taalunie zijn vastgesteld, zijn toegepast en dat bij controle geen afwijkingen zijn gevonden. Voor meer informatie, zie: Boekverzorging: Wim Zaat, Moerkapelle Aanpassing aan het Spellingbesluit-2005: Heidi Aalbrecht en Pyter Wagenaar (de Taalwerkplaats). Zetwerk: Van Marle drukkerij bv, Moerkapelle Lettertype: ITC Syndor Druk en afwerking: DeltaHage grafische dienstverlening, Den Haag Jan Renkema, 2005 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher. ISBN NUR 624

3 INHOUDSOPGAVE 5 Inhoudsopgave 1 Inleiding Het CCC-model Een CCC-analyse Een voorbeeld van een herschrijving Het CCC-model in de praktijk 20 2 De tekst als geheel Een voorbeeldbrief De inhoud Van inhoud naar opbouw De onderdelen van een tekst Het voorwerk De tekst Het nawerk Tabellen De alinea De bouwsteen van de tekst Het verband tussen alinea s Het verband tussen zinnen 49 3 Formulering Begrijpelijkheid Lange zinnen Tangconstructies Zinnen met een lange aanloop Zinnen met een opsomming Lange woorden Afkortingen Moeilijke woorden Nauwkeurigheid Antwoorden op vragen Lege woorden 62

4 6 INHOUDSOPGAVE Ingebouwde beperkingen Eufemismen Dubbelzinnigheid Bondigheid Overbodige woorden Pleonasme en tautologie Voorzetseluitdrukkingen Aantrekkelijkheid Het menselijk element De lijdende vorm Naamwoordstijl Beeldend schrijven Variatie in zinsbouw Variatie in woordkeus 81 4 Taalkwesties Zinsbouw Zinsbouwfouten Volgorde en plaats van woorden Woordkeus Woordvariatie Betekenisverschil Woordvermenging Zuiver Nederlands Zeven redenen voor buitenlandse woorden Leenbetekenis en leenvertaling Barbarismen Werkwoorden Vervoegingen De vorm van de persoonsvorm Hebben of zijn Problemen met ge De verleden tijd Het onderwerp tussen enkelvoud en meervoud Het meewerkend onderwerp Naamwoorden Het meervoud van zelfstandige naamwoorden De -e achter bijvoeglijke naamwoorden De trappen van vergelijking Voornaamwoorden Alle(n), beide(n), deze(n), enz. 127

5 INHOUDSOPGAVE Dat of wat, hun of hen Hij zij, zijn haar, wij ons, dat die Dan ik/mij, wij worden/ons wordt Overige woordsoorten Lidwoorden: de of het Lidwoord-uitval Voorzetsels Voegwoorden Het bijwoord niet Spelling Hoofdletters Begin van de zin Eerbied Namen Afkortingen Aaneenschrijven, streepje of spatie Samenstellingen Bijzondere samenstellingen Samenstellingen met een naam Buitenlandse woordgroepen Vaste woordcombinaties Het voorzetsel in combinatie Getallen in woorden Afbreekteken Weglatingsstreepje Trema Apostrof Accenten Tussenletters De tussen-n De tussen-s Overige spellingkwesties Oude naamvalsvormen Zelfstandige naamwoorden Bijvoeglijke naamwoorden Werkwoorden Werkwoorden van Engelse herkomst 203

6 8 INHOUDSOPGAVE 6 Leestekens Komma Puntkomma Dubbele punt Streepjes Haakjes Schuine streep Puntenreeks Punt Vraagteken Uitroepteken Aanhalingstekens 223 Vaktermen 227 Register 235

7 VOORWOORD 9 Voorwoord De Schrijfwijzer is in de vijfentwintig jaar van zijn bestaan steeds dikker geworden. De eerste editie uit 1979 telde 200 ruim opgezette pagina s. De vijfde editie uit 2005 bevat meer dan 450 dichtbedrukte pagina s. Op verzoek van gebruikers werd steeds meer uitleg gegeven, met een steeds grotere variatie aan voorbeelden; ook werden oefeningen toegevoegd. De grote Schrijfwijzer bleef zo geschikt voor redacteuren, journalisten, ambtenaren, beleidsmedewerkers, wetenschappers, letterenstudenten en anderen die beroepsmatig veel moeten schrijven. Maar voor degenen die slechts af en toe iets moeten schrijven en aan een beknopte uitleg voldoende hebben, werd de oorspronkelijke Schrijfwijzer te dik (en te duur). Vandaar deze Schrijfwijzer Compact, een sterk verkorte versie waarin wel alle mogelijke taalkwesties worden behandeld, maar zonder achtergrondinformatie, met alleen de hoogstnoodzakelijke voorbeelden. De Schrijfwijzer Compact is bedoeld voor: - studenten in het mbo en het hoger onderwijs, voor alle studierichtingen waarin taal niet de basis vormt; - ouders van kinderen in het voortgezet onderwijs, die hun kinderen willen helpen bij het schrijven van werkstukken; - hoogopgeleiden uit het buitenland die al goed Nederlands spreken, maar zich ook schriftelijk goed willen uitdrukken; - de directiesecretaresse die de directie moet behoeden voor blunders in uitgaande post; - de voorlichtingsmedewerker die teksten moet schrijven voor websites en nieuwsbrieven; - de manager die af en toe een projectvoorstel of een notitie moet schrijven.

8 10 VOORWOORD De Schrijfwijzer Compact helpt de taalgebruiker om: 1. te beoordelen of een tekst goed is; 2. het leesgemak van een tekst te verhogen; 3. zinsbouw en woordkeus te verbeteren; 4. fouten in spelling en leestekens te vermijden. Bij het samenstellen van deze beknopte Schrijfwijzer is Eric Daamen van onschatbare waarde geweest in het onderscheiden van hoofd- en bijzaken en de kopijvoorbereiding. Ook nam hij de de taak op zich om het register samen te stellen. Het manuscript was in goede handen bij Wim Zaat (vormgeving) en het team van Sdu Uitgevers: Mieke van Dalen (uitgever) en Rinus Vermeulen (redacteur). Voor vragen of opmerkingen kunt u terecht op Jan Renkema zomer 2005

9 HET CCC-MODEL 11 1 Inleiding Over smaak valt niet te twisten, zo luidt het spreekwoord. Over kwaliteit ook niet. Wat de een goed vindt, vindt de ander slecht, en omgekeerd. Toch valt er over tekstkwaliteit wel iets te zeggen. In veel gevallen kun je het wel eens worden over de vraag of een tekst goed is. Helaas verzanden discussies over teksten te vaak in chaotische twistgesprekken, en reageren schrijvers vaak geïrriteerd: Je moet beter lezen; het staat er wél. Nou ja, die ene spelfout! Maar ze begrijpen me heus wel, hoor! Daarom begint dit boek met een schema om te praten over teksten, het CCC-model. 1.1 Het CCC-model Met het CCC-model kan systematisch worden nagegaan of een tekst voldoende kwaliteit heeft. Het model gaat uit van de gedachte dat een tekst voldoende kwaliteit heeft wanneer aan drie criteria is voldaan. Correspondentie Let op uw doel én op de lezers Het eerste criterium heet correspondentie of overeenstemming. Dit betekent dat er overeenstemming moet zijn tussen het doel van de schrijver en de verwachtingen van de lezers. Een tekst is niet goed wanneer de schrijver wel heeft gezegd wat hij wil, maar wanneer lezers redelijkerwijs wat meer uitleg hadden mogen verwachten. Een tekst is niet goed wanneer de schrijver iets wil uitleggen, en daarbij niet nagaat of de lezers voldoende voorkennis hebben om het te begrijpen. Een tekst is niet goed wanneer een schrijver lezers wil overtuigen, maar in de keuze van argumenten en de presentatie geen rekening houdt met wat lezers gewend zijn. Deze afstemming, deze balans tussen het doel van de schrijver en de verwachtingen van de lezers wordt het criterium van correspondentie genoemd. Dit is de eerste C.

10 12 INLEIDING Consistentie Kies consequent Het tweede criterium heet consistentie. Schrijvers hebben bij het overdragen van een boodschap talrijke mogelijkheden. Ze kunnen een bepaalde tekstsoort kiezen, bijvoorbeeld een tje of een brief, een discussiestuk of beleidsnota. Maar als ze eenmaal gekozen hebben, dan moeten ze niet in een tje een officiële brief opnemen, of een discussiestuk schrijven waarover niet gediscussieerd kan worden. Een keuze verplicht tot iets, een keuze heeft consequenties. Keuzemogelijkheden doen zich ook voor bij de ordening van de inhoud en in de formulering. Een eenvoudig voorbeeld: wanneer een schrijver de lezer aanspreekt met u, dan kan niet plotseling worden overgegaan op je. Het consequent volhouden van eenmaal gemaakte keuzes wordt het criterium van consistentie genoemd. Dit is de tweede C. Correctheid Schrijf volgens de regels Het derde criterium heet correctheid. De kwaliteit van een tekst wordt negatief beïnvloed wanneer er gezondigd wordt tegen de regels voor tekstopbouw, grammatica en spelling of wanneer er foute informatie wordt gegeven. Er zijn 1001 regels en gewoonten voor: het plaatsen van leestekens, het schrijven van de tussen-n, de zinsbouw, de afsluiting van een sollicitatiebrief, de opmaak van tabellen, enz. Een tekst moet qua inhoud en vorm correct zijn. Dit wordt in het model het correctheidscriterium genoemd. Dit is de derde C. Drie criteria afstemming in drievoud De drie criteria hebben alle te maken met afstemming. Die afstemming heeft betrekking op drie verschillende aspecten van het schrijven. criterium afstemming van op correspondentie schrijver < > lezers consistentie tekstdeel < > tekstdeel correctheid tekst < > regels voor taalgebruik Met deze criteria kunnen drie soorten tekortkomingen of fouten worden onderscheiden: correspondentiefouten, consistentiefouten en correctheidsfouten. Correspondentiefouten De schrijver heeft de lezers niet voor ogen Correspondentiefouten ontstaan door een gebrek aan overeenstemming tussen het doel van de schrijver en de behoefte van de lezers. Bij deze fou-

11 HET CCC-MODEL 13 ten zijn dus altijd de schrijver en/of de lezers betrokken. Bijvoorbeeld: De lezers van deze tekst zijn leken, dus technische termen moeten worden uitgelegd of Als de auteur zo onaantrekkelijk formuleert, bereikt hij zijn doel niet. Correspondentiefouten zijn het moeilijkst te verbeteren, omdat doelen en verwachtingen veelal vaag geformuleerd zijn, of gewoon omdat er verschillen van inzicht zijn over de functie van een tekst of de kenmerken van de doelgroep. Consistentiefouten geluidhinder naast geluidshinder Consistentiefouten ontstaan wanneer keuzes in een bepaald tekstdeel niet in overeenstemming zijn met keuzes in een ander tekstdeel. Bij het signaleren ervan zijn dus altijd twee tekstdelen betrokken. Bijvoorbeeld: Hier staat ten derde maar ik zie geen ten tweede of Hier schrijft de auteur geluidhinder, daar geluidshinder. Consistentiefouten kunnen worden opgelost door het ene tekstdeel aan te passen aan het andere. Correctheidsfouten Het is gebeurt Correctheidsfouten ontstaan door het niet toepassen van regels voor het taalgebruik of soms ook door een onjuiste weergave van feiten. In Het is gebeurt wordt gezondigd tegen een spellingregel. In de volgende zin wordt een grammaticaregel overtreden: Ik word geadviseerd rust te nemen. Het moet zijn: Mij wordt. En de mededeling dat de Eiffeltoren in 1881 is gebouwd, is inhoudelijk onjuist (dat was in 1889). Correctheidsfouten kunnen worden opgelost met woordenboeken en naslagwerken. Vijf niveaus in teksten en andere composities De criteria correspondentie, consistentie en correctheid zijn van toepassing op vijf tekstniveaus zoals die al sinds de klassieke oudheid worden onderscheiden: het genre of het teksttype, de inhoud, de opbouw, de formulering en de presentatie. Deze niveaus zijn trouwens te onderscheiden in elke artistieke of ambachtelijke productie, of het nu gaat om het componeren van een muziekstuk of het bakken van een taart. De componist kiest een type muziekstuk (bijvoorbeeld een sonate), gaat na welke inhoud hij wil overbrengen (het ontwaken van een bosnimf) en bepaalt dan een soms al gedeeltelijk voorgegeven opbouw in delen en in maatsoort. Daarbinnen worden de melodieën geformuleerd, en gepresenteerd via een bepaald muziekinstrument. Als iemand een taart wil bakken, gaat hij eerst na wat voor soort taart er moet komen. In een slagroomtaart komt dan niet de inhoud van een appeltaart. De opbouw van een slagroomtaart is dan uiteraard zo dat

12 14 INLEIDING de slagroom niet op de bodem zit. Bij de formulering, het in vorm brengen, gaat het dan om de keuze tussen rond, langwerpig, enz. En de presentatie heeft te maken met de manier waarop de taart wordt opgediend. Het CCC-model vijftien ijkpunten voor tekstkwaliteit De vijf tekstniveaus teksttype, inhoud, opbouw, formulering, presentatie leveren met de drie criteria samen vijftien ijkpunten op, die alle aspecten bestrijken die van invloed kunnen zijn op tekstkwaliteit. Correspondentie Consistentie Correctheid A. Teksttype 1. geschiktheid 2. genrezuiverheid 3. toepassing genreregels B. Inhoud 4. voldoende 5. overeenstemming 6. juistheid van informatie tussen feiten gegevens C. Opbouw 7. voldoende 8. consequente 9. correcte samenhang opbouw verbindingswoorden D. Formulering 10. gepaste 11. eenheid van stijl 12. correcte zinsbouw formulering en woordkeus E. Presentatie 13. gepaste presentatie 14. afstemming tekst 15. correcte spelling en vormgeving en interpunctie

13 EEN CCC-ANALYSE Een CCC-analyse Hoe werkt een CCC-analyse? Als voorbeeld hier een kort tekstje, de (inmiddels veranderde) bijsluiter bij het geneesmiddel Norit. NORIT (Carbo activatus) NORIT N.V. AMERSFOORT Samenstelling: Carbo activatus 200 Mg per capsule. Eigenschappen: NORIT is een plantaardig middel met een groot inwendig oppervlak, dat in het maagdarmkanaal aanwezige schadelijke of ongewenste stoffen kan adsorberen. NORIT oefent bij juist gebruik geen nadelige invloed uit op het menselijk organisme en levert in handen van kinderen geen gevaar op Bij gebruik van NORIT treedt zwarte verkleuring van de feces op. Gebruik bij de zwangerschap: Dit geneesmiddel kan voor zover bekend zonder gevaar voor de vrucht overeenkomstig het voorschrift worden gebruikt tijdens de zwangerschap. Dosering en wijze van gebruik: Diarree: 3 4 capsules per keer, tot driemaal per dag. Vergiftigingen: 10 capsules per keer, enige malen herhalen met kleine tussenpozen Indicaties Ter aanvulling van diëetmaatregelen bij acute diarree, b.v. door verandering van voedsel of klimaat. 2. Als hulpmiddel bij de behandeling van vergiftigingen. 55 Waarschuwingen en voorzorgsmaatregelen: 1. Raadpleeg een arts indien geen verbetering optreedt of uw klachten zich 60 herhalen. 2. Bij vergiftiging direct een arts waarschuwen. 3. Het gebruik van NORIT kan de werkzaamheid van bepaalde geneesmiddelen, o.a. ovulatieremmers, verminde- 65 ren. NORIT met water in te nemen. Aangezien NORIT capsules geen suiker bevatten, kunnen deze zonder bezwaar door diabetici worden gebruikt. Houdbaarheid: Zie achter: Niet te gebruiken na op doosje en exp. op strip. Verpakkingen: Doosje à 30 capsules in doordrukstrips. In het register ingeschreven onder RVG

14 16 INLEIDING Bij dit tekstje kunnen tal van opmerkingen worden geplaatst. Per ijkpunt volgt hieronder slechts een aantal voorbeelden. 1 geschiktheid van het teksttype Is het teksttype geschikt gelet op het doel van de fabrikant en de verwachting van de gebruiker? De fabrikant wil informatie verstrekken over het geneesmiddel, en de gebruiker wil weten hoeveel hij mag innemen en of er bijwerkingen zijn. Het teksttype bijsluiter is dan de enige geschikte mogelijkheid. 2 genrezuiverheid Wel blijft onduidelijk of het hier gaat om een officiële bijsluiter of om patiënteninformatie. Een officiële bijsluiter heeft een juridische status. De fabrikant is ertoe verplicht, en op basis van de verstrekte informatie kunnen eventueel claims worden ingediend over niet-vermelde schadelijke bijwerkingen. Een tekstje met patiënteninformatie is alleen bedoeld als extra service voor de patiënt, en dient vaak als verduidelijking van de officiële bijsluiter. Als het niet om een officiële bijsluiter gaat, dan is het beter om boven of onder aan de tekst een zin toe te voegen: Aan deze informatie kunnen geen rechten worden ontleend. 3 genreregels Voor bijsluiters of patiënteninformatie zijn geen aparte genreregels. Wel moet duidelijk worden of het geneesmiddel bijwerkingen heeft, hoe je het moet innemen, hoelang het houdbaar is, enz. Op sommige van deze punten roept de tekst wel vragen op, bijvoorbeeld de mededeling in regel 38 dat dit geneesmiddel voor zover bekend geen gevaar oplevert oplevert voor zwangere vrouwen. Hoe is dat onderzocht? 4 voldoende informatie Onder Eigenschappen staat wel informatie over de aard van het geneesmiddel, maar die informatie is onvoldoende. Wat moeten we ons voorstellen bij een groot inwendig oppervlak in regel 8? De technische term adsorberen in regel 10 behoeft als die al nodig is voor de uitleg enige toelichting. In regel 22 wordt van vergiftigingen gesproken. Zo n meervoud roept de vraag op om welke vergiftigingen het dan gaat. Waarschijnlijk is hier alleen voedselvergiftiging bedoeld en niet bijvoorbeeld bloedvergiftiging. 5 overeenstemming tussen feiten Op het niveau van de inhoud lijkt er op één punt ook sprake van inconsis-

15 EEN CCC-ANALYSE 17 tentie. Onder Indicaties wordt in regel 21 en 22 meegedeeld dat Norit gebruikt kan worden bij vergiftigingen, maar in regel 29 en 30 wordt gezegd dat direct een arts moet worden gewaarschuwd. Betekent dit dat eerst een arts moet worden gewaarschuwd, of mag altijd al Norit ingenomen worden voordat de arts gebeld wordt? 6 juistheid van gegevens De juistheid van de meeste gegevens kan worden nagegaan bij de fabrikant van Norit: Bevat het medicijn inderdaad 200 mg carbo activatus per capsule? Klopt het registernummer? Daarnaast moet beslist worden of het in regel 10 gaat over adsorptie (aan de oppervlakte vasthouden) of over absorptie (vochtopname). 7 voldoende samenhang De min of meer technische informatie over samenstelling en verpakking staat aan het begin en aan het einde. Deze informatie kan beter worden samengevoegd aan het einde, onder het kopje Verpakking na Houdbaarheid. Omgekeerd staat ook informatie bij elkaar die niet bij elkaar hoort. Onder het kopje Waarschuwingen en voorzorgsmaatregelen staan twee waarschuwingen én twee bijwerkingen. 8 consequente opbouw Door het kopje Waarschuwingen en voorzorgsmaatregelen is de samenhang niet alleen onvoldoende, de opbouw is ook inconsistent: er worden helemaal geen voorzorgsmaatregelen genoemd. 9 correcte verbindingswoorden De bijsluiter bevat weinig verbindingswoorden. Voorbeelden zijn en in regel 14, indien in regel 26 en aangezien in regel 52. Deze verbindingswoorden zijn correct gebruikt. Men zou zich wel kunnen afvragen of indien niet te formeel klinkt. Deze opmerking valt echter onder ijkpunt gepaste formulering De zin over zwangerschap (regel 38 e.v.) is een moeilijk leesbare aaneenschakeling van voorzetselbepalingen: voor... zonder... voor... overeenkomstig. Ook de woordkeus is hier en daar onnodig moeilijk, bijvoorbeeld indicaties (17) en feces (35). Soms is het taalgebruik onaantrekkelijk. Hoeveel vrouwen vinden het plezierig om hun komend kindje als vrucht (39) betiteld te zien? De formulering lijkt ook te uitgebreid. In regel 39 staat de toevoeging overeenkomstig het voorschrift. Maar dit geldt toch altijd?

16 18 INLEIDING 11 eenheid van stijl Waarom staat er de ene keer bij juist gebruik (12) en de andere keer overeenkomstig het voorschrift? Waarom zijn de Waarschuwingen (24) niet op dezelfde manier geformuleerd? Punt 1 begint met een bevelvorm, Raadpleeg, en punt 2 eindigt met een heel werkwoord, waarschuwen. 12 correcte zinsbouw In de zin NORIT met water in te nemen (50) moet het woordje te worden geschrapt ( innemen wordt dan één woord). Overigens kan deze losstaande opmerking beter worden opgenomen in een passage erboven. 13 gepaste presentatie De presentatie in twee kolommen met vette kopjes is overzichtelijk. Maar door het inspringen van de opsommingen doet de tekst nogal rommelig aan. 14 afstemming tekst en vormgeving Het is inconsistent om in regel 3 na het kopje niet op een nieuwe regel te beginnen. 15 correcte spelling en interpunctie Er moet geen trema op dieet in regel 18. Bij dit tekstje zijn nog veel meer opmerkingen te maken, bijvoorbeeld over de inhoud: Dit geneesmiddel is bedoeld voor acute diarree (regel 19). Hoe dan te handelen bij chronische diarree? Of over de formulering: menselijk organisme in regel 13 en 14 is onaantrekkelijk taalgebruik. En over presentatie: na het kopje in regel 17 ontbreekt de dubbele punt die wel na de andere kopjes komt. Hoofdzaak is dat al het commentaar via het model overzichtelijk kan worden geordend, zodat een discussie over de kwaliteit van een tekst gevoerd kan worden op basis van een overzichtelijke opsomming van tekortkomingen. 1.3 Een voorbeeld van een herschrijving Op basis van de CCC-analyse is de bijsluiter herschreven. Tijdens overleg met deskundigen bleek dat de tekst op enkele punten inhoudelijk moest worden aangepast. De belangrijkste aanpassing betrof inmiddels achterhaalde informatie in het origineel. De tweede indicatie, Norit als hulpmiddel bij de behandeling van vergiftigingen, bleek bij de aangegeven

17 EEN VOORBEELD VAN EEN HERSCHRIJVING 19 dosering onvoldoende grond te hebben. Een gebruiker zou dan veel meer dan tien capsules in één keer moeten innemen. Daarom is deze indicatie, met de desbetreffende opmerkingen over dosering en gebruik, in de herschrijving geschrapt. Patiënteninformatie Aan deze informatie kunnen geen rechten worden ontleend. Dit geneesmiddel staat in het register ingeschreven onder RVG Raadpleeg bij nadere vragen uw arts. Samenstelling NORIT (carbo activatus) is een uit plantaardig materiaal bereid koolpoeder dat schadelijke of ongewenste stoffen uit het darmkanaal kan opnemen. Toepassing NORIT kan worden gebruikt als aanvulling op dieetmaatregelen bij acute diarree als gevolg van verandering van voedsel of klimaat. Risicogroepen Bij juist gebruik is NORIT niet schadelijk. Zwangere vrouwen NORIT kan in de zwangerschap worden gebruikt zonder bezwaar voor het ongeboren kind. Houdt u zich aan de voorgeschreven dosering. Kinderen NORIT is niet gevaarlijk voor kinderen. Dosering en gebruik Neem drie keer per dag 3 of 4 capsules in met een glas water. Suikerpatiënten NORIT bevat geen suiker, en kan dus ook gebruikt worden door suikerpatiënten. Waarschuwing Raadpleeg een dokter als er geen verbetering optreedt of als de klachten zich herhalen. Houdbaarheid Zie de datum achter Niet te gebruiken na op het doosje of achter exp. op de strip zelf. Bijwerkingen NORIT veroorzaakt zwarte verkleuring van de ontlasting. NORIT kan de werkzaamheid van de pil en van geneesmiddelen verminderen. Verpakking Dit doosje bevat 30 capsules in doordrukstrips. Elke capsule bevat 200 mg.

18 20 INLEIDING 1.4 Het CCC-model in de praktijk Het model moet van links naar rechts en van boven naar beneden gelezen worden, dus in de volgorde van de nummering. De ijkpunten volgorde en belang De ordening en de plaats van een ijkpunt geven aan hoe belangrijk een ijkpunt is voor het bepalen van de tekstkwaliteit. Als het verkeerde teksttype is gekozen (ijkpunt 1), bijvoorbeeld een discussienota in plaats van een rondzendbrief, dan heeft een discussie over de andere ijkpunten vaak nauwelijks zin. Een fout volgens bijvoorbeeld ijkpunt 7 heeft meer invloed op de tekstkwaliteit dan een fout volgens ijkpunt 15. Uiteraard kan, afhankelijk van het doel of het publiek, een bepaald ijkpunt meer of minder gewicht krijgen. In het algemeen zal de spelling van een tekst (ijkpunt 15) minder van invloed zijn op de kwaliteit dan de inhoud ervan (de ijkpunten 4, 5 en 6). Maar een sollicitatiebrief voor de functie van docent Nederlands kan nog zo n overtuigende inhoud hebben, als er één spelfout in staat, is de kwaliteit onder de maat. Het CCC-model is een basismodel. De ijkpunten moeten per teksttype nader worden gespecificeerd. Als het teksttype bijvoorbeeld een overtuigende tekst is, dan betekent voldoende informatie volgens ijkpunt 4 vooral voldoende overtúígende informatie. Dit boek slechts enkele ijkpunten Dit model is bedoeld om aan te geven dat er bij het schrijven van een goede tekst veel meer komt kijken dan het raadplegen van dit boek. In dit boek kunnen slechts enkele ijkpunten aan de orde komen. Een schrijver die meer wil weten over teksttypen, zal een specialistisch boek moeten aanschaffen over het schrijven van beleidsteksten, nieuwsberichten of sollicitatiebrieven. In dit handboek worden alleen de meestgestelde vragen over het genre brief behandeld. Een schrijver die wil weten hoe je aan een goede inhoud komt voor een scriptie, zoekt in dit boek tevergeefs om adviezen. Er wordt wel iets gezegd over het gevaar van een nietszeggende inhoud. Maar schrijvers die problemen hebben met de inhoud, moeten eerst gaan studeren op hun onderwerp en advies inwinnen bij deskundigen. Een naslagboek als dit leent zich ook minder goed voor een diepgaande behandeling van de opbouw van een tekst. Een schrijfcursus is dan meer geschikt. Wel wordt enige informatie gegeven over de tekstonderdelen van een grotere tekst en over de opbouw van een alinea. Ook een schrijver die vragen heeft over presentatie en vormgeving of over

19 HET CCC-MODEL IN DE PRAKTIJK 21 de relatie tussen tekst en illustratie, zoekt in dit boek tevergeefs naar antwoorden. Voor dit soort vragen kan men terecht in een boek over het grafisch verwerken van teksten of beeldschermopmaak. In dit boek gaat het vooral om formulering, en spelling en leestekens. Hoofdstuk 3 gaat over ijkpunt 10, de gepaste formulering. Hoofdstuk 4 behandelt ijkpunt 12, de correcte zinsbouw en woordkeus. Hoofdstuk 5 en 6 gaan over spelling en leestekens, ijkpunt 15. In het volgende hoofdstuk komen eerst nog enkele andere onderdelen van het model aan de orde.

20 De Schrijfwijzer Compact is een kleine, handzame versie van het meestgebruikte adviesboek over de Nederlandse taal. Het boek beantwoordt nog steeds alle praktische vragen die zich bij het schrijven kunnen voordoen. De uitleg is echter kort en ter zake gehouden en de theoretische achtergronden en oefeningen zijn achterwege gelaten. Daarmee is de Schrijfwijzer Compact het ideale taaladviesboek voor taalgebruikers die zich niet verder willen verdiepen in de taal, maar direct verder willen met het schrijven van hun tekst. Bovendien laat de Schrijfwijzer Compact zich makkelijk meenemen door zijn handzame formaat. Jan Renkema doceert Tekstwetenschap aan de Universiteit van Tilburg. Daarvoor was hij taalkundig adviseur bij de Tweede Kamer, eindredacteur van het maandblad Onze Taal, buitengewoon hoogleraar Cultuurwetenschappen aan de Open Universiteit en bijzonder hoogleraar Taalverzorging, namens het Genootschap Onze Taal. ISBN

schrijfwijzer compact herziene editie

schrijfwijzer compact herziene editie schrijfwijzer compact herziene editie website Bij aankoop van dit boek krijg je ook toegang tot de website www.schrijfwijzeroefeningen.nl / www.schrijfwijzeroefeningen.be Hiervoor heb je de unieke code

Nadere informatie

Schrijfwijzer Compact

Schrijfwijzer Compact jan renkema & eric daamen (redactie, bewerking & samenstelling) Schrijfwijzer Compact Herziene editie boom amsterdam Eerste herziene editie, 2016 2016 Jan Renkema & Eric Daamen Behoudens de in of krachtens

Nadere informatie

Inhoud. 1 Spelling 5. Noordhoff Uitgevers bv

Inhoud. 1 Spelling 5. Noordhoff Uitgevers bv Inhoud 1 Spelling 5 1 geschiedenis van de nederlandse spelling in vogelvlucht 11 2 spellingregels 13 Klinkers en medeklinkers 13 Spelling van werkwoorden 14 D De stam van een werkwoord 14 D Tegenwoordige

Nadere informatie

Compacte taalgids Nederlands (basis en gevorderd) les- en werkboek

Compacte taalgids Nederlands (basis en gevorderd) les- en werkboek Compacte taalgids Nederlands (basis en gevorderd) les- en werkboek Bezoek- en postadres: Bredewater 16 2715 CA Zoetermeer info@uitgeverijbos.nl www.uitgeverijbos.nl 085 2017 888 Aan de totstandkoming van

Nadere informatie

i n h o u d Inhoud Inleiding

i n h o u d Inhoud Inleiding V Inhoud Inleiding IX 1 Informatie structureren 1 1.1 Onderwerp in kaart brengen 1 1.1.1 Je doel vaststellen 1 1.1.2 De lezers inschatten 2 1.1.3 Het onderwerp afbakenen 3 1.1.4 Van ideeën naar mindmap

Nadere informatie

Formuleren voor gevorderden

Formuleren voor gevorderden Formuleren voor gevorderden Het programma Formuleren voor Gevorderden is gemaakt voor leerlingen in de bovenbouw van het voortgezet onderwijs en voor leerlingen in mbo en hbo voor wie vaardigheden op het

Nadere informatie

Formuleren voor gevorderden

Formuleren voor gevorderden Formuleren voor gevorderden Het Muiswerkprogramma Formuleren voor Gevorderden is gemaakt voor leerlingen in de bovenbouw van het voortgezet onderwijs en voor leerlingen in mbo en hbo voor wie vaardigheden

Nadere informatie

Formuleren voor gevorderden

Formuleren voor gevorderden Formuleren voor gevorderden Het Muiswerkprogramma Formuleren voor Gevorderden is gemaakt voor leerlingen in de bovenbouw van het voortgezet onderwijs en voor leerlingen in mbo en hbo voor wie vaardigheden

Nadere informatie

Check je en brief

Check je  en brief Check je e-mail en brief Check je e-mail en brief Tips en checklists voor betere e-mails en brieven Eric Tiggeler TWEEDE DRUK Omslagontwerp: Textcetera, Den Haag Opmaak binnenwerk: Villa Y, Henxel Eric

Nadere informatie

Version 7.3.1, 03/2010 BIJLAGE I SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN

Version 7.3.1, 03/2010 BIJLAGE I SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN Version 7.3.1, 03/2010 BIJLAGE I SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN 1 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Norit 200, capsules 200 mg, hard 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING De capsule bevat 200

Nadere informatie

4.1 Wanneer schrijf je een aanbiedingsbrief? 33 4.2 Wat is het tekstdoel van een aanbiedingsbrief? 33 4.3 Hoe bouw je een aanbiedingsbrief op?

4.1 Wanneer schrijf je een aanbiedingsbrief? 33 4.2 Wat is het tekstdoel van een aanbiedingsbrief? 33 4.3 Hoe bouw je een aanbiedingsbrief op? Inhoud 1 Aan de slag 13 1.1 Inleiding: het schrijfproces 13 1.2 Fase 1: oriënteren 14 1.2.1 Het onderwerp 14 1.2.2 Het tekstdoel 14 1.2.3 De doelgroep 15 1.3 Fase 2: ordenen 16 1.4 Fase 3: opbouwen 16

Nadere informatie

Studiewijzer TaalCompetent

Studiewijzer TaalCompetent TaalCompetent - Studiewijzer 1 Studiewijzer TaalCompetent leer-/werkboek basisvaardigheden taalbeheersing Nederlands 1 Werken met TaalCompetent 2 Overzicht uitwerkingen 3 Taaltoetsen voor de pabo 4 Kennistrainingen

Nadere informatie

Eigen vaardigheid Taal

Eigen vaardigheid Taal Eigen vaardigheid Taal Door middel van het beantwoorden van de vragen in dit blok heeft u inzicht gekregen in uw kennis en vaardigheden van de grammatica en spelling van de Nederlandse taal. In het overzicht

Nadere informatie

Programma van Inhoud en Toetsing

Programma van Inhoud en Toetsing Onderdeel: Grammatica zinsdelen (RTTI) Lesperiode: 1 Hoofdstuk: 1, 2,3 & 5 Theorie blz 28, 68, 108, 188, 189 De leerling moet de volgende zinsdelen kennen: persoonsvorm onderwerp werkwoordelijk gezegde

Nadere informatie

Taal op niveau Gesprekken voeren Op weg naar niveau

Taal op niveau Gesprekken voeren Op weg naar niveau Taal op niveau Gesprekken voeren Op weg naar niveau 1F Naam: Groep: Uitgeverij: Edu Actief b.v. Meppel Auteur: Elma Draaisma Redactie: Edu Actief b.v. Meppel Inhoudelijke redactie: Annemieke Struijk en

Nadere informatie

Programma van Inhoud en Toetsing

Programma van Inhoud en Toetsing Onderdeel: Grammatica zinsdelen (RTTI) Lesperiode: 1 Aantal lessen per week: 4 Hoofdstuk: 1, 2,3 & 5 Theorie blz 28, 68, 108, 188, 189 De leerling moet de volgende zinsdelen kennen: persoonsvorm onderwerp

Nadere informatie

Visuele Leerlijn Taal

Visuele Leerlijn Taal Visuele Leerlijn Taal www.gynzy.com Versie: 05-09-2019 Taalbegrip Abstracties Probleem & oplossing Zender & ontvanger Functies van taal Discussie Standpunt & argument Feit & mening Illustratie (als voorbeeld)

Nadere informatie

Taal op niveau Spelling en grammatica Op weg naar niveau

Taal op niveau Spelling en grammatica Op weg naar niveau Taal op niveau Spelling en grammatica Op weg naar niveau 1F Naam: Groep: Uitgeverij: Edu Actief b.v. Meppel Auteur: Annemieke Struijk Redactie: Edu Actief b.v. Meppel Vormgeving: Edu Actief b.v. Meppel

Nadere informatie

Inhoud. 9 leestekens 9.1 Inleiding 9.2 Komma 9.2.1 Hoofdzinnen en bijzinnen

Inhoud. 9 leestekens 9.1 Inleiding 9.2 Komma 9.2.1 Hoofdzinnen en bijzinnen Inhoud Voorwoord 11 1 inleiding 15 1.1 De opbouw van de Schrijfwijzer 16 1.2 Wat dit handboek niet biedt 19 1.3 Het leven is sterker dan de leer 20 1.4 De schrijfmentaliteit 21 2 tekstkwaliteit 23 2.1

Nadere informatie

Programma van Inhoud en Toetsing (PIT)

Programma van Inhoud en Toetsing (PIT) 2016-2017 Vak: Nederlands Klas: vmbo-tl 2 Onderdeel: Spelling 1 & 2 Digitale methode 1F Spelling: verdubbeling en verenkeling. 1F Spelling: vorming van het bijvoeglijk naamwoord. 1F Werkwoordspelling waarvan

Nadere informatie

5 Niet meer twijfelen 107 Geweest is/is geweest 107 Vele of velen? 108 Hen/hun/ze 110 U/uw, jou/jouw 111 Als/dan 111 Dat/wat 113 Dat/die 115

5 Niet meer twijfelen 107 Geweest is/is geweest 107 Vele of velen? 108 Hen/hun/ze 110 U/uw, jou/jouw 111 Als/dan 111 Dat/wat 113 Dat/die 115 Inhoud Inleiding 13 1 De vaart erin 17 Gebruik verzorgde spreektaal 17 Te ouderwets 17 Checklist ouderwets woordgebruik 19 Te populair 23 Vermijd de lijdende vorm 24 Hoe herkent u de lijdende vorm? 25

Nadere informatie

Spreken en gesprekken voor 1F

Spreken en gesprekken voor 1F NEDERLANDS Spreken en gesprekken voor 1F Deel 2 van 5 Colofon Auteur: Hanneke Molenaar Inhoudelijke redactie: Ina Berlet Redactie: Edu Actief b.v. Vormgeving: Crius Group Illustraties: Edu Actief b.v.

Nadere informatie

OPLEIDINGEN MAATSCHAPPELIJKE ZORG AVENTUS APELDOORN / DEVENTER / ZUTPHEN STUDIEWIJZER

OPLEIDINGEN MAATSCHAPPELIJKE ZORG AVENTUS APELDOORN / DEVENTER / ZUTPHEN STUDIEWIJZER OPLEIDINGEN MAATSCHAPPELIJKE ZORG AVENTUS APELDOORN / DEVENTER / ZUTPHEN STUDIEWIJZER BOL/BBL NEDERLANDS 2F module 1 Taalbegrip en taalverzorging basisfase Cohort 2018 2021 kwartiel 1 en 2 DOELSTELLINGEN:

Nadere informatie

BOL / BBL OPLEIDINGEN. (Combi ) VERZORGENDE-IG // MAATSCHAPPELIJKE ZORG AVENTUS APELDOORN / DEVENTER STUDIEWIJZER

BOL / BBL OPLEIDINGEN. (Combi ) VERZORGENDE-IG // MAATSCHAPPELIJKE ZORG AVENTUS APELDOORN / DEVENTER STUDIEWIJZER BOL / BBL OPLEIDINGEN (Combi ) VERZORGENDE-IG // MAATSCHAPPELIJKE ZORG AVENTUS APELDOORN / DEVENTER STUDIEWIJZER BOL / BBL NEDERLANDS 2F module 1 Taalbegrip en taalverzorging basisfase 2022 kwartiel 1

Nadere informatie

Taal op niveau Spreken Op weg naar niveau

Taal op niveau Spreken Op weg naar niveau Taal op niveau Spreken Op weg naar niveau 1F Naam: Groep: Uitgeverij: Edu Actief b.v. Meppel Auteur: Elma Draaisma Redactie: Edu Actief b.v. Meppel Inhoudelijke redactie: Wim Zuijdendorp Vormgeving: Edu

Nadere informatie

Taaljournaal Leerlijnenoverzicht - Lezen

Taaljournaal Leerlijnenoverzicht - Lezen Taaljournaal Leerlijnenoverzicht - Lezen 1.1 Eigen kennis 1.1.1 Kinderen kunnen hun eigen kennis activeren, m.a.w. ze kunnen aangeven wat ze over een bepaald onderwerp al weten en welke ervaringen ze er

Nadere informatie

Programma van Inhoud en Toetsing (PIT)

Programma van Inhoud en Toetsing (PIT) Onderdeel: Grammatica zinsdelen 1F Grammaticale kennis: onderwerp, lijdend voorwerp, hoofdzin, bijzin, gezegde, persoonsvorm. 1E Grammaticale kennis: meewerkend voorwerp. 2E Grammaticale kennis: bijwoordelijke

Nadere informatie

Onderdeel: Vakvaardigheden EBR Nieuwsbegrip: Leesvaardigheid en woordenschat Algemene informatie: Wat moet je kennen: Wat moet je kunnen: Toetsing:

Onderdeel: Vakvaardigheden EBR Nieuwsbegrip: Leesvaardigheid en woordenschat Algemene informatie: Wat moet je kennen: Wat moet je kunnen: Toetsing: - NEX Klas: IG2 HV Onderdeel: Vakvaardigheden EBR Nieuwsbegrip: Leesvaardigheid en woordenschat Lesperiode: 2 1 Nieuwsbegrip en Nieuwsbegrip XL Materiaal: Leerlingschrift A4 Snelhechter Markeerstift Al

Nadere informatie

De bovenkamer. Josée Coenen. een kleurrijke grammatica van het Nederlands. colofon

De bovenkamer. Josée Coenen. een kleurrijke grammatica van het Nederlands. colofon Josée Coenen De bovenkamer een kleurrijke grammatica van het Nederlands colofon Dit overzicht is samengesteld door Josée Coenen, auteur van De bovenkamer. Vormgeving Marjo Starink Bazalt 2016 Voor meer

Nadere informatie

Taalbeschouwelijke termen bao so 2010

Taalbeschouwelijke termen bao so 2010 1 Bijlage: Vergelijking taalbeschouwelijke termen leerplannen basisonderwijs en secundair onderwijs In deze lijst vindt u in de linkerkolom een overzicht van de taalbeschouwelijke termen uit het leerplan

Nadere informatie

OPLEIDINGEN MAATSCHAPPELIJKE ZORG AVENTUS APELDOORN / DEVENTER STUDIEWIJZER

OPLEIDINGEN MAATSCHAPPELIJKE ZORG AVENTUS APELDOORN / DEVENTER STUDIEWIJZER OPLEIDINGEN MAATSCHAPPELIJKE ZORG AVENTUS APELDOORN / DEVENTER STUDIEWIJZER BOL/BBL NEDERLANDS 3F module 1 Taalbegrip en taalverzorging basisfase Cohort 2018 2021 kwartiel 1 en 2 DOELSTELLINGEN: 1. Aan

Nadere informatie

PIT HAVO-2 +HAVO/VWO Onderdeel: Spelling H1 en H2 Algemene informatie: Wat moet je kennen: Wat moet je kunnen: Toetsing:

PIT HAVO-2 +HAVO/VWO Onderdeel: Spelling H1 en H2 Algemene informatie: Wat moet je kennen: Wat moet je kunnen: Toetsing: PIT HAVO-2 +HAVO/VWO-2 2016-2017 Vak: Nederlands Onderdeel: Spelling H1 en H2 Lesperiode: 1 Aantal lessen per week: 4 Hoofdstuk: 1 en 2 Extra materiaal: Nieuw Nederlands Online De leerling kent de volgende

Nadere informatie

1 WOORDSOORTEN 3 2 ZINSDELEN 8

1 WOORDSOORTEN 3 2 ZINSDELEN 8 Deel 1 Grammatica 1 1 WOORDSOORTEN 3 1.1 Tot welke woordsoort behoren de onderstreepte woorden in de volgende zinnen? 3 1.2 Multiple choice. Benoem de onderstreepte woorden 4 1.3 Benoem de onderstreepte

Nadere informatie

De doelgroep. Wat is eenvoudig schrijven

De doelgroep. Wat is eenvoudig schrijven Dit is een stuk over eenvoudig schrijven. Het is bedoeld om het belang van eenvoudig schrijven te laten zien en te helpen bij het schrijven van brieven of verslagen voor cliënten. Eenvoudig schrijven is

Nadere informatie

Basisvaardigheden Nederlands Deel 1 van 2

Basisvaardigheden Nederlands Deel 1 van 2 Basisvaardigheden Nederlands Deel 1 van 2 Colofon Auteur: Hanneke Molenaar Inhoudelijke redactie: Ina Berlet Redactie: Edu Actief b.v. Vormgeving: Crius Group Illustraties: Edu Actief b.v. Titel: Basisvaardigheden

Nadere informatie

PrOmotie. Cultuur en Maatschappij. Werkboek Tijd voor jezelf

PrOmotie. Cultuur en Maatschappij. Werkboek Tijd voor jezelf PrOmotie Cultuur en Maatschappij Werkboek Tijd voor jezelf Colofon Auteurs: Onder redactie van: Met dank aan: Vormgeving: Illustraties: Drukwerk: Mieke van Wieringen, Caroline van den Kommer Ina Berlet

Nadere informatie

Nederlands voor Arabisch taligen A0 A1/A2

Nederlands voor Arabisch taligen A0 A1/A2 Auteur boek: مو لف الكتاب: Vera Lukassen Titel boek: Nederlands voor Arabisch taligen كتاب : الھولندي للناطقین باللغة العربیة المستوى Niveau A0 A2, A0 A2 2015, Serasta Uitgegeven in eigen beheer info@serasta.nl

Nadere informatie

Taal op niveau Schrijven Op weg naar niveau

Taal op niveau Schrijven Op weg naar niveau Taal op niveau Schrijven Op weg naar niveau 1F Naam: Groep: Uitgeverij: Edu Actief b.v. Meppel Auteur: Annemieke Struijk Redactie: Edu Actief b.v. Meppel Inhoudelijke redactie: Elma Draaisma en Willem

Nadere informatie

Vak: Nederlands EBR Klas: IG 2 mh/hv Onderdeel: Leesvaardigheid Algemene informatie: Wat moet je kennen: Wat moet je kunnen: Toetsing:

Vak: Nederlands EBR Klas: IG 2 mh/hv Onderdeel: Leesvaardigheid Algemene informatie: Wat moet je kennen: Wat moet je kunnen: Toetsing: Vak: Nederlands EBR Klas: IG 2 mh/hv Onderdeel: Leesvaardigheid Lesperiode: 5 Nieuw Nederlands 5 e editie Hoofdstuk: 4 Blz. 127 t/m 12 Nieuw Nederlands Online H 1 t/m 4, onderdeel Lezen extra en Test Nieuwsbegrip

Nadere informatie

Taalverzorging voor 1F Spelling

Taalverzorging voor 1F Spelling Nederlands Taalverzorging voor 1F Spelling Deel 2 van 3 Colofon Auteur: Ruud Schinkel Inhoudelijke redactie: Ina Berlet Redactie: Edu Actief b.v. Vormgeving: Crius Group Illustraties: Edu Actief b.v. Nederlands

Nadere informatie

Ambitie.info. BPV Werken in de detailhandel, goederen komen binnen

Ambitie.info. BPV Werken in de detailhandel, goederen komen binnen Ambitie.info BPV Werken in de detailhandel, goederen komen binnen Colofon Uitgeverij: Uitgeverij Edu Actief b.v. Meppel Auteur: M. Steenbergen Redactie: Uitgeverij Edu Actief b.v. Meppel Inhoudelijke redactie:

Nadere informatie

6,3. Samenvatting door een scholier 1419 woorden 14 februari keer beoordeeld. Nederlands. Samenvatting van Topniveau blok 4. 3.

6,3. Samenvatting door een scholier 1419 woorden 14 februari keer beoordeeld. Nederlands. Samenvatting van Topniveau blok 4. 3. Samenvatting door een scholier 1419 woorden 14 februari 2003 6,3 106 keer beoordeeld Vak Methode Nederlands Topniveau Samenvatting van Topniveau blok 4 3.1 Tekstdoelen soorten tekstdoelen informeren overtuigen

Nadere informatie

PrOmotie. Seksuele vorming. Werkboek 2 Veilig vrijen

PrOmotie. Seksuele vorming. Werkboek 2 Veilig vrijen PrOmotie Seksuele vorming Werkboek 2 Veilig vrijen Colofon Auteur: Onder redactie van: Tekstredactie: Vormgeving: Illustraties: Drukwerk: Aveline Dijkman (DAT) Aveline Dijkman (DAT), Edu Actief Edu Actief

Nadere informatie

Programma van Inhoud en Toetsing (PIT)

Programma van Inhoud en Toetsing (PIT) Lesperiode: 1 week 36 t/m week 38 Hoofdstuk: Spelling 2 t/m 6 De stam van het werkwoord Splitsbare werkwoorden Persoonsvorm tegenwoordige tijd en de bijbehorende regel De stam van werkwoorden kunnen noteren

Nadere informatie

Programma van Inhoud en Toetsing (PIT)

Programma van Inhoud en Toetsing (PIT) Schooljaar 2015 2016 Nederlands havo vwo 1 Lesperiode: 1 week 36 t/m week 38 Hoofdstuk: Spelling H 2 t/m 6 De stam van het werkwoord Splitsbare werkwoorden Persoonsvorm tegenwoordige tijd en de bijbehorende

Nadere informatie

Programma van Inhoud en Toetsing (PIT)

Programma van Inhoud en Toetsing (PIT) Onderdeel: Hoofdstuktoets [Je leert over] onderwerp, deelonderwerpen en hoofgedachte. 2F Ik kan onderwerp en deelonderwerpen van een tekst vinden. 2F Ik kan de hoofdgedachte van een tekst vinden. 2F Ik

Nadere informatie

Handleiding schrijven voor Wiki

Handleiding schrijven voor Wiki Handleiding schrijven voor Wiki Durf, begin Wees niet bang om te schrijven. Begin gewoon met schrijven. Pas als je klaar bent, kijk je naar de regels en pas je de tekst aan. Perfectie bestaat niet. Als

Nadere informatie

Taal op niveau Luisteren Op weg naar niveau

Taal op niveau Luisteren Op weg naar niveau Taal op niveau Luisteren Op weg naar niveau 1F Naam: Groep: Uitgeverij: Edu Actief b.v. Meppel Auteur: Annemieke Struijk Redactie: Edu Actief b.v. Meppel Vormgeving: Edu Actief b.v. Meppel Illustraties:

Nadere informatie

Inhoud. Inleiding 15. Deel 1 Spelling 18

Inhoud. Inleiding 15. Deel 1 Spelling 18 Inhoud Deel 1 Spelling 18 Inleiding 15 1 Grondbeginselen van de Nederlandse spelling 21 1.1 Verschil tussen klank en letter 22 1.2 Hoofdregels 22 1.3 Interactie tussen de regels 24 1.4 Belang van de regel

Nadere informatie

Rekenen Meten en meetkunde. voor 1F

Rekenen Meten en meetkunde. voor 1F Rekenen Meten en meetkunde Tijd voor 1F Colofon Auteur: Daphne Ariaens Eindredactie: Jiska van Hall, Christie Hofmeester Redactie: Edu Actief b.v. Vormgeving: Crius Group Illustraties: Edu Actief b.v.,

Nadere informatie

Programma van Inhoud en Toetsing (PIT)

Programma van Inhoud en Toetsing (PIT) 2015-2016 Onderdeel: Spelling Lesperiode: week 1 t/m week 3 Aantal lessen per week: 4 Methode: Nieuw Nederlands 5 e editie Hoofdstuk: 1F Spelling: verdubbeling en verenkeling. 1F Spelling: vorming van

Nadere informatie

Programma van Inhoud en Toetsing (PIT)

Programma van Inhoud en Toetsing (PIT) Vak: Nederlands Programma van Inhoud en Toetsing (PIT) 2016-2017 Lesperiode: 1 Hoofdstuk: Spelling 2 t/m 6 De stam van het werkwoord Splitsbare werkwoorden Persoonsvorm tegenwoordige tijd en de bijbehorende

Nadere informatie

De bovenkamer. Het gebruik van De bovenkamer bij Taal actief. Josée Coenen. een kleurrijke grammatica van het Nederlands

De bovenkamer. Het gebruik van De bovenkamer bij Taal actief. Josée Coenen. een kleurrijke grammatica van het Nederlands Josée Coenen De bovenkamer een kleurrijke grammatica van het Nederlands Het gebruik van De bovenkamer bij Taal actief Bij de verschillende onderdelen van Taal actief kunt u onderdelen uit De bovenkamer

Nadere informatie

Loopbaanoriëntatie -begeleiding

Loopbaanoriëntatie -begeleiding Ik, leren en werken Loopbaanoriëntatie en -begeleiding Loopbaanlogboek voor fase 2 Voorbereiding Colofon Auteur: Edu Actief b.v. Redactie: Edu Actief b.v. Vormgeving: Edu Actief b.v. Illustraties: Edu

Nadere informatie

Praktische sectororiëntatie. De 4 sectoren

Praktische sectororiëntatie. De 4 sectoren Praktische sectororiëntatie De 4 sectoren Colofon Auteurs: Jacobien Ubbink, Ronald Broos (ROC West Brabant), Hanneke Molenaar, Anja Reimert (Graafschapcollege), Clem Witsel (Graafschapcollege) Redactie:

Nadere informatie

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER. NORIT 250 mg tabletten NORIT 200 mg capsules, hard

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER. NORIT 250 mg tabletten NORIT 200 mg capsules, hard NORIT BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER NORIT 250 mg tabletten NORIT 200 mg capsules, hard Actieve kool Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke

Nadere informatie

HORECA EN BAKKERIJ REKENEN IN DE KEUKEN EN DE BAKKERIJ TENDENS WERKBOEK REKENEN IN DE KEUKEN EN DE BAKKERIJ

HORECA EN BAKKERIJ REKENEN IN DE KEUKEN EN DE BAKKERIJ TENDENS WERKBOEK REKENEN IN DE KEUKEN EN DE BAKKERIJ HORECA EN BAKKERIJ REKENEN IN DE KEUKEN EN DE BAKKERIJ TENDENS WERKBOEK REKENEN IN DE KEUKEN EN DE BAKKERIJ BASISBEROEPSGERICHTE LEERWEG KADERBEROEPSGERICHTE LEERWEG. Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v.

Nadere informatie

Taal op niveau Schrijven niveau 1F

Taal op niveau Schrijven niveau 1F Taal op niveau Schrijven niveau 1F Naam: Groep: Uitgeverij: Edu Actief b.v. Meppel Auteur: Annemieke Struijk Redactie: Edu Actief b.v. Meppel Inhoudelijke redactie: Jos Schuurman Vormgeving: Edu Actief

Nadere informatie

De toestand van een tekst. Een diagnose volgens het CCC-model. Jan Renkema en Laura Kloet. 1. Inleiding

De toestand van een tekst. Een diagnose volgens het CCC-model. Jan Renkema en Laura Kloet. 1. Inleiding De toestand van een tekst Een diagnose volgens het CCC-model Jan Renkema en Laura Kloet 1. Inleiding Bijna elke tekstschrijver, voorlichter of communicatieconsulent kent de onbevredigende situatie die

Nadere informatie

Handleiding e-mail. Aan de slag. in beroep en bedrijf. Handleiding e-mail

Handleiding e-mail. Aan de slag. in beroep en bedrijf. Handleiding e-mail Aan de slag in beroep en bedrijf Branche Uitgevers 1 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand dan wel openbaar gemaakt

Nadere informatie

Lesstof. Formuleren 4F

Lesstof. Formuleren 4F Lesstof Formuleren 4F INHOUD LESSTOF... 1 INLEIDING... 3 STRUCTUUR... 3 INHOUD... 5 Lesstof Formuleren 4F 2 INLEIDING Muiswerkprogramma s zijn programma s voor het onderwijs. De programma s zijn verkrijgbaar

Nadere informatie

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER. Duphalac, stroop 667 mg /ml

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER. Duphalac, stroop 667 mg /ml BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER Duphalac, stroop 667 mg /ml Lees de hele bijsluiter zorgvuldig door voordat u start met het gebruik van dit geneesmiddel. - Bewaar deze bijsluiter, het kan

Nadere informatie

Zakelijke correspondentie Nederlands les- en werkboek

Zakelijke correspondentie Nederlands les- en werkboek Zakelijke correspondentie Nederlands les- en werkboek Bezoek- en postadres: Bredewater 16 2715 CA Zoetermeer info@uitgeverijbos.nl www.uitgeverijbos.nl 085 2017 888 Aan de totstandkoming van deze uitgave

Nadere informatie

Gevarieerde Spelling is een programma voor het leren van de belangrijkste spellingregels van het Nederlands.

Gevarieerde Spelling is een programma voor het leren van de belangrijkste spellingregels van het Nederlands. Gevarieerde Spelling Gevarieerde Spelling is een programma voor het leren van de belangrijkste spellingregels van het Nederlands. Doelgroep Gevarieerde Spelling Gevarieerde Spelling is bedoeld voor leerlingen

Nadere informatie

Tekstkwaliteit. Gastcollege ONETS. Jan Renkema

Tekstkwaliteit. Gastcollege ONETS. Jan Renkema Tekstkwaliteit Gastcollege ONETS Jan Renkema Van egoland naar anderland Het bezinningsbordes Van onderwerp naar inhoud De doelen van de schrijver Open Verborgen De lezer Verwachtingen Weerstanden 2 Het

Nadere informatie

handel en administratie instructie-/werkboek, deel 1

handel en administratie instructie-/werkboek, deel 1 4611_HA_WB_1_orientatie_k 26-05-2005 09:16 Pagina 1 handel en administratie instructie-/werkboek, deel 1 Kaderberoepsgerichte leerweg Annie Bosma Paul F.C. Croese Maarten van Esch Hans Kamerbeek Arie Reijn

Nadere informatie

PrOmotie. Cultuur en maatschappij. Werkboek Gezond eten

PrOmotie. Cultuur en maatschappij. Werkboek Gezond eten PrOmotie Cultuur en maatschappij Werkboek Gezond eten Colofon Auteur: Adviezen: Onder redactie van: Tekstredactie: Vormgeving: Illustraties: Drukwerk: Gerda Verheij Aveline Dijkman (Sociale Competentie)

Nadere informatie

handel en administratie automatisering in de economie

handel en administratie automatisering in de economie handel en administratie automatisering in de economie Basisberoepsgerichte leerweg Kaderberoepsgerichte leerweg Toon Bolk Caroline Kok Teun de Lange Joke van Lienen colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v.

Nadere informatie

PrOmotie. Cultuur en Maatschappij. Werkboek Rondkomen

PrOmotie. Cultuur en Maatschappij. Werkboek Rondkomen PrOmotie Cultuur en Maatschappij Werkboek Rondkomen Colofon Auteurs: Mieke van Wieringen, Ruud Schinkel Onder redactie van: Ina Berlet (SLO), Enschede en Sluiter boekproductie, Lelystad Met dank aan: Aveline

Nadere informatie

Programma van Inhoud en Toetsing (PIT)

Programma van Inhoud en Toetsing (PIT) 2018-2019 Klas: HV1 Lesperiode: 1 + 2 Diploma grammatica Methode: Nieuw Nederlands 5 e editie Hoofdstuk: Grammatica HF 1 t/m 6 Bladzijde: 25 t/m 30, 67 t/m 72, 109 t/m 114, 151 t/m 156, 193 t/m 198, 235

Nadere informatie

Seksuele vorming Ik Sova. Ik.indd 1 29/09/14 07:58

Seksuele vorming Ik Sova. Ik.indd 1 29/09/14 07:58 Seksuele vorming Colofon Auteur: Mandy Rooker, werkzaam bij On(der)wijs Goed! Eindredactie: Daphne Ariaens Redactie: Edu Actief b.v. Vormgeving: Crius group Illustraties: Edu Actief b.v. Titel: Seksuele

Nadere informatie

module keukencalculaties mbo koksopleiding Barend Bakkenes

module keukencalculaties mbo koksopleiding Barend Bakkenes module keukencalculaties mbo koksopleiding Barend Bakkenes colofon Uitgeverij: Auteur: Eindredactie: Foto s: Vormgeving: Drukwerk: Uitgeverij Edu Actief b.v. Meppel Barend Bakkenes Uitgeverij Edu Actief

Nadere informatie

Werken in een bouwmarkt

Werken in een bouwmarkt 16 Werken in een bouwmarkt Naam:... Klas:... Colofon Uitgeverij: Edu Actief bv Meppel Auteur: Arie Reijn Redactie: Edu Actief bv Meppel Inhoudelijke redactie: Arie Reijn Stramienontwerp: Herman ten Kate

Nadere informatie

Nederlands. Schrijven. voor 1F Deel 1 van 5

Nederlands. Schrijven. voor 1F Deel 1 van 5 Nederlands Schrijven voor 1F Deel 1 van 5 Colofon Auteur: Mieke Lens Inhoudelijke redactie: Ina Berlet Redactie: Edu Actief b.v. Vormgeving: PPMP Prepress, Wolvega Illustraties: Edu Actief b.v. Titel:

Nadere informatie

Onderdeel: LEZEN Docent: RKW Algemene informatie: Wat moet je kennen: Wat moet je kunnen: Toetsing:

Onderdeel: LEZEN Docent: RKW Algemene informatie: Wat moet je kennen: Wat moet je kunnen: Toetsing: Rapportperiode 1 Vak: Nederlands Onderdeel: LEZEN Docent: RKW 1 Aantal lessen per week: 4 Methode: Lees Mee Hoofdstuk: Blok 1 t/m 6 Blz. Weging: 1x 3x woordmixtoets 3x leestoets In totaal 6 cijfers Studievaardigheden:

Nadere informatie

PrOmotie. Cultuur en maatschappij. Werkboek Leuk wonen

PrOmotie. Cultuur en maatschappij. Werkboek Leuk wonen PrOmotie Cultuur en maatschappij Werkboek Leuk wonen Colofon Auteur: Adviezen: Onder redactie van: Met dank aan: Tekstredactie: Vormgeving: Illustraties: Drukwerk: Carolien van den Kommer, Gerda Verheij

Nadere informatie

CONCEPT. Domein A 1: Lezen van zakelijke teksten. Tussendoelen Nederlands onderbouw vo havo/vwo

CONCEPT. Domein A 1: Lezen van zakelijke teksten. Tussendoelen Nederlands onderbouw vo havo/vwo Tussendoelen Nederlands onderbouw vo havo/vwo Domein A 1: Lezen van zakelijke teksten Subdomein A 1.1: Woordenschat 1.1 h/v de betekenis van onbekende woorden afleiden uit de context; 1.2 h/v de betekenis

Nadere informatie

Inhoud. 1 Spelling 10

Inhoud. 1 Spelling 10 Inhoud 1 Spelling 10 1 geschiedenis van de friese spelling (stavering) in het kort 10 2 spellingregels 12 Hulpmiddelen 12 Klinkers en medeklinkers 12 Lettergrepen 13 Stemhebbend en stemloos 13 Basisregels

Nadere informatie

Colofon. Titel: Xact groen Wiskunde deel 2 ISBN: 978 90 3720 834 4 NUR: 124 Trefwoord: Wiskunde groen

Colofon. Titel: Xact groen Wiskunde deel 2 ISBN: 978 90 3720 834 4 NUR: 124 Trefwoord: Wiskunde groen Colofon 1 Colofon Titel: Xact groen Wiskunde deel 2 ISBN: 978 90 3720 834 4 NUR: 124 Trefwoord: Wiskunde groen Uitgeverij: Edu Actief b.v. Meppel Auteurs: E. Benthem, J. Broekhuizen, H. La Poutré, J. Bruinsma,

Nadere informatie

Taal in beeld Spelling in beeld

Taal in beeld Spelling in beeld Taal in beeld/ / Spelling in beeld Kerndoelanalyse SLO Juli 2011 Verantwoording 2011 SLO (nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling), Enschede Alle rechten voorbehouden. Mits de bron wordt vermeld

Nadere informatie

* Mijn vader vindt dat je aan make-up niet te veel geld aan moet uitgeven.

* Mijn vader vindt dat je aan make-up niet te veel geld aan moet uitgeven. 1.8 Nederlands formuleren Als je zuiver Nederlands schrijft, moet je net als een verzorgde spelling een verzorgde zinsbouw gebruiken. Veel voorkomende fouten moet je daarbij vermijden. Deze fouten vind

Nadere informatie

Loopbaanoriëntatie -begeleiding

Loopbaanoriëntatie -begeleiding Ik, leren en werken Loopbaanoriëntatie en -begeleiding Loopbaanlogboek voor fase 1 Oriëntatie Colofon Auteur: Edu Actief b.v. Redactie: Edu Actief b.v. Vormgeving: Edu Actief b.v. Illustraties: Edu Actief

Nadere informatie

Werken op de verkoopadministratie

Werken op de verkoopadministratie 7 Werken op de verkoopadministratie Naam:... Klas:... Colofon Uitgeverij: Uitgeverij Edu Actief b.v. Meppel Auteur: Walter Kamphuis Redactie: Uitgeverij Edu Actief b.v. Meppel Inhoudelijke redactie: Arie

Nadere informatie

Samenvatting Nederlands Hoofdstuk 1 t/m 5, paragraaf 1, 2, 3

Samenvatting Nederlands Hoofdstuk 1 t/m 5, paragraaf 1, 2, 3 Samenvatting Nederlands Hoofdstuk 1 t/m 5, paragraaf 1, 2, 3 Samenvatting door een scholier 1653 woorden 13 februari 2011 6 16 keer beoordeeld Vak Nederlands Samenvatting H1,2,3,4,5 paragraaf 1,2,(3) Schrijfdoelen

Nadere informatie

PrOmotie. Cultuur en maatschappij. Werkboek Media 2

PrOmotie. Cultuur en maatschappij. Werkboek Media 2 PrOmotie Cultuur en maatschappij Werkboek Media 2 Colofon Auteur: Adviezen: Onder redactie van: Tekstredactie: Vormgeving: Illustraties: Drukwerk: Carolien van den Kommer, Mieke van Wieringen Aveline Dijkman

Nadere informatie

Handleiding Eetmeter. Aan de slag. in beroep en bedrijf. Handleiding Eetmeter. februari 2007

Handleiding Eetmeter. Aan de slag. in beroep en bedrijf. Handleiding Eetmeter. februari 2007 Aan de slag in beroep en bedrijf februari 2007 Branche Uitgevers 1 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand dan wel

Nadere informatie

handel en verkoop instructie-/werkboek

handel en verkoop instructie-/werkboek handel en verkoop instructie-/werkboek Basisberoepsgerichte leerweg Arie Reijn Jeroen Abbes Jacques Crins Ruud Heynen Margreet Verrij colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. Meppel Auteurs: A. Reijn, J. Abbes,

Nadere informatie

Hou het eenvoudig Effectief communiceren in organisaties

Hou het eenvoudig Effectief communiceren in organisaties Hou het eenvoudig 30-09-2008 09:10 Pagina 1 Hou het eenvoudig Effectief communiceren in organisaties Hou het eenvoudig 30-09-2008 09:10 Pagina 2 Hou het eenvoudig 30-09-2008 09:10 Pagina 3 Arie Quik Hou

Nadere informatie

De bovenkamer. Het gebruik van De bovenkamer bij Taal in Beeld. Josée Coenen. een kleurrijke grammatica van het Nederlands

De bovenkamer. Het gebruik van De bovenkamer bij Taal in Beeld. Josée Coenen. een kleurrijke grammatica van het Nederlands Josée Coenen De bovenkamer een kleurrijke grammatica van het Nederlands Het gebruik van De bovenkamer bij Taal in Beeld Bij verschillende onderdelen van de taalmethode Taal in Beeld, kunt u De bovenkamer

Nadere informatie

1.2.3 Trappen van vergelijking 20

1.2.3 Trappen van vergelijking 20 INHOUD DEEL I Woord voor woord 13 1.1 Zelfstandig naamwoord (substantief) 16 1.1.1 Definitie 16 1.1.2 Soorten 16 1.1.2.1 Soortnaam of eigennaam 16 1.1.2.2 Concrete of abstracte zelfstandige naamwoorden

Nadere informatie

handel en verkoop instructie-/werkboek, deel 1

handel en verkoop instructie-/werkboek, deel 1 4670_HV_WB_1_orientatie_k 10-05-2005 13:34 Pagina 1 handel en verkoop instructie-/werkboek, deel 1 Kaderberoepsgerichte leerweg Arie Reijn Jeroen Abbes Jacques Crins Ruud Heynen Margreet Verrij 4670_HV_WB_1_orientatie_k

Nadere informatie

Een eigen bedrijf beginnen

Een eigen bedrijf beginnen 9 Een eigen bedrijf beginnen Naam:... Klas:... Colofon Uitgeverij: Uitgeverij Edu Actief b.v. Meppel Auteur: Arie Reijn Redactie: Uitgeverij Edu Actief b.v. Meppel Inhoudelijke redactie: Arie Reijn, Ingrid

Nadere informatie

Taal op niveau Spreken niveau 1F

Taal op niveau Spreken niveau 1F Taal op niveau Spreken niveau 1F Naam: Groep: Uitgeverij: Uitgeverij Edu Actief b.v. Meppel Auteur: Elma Draaisma Redactie: Uitgeverij Edu Actief b.v. Meppel Inhoudelijke redactie: Jos Schuurman Vormgeving:

Nadere informatie

p r o j e c t b o e k WERKEN IN een sportcentrum

p r o j e c t b o e k WERKEN IN een sportcentrum p r o 8 j e c t b o e k WERKEN IN een sportcentrum Colofon Uitgeverij Auteur Vormgeving Illustraties Pictogrammen Foto s Drukwerk Met dank aan : Uitgeverij Edu Actief b.v. : M.M. Gijsbers : Tekst in Beeld

Nadere informatie

Uitgebreide basisgrammatica NT2 Jenny van der Toorn-Schutte Boom, Amsterdam

Uitgebreide basisgrammatica NT2 Jenny van der Toorn-Schutte Boom, Amsterdam Klare taal! Uitgebreide basisgrammatica NT2 Klare taal! Jenny van der Toorn-Schutte Boom, Amsterdam Tweede herziene druk, vijfde oplage, 2010 2006, Jenny van der Toorn-Schutte, Houten Behoudens de in

Nadere informatie

Woordsoorten. De woorden in een zin kunnen in een bepaalde groep worden ingedeeld. De woordsoort geeft aan tot welke groep een woord behoort.

Woordsoorten. De woorden in een zin kunnen in een bepaalde groep worden ingedeeld. De woordsoort geeft aan tot welke groep een woord behoort. Woordsoorten De woorden in een zin kunnen in een bepaalde groep worden ingedeeld. De woordsoort geeft aan tot welke groep een woord behoort. Woord Uitleg Voorbeeld Werkwoord Lidwoord Zelfstandig Bijvoeglijk

Nadere informatie

Werken in het management

Werken in het management 13 Werken in het management Naam:... Klas:... Colofon Uitgeverij: Uitgeverij Edu Actief b.v. Meppel Auteur: Monique de Bree Redactie: Uitgeverij Edu Actief b.v. Meppel Inhoudelijke redactie: Arie Reijn

Nadere informatie

PrOmotie. Seksuele vorming. Werkboek 4 Samenleven

PrOmotie. Seksuele vorming. Werkboek 4 Samenleven PrOmotie Seksuele vorming Werkboek 4 Samenleven Colofon Auteur: Onder redactie van: Tekstredactie: Vormgeving: Illustraties: Drukwerk: Aveline Dijkman (DAT) Aveline Dijkman (DAT), Edu Actief b.v. Edu Actief

Nadere informatie

Programma van Inhoud en Toetsing (PIT)

Programma van Inhoud en Toetsing (PIT) Programma van Inhoud en Toetsing (PIT) 2015-2016 Lesperiode: 1 week 36 t/m week 38 Hoofdstuk: Spelling 2 t/m 6 De stam van het werkwoord Splitsbare werkwoorden Persoonsvorm tegenwoordige tijd en de bijbehorende

Nadere informatie

nederlands Schrijven voor 1F Deel 2 van 5

nederlands Schrijven voor 1F Deel 2 van 5 nederlands Schrijven voor 1F Deel 2 van 5 Colofon Auteur: Mieke Lens Eindredactie: Ina Berlet Redactie: Edu Actief b.v. Vormgeving: Crius Group Illustraties: Edu Actief b.v. Nederlands - Schrijven voor

Nadere informatie