TU Delft krijgt downtown campus in Den Haag

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "TU Delft krijgt downtown campus in Den Haag"

Transcriptie

1 III / FACULTEIT TECHNIEK, BESTUUR EN MANAGEMENT TECHNISCHE UNIVERSITEIT DELFT TB beste opleiding Technische Bestuurskunde is de beste opleiding in de categorie Technische Bedrijfs- en Bestuurskunde. Dit is het oordeel van studenten en hoogleraren in het jaarlijkse Elsevier-onderzoek naar de beste studies. TB werd vergeleken met verwante opleidingen aan de universiteiten van Twente, Eindhoven en Groningen. Uit eerder onderzoek bleek dat alumni van TB binnen een jaar na afstuderen het hoogste netto maandsalaris verdienen. IBM-Faculty Award voor Marc Zegveld Op 12 december nam Marc Zegveld, hoofddocent bij de sectie Technology, Strategy and Entrepreneurship, de IBM-Faculty Award voor Innovation Systems in ontvangst. Deze onderscheiding is door IBM ingesteld om onderzoek en onderwijs aan toonaangevende universiteiten op het gebied van innovatiesystemen aan te moedigen. Claudia Sampaio beste afstudeerder TBM Het Universiteitsfonds Delft reikte de prijs voor de beste TBM-afstudeerder uit aan Claudia Sampaio, studente van de MSc Systems Engineering, Policy Analysis and Management. Sampaio onderzocht hoe Connexxion efficiëntere dienstregelingen kan ontwikkelen. Zij concludeerde dat dit alleen mogelijk is als zowel de algoritmes als het procesmanagement worden verbeterd. TBM-onderzoeks en -onderwijsprijzen 2005 uitgereikt De Henk G. Sol-onderzoeksprijs is uitgereikt aan Igor Mayer, Els van Daalen en Pieter Bots voor hun artikel Perspectives on policy analyses: a framework for understanding and design. De Simon Peerdeman-onderwijsprijs werd gewonnen door Gertjan de Werk en Crelis Rammelt voor de bootweek in het Colloquium Technologie in Duurzame Ontwikkeling. Zie pag. 5 en 6 Alumna Vera ten Hacken bij minister Peijs TB-alumna Vera ten Hacken, afgestudeerd op een onderzoek naar de haalbaarheid van wegbeprijzing, maakte in haar tijdelijke functie van marketing coordinator deel uit van een delegatie van Siemens die op 25 oktober 2005 een bezoek bracht aan minister Peijs van Verkeer & Waterstaat. De boodschap luidde dat kilometerbeprijzing beter en goedkoper kan dan door het platform Betalen voor Mobiliteit werd voorgesteld. Op 29 november beloofde minister Peijs de Tweede kamer dat het kabinet alles op alles zet om in 2012 kilometerheffing mogelijk te maken. ORATIE BOLKESTEIN EN LEZINGENCYCLUS MARKEREN TOENEMENDE SAMENWERKING LEIDEN-DELFT TU Delft krijgt downtown campus in Den Haag De oratie van TBM-hoogleraar Frits Bolkestein in de Nieuwe Kerk in Den Haag markeerde op 9 november de start van de University Campus The Hague, een voorgenomen joint venture van de Universiteit Leiden, de TU Delft en de Gemeente Den Haag. Ook de lezingencyclus Tussen Leiden en Delft staat in het teken van de samenwerking. In de bijeenkomst van 9 oktober werd aandacht besteed aan het parlementaire onderzoek door de Tijdelijke Commissie Infrastructuurprojecten. Samen met de Universiteit Leiden (UL) beschikt de TU Delft sinds 9 november over een downtown campus in Den Haag, het politieke centrum van Nederland. Op die datum ondertekenden de collegevoorzitters en de Haagse burgemeester Deetman op het Politieke Terras van het Haagse Stadhuis een Memorandum of Understanding, de opmaat tot een formele Leids-Haags-Delftse joint venture in de University Campus The Hague. Multi-actorsystemen De University Campus The Hague is voorgekomen uit de in 1999 door de UL en de Gemeente Den Haag opgerichte Campus Den Haag. Dit instituut verzorgt (post-) academisch onderwijs voor professionals op het gebied van de rechtsgeleerdheid, politicologie en bestuurskunde, waarbij expliciet wordt ingespeeld op de Haagse politiek-bestuurlijke en juridische context. Als uitgangspunt van de Delftse bijdrage is gekozen voor technische multi-actorsystemen in domeinen als transport, energie, ICT en ruimtelijke ontwikkeling, sinds jaar en dag het expertisegebied van de faculteit TBM. Het Delftse interdisciplinaire onderzoek en onderwijs op dit terrein sluit qua focus nauw aan op de activiteiten van de Campus Den Haag. In een later stadium kan onderwijs en onderzoek met een exclusief technische oriëntatie voor de Haagse campus worden ontwikkeld. Een van de kwartiermakers van de TU Delft op de Haagse campus is dr. Uldrik Speerstra, projectmanager Special Projects van TBM. Foto: André van Haasteren/ Foto & Digital, Leiden Concrete inbreng van de TU Delft In het businessplan wordt een aantal concrete projecten genoemd die de TU Delft in het kader van de Haagse samenwerking met Leiden overweegt. Er wordt een studie gedaan naar de haalbaarheid van een Centre for Management of Technology & Innovation. Dit onderzoekscentrum zal zich o.a. bezighouden met de rolverdeling tussen het openbaar bestuur en de markt bij de bevordering en beheersing van technologische innovatie. Een marktverkenning naar de kansen van een Haagse deeltijd-msc-opleiding in Management of Technology zal deel uitmaken van deze haalbaarheidsstudie. Ook naar andere, speciaal voor de campus te ontwikkelen, Delftse onderwijsprogramma s zullen marktverkenningen worden uitgevoerd. De TU Delft streeft er in ieder geval naar om in Den Haag met ingang van het academisch jaar de bestaande TBM-deeltijdopleiding Engineering and Policy Analysis aan te bieden. Ook zal de TU Delft een bijdrage leveren aan een gemeenschappelijk innovatief project rondom ICT in het onderwijs, gericht op flexibel, competentiegericht maatwerkonderwijs voor professionals. Tot slot zal gebruik worden gemaakt van de grote expertise van TBM op het gebied van besluitvorming over grote infrastructuurprojecten bij de ontwikkeling van een aantal gezamenlijke short track courses (mogelijk aan te bieden als incompany-trainingen). Een opmaat hiertoe werd op 9 oktober gegeven door decaan Hugo Priemus in zijn bijdrage over de Tijdelijke Commissie Infrastructuurprojecten in de lezingenreeks Tussen Leiden en Delft [zie ook pag. 2, red.]. Verder zullen er voor bedrijven en overheden cursussen worden ontwikkeld op het gebied van technologiemanagement en keuzevraagstukken rondom technologie en innovatie. Oratie van Frits Bolkestein Na de ondertekening van het Memorandum of Understanding in het Haagse stadhuis stak het hele gezelschap het Spui over om in de Nieuwe Kerk de oratie van Frits Bolkestein bij te wonen. Bolkestein werd op 1 december 2004 door Leiden en Delft tezamen benoemd tot hoogleraar Intellectuele Grondslagen van Politieke Ontwikkelingen. Zijn benoeming stond in het teken van de toenemende samenwerking tussen beide universiteiten en om die reden was er gekozen voor een locatie nabij de Haagse campus. Uiteraard speelde de uitnemende staat van dienst van de nieuwe hoogleraar in de Haagse politiek daarbij ook een rol. In aanwezigheid van onder andere twee Rectores Magnifici, twee pedellen, tweemaal zoveel hoogleraren als gewoonlijk bij een oratie aanwezig zijn, en een aantal VVD-coryfeeën (zoals Gerrit Zalm, Jozias van Aartsen, Frits Korthals Altes, Frans Weisglas en Bengt Korthals) sprak Bolkestein een rede uit die meer over politieke ontwikkelingen dan over intellectuele grondslagen ging. Hoe Europa zijn zelfvertrouwen kwijtraakte... Bolkesteins voornaamste boodschap was dat de Europese Unie dreigt te verworden tot niet meer dan een grote interne markt. De idealistische doelstellingen uit het Verdrag van Rome zullen worden gefrustreerd. Hij acht de verschillen in waarden tussen Europese landen te groot om van een gemeenschappelijke identiteit te kunnen spreken. De Europese Unie wordt volgens hem alleen bijeengehouden door nationale belangen. De toetreding van Turkije tot de EU wijst hij af. Een vergelijking tussen de EU en de Verenigde Staten valt uit in het voordeel van de VS: daar is de bevolking gemotiveerder en meer bereid risico s te nemen. Europa is zijn zelfvertrouwen kwijt. Het maakt zich volgens Bolkestein zorgen om de aanwezigheid van grote groepen islamitische minderheden en over de geringe economische groei (mede veroorzaakt

2 2 TBM-Quarterly is het huisorgaan van de faculteit Techniek, Bestuur en Management van de TU Delft. Samenstelling, tekst en eindredactie Temming Tekstproducties, Delft Ontwerp en vormgeving Heike Slingerland bno, Vlaardingen Fotografie Herman Kempers, Delft Druk JB&A Grafische Communicatie, Wateringen Vertalingen Taalcentrum VU, Amsterdam Oplage NL versie 3500, ENG versie 400 Met bijdragen van Marc Bosma Laurens Nolet Hugo Priemus Jolien Ubacht Faculteit Techniek, Bestuur en Management, TU Delft Jaffalaan 5 Postbus GA Delft T F E info@tbm.tudelft.nl I TBM-Quarterly is als PDF beschikbaar op This journal is also available in English. To receive a copy please call or send an e- mail to info@tbm.tudelft.nl vervolg van pag. 1: TU Delft krijgt downtown campus in Den Haag door te kleine investeringen in universiteiten). Kernopmerking in het kader van zijn leerstoel was de volgende: In mijn visie gaat dit [het Europese verlies van zelfvertrouwen, red.] terug op de Eerste Wereldoorlog, de verwarring van het Interbellum, de Tweede Wereldoorlog en de moord op de Joden; en is dit alles versterkt door de culturele revolutie van 1968 en de jaren daarna. Aan het eind van zijn rede sprak Bolkestein de hoop uit dat hij Delftse en Leidse studenten kan stimuleren onderzoek te doen naar de rol die intellectuelen hebben gespeeld bij drie grote gebeurtenissen in de 20e eeuw: opkomst en ondergang van totalitaire dictaturen, de dekolonisatie en de eenwording van Europa. Zie ook het verslag van de bijeenkomst in de lezingenreeks Tussen Leiden en Delft over de Tijdelijke Commissie Infrastructuurprojecten hiernaast. Op 11 oktober wijdde de University Campus The Hague in haar lezingenreeks een bijeenkomst aan de Tijdelijke Commissie Infrastructuurprojecten (TCI). Deze commissie werd door de Tweede Kamer ingesteld om de grip van het parlement op de besluitvorming over grote projecten te vergroten. Het werd een ideaal bestuurskundecollege, met input vanuit de wetenschap, de politiek en het departement van Verkeer en Waterstaat. De bijeenkomst werd geleid door de Leidse hoogleraar Bestuurskunde Jouke de Vries, die allereerst het woord gaf aan Hugo Priemus. Priemus was uitgenodigd in zijn rol van voormalig onderzoekscoördinator van de tijdelijke commissie. De TCI heeft weinig gloednieuwe feiten verzameld, geeft hij toe, maar zij heeft het besluitvormingsproces wel vreselijk mooi in beeld gebracht. En hoewel de dossiers over de Betuweroute en de HSL-Zuid nauwelijks met droge ogen te lezen zijn, was het niet het doel van de TCI om bewindslieden af te straffen, maar om lering te trekken uit het gebeurde en de Tweede Kamer betere controleinstrumenten in handen te geven. Wat heeft de TCI gedaan? De directe aanleiding voor de instelling van de TCI was de risicoreservering van 985 miljoen voor de HSL- Zuid en de Betuweroute die verstopt was in de begroting 2003 van Verkeer & Waterstaat. De Kamer was de kostenoverschrijdingen beu en besloot een parlementair onderzoek in te stellen. Priemus zet eerst uiteen wat de TCI heeft gedaan. De commissie ontwikkelde een toetsingskader dat de Tweede Kamer in staat stelt haar grip op de besluitvorming over grote infrastructurele projecten te vergroten en haar controle op de uitvoering te verstevigen. De TCI vatte haar taak zelfs ruimer op: zij heeft ook aandacht besteed aan het controlerend vermogen van het parlement in het algemeen. Parallel aan het ontwerpen van het toetsingskader reconstrueerde de TCI het verloop van de projecten Betuweroute en HSL-Zuid. De uitkomsten daarvan werden geconfronteerd met het toetsingskader. TIJDELIJKE COMMISSIE INFRASTRUCTUURPROJECTEN OP DE UNIVERSITY CAMPUS THE HAGUE Mooi rapport, maar de politiek aarzelt Nadat het kader definitief was vastgesteld, werd het toegepast op het toekomstige project de Zuiderzeelijn, omdat dit een vergelijkbaar project was en de regering hiervoor al enige miljarden had gereserveerd. De conclusie luidde dat nut en noodzaak van de Zuiderzeelijn niet waren aangetoond. Het advies van de commissie luidde dan ook om de besluitvorming terug te draaien. Het toetsingskader Bij de ontwikkeling van het toetsingskader, vervolgt Priemus, is gebruik gemaakt van bestaande wetenschappelijke inzichten rondom grote projecten. De twee grootste gevaren zijn entrapment (verstrikking, waardoor er geen weg terug mogelijk lijkt) en contested information (omstreden informatie, leidend tot tijdrovende en geldverslindende rapportenoorlogen ). Het is belangrijk dat er in het traject een aantal duidelijke go/no-go beslismomenten zitten. In de prioritiseringsfase vindt een integrale beleidsafweging plaats. Er wordt gestart met een afweging van nut en noodzaak, er wordt een probleemanalyse uitgevoerd en verschillende alternatieve oplossingsrichtingen worden met elkaar vergeleken. Vervolgens wordt er een toelatingsbesluit genomen, dat het startpunt vormt van de uitwerkingsfase. Deze moet het karakter hebben van een open leerproces waarin verschillende alternatieven worden geëxploreerd. In het uitvoeringsbesluit committeert men zich dan aan een oplossing en worden er bedragen gereserveerd voor de uitvoering. Ook heeft de TCI voorstellen gedaan om het systeem van checks and balances te verstevigen. Een voorbeeld daarvan is de suggestie om grote infrastructuurprojecten voortaan sterker in de nieuwe Wet ruimtelijke ordening in te bedden, zodat de monopoliepositie van V&W wordt gebroken. Adri Duivesteijn: Er is een nieuwe kabinetsformatie nodig om de aanbevelingen te kunnen doorvoeren. Foto s: Aad Kluyt, Delft Hugo Priemus: De TCI heeft het besluitvormingsproces vreselijk mooi in beeld gebracht. Duivesteijn: kabinetsformatie nodig De tweede spreker was Adri Duivesteijn, Tweede-Kamerlid voor de PvdA en voorzitter van de TCI. Hij erkent dat de bevindingen op belangrijke momenten buitengewoon ontluisterend waren voor de Tweede Kamer. Soms kreeg zij geen grip op de projecten, soms wilde zij dat zelfs niet, om opportunistische redenen. Hij laat de bevindingen van de TCI de revue passeren en benadrukt dat de politiek hier veel van heeft geleerd. Desondanks is zijn slotwoord tamelijk somber van toon. De TCI heeft veel bereikt, het onderwerp staat op de agenda, en het project Zuiderzeelijn wordt opnieuw tegen het licht gehouden. Maar over de uitwerking van het rapport ben ik niet al te optimistisch. Minister Peijs wijst een sterkere rol van de ruimtelijke ordening bij de voorbereiding van grote projecten af. Minister Zalm wil de geldverdeling laten zoals zij is en de Kamer twijfelt of zij zich in deze tijden van bezuinigingen wel wil versterken. Ik denk dat er een kabinetsformatie voor nodig is om bij alle partijen weer de benodigde openheid te krijgen en onze aanbevelingen eendimensionaal te kunnen doorvoeren. Fukken: hoe wordt V&W TCI-proof? De derde spreker, Jeroen Fukken (projectmanager van het project Zuiderzeelijn) meldt dat de bevindingen van de TCI extra urgentie verleenden aan de veranderopgave van het ministerie van Verkeer & Waterstaat. Kritiekpunten die uit het onderzoek naar voren kwamen, waren bijvoorbeeld dat V&W een clientèledepartement is en geen bestuursdepartement, dat het een dubbelrol speelt bij grote projecten (coördinerend initiator én belang- hebbende) en dat het teveel gebruik maakt van externe expertise, waardoor er intern geen kennis wordt opgebouwd, bijvoorbeeld over publiek-private samenwerking. De kritiek is verwerkt in de doelen van het veranderingsproces, het gehele departement wordt TCI-proof ingericht. Als projectmanager staat Fukken voor allerlei uitdagingen, omdat de Zuiderzeelijn is uitgeroepen tot voorbeeldproject. Hij wijst erop dat in het nieuwe plan van aanpak goed naar de richtlijnen van het toetsingskader is gekeken. Volgens hem bleek uit het TCI-rapport dat er sprake was van een misverstand tussen V&W en de Kamer. Doordat er een prijsvraag was uitgeschreven, meende de Kamer dat het project al in de uitwerkingsfase verkeerde, terwijl het departement de aanbesteding beschouwde als een haalbaarheidstest. De nut- en noodzaakdiscussie was kennelijk niet geland, het project moest terug naar het begin van de voorbereidingsfase. Deze uitspraak brengt bij Hugo Priemus een onmiddellijke reactie teweeg: Het is geen kwestie van landen. Het ministerie moet haar huiswerk overdoen, we moeten terug naar de initiatieffase. Fukken kondigt aan dat de conceptstructuurvisie, op basis waarvan het kabinet tot een conceptvoornemen kan komen, in april 2006 klaar zal zijn. Het geheel gaat dan de inspraak in, zodat nog voor de zomer met de Kamer het nuten noodzaakdebat over de Zuiderzeelijn gevoerd kan worden. Jeroen Fukken: Het gehele departement van Verkeer & Waterstaat wordt TCI-proof ingericht. Rectificatie In TBM-Quarterly III, 3 (17 oktober 2005) staat in het artikel Computerondersteuning bij samenwerken, beslissen en trainen (pag. 2) dat de beschreven ICTO-projecten werden uitgevoerd in het kader van het toonaangevende project IMAGO. Dit is niet juist. Het IMAGO-project is inmiddels afgerond; een deel van de activiteiten zijn in de staande organisatie overgenomen door het bureau Onderwijs & Studentenzaken. Het bureau O&S stelt elk jaar een beperkt budget beschikbaar (circa ) voor vernieuwing in het onderwijs met behulp van ICT. Informatie: Sofia Dopper (S.M.Dopper@tbm.tudelft.nl)

3 3 TBM VERSTERKT WETENSCHAPPELIJKE OUTPUT MET OOD-BESPARINGEN Project Organisatie Ondersteunende Diensten bij TBM door Marc Bosma Voor TBM heeft het project Organisatie Ondersteunende Diensten (OOD), eerder dan werd verwacht, geleid tot extra bestedingsruimte voor de versterking van de wetenschappelijke output. Oorzaak hiervan zijn de teruglopende personeelslasten. TBM diende eerder dit jaar bij het College van Bestuur een voorstel in voor de besteding van de OOD-besparingen. Op basis hiervan is aan de faculteit een extra subsidie van euro toegekend. In 2003 wezen benchmarks uit dat bij de TU Delft de kerntaken onderwijs, onderzoek en kennisvalorisatie onvoldoende effectief en efficiënt ondersteund werden. Het College van Bestuur besloot het traject OOD op te starten dat moest bijdragen aan positieverbetering van de TU Delft, nationaal en internationaal. Het ging hierbij om het verbeteren van de wetenschappelijk prestaties enerzijds en om stroomlijning en optimalisering van de ondersteunende diensten anderzijds. Belangrijk uitgangspunt was dat besparingen in de ondersteunende processen ten gunste zouden komen van de verbetering van de wetenschappelijke output in brede zin (onderwijs, onderzoek én kennisvalorisatie), onder andere door uitbreiding van het wetenschappelijke personeel. Op wetenschappelijk gebied werden onder meer de volgende doelstellingen geformuleerd: hoger studierendement, kortere afstudeertijd, meer en betere wetenschappelijke prestaties, meer promovendi, meer buitenlandse studenten en meer honours studenten. Bestedingsdoelen Het extra bedrag van euro dat het College van Bestuur aan TBM heeft toegewezen om de wetenschappelijke output te versterken, zal aan uiteenlopende doelen worden besteed. Een deel wordt ingezet om tweede en derde geldstroomactiviteiten te stimuleren. Projectvoorstellen die bij NWO/STW met een A-score of een B-score werden gehonoreerd, maar wegens de eindigheid van budgetten niet werden gefinancierd, kunnen nu door de faculteit financieel worden ondersteund. Een tweede bestedingsdoel is de documentatie van de body of knowledge van de faculteit. Het gaat hierbij om initiatieven die worden genomen om de door TBM ontwikkelde wetenschappelijke inzichten vast te leggen in wetenschappelijke artikelen en (hand)boeken. Ook de organisatie van conferenties, seminars en dergelijke valt hieronder. Voorts wordt het met het bedrag mogelijk om actief aan talent scouting te doen. De faculteit zal opdracht geven om - bijvoorbeeld door middel van citatie-analyse - de academische toppers in de wereld op de voor TBM relevante vakgebieden in kaart te brengen. Ten slotte wordt de extra financiering gebruikt om samenwerking te stimuleren tussen de drie technische universiteiten op het gebied van internationaal ondernemerschap en projectmanagement. Met de decanen van de zusterfaculteiten van TBM in Twente en Eindhoven zijn afspraken gemaakt over de instelling van een gezamenlijke wisselleerstoel Internationaal Ondernemerschap. Streven is dit gebied vervolgens uit te bouwen in de richting van Project Management. Nieuwe afdelingen In het project Organisatie Ondersteunende Diensten wordt aan de afdelingen een grotere rol toegekend. TBM heeft de organisatorische herijking aangegrepen om haar afdelingsstructuur te herzien. De faculteit kent per vijf afdelingen in plaats van de huidige drie (zie kader). Belangrijkste reden voor de wijziging is dat de secties binnen de afdelingen onvoldoende inhoudelijke cohesie vertoonden. In de nieuwe opzet is de ordening van de secties naar afdelingen meer in overeenstemming Herziene afdelingsstructuur TBM per SERVICE-ONDERWIJS & DIDACTIEK dr. Rien Elling Instituut voor Techniek & Communicatie Studium Generale Onderwijskundig Centrum Focus Sectie Edutec (voorlopig besluit) MULTI-ACTORSYSTEMEN prof.mr.dr. Ernst ten Heuvelhof Sectie Beleidskunde/Organisatie & Management Sectie Beleidsanalyse Sectie Systeemkunde (voorlopig besluit) ENGINEERING & REFLECTIE prof.dr.ir. Peter Kroes Sectie Veiligheidskunde Sectie Filosofie Sectie Recht & Techniek Sectie Systeeminnovatie Ruimtelijke Ontwikkeling INFRASTRUCTUREN & SERVICES prof.dr.ir. Margot Weijnen Sectie Transportbeleid & Logistieke Organisatie Sectie Informatie- en Communicatietechnologie Sectie Energie & Industrie Sectie Economie van Infrastructuren INNOVATIESYSTEMEN prof.dr. Alfred Kleinknecht Sectie Technology, Strategy & Entrepreneurship Sectie Arbeids- en Organisatiepsychologie Sectie Economie van Innovatie Sectie Technologiedynamica & Duurzame Ontwikkeling Overzicht nieuwe personele bezetting per functiegebied Functiegebied Bestuurlijke en Management Ondersteuning Marketing & Communicatie Facility Management Informatie & Communicatietechnologie Personeel & Organisatie Onderwijs & Studentzaken Finance & Control Studium Generale Medewerkers Marc Bosma Francoise Dunant Christa van Zijl Yvon van der Meer Janneke Kelter Ingeborg Mast Jenny Omvlee Nel Platzek John Kardol Henk Drevijn Raymond Jansen Hans Ruigrok Mirjam Koning Frans Broos Aniel Nokhai Rudy van der Kruyk Mike de Paauw Kay Sauren Marcel van der Vos Marcel Beijer Peter Kuip Irene van Putten Madeleine Bos Marja Brand Sofia Dopper Wendela Houtzager Martijn van Laarhoven Rianne van der Slot Martijn Milikan Benito Minnela Coen Vermeeren Els Koppelman Marion Vredeling Gert-Jan Broekman gebracht met de verkaveling van de secties naar onderzoeksprogramma s. TBM kent een lichtvoetige afdelingsstructuur, deze werkwijze wordt gehandhaafd. Het accent in de aansturing blijft bij de secties liggen. Secties binnen één afdeling zouden wel, meer dan tot nu toe, inhoudelijke relaties met elkaar kunnen aangaan. Om deze samenwerking te bevorderen zullen zij zoveel mogelijk per afdeling bij elkaar worden gehuisvest. TBM zal gefaseerd invulling geven aan de afdelingsvorming volgens de OOD, in een periode van 2 jaar. De herziening van de afdelingsstructuur heeft geen gevolgen voor de governance van onderwijs & onderzoek. De nieuwe afdelingsvoorzitters zullen zitting nemen in het Management Team van de faculteit. Nieuwe ondersteunende dienst Per 1 januari 2006 gaat de nieuwe ondersteunende organisatie formeel van start. De meest tastbare verandering is dat de omvang van het ondersteunend personeel in het gebouw van de faculteit sterk krimpt. Een groot deel van de ondersteunende processen wordt namelijk uitgevoerd door medewerkers in Shared Service Centres, die de gehele TU Delft op uniforme wijze zullen bedienen. Ruim twintig medewerkers die tot nu toe in het faculteitsgebouw waren gehuisvest, gaan vanaf volgend jaar in een Shared Service Centre of in een ander organisatie-onderdeel van de TU Delft aan de slag. De decanen van de faculteiten sluiten met de directeuren van de ondersteunende diensten dienstverleningsovereenkomsten af, waarin kwaliteit en kwantiteit van de te leveren diensten worden geborgd. Per functiegebied zal een kleiner aantal medewerkers op de faculteit actief blijven, dat geëquipeerd is om dienstverlening op maat voor TBM te leveren. De functiegebieden die binnen TBM worden onderscheiden zijn: Bestuurlijke & Management Ondersteuning, Facility Management, Finance & Control, Informatie & Communicatietechnologie, Marketing & Communicatie, Onderwijs & Studentzaken en Personeel & Organisatie (zie kader). Bij alle faculteiten - zo ook bij TBM - zal een servicepunt worden ingericht, van waaruit eerstelijnszorg voor studenten en medewerkers kan worden verleend, in eerste instantie toegespitst op de functiegebieden Facility Management, Informatie & Communicatietechnologie en Onderwijs & Studentzaken. Vragen over bijvoorbeeld werkplekken, vergaderruimten, collegeroosters en onderwijscurricula kunnen aan de medewerkers van het servicepunt worden gesteld. Drs. Marc Bosma is hoofd van het bureau Bestuurlijke en Management Ondersteuning bij TBM

4 4 TBM verkent mogelijkheid double degrees MARTIN DE JONG SHOPT ROND IN EEN TOENEMEND COMPETITIEVE ACADEMISCHE WERELD Ik heb heel veel geleerd op deze reis, zegt Martin de Jong bedachtzaam. Als programmamanager van de MSc-opleiding Engineering & Policy Analysis (EPA) bracht hij een werkbezoek aan achtereenvolgens Queensland University of Technology in het Australische Brisbane, Nanyang Technological University in Singapore en Petra Christian University in Surabaya (Indonesië). Het doel van de reis was om mogelijke samenwerkingsvormen met verwante onderwijsprogramma s te verkennen. Vooral het contrast tussen het gulle onthaal in Surabaya en de zakelijke benadering van Nanyang heeft hem aan het denken gezet. Een van de eerste vragen die mijn gesprekspartner in Singapore mij stelde, was op welke plaats de TU Delft staat op de ranglijsten van de beste internationale universiteiten. In Nederland zijn wij geneigd het belang van deze lijsten te relativeren. Ook de Nanyang-medewerker deed er wat lacherig over, maar het was duidelijk dat hij opgelucht was, toen hij hoorde dat Delft in de lijst van The Times Higher Education Supplement op plaats 53 staat. Omdat Nanyang zelf op plaats 48 staat, hoefde hij mij niet de deur te wijzen, daar kwam het ongeveer op neer. Die competitieve, op prestaties gerichte houding staat in schril contrast met de vriendelijke bejegening van Petra, een universiteit die in geen enkele ranking voorkomt en zichzelf de caring university noemt. Double degrees De besprekingen die de Jong heeft gevoerd, kunnen voor (toekomstige) EPA-studenten resulteren in een aantal interessante nieuwe internationale studieopties, mits de plannen door het College van Bestuur worden goedgekeurd. De Jong: In Brisbane zijn contacten aangeknoopt met de MSc-opleiding Engineering Management, waarin een aantal voor EPA relevante vakken worden gegeven, zoals Total Quality Management en Asset Management. De inhoud is wat operationeler en toepassingsgerichter dan ons onderwijs en daardoor vullen de programma s elkaar goed aan. Onze gedachten gaan uit naar een zogenaamde dual of double degree met deze opleiding, waarbij studenten zowel een EPAdiploma van de TU Delft krijgen als een Engineering Management-diploma van Queensland. Ook met Nanyangs opleiding Systems Engineering & Policy Analysis wordt een double degree overwogen. Vooral het onderwijs van het Institute for defence and strategic studies, waarin het o.a. gaat om de veiligheid van infrastructuren, is voor EPA-studenten interessant. De voortgang van de besluitvorming wordt hier enigszins vertraagd door privatiseringsplannen van de universiteit, maar de inventariserende besprekingen zijn veelbelovend verlopen. Een derde kandidaat voor een double degree is Harbin Institute of Technology in China, dat De Jong eerder dit jaar bezocht. Hier kunnen EPA-studenten die geïnteresseeerd zijn in de Aziatische interpretatie van het vakgebied techniek, bestuur en management hun hart ophalen. Wij hopen onze EPA-opleiding langs deze weg aantrekkelijker te maken. De drie double degrees bieden studenten niet alleen de mogelijkheid zich in het buitenland te specialiseren maar ze leveren ook een bonus op, namelijk een tweede diploma. Met Petra Christian University ligt een double degree niet voor de hand, maar De Jong wil, als het even kan, voor studenten van dexe sympathieke universiteit de deuren van de MSc EPA wijd open zetten. Ik zal nagaan of wij Petra een aantal vakken van gelijkwaardig niveau kunnen laten aanbieden die vrijstellingen voor EPA opleveren. Dat zou betekenen dat de Indonesische studenten maar één of anderhalf jaar in Delft zouden hoeven te studeren, wat een aanzienlijke besparing in de studie- en verblijfkosten zou betekenen. Zuid-Amerika van de toekomst Maar wat heeft hij nu precies geleerd op deze reis? De Jong: Ik ben mij ervan bewust geworden dat Europese studenten om andere redenen voor internationale uitwisseling kiezen dan de meeste studenten in Amerika of Azië. Hier hoor je argumenten als horizonverbreding of leuke ervaring, de universiteit wordt zelden op grond van kwaliteitscriteria gekozen. Buitenlandse studenten kijken naar de ranking, naar de publicaties, naar de onderzoeksprestaties van het wetenschappelijk personeel. Zij proberen zoveel mogelijk munt te slaan uit het buitenlandse verblijf. Ik overdrijf nu enigszins, maar ik heb de indruk dat het Nederlandse studenten vooral gaat om de gezelligheid van de universiteitsstad in kwestie of de klantvriendelijkheid van de onderwijsinstelling. Deze houding heeft alles te maken met onze kwaliteit van leven en valt niemand te verwijten, maar ik vraag mij ernstig af of Nederland het met deze instelling wel gaat redden. Als ik in de Studentenmonitor van OC&W lees dat Nederlandse studenten wekelijks gemiddeld 29 uur aan hun opleiding besteden, dan houd ik mijn hart vast voor onze internationale concurrentiepositie. Op het gevaar af rechtse taal uit te slaan: ik zou eerder willen pleiten voor een studieweek van 50 dan van 40 uur. Blijven we op de oude voet voortgaan in het veilige fort Europa, dan worden we voorbijgestreefd door de landen die met een economische opmars bezig zijn en is het huidige Europa het Zuid-Amerika van de toekomst: een mooi gebied waar cultureel veel te beleven valt, maar waar je niet moet wezen voor zaken. Dissertaties LEON HERMANS, Actor Analysis for Water Resources Management; putting the promise into practice. Delft, Eburon, ISBN Beleidsmakers op het gebied van water maken spaarzaam gebruik van de kennis van waterdeskundigen. Actoranalyse is een veelbelovend instrument waarmee waterdeskundigen de multi-actorbeleidsomgeving kunnen analyseren, zodat hun analyses beter zijn afgestemd op de behoeften van de verschillende partijen in de wereld van de beleidsmakers. RENÉ VAN HORIK, Permanent Pixels; Building blocks for the longevity of digital surrogates of historical photographs. Den Haag, DANS studies in digital archiving nr. 1, ISBN Hoe blijven hoogwaardige digitale substituten van historische foto s op lange termijn toegankelijk? Van Horik besteedt aandacht aan de rol van digitale conserveringsstrategieën, aan standaard-bestandsformaten en andere bouwstenen voor de realisering van duurzame digitale substituten van historische foto s. ANKE VAN GORP, Ethical issues in engineering design; Safety and sustainability. Delft, ISBN-10: /ISBN-13: In dit proefschrift worden de verschillende soorten ethische vraagstukken beschreven waarmee ingenieurs worden geconfronteerd; ook wordt geanalyseerd hoe zij daarmee plegen om te gaan. Centraal staan kwesties rondom veiligheid en duurzaamheid. Ethische beslissingen zijn soms gebaseerd op een regulatief raamwerk, soms op interne normen van ontwerpteams. JOS KOFFIJBERG, Getijden van beleid: omslagpunten in de volkshuisvesting; Over de rol van hiërarchie en netwerken bij grote veranderingen. Delft, ISBN Een onderzoek naar de wijze waarop ingrijpende of strategische veranderingen in het beleid van de rijksoverheid in een netwerk tot stand komen. De studie richt zich met name op de rol van de politieke en ambtelijke top van het ministerie van VROM. De meeste effectiviteit blijkt te schuilen in de intelligente verbinding van hiërarchische en netwerkstrategieën. JOHAN VAN WAMELEN, Organisatie van de informatievoorziening bij publieke organisaties in een netwerkmaatschappij. Delft, ISBN Van Wamelen onderzocht hoe de ICT-functie binnen publieke organisaties zodanig kan worden georganiseerd dat optimaal gebruik wordt gemaakt van de vernieuwende kracht van ICT voor beleidsontwikkeling en beleidsuitvoering. PETER H.M. JACOBS, The DSOL simulation suite; Enabling multi-formalism simulation in a distributed context. Delft, ISBN-10: /ISBN-13: Volgens Jacobs is er een nieuw paradigma nodig voor het ontwerpen van informatiesystemen die besluitvorming over slecht gestructureerde problemen in operationele bedrijfsprocessen kunnen ondersteunen. Hij ontwikkelde een op Java gebaseerde simulation suite, DSOL (Distributed Simulation Object Library) waarmee effectievere besluitvorming kan worden gerealiseerd. DSOL is gepubliceerd onder een open source software licentie. De bij de dissertatie ingesloten CD bevat de DSOL suite, een training en voorbeelden.

5 5 Erik Andriessen is co-editor van een boek waarin state of the art kennis over mobiel, virtueel werk (MVW) is neergelegd. MVW kan alleen met succes worden toegepast als de ontwikkeling van mobiele technologie hand in hand gaat met organisatorische vernieuwingen. Het is een paradox: om mobiel te werken hoef je tegenwoordig niet van je plaats te komen. Volgens Erik Andriessen, hoogleraar Arbeids- en Organisatiepsychologie bij TBM, heeft het concept mobiel werk namelijk twee betekenissen. In de eerste plaats gaat het om werk waarvoor fysieke beweging van de medewerker zelf nodig is. Dan moet je niet alleen denken aan mensen die in de transportsector werken, zoals buschauffeurs of treinconducteurs, maar ook aan vertegenwoordigers, consultants, douaniers of thuiszorgverplegers. Door mobiele communicatietechnologie kan het werk echter ook naar jou toekomen. Dat gebeurt als jij op je PC via met andere mensen communiceert of verbinding zoekt met websites of databases van andere instellingen. Je beweegt je dan als het ware door de virtuele ruimte, het netwerk tussen individuen of instellingen die zich op verschillende plekken in de reële ruimte bevinden. In moderne organisaties komt de combinatie van deze twee manieren van werken steeds vaker voor. De medewerkers werken geografisch verspreid - nu eens hier, dan weer daar - en de interactie vindt plaats via digitale infrastructuren en mobiele apparatuur, zoals PDA s of laptops. Dat wordt mobiel, virtueel werken (MVW) genoemd. Interesse van EU In 2002 wees een onderzoek uit dat in Europa 15% van de werknemers wekelijks meer dan tien uur weg is van de thuis- of bedrijfswerkplek. Onderweg staan zij via ICT in verbinding met virtuele netwerken, waardoor zij zich ook mentaal en cognitief in een andere ruimte bevinden. De door vakbonden geïnitieerde Zweedse organisatie SALTSA, waarin onderzoek wordt verricht op het brede terrein van arbeidsvraagstukken, wilde weten wat de gevolgen zijn van deze nieuwe werkomstandigheden voor zowel werknemers als bedrijven. Onder leiding van Andriessen en zijn Finse collega Matti Vartiainen, voerde een groep van Europese experts een uitgebreide studie uit naar allerlei aspecten van mobiel, virtueel werk. De gezamenlijke inspanning leidde tot een boek dat in oktober op de conferentie e-challenges in het Sloveense Ljubljana werd aangeboden aan een vertegenwoordiger van de unit New Working Environments van het Europese Directoraat-Generaal Information Society and Media. De Europese Unie verwacht namelijk veel van de nieuwe werkarrangementen en de nieuwe bedrijfsorganisatie voor de zo broodnodige ontwikkeling van de Europese (kennis-)economie. Kennisuitwisseling moeilijker Waar de Europese Unie vooral in is geïnteresseerd, is de vraag of MVW de productiviteit en de innovatie stimuleert of juist belemmert. De voor- ERIK ANDRIESSEN COÖRDINEERDE GROOT EUROPEES ONDERZOEK VOOR SALTSA Heeft mobiel en virtueel werken de toekomst? delen van de nieuwe vorm van werken springen in het oog. MVW bevordert de internationale samenwerking en is goed voor de werkgelegenheid van mensen in afgelegen gebieden. Werknemers hoeven niet meer urenlang in de file te staan, waardoor ze minder bloot staan aan stress. Voor hoog opgeleide professionals, die veel waarde hechten aan flexibiliteit in hun werkomstandigheden, is het een zeer aantrekkelijke manier van werken. Toch zitten er aan MVW volgens Andriessen ook nadelige kanten. De kenniseconomie moet het vooral hebben van de dienstensector. Daarin gaat het niet zozeer om het bedenken van nieuwe producten, maar veeleer om het steeds beter, sneller en efficiënter toepassen van nieuwe ideeën. Het is essentieel dat medewerkers, die nieuwe behoeften oppikken bij klanten, in direct contact staan met collega s. In een situatie waarin intensief gebruik wordt gemaakt van MVW is het veel moeilijker om nieuwe ontwikkelingen, modellen of oplossingen uit te wisselen. In die bedrijven zijn innovatieve vormen van kennismanagement, bijvoorbeeld in de vorm van kenniscommunities, van groot belang. In het zevende kaderprogramma van de Europese Unie, dat nu wordt voorbereid, is er dan ook veel aandacht voor dit onderwerp. Te grote culturele diversiteit Een tweede probleem heeft te maken met de internationale samenstelling van virtuele teams. Andriessen: Over het algemeen wordt aangenomen dat culturele diversiteit de innovatie ten goede komt, maar een te grote diversiteit kan remmend werken. Als men elkaar niet goed begrijpt, kan dat het werkproces eindeloos vertragen. Dit effect doet zich bijvoorbeeld voor bij internationaal verspreide ontwerpteams. In sommige multinationale bedrijven, bijvoorbeeld Boeing, wordt 24 uur per etmaal aan een ontwerp gewerkt. Dit is mogelijk doordat het werk aan het eind van de werkdag wordt doorgestuurd naar een filiaal in de wereld waar op dat moment de werkdag net begint. Op papier ziet zo n arrangement er ideaal uit, maar in de praktijk blijkt het tegen te vallen. Ik weet bijvoorbeeld dat British Telecom, dat het werk per etmaal verdeelt over Engeland en Australië, veel last heeft van communicatieproblemen. Te veel aandacht voor technologie Een derde probleem is volgens Andriessen dat organisaties zich blindstaren op de ontwikkeling van mobiele technologie, zonder veel aandacht te besteden aan de vraag of de nieuwe systemen gebruikersvriendelijk zijn en ten goede komen aan de kennisoverdracht. Dit bleek een belangrijke conclusie in een onderzoek dat wij voor de douane hebben gedaan. Het werk van douanepersoneel is in hoge mate mobiel en virtueel. Zij verrichten staandehoudingen van vrachtauto s op de weg en voeren controles uit in de havens. Met behulp van mobiele apparatuur roepen zij de informatie op die zij nodig hebben of sturen zij hun bevindingen via elektronische formulieren door. De organisatie zit al jarenlang in een proces van steeds verdergaande automatisering. Daar hebben ze van geleerd dat er veel meer aandacht moet worden besteed aan draagvlakvorming onder het personeel. Ze zijn nu overgegaan op het principe van de participerende ontwikkeling waarbij de techniek wordt ontworpen in samenwerking met de mensen die ermee om moeten gaan. De projectleider vertelde mij dat ze nu ook altijd een pilot houden waarin het nieuwe systeem uitgebreid wordt getest, zodat het zeker is dat het personeel er achter staat. Want wat heb je aan mooie techniek als niemand ermee wil werken? Natuurlijk is dit niets nieuws, maar het probleem is wel acuter geworden vanwege de toegenomen professionaliteit van medewerkers. Als zij dwarsliggen, is het probleem des te groter. De auteurs, Igor Mayer (midden), Els van Daalen (r.) en Pieter Bots (l.), werden tijdens de Onderzoeksdag van TBM op 26 oktober onderscheiden met de Henk G. Sol Award, de onderzoeksprijs die in 2004 werd vernoemd naar de founding father van TBM, ouddecaan Henk Sol. Juryvoorzitter Wil Thissen, sprak namens de overige juryleden - Erik Andriessen, Bert van Wee en Jim Kahan (Rand Europe) -, zijn lof uit voor de originaliteit, de leesbaarheid, de relevantie voor TBM, de interdisciplinariteit, de verankering in de literatuur en de Living labs Van nadelige effecten van MVW voor individuele werknemers, in de vorm van toegenomen stress of een slechtere arbeidsrechtelijke positie, is in het onderzoek nauwelijks iets gebleken. Wel plaatst Andriessen de kanttekening dat de nadruk viel op cases met professionals, zoals consultants en verpleegkundigen. In het geval van lager opgeleide werknemers kan mobiel werk tot grotere isolatie leiden, zoals o.a. bleek uit een casus over onderhoudsmonteurs op Sardinië. Bij outsourcing naar lagelonenlanden zou de virtuele relatie tussen laag opgeleide buitenlandse werknemers en hun Nederlandse bazen tot coördinatieproblemen kunnen leiden. Maar de vraag is natuurlijk of deze werknemers zonder die virtuele relatie niet slechter af zouden zijn, dat is een moeilijke discussie. De belangrijkste conclusie uit het boek is dat mobiel, virtueel werk alleen een succes kan worden als de ontwikkeling van mobiele technologie hand in hand gaat met organisatorische vernieuwingen. Andriessen vertelt dat er in het Europese onderzoek een verschuiving in die richting merkbaar is. Het zesde kaderprogramma werd gedomineerd door technici. Er was veel aandacht voor de ontwikkeling van ICT, maar de validering was relatief zwak. In het zevende kaderprogramma is de nieuwe kreet: living labs. Nieuwe technologie moet altijd ter plekke onder gecontroleerde omstandigheden worden uitgeprobeerd. Daar moet je heel zorgvuldig in zijn. Erik J.H. Andriessen, Matti Vartiainen (ed.), Mobile Virtual Work; A new Paradigm? Springer, Berlin Heidelberg New York. ISBN /ISBN Heldere uitleg van de Beleidsanalyse bekroond met Henk G. Sol Award Alles wat je over Beleidsanalyse wilde weten, maar niet durfde te vragen is te vinden in het artikel Perspectives on Policy Analyses: a Framework for Understanding and Design, dat in 2004 verscheen in het International Journal for Technology, Policy and Management (Vol. 4, No. 2). wetenschappelijke waarde van de bijdrage. In het artikel ontwikkelen de auteurs stap voor stap, aan de hand van duidelijke voorbeeldcases, een conceptueel model van de beleidsanalyse dat drie functies vervult: het plaatst de vele bestaande beleidsanalytische activiteiten en stijlen in een zinvol verband, het ondersteunt de keuze van relevante methoden en de ontwikkeling van nieuwe methoden, en het biedt hulp bij de evaluatie van beleidsanalyses. Het winnende artikel kan worden gedownload van

6 6 BROER EN ZUS CASPAR EN SARAH CHORUS STUDEERDEN ALLEBEI TECHNISCHE BESTUURSKUNDE Hoe TB ers met dezelfde genen toch heel verschillend terecht kunnen komen... Ik dacht: als het iets is voor Caspar, dan is het ook iets voor mij. Toen Sarah Chorus (Den Haag, 1979) tijdens het eerste jaar van haar studie wiskunde in Engeland ontdekte dat ze liever een bredere studie wilde doen, viel haar oog op Technische Bestuurskunde in Delft, de opleiding waar haar twee jaar oudere broer Caspar al mee bezig was. Broer en zus Chorus, die met hun familie in 1990 naar het Belgische Mechelen verhuisden, bezochten dezelfde middelbare school, waar ze de richting Latijn-Wiskunde kozen. Zij wilden na hun eindexamen allebei iets exacts doen, maar waren ook geïnteresseerd in maatschappijgerichte vakken. Het was dus geen wonder dat ze uiteindelijk bij Technische Bestuurskunde terechtkwamen. Toch bleken ze bij TB heel andere dingen leuk te vinden. Caspar had een voorliefde voor kwantitatief, modelmatig werk en verdiepte zich graag in theoretisch onderzoek, terwijl Sarah werd aangetrokken door het vakgebied Organisatie & Management. Na hun afstuderen kwamen zij dan ook in heel verschillende functies terecht: Caspar is promovendus bij de TU Delft en Sarah werkt als business analyst bij de Hay Group, een internationaal adviesbureau voor HRM en organisatieverandering. Caspar: fuzzy mathematics Rekenen aan de interactie tussen maatschappij en techniek, dat is wat Caspar bij TB het liefste deed. Daarom denkt hij met plezier terug aan een keuzevak als Vervoerseconomie, waarin hij bijvoorbeeld moest beredeneren hoeveel duurder een pak rijst zou worden als rekeningrijden zou worden ingevoerd. Ook onderwerpen als System Dynamics en Systeemtheorie spraken hem aan. Ik ben ervan overtuigd dat zelfs de meest complexe maatschappelijke problemen sneller kunnen worden opgelost als ze in formele, wiskundige termen worden beschreven. Zijn afstudeeronderzoek bij de sectie Transportbeleid en Logistieke Organisatie ging over het gebruik van fuzzy mathematics in het voorspellen van reizigersgedrag. Toen hij werd gevraagd voor een promotieonderzoek, twijfelde hij eerst. Maar al snel ontdekte ik dat ik nog nooit ergens zo gemotiveerd aan had gewerkt als Bootweek wint de Simon Peerdeman Award Op de jaarlijkse Onderwijsdag van TBM op 22 november werd voor de eerste maal de Simon Peerdeman Award uitgereikt. Peerdeman, die bij TBM verschillende functies vervulde op het raakvlak van onderwijs en management, nam op 23 juni afscheid van de faculteit. Vanwege zijn grote verdiensten voor het TMB-onderwijs werd hij met de instelling van een onderwijsprijs geëerd. De jury, bestaande uit Paul Rullmann (voorzitter), John Groenewegen, Wim Veen en studente Jessica Sun kenden de prijs toe aan Gertjan de Werk en Crelis Rammelt voor de bijzondere onderwijsvorm van het Colloquium Technologie in Duurzame Ontwikkeling. In de eerste week van het twee weken durende colloquium maken de 24 deelnemende studenten (die van alle faculteiten komen) een bootreis langs de vier grote steden. In deze pressure cooking environment krijgen zij door middel van een scala aan interactieve en activerende onderwijsvormen een introductie in de wereld van duurzame ontwikkeling. lunchseminars/vorige seminars (verslag van een presentatie van Gertjan de Werk over het Colloquium) www. odo.tudelft.nl aan mijn afstudeeropdracht. Vlak voor mijn afstudeerdatum hakte ik de knoop door en begon direct na mijn voordracht aan het promotieonderzoek. Sarah: crisismanagement Sarah raakte geïnteresseerd in veiligheidskunde, omdat het daar bij uitstek gaat om de combinatie van techniek en organisatie. De techniek brengt risico s met zich mee, maar de mens en de organisatie zijn verantwoordelijk voor het nemen van die risico s. Mijn afstudeeronderzoek ging over crisismanagement in productie op operationeel niveau. Ik heb onderzocht of het mogelijk is lagere lijnmedewerkers in een organisatie zodanig te sturen dat een storing niet uit de hand loopt. Ik deed dat o.a. op een grote productiesite van Peugeot in Sochaux, in the middle of nowhere in Frankrijk. Alle interviews hield ik in het Frans, wat zeer bevorderlijk was voor mijn taalvaardigheid. Regelmatige uitstapjes naar Parijs, het lezen van veel Nederlandse literatuur en de telefoon hielden mij op de been. De Fransen vonden mij zeer apart: ik was jong, buitenlands en een vrouw in een mannenwereld. Er verscheen zelfs een interview met mij in het bedrijfskrantje, getiteld: Sarah, et l autre pays du fromage. Caspar: TB mag harder Als promovendus bij TBM geeft Caspar nu zelf onderwijs. Hij is positief over TB, al heeft hij ook kritiek. Het sterke van TB ers is dat ze met beide benen in de realiteit staan, zij komen niet snel met onhaalbare plannen. Bovendien zijn zij niet bang voor mensen met een andere bagage. Tussen hardere ingenieurs en mensen met een marketing-/juridische- /management-achtergrond bestaat vaak animositeit. TB ers daarentegen begrijpen de verschillende achtergronden van hun teamgenoten en zijn geïnteresseerd in de nieuwe inzichten die samenwerking kan opleveren. Dit maakt TB ers uitstekende bruggenbouwers. Wel vindt hij dat de opleiding meer aandacht zou kunnen besteden aan het kweken van een wetenschappelijke houding en het uitvoeren van kwantitatieve analyses. Met een wat hardere en meer wetenschappelijke achtergrond zouden TB-ingenieurs nog geloofwaardiger zijn als leiders van multidisciplinaire teams. Sarah: analytisch bezig Sarah heeft vooral veel gehad aan het vak Organisatie & Management. Het inzicht dat je in verschillende bedrijfstypen verschillende managementstijlen moet hanteren, fascineerde mij. Zo ervaar ik nu in de praktijk dat het bijna onmogelijk is om een professional het gebruik van een bepaalde methode op te leggen. Bij Hay ben ik betrokken bij projecten in verschillende soorten en maten organisaties. Een vraag waar ik mij mee bezig houd is bijvoorbeeld: hoe kun je door middel van beloning en doorgroeimogelijkheden een werknemer motiveren juist voor díe organisatie te werken? Ik heb het gevoel dat ik als TB er bij Hay op mijn plaats ben. Ik ben analytisch bezig, ik kom regelmatig bij technische bedrijven en er wordt een beroep gedaan op mijn communicatieve vaardigheden. Verder doe ik veel projectmatig werk. Caspar: econometrische algoritmes Caspars promotieonderzoek gaat over de manier waarop mensen in het openbaar vervoer en het verkeer met onzekerheid en informatie omgaan. Reageren reizigers op een intelligente manier op informatie over files, verwachte reistijden voor verschillende routes of overstapmogelijkheden naar andere vervoersmodaliteiten? Om de modellen die hij ontwikkelde te kunnen testen, schreef hij een soort computerspel waarin mensen door een virtueel transportnetwerk reizen. Elke gemaakte rit bestaat uit een sequentie van keuzes voor Foto links: Caspar Chorus Foto rechts: Sarah Chorus temidden van collega s van de Hay Group informatie-acquisitie en eventuele aanpassingen van routes en vervoerswijzen. Om kennis op te doen over de econometrische algoritmes die dit soort data kunnen verwerken, verblijft hij gedurende het Fall Semester als visiting doctoral student aan de vakgroep Intelligent Transportation Systems van MIT. Een Fulbrightbeurs zorgt voor de financiële ondersteuning, de vriendin die ja zei op zijn huwelijksaanzoek voor de persoonlijke begeleiding. Caspar ervaart MIT als een Mekka voor wetenschappelijk onderzoek en is onder de indruk van de rigoureuze mathematische benadering van dit instituut. De studenten hebben een heel hoog niveau en werken keihard, zelfs in de weekends. Dat levert natuurlijk flink wat stress op en ook rare taferelen. Studenten zitten in het fitnesscenter met collegeaantekeningen voor hun neus op de fiets. Als ik dat zie, verlang ik toch ook wel terug naar de TU Delft, waar academische interesses gepaard gaan met een neiging tot zelfbehoud. Caspar en Sarah op TB Toen Sarah op TB aankwam, was Caspar derdejaars. Ik heb nooit het gevoel gehad dat ze mij als grote broer nodig had. Het was wel spannend om te zien of zij zich zou handhaven tussen al die botte Delftenaren, zeker op de studentenvereniging. Ik had haar graag college willen geven, maar ze studeerde te snel af. Sarah had er weinig moeite mee om haar broer steeds tegen te komen. Het was voornamelijk gezellig en het gaf een goed gevoel om familie in de buurt te hebben. Cas werd wel eens gek van me, als ik weer binnensprong op een moment dat hij het druk had, maar de lunches en koffietjes waren altijd quality time!

7 7 Op 8 september hield TBM er Kas Hemmes een presentatie over energiesystemen van de toekomst op het Economic Forum in het Poolse Krynica Zdrój. De mogelijkheden die de natuur ons verschaft hebben we nog niet volledig uitgenut. Als onderdeel van de TU Delft hecht TBM veel waarde aan kennisvalorisatie, de effectieve benutting van de resultaten van wetenschappelijk werk. Daarom ging Kas Hemmes, universitair hoofddocent bij de sectie Energie & Industrie, graag in op de uitnodiging om in september een presentatie te houden over energiesystemen van de toekomst op het 15e Economic Forum. Dit evenement, dat jaarlijks in het mooie Poolse kuuroord Krynica Zdrój wordt gehouden, is de Oost- Europese pendant van het World Economic Forum te Davos. Het centrale thema was dit jaar: European Challenges: a Model and Borders of Europe. Patenten Ik vind het belangrijk mijn boodschap over nieuwe energietechnologieën zo breed mogelijk uit te dragen, aldus Hemmes, Oost-Europa zou wel eens een speciale rol kunnen gaan spelen in de waterstofeconomie, omdat kolen op termijn een belangrijke bron van waterstof - en van energie in het algemeen - kan worden. Energiesystemen van de toekomst In een land als Polen, waar de economie sterk groeit, is duurzame energieopwekking van het grootste belang. Clean coal technology, is tegenwoordig het buzz word. Kolen is goedkoop en nog veel langer beschikbaar dan olie en gas, met name in Oost Europa. Hemmes, die zich bij TBM onder andere bezighoudt met de nationale waterstof-infrastructuur en met transitietrajecten naar een waterstof-economie, is van huis uit natuurkundige. Jarenlang deed hij bij de afdeling Materiaalkunde innovatief onderzoek op het gebied van brandstofcellen; voor de TU Delft sleepte hij daarmee zelfs een aantal patenten in de wacht. Brandstofcel Een brandstofcel is een apparaat dat energie produceert (in de vorm van elektriciteit en warmte) door de elektrochemische omzetting van zuurstof en brandstof. Als brandstof wordt meestal waterstof gebruikt. De uitvinding dateert al van 1839, toen Sir William Grove ontdekte dat elektrolyse, het proces om met elektrische stroom water te splitsen in waterstof en zuurstof, kon worden omgekeerd. Pas in de jaren zestig van de twintigste eeuw werd de nieuwe technologie - op bescheiden schaal - toegepast, met name in de ruimtevaart. Daarna raakte de brandstofcel weer enigszins uit de mode. In Nederland startte in 1986 het Nationale Programma Brandstofcellen, vanuit het groeiende besef dat brandstofcellen de potentie hebben op schone en efficiënte wijze elektriciteit te produceren. De brandstofcel van de 21e eeuw wordt geacht een efficiëntie van 80% te halen, maar dan moet er volgens Hemmes geen waterstof, maar koolstof als brandstof worden gebruikt. Koolstof Ook dat idee is al heel oud, zegt Hemmes, de koolstofbrandstofcel werd rond 1900 ontwikkeld door de Amerikaan J.J. Jacques. Het is hem echter nooit gelukt om een grootschalige demonstratie te maken, omdat hij gewoon kolen gebruikte. Doordat daar allemaal viezigheid in zit, degradeert de cel en dan houdt hij op te werken. Tegenwoordig kan er zuivere koolstof worden verkregen door decompositie van aardgas (CH 4 ) in koolstof en waterstof. De CO 2 wordt in geconcentreerde vorm geproduceerd en is direct geschikt voor hergebruik of ondergrondse opslag. Als de koolstof in de brandstofcel wordt omgezet in koolmonoxide (CO), maak je gebruik van de mogelijkheden die de thermodynamica biedt. Een dergelijke brandstofcel neemt namelijk warmte op en zet deze direct om in elektriciteit. En de koolmonoxide kun je makkelijk met stoom omzetten in waterstof. Als je de warmte uit zonne-energie haalt, een idee waarop ik een patent heb gekregen, heb je een mooie combinatie van fossiele brandstoffen en renewable energy. Dit soort Multi Source-Multi Product energiesystemen hebben de toekomst. Mismatch tussen vraag en aanbod Met een brandstofcel die zowel elektriciteit als waterstof produceert kun je ook sterke fluctueringen in het aanbod aan wind- en zonne-energie opvangen. Ook dit inzicht van Hemmes leidde tot een patent. Als het hard waait, komt het voor dat er meer elektriciteit wordt opgewekt dan nodig is. De standaardoplossing voor deze mismatch tussen vraag en aanbod is de extra stroom te gebruiken om met elektrolyse waterstof te maken. Dat proces kun je omdraaien: als je meer stroom nodig hebt, zet je die waterstof in een brandstofcel weer om in elektriciteit. Echter, dit proces leidt tot hoge energieverliezen. Dit probleem is op te lossen met een Multi Source-Multi Product energiesysteem. De bronnen zijn aardgas en windenergie, de producten zijn elektriciteit en waterstof. Als er teveel windenergie wordt aangeboden, dan laat je de brandstofcel minder stroom produceren, waardoor de toename in de productie van waterstof tot wel drie keer het surplus aan windinput kan bedragen. Dat komt omdat het totale systeem een stuk efficiënter is geworden ten opzichte van standaardbedrijf. Thermodynamica Op dit moment kunnen brandstofcelsystemen nog geen honderden megawatts leveren, maar Hemmes verwacht dat dit over een jaar of tien wel het geval zal zijn. Mijn boodschap in Polen was dat er nieuwe energiesystemen mogelijk zijn die in potentie grote voordelen hebben. De mogelijkheden die de natuur (oftewel de thermodynamica) ons verschaft, hebben we nog niet volledig uitgenut. V R A A G H E T T B M Het antwoord komt van drs. Jolien Ubacht, Universitair Docent in de sectie ICT. Ex ante versus ex post Het verschil in opvatting tussen de Europese Commissie (EC) en de OPTA over de regulering van de Nederlandse kabelexploitanten draait rond de vraag of kabelexploitanten nu wel of niet een dominante marktpositie hebben op de markt voor doorgifte van omroepsignalen. En of eventueel misbruik van hun machtspositie door algemene mededingingswetgeving kan worden aangepakt (ex post, dus pas als een kabelexploitant daadwerkelijk misbruik maakt van zijn marktmacht) of dat sectorspecifieke regelgeving nodig is om juist zulke problemen te voorkomen (ex ante). Recente forse stijgingen in de kabeltarieven hebben de Tweede Kamer ertoe bewogen bij de OPTA juist aan te dringen op een aanpak van de kabelmaatschappijen. Bij de redactie van TBM-Quarterly kwam de volgende lezersvraag binnen: Eurocommissaris Neelie Kroes (Mededinging) wil onderzoeken of telecomtoezichthouder Opta gerechtigd is de Nederlandse markt voor kabeltelevisie te reguleren. Nederland zou namelijk het enige Europese land zijn waar de tarieven voor televisiedoorgifte worden gereguleerd. De Tweede Kamer wil juist dat de Opta strenger optreedt jegens de kabelaars. Hoe is dit spanningsveld te verklaren? Marktanalyse, dominantie en verplichtingen Hoe is het zover gekomen? Na een periode van sectorspecifieke, asymmetrische wet- en regelgeving om de concurrentie in de telecommunicatiemarkt te bevorderen vond de EC de tijd rijp om over te stappen naar een nieuw Europees regelgevend kader. Binnen dit nieuwe kader (in mei 2004 omgezet in de Nederlandse Telecommunicatiewet) schuift de regulering op richting algemene mededingingswetgeving. Deze aanpassing heeft tot gevolg dat de OPTA, als onafhankelijk toezichthouder op de Nederlandse telecommunicatiesector, voortaan eerst gedetailleerde economische marktanalyses uitvoert om te bepalen of er marktpartijen met een dominante marktpositie zijn. Bij aangetoonde dominantie kan OPTA ex ante verplichtingen aan de dominante marktpartij(en) opleggen. De Europese Commissie heeft van tevoren 18 relevante markten benoemd, waaronder de markt voor doorgifte van omroepsignalen. Heeft de kabel een dominante marktpositie? Wat wil de OPTA nu? Op basis van haar marktanalyse van de doorgifte van omroepsignalen stelt OPTA dat de vijf grootste kabelexploitanten UPC, Essent, Casema, Multikabel en Delta over aanmerkelijke marktmacht beschikken in hun verzorgingsgebied. Even voor de beeldvorming: deze vijf bedienen samen ongeveer 92% van de kabelklanten in Nederland. OPTA wil daarom ex ante verplichtingen opleggen aan deze vijf marktspelers, zowel op wholesale (groothandels)niveau als retail (eindgebruikers)niveau. De lezersvraag gaat over dit laatste niveau. De OPTA is van mening dat de eindgebruiker tot 2008 geen volwaardig en duurzaam alternatief heeft om bij bijvoorbeeld een prijsstijging over te stappen op een andere aanbieder. Dominantie en verplichtingen OPTA oordeelt dus dat er een risico is dat deze vijf kabelexploitanten misbruik zullen maken van hun dominante marktpositie en excessieve prijzen aan eindgebruikers zullen vragen. Daarom wil OPTA dat de eindgebruikerstarieven voor het standaardpakket van radio en televisie (rtv)- programma s van deze kabelexploitanten kostengeoriënteerd en transparant zijn. Kostengeoriënteerd, opdat zij de investeringen in nieuwe digitale diensten over de kabel - zoals internet en kabeltelefonie- niet financieren uit een verhoging van de eindgebruikerstarieven van het standaardpakket (het pakket dat de meeste eindgebruikers afnemen). Ook tariefsverhogingen moeten dan eerst voor goedkeuring aan OPTA worden voorgelegd. En transparant, opdat het voor een eindgebruiker duidelijk is hoeveel hij betaalt voor transmissie versus inhoudelijke componenten (de rtvprogramma s). Deze voorgestelde verplichtingen hebben een groot effect op de business case van de kabelexploitanten, met name voor investeringen in triple play, internet, telefonie en radio/televisie in één pakket, de grote troef in de strijd om de gunst van de klant. De Europese Commmissie komt in beeld Binnen het nieuwe regelgevende kader moet OPTA alle ontwerpbesluiten voor goedkeuring voorleggen aan de EC. Omdat OPTA een markt heeft gedefinieerd die niet voorkomt in het Europese lijstje van 18, kijkt de EC extra scherp naar deze marktanalyse. En nu blijkt dat de EC, bij monde van Eurocommisarissen Viviane Reding (Informatiemaatschappij en Media) en Neelie Kroes (Mededinging), positievere verwachtingen heeft over de concurrentiedruk van nieuwe transmissiekanalen, zoals Digitenne en televisie via het internet (IP-tv), naast de al langer ingeburgerde satelliettelevisie. Ook is de EC positiever over de actiebereidheid van de eindgebruiker om daadwerkelijk gebruik te maken van zijn keuzeruimte en dus over te stappen. Zo komt het dat de EC van mening is dat algemene mededingingswetgeving de voorkeur moet krijgen, terwijl de OPTA kiest voor sectorspecifieke regels: sturing juist om machtsmisbruik te voorkomen. Daar kun je heel lang over debatteren en dat is funest in een markt die zich zo snel ontwikkelt, want voor je het weet is je marktanalyse ingehaald door de werkelijkheid. Hoe nu verder? Het wordt spannend wáár het besluit over de business case voor de kabelexploitanten eerder valt: in de politiek-bestuurlijke arena of in de marktarena door de opkomst van concurrerende alternatieven. Maar het ultieme oordeel ligt natuurlijk bij de eindgebruiker die zijn eigen keuze maakt, gewoon thuis voor de buis. Stuur uw vraag op het raakvlak van techniek & organisatie/maatschappij naar info@temmingtekst.nl. De meest actuele en interessante vraag wordt beantwoord door een expert van TBM.

8 8 TBM op de drempel van 2006 door Hugo Priemus (decaan) Rondom de jaarwisseling ontstaat er bij velen een onbedaarlijke neiging om de balans op te maken. Dat geldt ook voor mij. Ik ga u er in de volgende regels mee lastig vallen. Het wordt een goednieuwsshow, meld ik alvast. Onderwijs In 2005 zijn al onze opleidingen (BSc en MSc) zonder slag of stoot door de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie geaccrediteerd. Daarmee is TBM de eerste Delftse faculteit die de garantie heeft dat het onderwijs tot tenminste 2010 bekostigd wordt. De Elsevier-enquête maakte in oktober 2005 duidelijk dat in de ogen van de studenten TBM binnen de TU Delft de hoogst scorende opleiding heeft en dat binnen de rubriek Technische Bedrijfskunde/Bestuurskunde TBM de concurrentie (Twente, Eindhoven, Groningen) compleet heeft verslagen. Het eindcijfer (7,3) is naar mijn Kennisvalorisatie Het College van Bestuur heeft in 2005 een hoge prioriteit toegekend aan kennisvalorisatie. Met inzet van een aantal TBM ers zoals prof. Hans Wissema en dr. Dap Hartmann (docent bij de sectie Technology, Strategy and Entrepreneurship, TSE), werd een krachtige impuls gegeven aan technostarters en de Delftse incubator (gevestigd in het gebouw Rotterdamseweg 145). Marc Zegveld (hoofddocent bij de sectie TSE) werd in 2005 gelauwerd met de Faculty Award van IBM International op grond van zijn belangrijke bijdrage aan en visie op innovatiemamening nog voor aanzienlijke verbetering vatbaar: de score kan volgend jaar nóg hoger. Opvallend is voorts dat na een jaar de afgestudeerden Technische Bedrijfskunde/Bestuurskunde het meest verdienen van alle technici. Onderzoek Het onderzoek is, na de goede Onderzoeksvisitatie in 2004, flink op de schop genomen. We zijn serieus aan de slag gegaan om onze body of knowledge scherper in beeld te brengen, in woord en geschrift. De onderzoeksprogramma s zijn opnieuw geformuleerd en bemenst. Het nieuwe onderzoeksprogramma Innovatiesystemen, geleid door Alfred Kleinknecht, kwam uit de startblokken. Binnen het onderzoeksprogramma Multi-Actorsystemen worden de deelprogramma's Energie, Water & Industriële Processen (van hoogleraar Energie & Industrie Margot Weijnen), Transport & Logistiek (van hoogleraar Transportbeleid & Logistieke Organisatie Bert van Wee) en ICT-Services (van hoogleraar ICT René Wagenaar) nu sterker geprofileerd. Pieter Vermaas (postdoc bij de sectie Filosofie) sleepte in 2005 een prestigieuze VIDI-subsidie bij NWO in de wacht. Er wordt nu veel geld en energie geïnvesteerd om de TBM-score in de tweede geldstroom verder te verhogen. nagement. Voor de sectie TSE, geleid door dr. Roland Ortt, is dit een enorme opsteker. Met de faculteiten Luchtvaart- en Ruimtevaarttechiek en Civiele Techniek & Geowetenschappen is het Delft Centre for Aviation opgericht (wetenschappelijk directeur: prof. Bert van Wee), waarin wordt samengewerkt met Schiphol, KLM en buitenlandse luchthavens en luchtvaartmaatschappijen. Een besluit van het College van Bestuur markeerde in november 2005 de start van de Campus Den Haag van de TU Delft, samen met de Universiteit Leiden. Deze Campus Den Haag krijgt een hoog TBMgehalte. TBM er dr. Uldrik Speerstra, projectmanager Special Projects, is een van de kwartiermakers voor de TU Delft. We werken hier aan het centrum Technologie Management en Innovatie, inclusief part-time opleidingen MSc Engineering & Policy Analysis en MSc Management of Technology. Medewerkers en relaties van TBM Op de drempel van 2006 staan voor TBM de seinen op groen. Zowel onderwijs als onderzoek kunnen zich verder ontwikkelen. De relaties met de publieke en private buitenwereld worden geïntensiveerd. Dat geldt ook voor de samenwerking met buitenlandse universiteiten, van het Amerikaanse Massachusetts Institute of Technology, via het Australische Queensland University of Technology (Brisbane) tot het Chinese Harbin Institute of Technology. De medewerkers van TBM - hoogleraren, wetenschappelijke staf en ondersteunend personeel - hebben TBM gebracht in de mooie positie waarin de faculteit nu verkeert. Het project Organisatie Ondersteunende Diensten (OOD) heeft in 2005 de TU Delft in haar greep gehad. Nu moet blijken wat deze operatie heeft opgeleverd. Ook na de OOD doe ik vol vertrouwen een beroep op alle TBM-medewerkers en studenten om TBM verder op te stuwen in de vaart der volkeren. Ik dank iedereen voor zijn/haar inzet en wens alle TBM ers in 2006 veel geluk en veel succes. Onze vele relaties - in de wetenschap, bij de overheid, in het bedrijfsleven en elders - met wie wij het afgelopen jaar zo vruchtbaar hebben samengewerkt, dank ik hartelijk danken voor het in ons gestelde vertrouwen. Met velen onder u zal het komend jaar de band worden verstevigd. Het is mijn vaste overtuiging, dat daar iets moois uit zal groeien. Ook u wens ik een voorspoedig en succesvol Nieuwjaar! OOK CURIUS-STUDIEREIS NAAR CHINA GROOT SUCCES Een fantastische avond in oktober door Laurens Nolet (i.s.m. Studiereiscommissie 2005) Geslaagde studiereis naar China Van 27 juni tot 14 juli bevonden 28 studenten en 2 promovendi zich in China. Alle studenten voerden casestudies uit om de studiereis mede te financieren. De hoogtepunten van de rondreis door China waren een bezoek aan de drieklovendam, Beijing en Shanghai, waar Ikea - met haar Zweedse balletjes - natuurlijk niet werd overgeslagen. Door het enorme groepsgevoel, de leerzame excursies en de fantastische omgeving was de reis voor iedereen een geweldige ervaring. Gelukkig over twee jaar weer een studiereis! Gala Na een voorbereiding die al voor de zomer was gestart, was het op 21 oktober dan eindelijk zover: het 3e Gala in de Curiusgeschiedenis was een feit. Ditmaal was de aanleiding het 12 1/2 jarig bestaan van de vereniging. Zo n honderdzestig paren bezochten het feest, dat plaatsvond in t Gouden Hooft in Den Haag. Artiesten, fotograaf, casino, drank, en alle aanwezige TBM ers en genodigden zorgden voor een uitstekende sfeer gedurende deze fantastische avond. Voorlichting Na het Gala is het twee weken enigszins rustig geweest op de faculteit. De colleges maakten plaats voor de witte week en deze weer voor de tentamenperiode. Vooral voor eerstejaars is dit een spannende periode, omdat de eerste broodnodige studiepunten gehaald kunnen worden. Tijdens de witte week vond de TU-brede scholierenvoorlichting plaats. Gedurende twee dagen konden scholieren de verschillende faculteiten bezoeken. Op TBM werden presentaties gehouden door Ivo Bouwmans, Paulien Herder en Curius. Ook werden er workshops gegeven die elk betrekking hadden op een van de vier domeinen binnen de opleiding Technische Bestuurskunde. Curius ervaart de samenwerking met de faculteit als zeer prettig. Tijdens de voorlichtingsdagen vullen beide partijen elkaar goed aan. Bedrijfsuitjes Zoals aangekondigd in de vorige TBM-Quarterly is Curius van plan om studenten door middel van bedrijfsbezoeken meer inzicht te geven in de arbeidsmarkt. Inmiddels hebben er twee bezoeken plaatsgevonden. Op 10 november bezochten we met ongeveer vijftig eerstejaars luchthaven Schiphol. Hier werd rondgekeken en geluisterd naar presentaties van enkele TBM-ingenieurs. Er werd afgesloten met een borrel en een etentje in de Leidse binnenstad. Voor masterstudenten worden er uitjes georganiseerd met een iets intensiever karakter. Zo is er op 14 oktober een bezoek gebracht aan Accenture, waar in groepjes gewerkt werd aan een workshop over de OV-chipkaart. Erelidmaatschap Sinds enkele jaren is Wim Dik hoogleraar op TBM. Naast het geven van colleges, zet hij zich al enkele jaren belangeloos in voor de Management Workshops, die in samenwerking met Curius worden georganiseerd. Hierin worden lezingen gegeven door gerenommeerde sprekers uit het bedrijfsleven en de entertainmentsector. Om Wim hiervoor te bedanken is hij benoemd tot erelid van Curius tijdens het ereledendiner op 14 oktober. De opleidingen van TBM BSc Technische Bestuurskunde (TB) MSc Systems Engineering, Policy Analysis and Management (SEPAM) MSc Management of Technology (MoT) MSc Engineering and Policy Analysis (EPA) (voltijd en deeltijd) MSc Transport, Infrastructure and Logistics (TIL) (i.s.m. de faculteiten Civiele Techniek en Geowetenschappen; Werktuigbouwkunde, Maritieme Techniek & Technische Materiaalwetenscappen) MSc Information Architecture (IA) (i.s.m. de Faculteit Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica) I E VOORLICHTING@TBM.TUDELFT.NL T Heb je je serieus in de informatie verdiept en overweeg je bij TBM te komen studeren? Twijfel je nog of je geschikt bent en of je vooropleiding wel voldoende is? Neem dan contact op met onze studieadviseur mw. drs. Marja Brand (M.J.C.C.Brand@tbm.tudelft.nl).

Structuurvisie Zuiderzeelijn

Structuurvisie Zuiderzeelijn Structuurvisie Zuiderzeelijn Resultaatgericht werken in een veranderende context Rondetafelbijeenkomst Resultaatgericht werken 30 juni 2006 Bob Demoet Projectleider Zuiderzeelijn Ministerie Verkeer en

Nadere informatie

Milieuwetenschappen in Leiden

Milieuwetenschappen in Leiden Milieuwetenschappen in Leiden Combineer je opleiding met milieu en duurzaamheid leiden.edu.nl Universiteit Leiden. Universiteit om te ontdekken. Waarom milieu en duurzaamheid? Thema s als gezondheid, armoedebeschrijving,

Nadere informatie

Tilburg University 2020 Toekomstbeeld. College van Bestuur, april 2013

Tilburg University 2020 Toekomstbeeld. College van Bestuur, april 2013 Tilburg University 2020 Toekomstbeeld College van Bestuur, april 2013 Strategie in dialoog met stakeholders Open voor iedere inbreng die de strategie sterker maakt Proces met respect en waardering voor

Nadere informatie

Innovatie support gids

Innovatie support gids Innovatie support gids Uw gids naar resultaat 1 Uw gids naar resultaat Innovatief duurzaam drukwerk Het drukwerk van deze gids is uitgevoerd in waterloos offset met inkt op plantaardige basis, dit resulteert

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/33081 holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/33081 holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/33081 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Stettina, Christoph Johann Title: Governance of innovation project management

Nadere informatie

SOM= Effectief en plezierig werken

SOM= Effectief en plezierig werken SOM= Effectief en plezierig werken 1 VRAGEN AAN U: Wordt in uw organisatie de werkplek effectief gebruikt? Zitten de collega s met een glimlach achter hun bureau? Vindt er bij u veel samenwerking tussen

Nadere informatie

mastertrack Governance & Law in Digital Society

mastertrack Governance & Law in Digital Society Bijlage 2 Samenvatting aanvraag nevenvestiging mastertrack Governance & Law in Digital Society Faculteit Rechtsgeleerdheid Campus Fryslân 1 Opmerking vooraf Mocht u de voorkeur geven aan openbaarmaking

Nadere informatie

10 Innovatielessen uit de praktijk 1

10 Innovatielessen uit de praktijk 1 10 Innovatielessen uit de praktijk 1 Geslaagde gastoudermeeting levert veel ideeën op voor innovatie! Wat versta ik onder innoveren? Innoveren is hot. Er zijn vele definities van in omloop. Goed om even

Nadere informatie

AL IN JANUARI 2007 BEREIKTEN WE MET HET MINISTERIE VAN ECONOMISCHE ZAKEN (EZ) VOLLEDIGE INSTEMMING OVER DE INHOUD VAN HET NIEUWE PROGRAMMA VOOR

AL IN JANUARI 2007 BEREIKTEN WE MET HET MINISTERIE VAN ECONOMISCHE ZAKEN (EZ) VOLLEDIGE INSTEMMING OVER DE INHOUD VAN HET NIEUWE PROGRAMMA VOOR 20 AL IN JANUARI 2007 BEREIKTEN WE MET HET MINISTERIE VAN ECONOMISCHE ZAKEN (EZ) VOLLEDIGE INSTEMMING OVER DE INHOUD VAN HET NIEUWE PROGRAMMA VOOR ECONOMISCHE STRUCTUURVERSTERKING KOERS NOORD: OP WEG NAAR

Nadere informatie

Een Project Management model. Wat is IASDEO?

Een Project Management model. Wat is IASDEO? Een Project Management model Project Management betekent risico s beheersen, voldoen aan allerlei vereisten, klanten tevreden stellen, beslissingen nemen, producten leveren, activiteiten coördineren, inputs

Nadere informatie

Jan de Laat OVERSTAG

Jan de Laat OVERSTAG Jan de Laat VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen van teksten

Nadere informatie

Bachelorproject (15 EC), BSK. Docent: MSc, Drs. C. Nagtegaal

Bachelorproject (15 EC), BSK. Docent: MSc, Drs. C. Nagtegaal Vakbeschrijvingen derde jaar EBM: In het derde jaar volg je enkele verdiepende vakken, schrijf je de bachelorscriptie en heb je een vrije keuzeruimte. Je kunt deze ruimte invullen met keuzevakken (o.a.

Nadere informatie

Samenvatting aanvraag

Samenvatting aanvraag Samenvatting aanvraag Algemeen Soort aanvraag (kruis aan wat van toepassing is): Naam instelling Contactpersoon/contactpersonen Contactgegevens Nieuwe opleiding Nieuw Ad programma Nieuwe hbo master Nieuwe

Nadere informatie

The Netherlands of 2040. www.nl2040.nl

The Netherlands of 2040. www.nl2040.nl The Netherlands of 2040 www.nl2040.nl 1 Tijden veranderen 2 Tijden veranderen 3 Nieuwe CPB scenario studie Vraag Waarmee verdienen we ons brood in 2040? Aanpak Scenario s, geven inzicht in onzekerheid

Nadere informatie

Diensteninnovatie: wat is dat?

Diensteninnovatie: wat is dat? Over de AWT De Adviesraad voor het Wetenschaps- en Technologiebeleid (AWT) adviseert regering en parlement over beleid voor wetenschap, technologie en innovatie De AWT adviseert gevraagd en ongevraagd.

Nadere informatie

Big data in de publieke sector. Leergang voor ervaren public controllers en professionals.

Big data in de publieke sector. Leergang voor ervaren public controllers en professionals. het Zijlstra Center for Public Control, Governance and Leadership www.hetzijlstracenter.nl Big data in de publieke sector Leergang voor ervaren public controllers en professionals Big data in de publieke

Nadere informatie

Presentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A

Presentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A Presentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A INLEIDING Ik heb vandaag een cadeautje meegenomen. Niet voor jullie, maar voor mijzelf. Het cadeautje staat voor de verrassingen

Nadere informatie

Realisatie. Indienersbrochure DE PILOTSTARTER. Platform voor pilots over de vernieuwing van gemeentelijke informatievoorziening

Realisatie. Indienersbrochure DE PILOTSTARTER. Platform voor pilots over de vernieuwing van gemeentelijke informatievoorziening Realisatie Indienersbrochure DE PILOTSTARTER Platform voor pilots over de vernieuwing van gemeentelijke informatievoorziening DE PILOTSTARTER Werk je ook aan innovaties om gemeentelijke dienstverlening

Nadere informatie

Leiderschap in Turbulente Tijden

Leiderschap in Turbulente Tijden De Mindset van de Business Leader Leiderschap in Turbulente Tijden Onderzoek onder 175 strategische leiders Maart 2012 Inleiding.. 3 Respondenten 4 De toekomst 5 De managementagenda 7 Leiderschap en Ondernemerschap

Nadere informatie

De Voorzitter van de Adviesraad Internationale Vraagstukken De heer Mr. F. Korthals Altes Postbus 20061 2500 EB Den Haag. Den Haag, november 2004

De Voorzitter van de Adviesraad Internationale Vraagstukken De heer Mr. F. Korthals Altes Postbus 20061 2500 EB Den Haag. Den Haag, november 2004 De Voorzitter van de Adviesraad Internationale Vraagstukken De heer Mr. F. Korthals Altes Postbus 20061 2500 EB Den Haag Den Haag, november 2004 Hierbij dank ik u mede namens de Minister voor Ontwikkelingssamenwerking

Nadere informatie

Nederland zakt vier plaatsen op Human Capital Index: vaardigheden en kennis van oudere leeftijdscategorieën blijven onbenut.

Nederland zakt vier plaatsen op Human Capital Index: vaardigheden en kennis van oudere leeftijdscategorieën blijven onbenut. ONDERZOEKSRAPPORT Nederland zakt vier plaatsen op Human Capital Index: vaardigheden en kennis van oudere leeftijdscategorieën blijven onbenut. Introductie In het Human Capital 2015 report dat het World

Nadere informatie

We zien een datagedreven wereld vol kansen. Toepassingscentrum voor big data oplossingen

We zien een datagedreven wereld vol kansen. Toepassingscentrum voor big data oplossingen We zien een datagedreven wereld vol kansen Toepassingscentrum voor big data oplossingen We zien succesvolle organisaties groeien door big data 50% van de meest succesvolle organisaties Volg ons op twitter:

Nadere informatie

BIJ DIE WERELD WIL IK HOREN! HANS ROMKEMA 3 MAART 2010, DEN HAAG

BIJ DIE WERELD WIL IK HOREN! HANS ROMKEMA 3 MAART 2010, DEN HAAG BIJ DIE WERELD WIL IK HOREN! HANS ROMKEMA 3 MAART 2010, DEN HAAG STUDENTEN DOEN UITSPRAKEN OVER DE ACADEMISCHE WERELD, HET VAKGEBIED EN HET BEROEPENVELD.. onderzoek niet zo saai als ik dacht werken in

Nadere informatie

Drie domeinen van handelen: Waarnemen, oordelen en beleven

Drie domeinen van handelen: Waarnemen, oordelen en beleven Drie domeinen van handelen: Waarnemen, oordelen en beleven Situatie John volgt een opleiding coaching. Hij wil dat vak dolgraag leren. Beschikt ook over de nodige bagage in het begeleiden van mensen, maar

Nadere informatie

STRATAEGOS CONSULTING

STRATAEGOS CONSULTING STRATAEGOS CONSULTING EXECUTIE CONSULTING STRATAEGOS.COM WELKOM EXECUTIE CONSULTING WELKOM BIJ STRATAEGOS CONSULTING Strataegos Consulting is een strategie consultancy met speciale focus op strategie executie.

Nadere informatie

DT d.d. OR d.d. B&W d.d. OR d.d. Raad Raadsdocumenten. 11 maart 2014 RIB 2014/29. Voortgang en vervolgstappen Leerstoel C2C Universiteit Twente

DT d.d. OR d.d. B&W d.d. OR d.d. Raad Raadsdocumenten. 11 maart 2014 RIB 2014/29. Voortgang en vervolgstappen Leerstoel C2C Universiteit Twente zaak_id bericht_nummer Collegevoorstel bericht_id zaak_zaaknummer Ruimte en Economie Regnr B&W dd 11 maart 2014 Openbaar Programma Ja, zonder beperkingen Innovatieve en excellente stad DT dd OR dd B&W

Nadere informatie

Meer met Minder Dankzij Een Visie op de Elektronische overheid

Meer met Minder Dankzij Een Visie op de Elektronische overheid Meer met Minder Dankzij Een Visie op de Elektronische overheid Prof. Dr. Jan A.G.M. van Dijk Center for egovernment Studies Waarom is een Visie op de Digitale Overheid juist Nu Nodig? ICT is veel meer

Nadere informatie

Goede onderwijsondersteuning is een professionele tak van sport die veel effect heeft op onderwijsinstellingen, kwalitatief opzicht.

Goede onderwijsondersteuning is een professionele tak van sport die veel effect heeft op onderwijsinstellingen, kwalitatief opzicht. Goede onderwijsondersteuning is een professionele tak van sport die veel effect heeft op onderwijsinstellingen, zowel in financieel als kwalitatief opzicht. 30 magazine september 2016 De droom van... Dr.

Nadere informatie

Aan de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG

Aan de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG a 1 > Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag Aan de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Datum: 22 april 2013 Betreft: Beleidsreactie op het advies "De

Nadere informatie

6 TIPS DIE HET PRESTEREN VAN UW WERKOMGEVING VERBETEREN

6 TIPS DIE HET PRESTEREN VAN UW WERKOMGEVING VERBETEREN 6 TIPS DIE HET PRESTEREN VAN UW WERKOMGEVING VERBETEREN INLEIDING Het Nieuwe Werken is in de afgelopen jaren op vele plekken geïntroduceerd om slimmer om te gaan met de beschikbare middelen binnen organisaties

Nadere informatie

Van mij. Een gezicht is geen muur. Jan Bransen, Universiteit Utrecht

Van mij. Een gezicht is geen muur. Jan Bransen, Universiteit Utrecht [Gepubliceerd in Erik Heijerman & Paul Wouters (red.) Praktische Filosofie. Utrecht: TELEAC/NOT, 1997, pp. 117-119.] Van mij Een gezicht is geen muur Jan Bransen, Universiteit Utrecht Wij hechten veel

Nadere informatie

Piter Jelles Strategisch Perspectief

Piter Jelles Strategisch Perspectief Piter Jelles Strategisch Perspectief Strategisch Perspectief Inhoudsopgave Vooraf 05 Piter Jelles Onze missie 07 Onze ambities 07 Kernthema s Verbinden 09 Verbeteren 15 Vernieuwen 19 Ten slotte 23 02 03

Nadere informatie

21st Century Skills Training

21st Century Skills Training Ontwikkeling van competenties voor de 21 e eeuw - Vernieuwend - Voor werknemers van nu - Met inzet van moderne en digitale technieken - - Integratie van social media - Toekomstgericht - Inleiding De manier

Nadere informatie

Manifest onze manier van werken

Manifest onze manier van werken 6-11-2008 12:23 Manifest onze manier van werken De gemeente Lelystad ontwikkelt op dit moment de visie op haar toekomstige manier van werken. Hoe het stadhuis er na de renovatie uit komt te zien en ingedeeld

Nadere informatie

Aanvraagformulier Nieuwe opleiding macrodoelmatigheidstoets beleidsregel 2014

Aanvraagformulier Nieuwe opleiding macrodoelmatigheidstoets beleidsregel 2014 S AMENVATTI NG Ok t ober2015 Aanvraagformulier Nieuwe opleiding macrodoelmatigheidstoets beleidsregel 2014 Basisgegevens Soort aanvraag (kruis aan wat van toepassing is): X Nieuwe opleiding Nieuw Ad programma

Nadere informatie

Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy

Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy Finding the optimal solution is An our open standard mind comes standard... Burdock is de verbindende schakel tussen opdrachtgevers

Nadere informatie

Bezoekadres Kenmerk Uw brief Bijlage(n) Maatschappelijke diensttijd, kansen en uitdagingen

Bezoekadres Kenmerk Uw brief Bijlage(n) Maatschappelijke diensttijd, kansen en uitdagingen > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag T 070 340 79 11 F 070 340

Nadere informatie

BOOST YOUR CAREER, COMPANY AND KNOWLEDGE

BOOST YOUR CAREER, COMPANY AND KNOWLEDGE BOOST YOUR CAREER, COMPANY AND KNOWLEDGE 1 Boeiend en verrijkend. Ook verschillend van invalshoeken en belangen Het was mijn doel om van de ervaringen van anderen te leren en dat is geslaagd De rondetafelsessies

Nadere informatie

De Business Case voor sociale media bij gemeenten

De Business Case voor sociale media bij gemeenten De Business Case voor sociale media bij gemeenten Boyd Hendriks Wie de business case zoekt voor het gebruik van sociale media bij gemeenten, vindt meestal een plaatje dat is opgebouwd uit verschillende

Nadere informatie

Platformtaak volgens gemeente

Platformtaak volgens gemeente Oplegvel 1. Onderwerp Cofinanciering Regionale proeftuin Cultuur om de hoek 2. Rol van het samenwerkingsorgaan Holland Rijnland Platformtaak volgens gemeente 3. Regionaal belang De jeugd in de regio Holland

Nadere informatie

Exact Online BUSINESS CASE MET EXACT ONLINE MEER FOCUS OP ACCOUNTMANAGEMENT EN ADVISERING. De 5 tips van Marc Vosse. www.exactonline.

Exact Online BUSINESS CASE MET EXACT ONLINE MEER FOCUS OP ACCOUNTMANAGEMENT EN ADVISERING. De 5 tips van Marc Vosse. www.exactonline. BUSINESS CASE Exact Online MET EXACT ONLINE MEER FOCUS OP ACCOUNTMANAGEMENT EN ADVISERING De 5 tips van Marc Vosse www.exactonline.nl 2 EXACT ONLINE CASE STUDY ACCOUNTANCY DE 5 TIPS VAN MARC VOSSE Voor

Nadere informatie

STRATEGY MANAGER. Consulting Exit #VACATURE

STRATEGY MANAGER. Consulting Exit #VACATURE Consulting Exit #VACATURE STRATEGY MANAGER De meeste mensen kennen Exact als één van de partners van Formule 1-coureur Max Verstappen. Maar Exact is ook en vooral de nummer 1 aanbieder van business software

Nadere informatie

Aan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken. van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt

Aan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken. van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt Aan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt orthodontist Daniël van der Meulen samen met veertien assistentes intensief

Nadere informatie

Projectorganisatie Marc Martojo Esther krijnen Rodger Buyvoets Danilo Meulens

Projectorganisatie Marc Martojo Esther krijnen Rodger Buyvoets Danilo Meulens Concrete projectbeschrijving De afstudeeropdracht is om een informatief, innovatief en interactief boek te ontwikkelen dat als presentatie materiaal gebruikt kan worden om weer te geven hoe bijzonder en

Nadere informatie

FULL-TIME MASTER MASTER IN HET MANAGEMENT ONDERSCHEID JEZELF MET EEN PRAKTIJKGERICHTE MANAGEMENTOPLEIDING

FULL-TIME MASTER MASTER IN HET MANAGEMENT ONDERSCHEID JEZELF MET EEN PRAKTIJKGERICHTE MANAGEMENTOPLEIDING FULL-TIME MASTER MASTER IN HET MANAGEMENT ONDERSCHEID JEZELF MET EEN PRAKTIJKGERICHTE MANAGEMENTOPLEIDING COMBINEER MANAGEMENT- KENNIS MET PRAKTISCHE MANAGEMENTVAARDIGHEDEN Deze Master in het Management

Nadere informatie

Functieprofiel Young Expert

Functieprofiel Young Expert 1 Laatst gewijzigd: 20-7-2015 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 1 Ervaringen opdoen... 3 1.1 Internationale ervaring in Ontwikkelingssamenwerkingsproject (OS)... 3 1.2 Nieuwe vaardigheden... 3 1.3 Intercultureel

Nadere informatie

Onderhandelen met lef en liefde

Onderhandelen met lef en liefde Lodewijk van Ommeren, directeur van Bureau Zuidema, interviewt Judith Schoenmaeckers Onderhandelen met lef en liefde Dirty tricks? Judith Schoenmaeckers, commercieel directeur bij Randstad, heeft er niets

Nadere informatie

Oproep per specifieke mailing (30 januari 2013) en in de maandelijke nieuwsbrief als reminder (7 februari 2013) onder 145 leden

Oproep per specifieke mailing (30 januari 2013) en in de maandelijke nieuwsbrief als reminder (7 februari 2013) onder 145 leden Enquête 2013 Verspreiding: Oproep per specifieke mailing (30 januari 2013) en in de maandelijke nieuwsbrief als reminder (7 februari 2013) onder 145 leden Periode: 30 januari 2013 tot 15 februari 2013

Nadere informatie

Vernieuwing geeft méér waarde aan medezeggenschap

Vernieuwing geeft méér waarde aan medezeggenschap 10 Vernieuwing geeft méér waarde aan medezeggenschap Vernieuwing geeft méér waarde aan medezeggenschap Kim van der Hoeven 1. Inleiding Ontwikkelingen in maatschappij en samenleving denk met name aan de

Nadere informatie

Macrodoelmatigheidsdossier BSc Business Analytics AANVRAAGFORMULIER NIEUWE OPLEIDING. 1. Basisgegevens. Tongersestraat LM Maastricht

Macrodoelmatigheidsdossier BSc Business Analytics AANVRAAGFORMULIER NIEUWE OPLEIDING. 1. Basisgegevens. Tongersestraat LM Maastricht AANVRAAGFORMULIER NIEUWE OPLEIDING 1. Basisgegevens Naam instelling(en) Contactgegevens Universiteit Maastricht School of Business and Economics Tongersestraat 53 6211 LM Maastricht 1 Naam Internationale

Nadere informatie

nog geen BKO behaald met > 5 jaar ervaring EWI KO niet afgerond EWI KO afgerond ervaring

nog geen BKO behaald met > 5 jaar ervaring EWI KO niet afgerond EWI KO afgerond ervaring Docenten van EWI, professioneel en altijd beter! Inhoud: 1. Doorstroomschema: waar sta ik? 2. Overzicht met verplicht en keuzeprogramma 3. Toelichting op elk onderdeel van het overzicht Docent met < 5

Nadere informatie

Vacature: medewerker internationaal secretariaat. Bedrijfsinformatie:

Vacature: medewerker internationaal secretariaat. Bedrijfsinformatie: Vacature: medewerker internationaal secretariaat Bedrijfsinformatie: Het Internationaal Secretariaat (IS) staat onder leiding van Marije Laffeber, Internationaal Secretaris van de PvdA. Het IS draagt zorg

Nadere informatie

Functiefamilie ES Experten organisatieondersteuning

Functiefamilie ES Experten organisatieondersteuning Functiefamilie ES Experten ondersteuning DOEL Instrumenten en methodes ontwikkelen* en aanpassen in een domein en de interne klanten ondersteunen bij de implementatie ervan teneinde de werking van de te

Nadere informatie

Nationale DenkTank 2014 Big Data Academy

Nationale DenkTank 2014 Big Data Academy Big Data Academy Achtergrond en uitwerking Big Data Academy (BDA) Management Summary Oplossing [Twintig] deelnemers waarvan [80%] masterstudenten en PhD s en[20%] werknemers die voldoen aan de voorkenniseisen

Nadere informatie

zomer 2012 Het relatiemagazine van het Centraal Bureau voor de Statistiek Interview met wetenschapsechtpaar Karel Davids en Marjolein 't Hart

zomer 2012 Het relatiemagazine van het Centraal Bureau voor de Statistiek Interview met wetenschapsechtpaar Karel Davids en Marjolein 't Hart zomer 2012 02 12 Het relatiemagazine van het Centraal Bureau voor de Statistiek Interview met wetenschapsechtpaar Karel Davids en Marjolein 't Hart In gesprek met Jeanine Hennis-Plasschaert CBS op de innovatieve

Nadere informatie

Gemeente Dronten geeft je de ruimte

Gemeente Dronten geeft je de ruimte Gemeente Dronten en OR hand in hand naar het Nieuwe Werken Gemeente Dronten geeft je de ruimte Door: Martine van Dijk en Robert Berk, A+O fonds gemeenten / Fotografie: Kees Winkelman De gemeente Dronten

Nadere informatie

Jeroen Groenewoud. Het rolmodellenproject

Jeroen Groenewoud. Het rolmodellenproject Jeroen Groenewoud Het rolmodellenproject Inhoud presentatie Aanleiding project Theoretische achtergrond Inhoud rolmodellenproject Ervaringen en uitkomsten onderzoek Werving rolmodellen en randvoorwaarden

Nadere informatie

Masterclass Value of Information. Waarde creëren voor de business

Masterclass Value of Information. Waarde creëren voor de business Masterclass Value of Information Waarde creëren voor de business Informatie en informatietechnologie maken het verschil bij de ontwikkeling van nieuwe business ideeën. Met informatie kunnen nieuwe innovatieve

Nadere informatie

Strategisch sturen in stedelijke gebiedsontwikkeling MCD. master city developer

Strategisch sturen in stedelijke gebiedsontwikkeling MCD. master city developer Strategisch sturen in stedelijke gebiedsontwikkeling MCD master city developer Ontwikkel een eigen visie Werk je in stedelijke gebiedsontwikkeling of herstructurering dan is de MCD opleiding voor jou een

Nadere informatie

Slimmer Werken in zorg en welzijn

Slimmer Werken in zorg en welzijn Slimmer Werken in zorg en welzijn Slimmer Werken in zorg en welzijn Veel organisaties in de zorg zijn op zoek naar handvatten om het werkplezier van medewerkers te vergroten en om een professionele en

Nadere informatie

De toekomst van consultancy

De toekomst van consultancy De toekomst van consultancy Course Assignment Management Consulting 5 oktober 2013 Teska Koch 2518936 Teska.koch@hotmail.com Word count: 1.510 Een kijkje in de glazen bol: Wat is de toekomst van consultancy?

Nadere informatie

Leergang januari - juli 2014. HRM en arbeidsverhoudingen Leergang voor vakbondsbestuurders

Leergang januari - juli 2014. HRM en arbeidsverhoudingen Leergang voor vakbondsbestuurders Leergang januari - juli 2014 HRM en arbeidsverhoudingen Leergang voor vakbondsbestuurders In de afgelopen jaren is er een kloof ontstaan tussen de wereld van de cao en het sociaal beleid binnen ondernemingen.

Nadere informatie

Participatieverslag Nieuw & Anders

Participatieverslag Nieuw & Anders Participatieverslag Nieuw & Anders Op 26 en 31 maart vonden twee bijeenkomsten plaats met de titel Nieuw & Anders plaats. Twee bijeenkomsten die druk bezocht werden door vrijwilligers, verenigingen en

Nadere informatie

Master in de toegepaste economische wetenschappen: Handelsingenieur in de Beleidsinformatica

Master in de toegepaste economische wetenschappen: Handelsingenieur in de Beleidsinformatica 2018-2019 Master in de toegepaste economische wetenschappen: Handelsingenieur in de Beleidsinformatica WAAROM HANDELSINGENIEUR IN DE BELEISDSINFORMATICA STUDEREN AAN UHASSELT? JE KAN EEN ONDERNEMING INNOVEREN

Nadere informatie

De Nieuwe Overheid: nieuwe mogelijkheden, nieuwe vragen

De Nieuwe Overheid: nieuwe mogelijkheden, nieuwe vragen 1 De Nieuwe Overheid: nieuwe mogelijkheden, nieuwe vragen In het publieke domein worden allerlei nieuwe technieken gebruikt: ambtenaren gebruiken Twitter, games, webplatformen en monitoringtools om de

Nadere informatie

Martin Schor (Gateway to Germany) www.exportduitsland.nl

Martin Schor (Gateway to Germany) www.exportduitsland.nl Martin Schor (Gateway to Germany) www.exportduitsland.nl Even voorstellen Martin Schor Geboren te Amsterdam B.Sc. Mechanical Engineering TU Delft M.Sc. Business Economics & Marketing Universiteit van Amsterdam

Nadere informatie

Functiefamilie ET Thematische experten

Functiefamilie ET Thematische experten Functiefamilie ET Thematische experten DOEL Expertise in een materie* en verstrekken aan de administratieve en politieke instanties teneinde hen te ondersteunen bij de besluitvorming en de uitvoering van

Nadere informatie

ONDERWIJSONTWIKKELING - ACTIVERENDE DIDACTIEK

ONDERWIJSONTWIKKELING - ACTIVERENDE DIDACTIEK ONDERWIJSONTWIKKELING - ACTIVERENDE DIDACTIEK Iedereen heeft er de mond van vol: Het beste uit de leerling halen Recht doen aan verschillen van leerlingen Naast kennis en vaardigheden, aandacht voor het

Nadere informatie

GOUDEN TIPS voor Professioneel Relatiebeheer

GOUDEN TIPS voor Professioneel Relatiebeheer 10 GOUDEN TIPS voor Professioneel Relatiebeheer www.fokjeritsma.nl info@fokjeritsma.nl 2 Inhoudsopgave Inleiding... 5 Wees je bewust van je doel... 6 Bellen: een uitstekend instrument... 6 Systeem... 7

Nadere informatie

Voorwoord. Uitkomsten enquête 19-06-2011

Voorwoord. Uitkomsten enquête 19-06-2011 Voorwoord In mijn scriptie De oorlog om ICT-talent heb ik onderzoek gedaan of Het Nieuwe Werken als (gedeeltelijke) oplossing kon dienen voor de aankomende vergrijzing. Hiervoor werd de volgende onderzoeksvraag

Nadere informatie

Aanvraagformulier nieuwe opleiding. Basisgegevens. Contactpersoon/contactpersonen Postbus GG Amsterdam

Aanvraagformulier nieuwe opleiding. Basisgegevens. Contactpersoon/contactpersonen Postbus GG Amsterdam Aanvraagformulier nieuwe opleiding Basisgegevens Naam instelling(en) Contactpersoon/contactpersonen Universiteit van Amsterdam Postbus 19268 1000 GG Amsterdam Contactgegevens Naam opleiding Internationale

Nadere informatie

Where innovation starts. Vakken eerste jaar Technische Bedrijfskunde

Where innovation starts. Vakken eerste jaar Technische Bedrijfskunde Where innovation starts Vakken eerste jaar Vakken eerste jaar In de major krijg je uiteenlopende vakken en projecten op het gebied van wiskunde, technische bedrijfskunde en integratie (het toepassen van

Nadere informatie

Van Samenhang naar Verbinding

Van Samenhang naar Verbinding Van Samenhang naar Verbinding Sogeti Page 2 VAN SAMENHANG NAAR VERBINDING Keuzes, keuzes, keuzes. Wie wordt niet horendol van alle technologische ontwikkelingen. Degene die het hoofd koel houdt is de winnaar.

Nadere informatie

World Economic Forum publiceert Global Information Technology Report 2010-2011

World Economic Forum publiceert Global Information Technology Report 2010-2011 PERSBERICHT World Economic Forum publiceert Global Information Technology Report 20-2011 Nederland zakt naar de 11e plaats op ranglijst van WEF Global Information Technology Report, en de opkomende economieën

Nadere informatie

ONLINE SAMENWERKEN IN HET DNA VAN ACCOUNTANTSKANTOOR JOINSON & SPICE

ONLINE SAMENWERKEN IN HET DNA VAN ACCOUNTANTSKANTOOR JOINSON & SPICE Exact Online CASE STUDY ONLINE SAMENWERKEN IN HET DNA VAN ACCOUNTANTSKANTOOR JOINSON & SPICE www.exactonline.nl 2 EXACT ONLINE CASE STUDY ACCOUNTANCY INZICHT DELEN OM TE GROEIEN JOINSON & SPICE is druk.

Nadere informatie

Juridische medewerker

Juridische medewerker 28-11-2013 Sectorwerkstuk Juridische medewerker Temel, Elif HET ASSINK LYCEUM Inhoudsopgave Inhoud Inhoudsopgave... 1 Inleiding... 2 Hoeveel procent van de opleiding bestaat uit stage?... 6 o Begeleiding...

Nadere informatie

CASE STUDY MDM LEERT KLANTEN ZELF VISSEN

CASE STUDY MDM LEERT KLANTEN ZELF VISSEN Exact Online CASE STUDY MDM LEERT KLANTEN ZELF VISSEN www.exactonline.nl 2 EXACT ONLINE CASE STUDY ACCOUNTANCY MDM LEERT KLANTEN ZELF VISSEN MDM accountants & belastingadviseurs uit Den Haag is hard op

Nadere informatie

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe

Nadere informatie

World leader in international education

World leader in international education World leader in international education BESTE OUDER, Wat een spannend jaar gaat u tegemoet: uw zoon of dochter zit in het eindexamenjaar! Het maken van een goede studiekeuze is niet altijd makkelijk en

Nadere informatie

Effectieve samenwerking: werken in driehoeken

Effectieve samenwerking: werken in driehoeken Effectieve samenwerking: werken in driehoeken Werken in driehoeken is een wijze van samenwerking die in elke organisatie, projectteam en netwerk mogelijk is. Het maakt dat we kunnen werken vanuit een heldere

Nadere informatie

Realisatie. Deelnemersbrochure DE PILOTSTARTER. Platform voor pilots over de vernieuwing van gemeentelijke informatievoorziening

Realisatie. Deelnemersbrochure DE PILOTSTARTER. Platform voor pilots over de vernieuwing van gemeentelijke informatievoorziening Realisatie Deelnemersbrochure DE PILOTSTARTER Platform voor pilots over de vernieuwing van gemeentelijke informatievoorziening DE PILOTSTARTER Werk je ook aan innovaties om gemeentelijke dienstverlening

Nadere informatie

Allemaal in ontwikkeling. Door: Rieke Veurink / Fotografie: Kees Winkelman

Allemaal in ontwikkeling. Door: Rieke Veurink / Fotografie: Kees Winkelman Permanente educatie in Smallingerland Allemaal in ontwikkeling Door: Rieke Veurink / Fotografie: Kees Winkelman Van cursussen professioneel Engels, kennis opdoen bij een andere afdeling tot vierjarige

Nadere informatie

Kandidatenoverzicht. verkiezing secretaris. D66 regio buitenland

Kandidatenoverzicht. verkiezing secretaris. D66 regio buitenland Kandidatenoverzicht verkiezing secretaris D66 regio buitenland Voor deze verkiezing hebben zich twee kandidaten gemeld: Arthur van Benthem en Martine van Schoor. De informatie over de kandidaten in dit

Nadere informatie

Tussen creativiteit en degelijkheid

Tussen creativiteit en degelijkheid Uitnodiging Intreerede Laure Itard Lector Energie en de Gebouwde Omgeving No-nonsense energieontwerp: Tussen creativiteit en degelijkheid Dinsdag 30 november 2010 Dr. Laure Itard is per 1 januari 2010

Nadere informatie

Grensoverschrijdende territoriale samenwerking: België Duitsland Ierland Frankrijk Luxemburg Nederland Verenigd Koninkrijk Zwitserland

Grensoverschrijdende territoriale samenwerking: België Duitsland Ierland Frankrijk Luxemburg Nederland Verenigd Koninkrijk Zwitserland MEMO/08/76 Brussel, 7 februari 2008 Grensoverschrijdende territoriale samenwerking: België Duitsland Ierland Frankrijk Luxemburg Nederland Verenigd Koninkrijk Zwitserland 1. Operationeel programma voor

Nadere informatie

Business Lounge: uw klant aan de bestuurstafel!

Business Lounge: uw klant aan de bestuurstafel! Gaby Remmers: senior onderzoeker Blauw Research Drijfveer: organisaties helpen inzicht te krijgen in de kansen op een nog klantgerichtere dienstverlening Andre Heeling: onderzoeker Blauw Research Drijfveer:

Nadere informatie

Customer Case VIBA. Feiten in het kort:

Customer Case VIBA. Feiten in het kort: Feiten in het kort: Bedrijf: NV Medewerkers: 100 Activiteiten: is een technische handelsonderneming met de hoofdvestiging in Zoetermeer. De organisatie telt drie divisies: Bevestigen; Machinegereedschappen

Nadere informatie

ALS ORGANISATIE IN SHAPE MET P3O Judith Engelberts

ALS ORGANISATIE IN SHAPE MET P3O Judith Engelberts ALS ORGANISATIE IN SHAPE MET P3O 29-03-2018 Judith Engelberts Programma: 1. P3O; wat en waarom? 2. Welk P3O modellen zijn er en welke past bij mijn organisatie? 3. Welke dienstverlenening kent het P3O?

Nadere informatie

Jongeren ten opzichte van hun eerste job 15-09-2008

Jongeren ten opzichte van hun eerste job 15-09-2008 Jongeren ten opzichte van hun eerste job Samenvatting 15-09-2008 van de resultaten a Market Probe division Doelstelling van het onderzoek 2 3 Kennis over de jongeren ten aanzien van het einde van hun studies

Nadere informatie

1. Jurriaan Vogel. 2. Mark van Wijgerden. Waarde medestudenten,

1. Jurriaan Vogel. 2. Mark van Wijgerden. Waarde medestudenten, 1. Jurriaan Vogel Als derdejaarsstudent Bedrijfseconomie mag ik dit jaar al namens Student Party ECCO in de faculteitsraad van Tilburg School of Economics and Management plaatsnemen. Hier hebben we al

Nadere informatie

Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 DEN HAAG. Geachte mevrouw Arib,

Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 DEN HAAG. Geachte mevrouw Arib, Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 DEN HAAG Lange Voorhout 8 Postbus 20015 2500 EA Den Haag T 070-342 43 44 E voorlichting@rekenkamer.nl W www.rekenkamer.nl D A T U M 20 december

Nadere informatie

Mobiliteit & duurzaamheid Leaserijder wordt steeds duurzamer. www.alphabet.com

Mobiliteit & duurzaamheid Leaserijder wordt steeds duurzamer. www.alphabet.com Mobiliteit & duurzaamheid Leaserijder wordt steeds duurzamer www.alphabet.com Duurzame mobiliteit. Onderzoek naar gedrag en keuzes van leaserijders op gebied van duurzaamheid. Leaserijders steeds milieubewuster.

Nadere informatie

Utrecht Business School

Utrecht Business School Cursus Agile & Scrum Projectmanagement De cursus Agile & Scrum Projectmanagement duurt ongeveer 2 maanden en omvat 5 colleges van 3 uur. U volgt de cursus met ongeveer 10-15 studenten op een van onze opleidingslocaties

Nadere informatie

Evaluatie Kennissessie met en bij Philips Healthcare 25 november 2014

Evaluatie Kennissessie met en bij Philips Healthcare 25 november 2014 Evaluatie Kennissessie met en bij Philips Healthcare 25 november 2014 Verwachting en aanbeveling Heeft de bijeenkomst aan jouw verwachting voldaan? Toelichting: Erg goede sprekers, zoals gebruikelijk.

Nadere informatie

MKB ICT-onderzoek 2009

MKB ICT-onderzoek 2009 ICT: noodzakelijk kwaad of concurrentievoordeel? Voor 32% van het MKB vormt ICT een bijrol binnen de business, terwijl voor het overig deel ICT een sleutelfunctie heeft binnen de bedrijfsvoering: als de

Nadere informatie

Comakerships & praktijkopdrachten Windesheim Flevoland 2015-2016 Economie & Management, ICT en Bouwkunde

Comakerships & praktijkopdrachten Windesheim Flevoland 2015-2016 Economie & Management, ICT en Bouwkunde Comakerships & praktijkopdrachten Windesheim Flevoland 2015-2016 Economie & Management, ICT en Bouwkunde Opleiding Studiejaar Start Comakership/praktijkopdracht Korte omschrijving 2 sept 2015 Comakership

Nadere informatie

The Netherlands of

The Netherlands of The Netherlands of 2040 www.nl2040.nl 1 Tijden veranderen 2 Tijden veranderen 3 Nieuwe CPB scenario studie Vraag Waarmee verdienen we ons brood in 2040? Aanpak Scenario s, geven inzicht in onzekerheid

Nadere informatie

Geachte voorzitter Flierman, beste familieleden, geachte burgemeester, geacht College van Bestuur, geachte aanwezigen,

Geachte voorzitter Flierman, beste familieleden, geachte burgemeester, geacht College van Bestuur, geachte aanwezigen, Toespraak van Commissaris van de Koningin drs. Ank Bijleveld-Schouten bij het afscheid van Dr. Anne Flierman als voorzitter van het College van Bestuur van de Universiteit Twente op 24 april 2013. Geachte

Nadere informatie

EXPERTS MET KARAKTER

EXPERTS MET KARAKTER EXPERTS MET KARAKTER KANSEN BENUTTEN? EERST ZIEN, DAN SCHAKELEN Tempo-Team is specialist in flexibele arbeid. Door onze koppeling van commercieel denken en een sterke betrokkenheid, zijn we al 35 jaar

Nadere informatie