rapportage In dit nummer Expect excellence F&C Investments 4e kwartaal 2008 Speciale rapportage over duurzaamheid in de BRIC-landen:

Transcriptie

1 rapportage F&C Investments 4e kwartaal 2008 In dit nummer In de slag met de overdaad: een nieuw tijdperk voor bankbonussen? Herstarten, herladen en verversen: TMT blijft werken aan toegang, beveiliging en privacy Aandeelhoudersconfrontatie: F&C spreekt Barclays aan Speciale rapportage over duurzaamheid in de BRIC-landen: - Brazilië: nemen de longen van de planeet de leiding? - Rusland: verslaafd aan olie, duurzaamheid op een laag pitje - India: kan het wonder van Azië de duurzaamheid aan? - China: de werkplaats van de wereld vat de problemen bij de kop Expect excellence

2 reo rapportage Onze filosofie reo staat staat voor responsible voor responsible engagement overlay: engagement overlay: Benutten van het aandeelhouderschap van onze klanten ter stimulering van betere zakelijke prestaties op de lange termijn door sterker beheer van risico s op het gebied van milieu, maatschappij en goed ondernemingsbestuur; Uitoefenen van onze invloed via stemrecht en actief aandeelhouderschap met behulp van de vaardigheden van een van de grootste gespecialiseerde duurzaamheidsteams ter wereld; Volledig implementeren van de Principles for Responsible Investment (PRI) van de Verenigde Naties. Waarom dit verslag? Onze plicht aan u F&C vertegenwoordigt u in de contacten met ondernemingen over milieu, maatschappij en ondernemingsbestuur. Uw pensioenfonds heeft uw portefeuille aan ons toevertrouwd. Aan ons de taak om ervoor te zorgen dat de door u in portefeuille gehouden ondernemingen verantwoorde werkwijzen hanteren en hun activiteiten ontplooien met het oog op succes op de lange termijn. Als uw vertegenwoordiger hebben wij een belangrijke verplichting aan u. Wij moeten in het oog houden hoe ondernemingen: 1 met uw geld hun toekomstige groei denken te realiseren; 2 de bedrijfsrisico s beheren en minimaliseren, waaronder ook de risico s die samenhangen met milieu, maatschappij en goed bestuur; 3 op langere termijn het financiële rendement veiligstellen. Wat betekent dit in de praktijk? Dit betekent dat wij, als uw vertegenwoordiger, actief de dialoog aangaan met het senior management van de ondernemingen in uw portefeuille(s), dat wij luisteren naar wat dat senior management te zeggen heeft en uw punten van zorg overbrengen. Daarnaast kan dit betekenen dat wij die ondernemingen in voorkomende gevallen aansporen het beter te doen. In het algemeen geldt dat wij daarbij ook onze stemrechten úw stemrechten uitoefenen op algemene en buitengewone algemene vergaderingen van aandeelhouders van ruim 3000 ondernemingen wereldwijd. 1 Transparantie: het mes snijdt aan twee kanten Van ondernemingen eisen wij transparantie als verantwoord ondernemer, dus van ons mag u hetzelfde verwachten. Als de uiteindelijke eigenaar van de ondernemingen in uw spaar- en pensioenportefeuilles hebt u het recht te weten wat ondernemingsdirecties in uw naam doen met het geld dat u aan hen hebt toevertrouwd. En u hebt evenzeer het recht te weten hoe wij uw belangen hebben behartigd. Bij F&C vatten wij deze verantwoordelijkheid uiterst serieus op. In dit kwartaalverslag geven wij tekst en uitleg over de vragen en opmerkingen die wij namens u bij ondernemingsdirecties hebben neergelegd, zodat zij weten wat hun aandeelhouders bezighoudt. U vindt een elektronische versie van dit verslag op: reo wordt bedreven namens: 2 1 Dat geldt voor alle fondsen waarvan F&C het directe beheer verzorgt en voor diverse andere fondsen die F&C hebben opgedragen namens hen te stemmen. Bij sommige fondsen is de uitoefening van stemrecht gescheiden.

3 4e kwartaal 2008 F&C in de schijnwerpers The parallels between the credit crunch and the pending climate crunch are striking: both involve a failure of the market to recognise and adjust for clear danger ahead. Just as alarm bells were sounded and ignored about excessive liquidity and the poorly understood risk of complex derivatives, scientific evidence about the urgent need to tackle carbon dioxide emissions is also consistently dismissed. Karina Litvack, geciteerd in Investment Week, 1 december 2008 Karina Litvack Head of Governance & Sustainable Investment, F&C Management Limited In dit nummer F&C stimuleert de naleving van de uitgangspunten van het Global Compact van de Verenigde Naties. Aan de hand van het * teken kunt u zien waar ons direct aandeelhouderschap raakt aan het terrein van het Global Compact inzake mensenrechten, arbeidsomstandigheden, milieu en anticorruptie. Terugblik Samenvattend verslag internationaal - Bankbonussen: de strijd is nog maar net begonnen - Sluipende overnames bij Porsche en Volkswagen Blik op goed ondernemingsbestuur: banken Banken en de kredietcrisis: hoe nu verder? - Zwak bestuur met stemrecht aan de kaak gesteld - Casus: F&C pakt bij EGM Barclays aan - Vervolgstappen: kapitalisatie, financiële prikkels, verantwoording en toezicht Blik op toegang, beveiliging en privacy De vier belangrijkste uitdagingen voor technologie-, media- en telecombedrijven - Wat hebben bedrijven gedaan met het ASP-rapport van F&C? - Een klik vóór: Yahoo, Microsoft en Google op kop - Mensenrechten, de volgende stap Blik op duurzaamheid in de BRIC-landen Brazilië: doen de longen van de planeet het nog? - Duurzaamheid in Rusland: nog steeds op een laag pitje - India op volle kracht door - China: de werkplaats van de wereld pakt vervuiling en productveiligheid aan 3

4 reo rapportage In dit rapport opgenomen ondernemingen Terugblik blz. 6-7 Bedrijf Landen Bedrijf Landen Bedrijf Landen Bedrijf Landen Ambev BR Continental AG DE Petrobras BR Tractebel Energia BR Banco Itaú BR Daewoo International KR Porsche DE UBS SE Bank of America VS Deutsche Bank DE Rio Tinto VK Unibanco BR Bank of New York Mellon VS Goldman Sachs VS Royal Dutch Shell UK Vale BR Barclays VK JPMorgan VS Schaeffler Group DE Volkswagen DE Buenaventura PE Merrill Lynch VS State Street VS Wells Fargo VS Chevron VS Morgan Stanley VS Southern Copper PE Citigroup VS Natura BR Total FR Ondernemingsbestuur Banken blz. 8-9 Bedrijf Landen Bedrijf Landen Bedrijf Landen Bedrijf Landen AIG VS Deutsche Bank DE JPMorgan VS UBS CH Bank of America VS Fannie Mae VS Kaupthing IS Wachovia VS Barclays VK Fortis BE Lehman Brothers VS Washington Mutual VS Bear Stearns VS Freddie Mac VS Lloyds TSB VK Wells Fargo VS Bradford & Bingley VK HBOS VK Merrill Lynch VS Citigroup VS HSBC VK Northern Rock VK Commerzbank DE ING NL Royal Bank of Scotland VK Maatschappij Toegang, beveiliging en privacy blz Bedrijf Landen Bedrijf Landen Bedrijf Landen Bedrijf Landen AOL-Time Warner VS Ericsson SE Nortel Networks CA Yahoo! VS AT&T VS Google VS Sun Microsystems VS Cisco Systems VS Informa VK Teliasonera SE Deutsche Telekom DE Microsoft VS Vodafone VK Thema Duurzaamheid in de BRIC-landen blz Bedrijf Landen Bedrijf Landen Bedrijf Landen Bedrijf Landen AES Tiete BR China Life CN LVKoil RU Reliance Communications IN Ahold NL China Mobile CN Marks & Spencer VK Reliance Industries IN Ambev BR China Shenhua CN Mattel VS Rosneft RU Archer Daniels Midland VS Vale BR McDonalds VS Royal Dutch Shell UK Banco Itau BR CNOOC CN Natura BR Shanghai Industrial Holdings CN Bharat Heavy Electricals Limited IN Dr Reddys IN Neste Oil FI Suzlon IN Bovespa BR Evraz RU Norilsk Nickel RU Tata Consultancy Services IN BP VK HDFC IN Novatek RU Tata Motors IN Brasil Ecodiesel BR Home Retail Group VK ONGC IN Tesco VK Bright Dairy CN ICBC CN Petrobras BR Tractebel Energia BR Bunge VS Leapfrog VS PetroChina CN Unibanco BR Carrefour FR Lojas Americanas BR Ports Design CN Vedanta VK 4

5 4e kwartaal 2008 Activiteitenverslag Hoe reo helpt bij de implementatie van PRI F&C bereikt met haar responsible engagement overlay een diepere en bredere betrokkenheid dan wie dan ook. Ook helpt F&C haar cliënten de Principles for Responsible Investment (PRI) van de Verenigde Naties te implementeren. Wij onderscheiden ons door: ons 16-koppig team van specialisten op het gebied van goed ondernemingsbestuur en maatschappelijk verantwoord ondernemen, dat in staat is de portefeuilles volledig te bewaken op risico s met betrekking tot milieu, maatschappij en ondernemingsbestuur en om waar nodig diepgaand en langdurig met individuele ondernemingen in gesprek te gaan; internationale betrokkenheid in alle markten; volledige benutting van stemrecht. F&C oefent het stemrecht uit op alle aandelen van cliënten wereldwijd en doet hier maandelijks verslag van. Aantal aangesproken ondernemingen dit kwartaal Programma Goed ondernemingsbestuur 87 Bedrijfsethiek 93 Duurzaamheid: Beheer en verslaglegging 118 Milieubeheer 74 Diensten ecosystemen 52 Klimaatverandering 119 Arbeidsomstandigheden 103 Mensenrechten 43 Volksgezondheid Totaal aantal aangesproken ondernemingen dit kwartaal Aantal landen 29 Aantal vergaderingen waar is gestemd Brieven aan directie over ondernemingsbestuur 231 Geografische verdeling VK 27% Europa vasteland 18% Noord-Amerika 32% Azië (ex Japan) 15% Japan 3% Overig 5% In deze tabel vindt u het land van vestiging van ondernemingen die F&C in het afgelopen kwartaal actief heeft aangesproken op hun beleid. Aantal keren overleg met ondernemingen Bestuursleden 4 22 Vertegenwoordiger onderneming (niet-bestuurslid) 101 Een overzicht van het aantal keren dat F&C het afgelopen kwartaal met ondernemingen in overleg is getreden, persoonlijk en telefonisch. Moties bij aandeelhoudersvergaderingen Redenen voor stem tegen directie Voor 88% Tegen 7% Onthouden 5% Een overzicht hoe F&C het afgelopen kwartaal heeft gestemd. 2 Ondernemingen kunnen op meerdere beleidspunten zijn aangesproken. 3 Dat wil zeggen, vergaderingen waarvoor F&C steminstructies heeft afgegeven. Gegevens voor de periode 01/09/08 tot en met 30/11/08. 4 Inclusief benoemde statutaire directeuren in de Verenigde Staten Directie en Raad van Bestuur 41% Bezoldiging 20% Kapitaal 27% Fusies/reorganisaties 0% Beschermingsconstructies 1% Aandeelhoudersmoties 5% Overige 6% Een overzicht van redenen waarom F&C zich het afgelopen kwartaal tegen de directie heeft uitgesproken. 5

6 reo rapportage Terugblik Samenvattend verslag internationaal Zuidwaarts: koperprijzen dalen en F&C dringt aan op fiscale transparantie in Peru F&C reisde in oktober af naar Lima en de Altiplano in Peru (de koperrijke hoogvlakte) voor gesprekken met toonaangevende mijnbouwconcerns, nationale en regionale regeringsleiders en vertegenwoordigers van maatschappelijke groeperingen. Peru heeft de afgelopen jaren een op koper gebaseerde economische hausse doorgemaakt. Inmiddels heeft het land zich aangesloten bij het Extractive Industries Transparency Initiative (EITI), dat als doel heeft corruptie en wanbeheer van belastinginkomsten uit mijnbouw tegen te gaan door de publicatie van gecontroleerde cijfers over door de ondernemingen betaalde belastingen en door overheden geboekte inkomsten. F&C heeft Buenaventura en Southern Copper deelname aan EITI geadviseerd. Verder heeft F&C de gelegenheid te baat genomen om door te vragen over de veiligheid van hun mijnen, de relatie met de plaatselijke gemeenschap, vervuiling,* water en klimaat.* De duurzaamheidsproblemen van Brazilië Zoals wij vorig kwartaal al aanstipten, loopt F&C voorop bij de in de pers breed uitgemeten inspanningen van beleggers om de effectentoezichthouder van Brazilië en de beurs Bovespa zover te krijgen dat zij de bescherming van de rechten van minderheidsaandeelhouders aanscherpen. Ten bate van deze exercitie voor sterke ondernemingsbestuursnormen is F&C het afgelopen kwartaal naar Brazilië afgereisd voor gesprekken met het management van Bovespa, met Braziliaanse emittenten, met collega-beleggers en investeringsbanken. Wij hebben een bezoek gebracht aan Vale (mijnbouw), Petrobras (olie en gas), Tractebel Energia (elektriciteitsopwekking), Unibanco en Banco Itaú (bankieren), Natura (cosmetica) en Ambev (brouwerijen en frisdranken). Met hen is gesproken over belangrijke duurzaamheidskwesties als milieu,* veiligheid en gezondheid,* toegang tot banken voor de lagere inkomens, biodiversiteit,* verantwoord drinken en betrokkenheid bij de lokale gemeenschap. F&C is met de Franse oliegigant Total naar Myanmar (Birma) gereisd om de activiteiten ter plekke in ogenschouw te nemen en om meer inzicht te krijgen in de problemen van zakendoen in een land met een almachtig militair regime dat ervan wordt beschuldigd op grote schaal de mensenrechten te schenden.* Behalve de gaspijplijn van Total op het platteland van Birma hebben wij ook de hoofdstad Yangon (Rangoon) aangedaan. Daar hebben wij van de gelegenheid gebruik gemaakt en een bezoekje afgelegd aan Total s operationele samenwerkingspartner Chevron, alsmede aan een nieuwkomer in de olie- en gasindustrie van Birma, Daewoo International. In het eerste kwartaal van 2009 zullen wij hierover uitgebreid rapporteren aan reo -clienten. Ook in het nieuws Van San Francisco naar Parijs: dialoog met de oliereuzen In de Verenigde Staten heeft F&C bij Chevron een groep van meer dan 300 mensen toegesproken die verantwoordelijk zijn voor overheidszaken en public affairs. Wij hebben de prestaties van de onderneming voor het voetlicht gebracht en belangrijke trends en uitdagingen aangestipt. Dit betreft onder andere biodiversiteit,* de opvang en opslag van CO 2 * en hoe men in de wereld van President Obama verantwoord kan lobbyen. Ondertussen werd F&C in Parijs door Total onthaald voor gesprekken over de toenemende investeringen van het bedrijf in de controversiële oliezanden van de Athabasca-rivier in Canada en hoe deze betaalbare en veilige energie kunnen opleveren,* terwijl tegelijkertijd bescherming wordt geboden aan het klimaat,* de kwetsbare arctische bossen * en de gezondheidszorg onder de lokale bevolking. Werk aan de internationale klimaatagenda F&C sprak met een delegatie van het Amerikaanse Congres over de voordelen van het zogenoemde Cap & Trade -systeem voor de reductie van broeikasgassen,* nadat de nieuwe Amerikaanse President Barack Obama had beloofd dat de Verenigde Staten voor het eerst reductiedoelstellingen zou invoeren. Op dit moment worden maar liefst zes verschillende Cap & Trade -wetsontwerpen door het Amerikaanse wetgevingsproces geloodst. Het bedrijfsleven en beleggers is er veel aan gelegen dat de juiste beleidssignalen worden afgegeven die investeren in schonere technologieën bevorderen. F&C heeft er daarnaast bij Ministers in de EU en het VK op aangedrongen een sterke leiderschapspositie in te nemen bij de komende onderhandelingen over klimaatverandering.* F&C heeft daartoe gesproken met leden van het Europese parlement in Brussel, met de Britse Minister van Buitenlandse Zaken en met de staatssecretaris voor energie en klimaatverandering. Het beslissende moment voor het milieu Uit een recent rapport van de Europese Unie blijkt dat de effecten van de huidige bankcrisis waarschijn lijk in het niets zullen vallen bij de kosten voor de internationale economie van het verlies van biodiversiteit. En in veel gevallen is dat biodiversiteitsverlies onomkeerbaar. F&C was naast Rio Tinto, Shell, de Verenigde Naties en Pavan Sukhdev, econoom bij Deutsche Bank, een van de sprekers bij het World Conservation Congress of the International Union for Conservation Daar spraken wij voor een publiek van 4000 milieudeskundigen en riepen wij de wetenschap op om geloofwaardige modellen te helpen ontwikkelen voor de waardering van essentiële natuurlijke ecodiensten. Dit ten bate van een marktmechanisme waarmee die diensten kunnen worden beschermd.* Tot deze ecosysteemdiensten behoort onder andere de CO 2 die in bossen wordt opgeslagen of de functie van traditionele watergebieden als bescherming tegen overstromingen. 6

7 4e kwartaal 2008 Terugblik kwartaal: belangrijkste acties In de slag met de overdaad In oktober maakten de negen Amerikaanse banken 5 die dankzij de reddingsoperatie (van $ 125 miljard) door de overheid faillissement hadden weten af te wenden, bekend dat zij over de eerste negen maanden van 2008 in het totaal $ 108 miljard aan bonussen hadden toegekend. Dit onthutsende cijfer bevestigde het groeiende vermoeden bij het publiek dat het geld van de belastingbetaler direct in de toch al goed gevulde zakken van de tekortgeschoten bankiers terecht zou komen. De protesten waren niet van de lucht. De Attorney General van de staat New York en het Amerikaanse Congres 6 schreven respectievelijk het Bestuur van Morgan Stanley en Goldman Sachs een brief die er niet om loog. Daarin werd onder andere een toelichting geëist voor de beloning en werd aangegeven dat onverantwoordelijke praktijken niet zouden worden getolereerd. Goldman Sachs kondigde hierna als eerste Amerikaanse bank aan dat het topmanagement afzag van alle bonussen over (Dit na vergelijkbare toezeggingen van Deutsche Bank en Barclays.) Hoewel een dergelijk gebaar van de top op bijval kan rekenen, moet er nog heel wat gebeuren willen aandeelhouders en het publiek ervan overtuigd raken dat de banken de beloningspraktijken écht willen aanpakken en daarmee ook de risicocultuur die de bedrijfstak op het randje van de afgrond heeft gebracht. De bonus en de malus In de woelige baren van de crisis viel het zwaar onder vuur liggende UBS op door de buitengewone stappen die de Zwitserse gigant heeft ondernomen om het vertrouwen van publiek en aandeelhouder te herwinnen. Eerder in het jaar was UBS er door haar aandeelhouders van beschuldigd de bank in een casino te hebben veranderd. UBS heeft daarop aan de laatste buitengewone algemene vergadering van aandeelhouders een radicale herziening van de bezoldigingsstructuur voorgelegd, waarin het verband tussen beloning, risico en resultaatontwikkeling op de lange termijn zijn versterkt. Daarnaast maakte de voorzitter bekend dat het topmanagement vrijwillig ruim 30 miljoen aan eerder uitgekeerde bonussen had teruggegeven. Het meest vernieuwend was misschien nog wel de instelling van een escrow-rekening, waarvan bonussen verplicht kunnen worden teruggevorderd indien de bank langdurig een underperformance laat zien (de zogenoemde malus ). F&C is enthousiast over het initiatief van UBS, dat een krachtig nieuw precedent schept voor de sector en dat handen en voeten geeft aan iets waar F&C zich al lang sterk voor maakt (en waar beleggersgroeperingen inmiddels ook toe oproepen): een transparant mechanisme waarmee bonussen indien nodig kunnen worden teruggehaald. Samen met toezichthouders, bedrijven en belangen organisaties voor beleggers willen wij ons er voor inzetten dat de uitgangspunten beloning naar prestatie, voor risico gecorrigeerd rendement en duurzame waardecreatie op de lange termijn in de hele sector terug te vinden zijn in het beloningsbeleid. Porsche walst over rechten aandeelhouder heen Duitsland wordt door autoliefhebbers benijd om 's lands technisch fantastisch gemaakte auto s en de lange stukken Autobahn zonder snelheidslimiet. Minder bekend is dat de meldingsplicht in de Duitse wet- en regelgeving zo vol met gaten zit dat het bedrijfsleven het niet zo nauw hoeft te nemen met de rechten van minderheidsaandeelhouders: er kunnen met behulp van derivaten in het geheim belangen worden opgebouwd. Zo heeft Porsche onlangs een run uitgevoerd op Volkswagen, waarbij meer dan 74% van de grotere landgenoot werd ingelijfd zonder dat er überhaupt iets was gemeld. Het aandeel Volkswagen schoot in één dag met 82% omhoog en had daarmee even heel kort de hoogste marktkapitalisatie ter wereld. Daarna stortte de koers weer in, hadden de verbouwereerde aandeelhouders het nakijken en leek de Duitse toezichthouder BaFin 7 steeds minder in staat zijn taak naar behoren te vervullen. Sluipende overnames : nadelig voor de minderheidsaandeelhouder Zogenoemde sluipende overnames zijn niet alleen slecht voor de marktwerking, maar stellen belagers ook in staat om in het diepste geheim een controlerend belang op te bouwen. Dat gebeurt dan zonder dat er een premie voor de zeggenschap wordt betaald en daarmee beroven zij de minderheidsaandeelhouder van de koerswinst waarop deze recht heeft. Het incident Porsche/Volkswagen volgt kort op een vergelijkbare situatie bij banden- en auto-onderdelenconcern Continental AG, dat door het familiebedrijf Schaeffler met zo n zelfde constructie werd overgenomen. Door deze twee voorvallen is er in de internationale beleggersgemeenschap twijfel gerezen over de basisbescherming van de aandeelhouder door de zwakke Duitse richtlijnen voor informatieverschaffing. Rode kaart voor de toezichthouder Na het debacle bij Porsche heeft F&C BaFin 8 opnieuw aangeschreven. In die brief is wederom gepleit voor een meer volledige en tijdige melding van directe en/of indirecte eigendomsposities. F&C heeft er bij BaFin op aangedrongen de meldingsdrempels in Duitsland te herzien, zodat zowel directe belangen als indirecte economische belangen via derivatencontracten worden gemeld. Zoals in de brief werd gesteld: such a step would be welcomed by the domestic investment community in Germany and by international investors, and would be a positive move forwards for German corporate governance. 5 Bank of America, Merrill Lynch, J.P.Morgan, Citigroup, Wells Fargo & Co, Goldman Sachs, Morgan Stanley, Bank of New York Mellon en State Street. 6 Andrew Cuomo, Attorney General van de staat New York, en Henry Waxman, voorzitter van de Amerikaanse Congressional Committee of Oversight and Government Reform, hebben brieven gedateerd respectievelijk 29 en 28 oktober vrijgegeven. Beschikbaar via en 7 Bundesanstalt für Finanzdienstleistungsaufsicht 8 Ook na de affaire Schaeffler/Continental is een dergelijke brief gestuurd. In geldmiddelen afgewikkelde swaptransacties fungeren als een soort van derivatenovereenkomst die economische zeggenschap mogelijk maken zonder dat er formeel aandelen worden overgedragen. In Duitsland en een aantal andere Europese rechtsgebieden geldt geen meldingsplicht voor in geldmiddelen afgewikkelde opties. Daardoor ontstaat de mogelijkheid om zo n derivatenovereenkomst te gebruiken voor een sluipende overname. Voor de brief aan Porsche/VW, zie oktober

8 reo rapportage Blik op goed ondernemingsbestuur: banken Onze doelstellingen F&C moedigt ondernemingen aan sterke normen voor ondernemingsbestuur in te stellen ter bevordering van de waardecreatie op de lange termijn. Specifieke aandachtsgebieden daarbij zijn: Inzet voor de rechten van de minderheidsaandeelhouder; Effectief bestuur met de juiste mix van onafhankelijkheid, diversiteit en vaardigheden; Allesomvattend risicobeheer; Rechtvaardige beloningssystemen waarmee een sterk management kan worden aangetrokken en behouden; dit met behulp van op prestaties gebaseerde financiële prikkels als beloning voor waardecreatie op de lange termijn. F&C laat van zich horen Achtergrond De afgelopen anderhalf jaar heeft de bankensector op zijn grondvesten staan schudden. Deze serie bancaire aardschokken is weliswaar begonnen op de Amerikaanse hypothekenmarkt, maar werd nog eens versterkt door een combinatie van ontoereikend toezicht, zwakke interne risicobeheersing, achteroverleunende besturen en beleggers die het allemaal wel geloofden. Als gevolg daarvan heeft de crisis in het wereldwijde systeem snel en diep om zich heen gegrepen. Velen, waaronder de beroemde belegger George Soros, noemen dit dan ook de ergste financiële crisis sinds de krach van 1929 en de depressie van de jaren dertig die daarop volgde. De afgelopen maanden hebben de krantenkoppen vooral in het teken gestaan van de nationalisatie van 's werelds meest klinkende namen, zoals de hypotheekreuzen Fannie Mae en Freddie Mac in de Verenigde Staten en Northern Rock in het Verenigd Koninkrijk; reddingsoperaties door de overheid voor onder andere Royal Bank of Scotland (RBS), Lloyds/Halifax Bank of Scotland (HBOS) en Bradford & Bingley in het Verenigd Koninkrijk, AIG en Citigroup in de Verenigde Staten, Kaupthing in IJsland, ING en Fortis in Nederland en België en Commerzbank in Duitsland; de teloorgang van investeringsbank Lehman Brothers en noodovernames zoals die van Merrill Lynch door Bank of America, Bear Stearns en Washington Mutual door JP Morgan en Wachovia door Wells Fargo. Ondertussen hebben overheden over de hele wereld hun gebruikelijke terughoudendheid laten varen: de rente is op grote schaal verlaagd en er zijn royale reddingstransacties en fiscale stimuleringsmaatregelen aangekondigd. Alles om maar te voorkomen dat de economie volledig in elkaar klapt. F&C onderneemt actie Naarmate de kredietcrisis over de hele wereld verder haar sporen trekt in de markten, heeft F&C een position paper gepubliceerd met een overzicht van de fundamentele tekortkomingen in het ondernemingsbestuur die ten grondslag liggen aan de huidige crisis. In Banks and the credit crunch where do we go from here 9 wordt tevens een actieplan voor de toekomst geformuleerd. Wij zeiden... In convening its shareholders today to seek approval for this transaction, the Board of Barclays has displayed a clear disregard for the basic principles of good governance. The spirit of shareholder accountability embodied in the Combined Code involves seeking shareholder approval through a vote, not painting shareholders into a corner and turning the vote into a rubber-stamping exercise, as is the case today. Coming, as this does, at a time when we are acutely aware of the governance failures that have contributed to today s global financial crisis, this is the most tragic irony of Publieke verklaring van F&C aan het adres all. van de Raad van Bestuur van Barclays bij de buitengewone algemene vergadering van aandeelhouders op 24 november 2008 Wij herhalen daarin nogmaals de opvatting die wij al jaren toegedaan zijn, namelijk dat een gezond economisch systeem behalve met een zinnig toezichtkader, krachtige controle van het ondernemingsbestuur en de juiste financiële prikkels vooral ook staat of valt met kritische aandacht, discussie en het direct worden aangesproken door actieve beleggers. Wij beschrijven hoe weloverwogen stemmen, dialoog en direct overleg met ondernemingen, collega-beleggers en toezichthouders essentieel zijn voor de verandering van slecht bestuur en de stimulering van transparantie en verantwoording. In het rapport wordt nader uiteengezet hoe wij veel van de grootste financiële instellingen actief hebben aangesproken en in voorkomende gevallen gebruik hebben gemaakt van ons stemrecht om zwak ondernemingsbestuur aan de kaak te stellen. Slechte bestuurspraktijken kunnen rekenen op een tegenstem, terwijl wij onze zorg over volmacht onder de aandacht van de betreffende bedrijven hebben gebracht. Voorbeelden van ons actieve aandeelhouderschap zijn onder andere ons verzet tegen zwak toezicht op de auditcommissie (Merrill Lynch), gebrek aan onafhankelijkheid (UBS) en evenwicht in het bestuur (Lehman Brothers) en extreem grote beloningen zonder dat deze op enigerlei wijze verbonden zijn aan prestatie (Washington Mutual). 8 9 U kunt het rapport downloaden via onder reo publications.

9 4e kwartaal 2008 Daarnaast hebben wij onze steun gegeven aan alle moties waarin werd opgeroepen tot op Britse leest geschoeide inspraak over het bezoldigingsbeleid bij de grote Amerikaanse banken. Bij veel internationale banken, waaronder Barclays, HSBC, RBS en Deutsche Bank, hebben wij onze stemactiviteiten aangevuld met een vergaande actieve opstelling waarin wij ijveren voor goed ondernemingsbestuur, effectieve implementatie van de bedrijfsstrategie, beloning naar prestatie, weloverwogen risicobeheer, duurzaam bankieren en gepaste transparantie en rapportage. Hoewel met actief aandeelhouderschap echt resultaat kan worden geboekt bij het corrigeren van bedrijfsspecifieke tekortkomingen, blijkt uit de huidige crisis wel dat systemische problemen om systemische oplossingen vragen. Tenzij er in samenspraak met ondernemingen, collega-beleggers en toezichthouders doordachte systemen worden ontwikkeld die door de hele bedrijfstak worden gedragen, lopen bedrijven die het voortouw nemen het risico dat zij hun belangrijkste mensen kwijtraken aan concurrenten die minder ver kijken dan hun neus lang is. Vervolg In ons rapport stellen wij vier belangrijke thema s aan de orde die bij deze crisis de kern gaan vormen van onze gesprekken met financiële instellingen. Toereikende kapitalisatie: willen banken in de toekomst zowel de goede als de slechte tijden goed kunnen doorkomen, dan zullen ze meer vermogen moeten hebben en minder met vreemd vermogen moeten worden gefinancierd. De eerste stap is de volledige afschrijving en afstoting van zogenaamde toxic assets. Zonder nu banken te gaan voorschrijven hoe ze die herkapitalisatie in het huidige klimaat moeten gaan uitvoeren, met name gezien de toenemende interventie van toezichthouders en overheden, kijken wij vooral uit naar duidelijke indicaties dat banken maatregelen inzetten en handhaven waarmee zij de activa terugbrengen en het eigen vermogen verhogen. (Zie ook casus Barclays). Hervorming beloningsstructuur: beloning naar prestatie staat al vele jaren centraal in het actief aandeelhouderschap van F&C. Nog niet eerder heeft dit onderwerp zo in de schijnwerpers gestaan of zoveel woede opgeroepen. In onze lopende gesprekken met banken wijzen wij met klem op het belang van goed beloningsbeleid waaruit duidelijk blijkt dat waardecreatie op de lange termijn wordt gewaardeerd, men niet wordt beloond voor mislukken en de juiste mate van risico wordt genomen. Verantwoording van het management: er zijn in deze crisis al diverse topmensen gesneuveld. Wij zullen om de bedrijven niet verder te destabiliseren op dit moment dan ook niet aandringen op het vertrek van een voltallig bestuur. Wel blijven wij zoeken naar een goed evenwicht tussen stabiliteit op de lange termijn en indringende kritiek op de bedrijfsstrategie en de uitvoering door het management. Dat kan ook betekenen dat wij pleiten voor het vertrek van managers die verantwoordelijk zijn voor waardevernietiging. En wij willen een bestuur zien dat de topmanagers ter verantwoording roept. Regulering: nieuwe regels en een frisse blik op wat er beleidsmatig niet goed is gegaan, kunnen een aantal problemen al voor een deel verzachten. Wel is terughoudendheid geboden om een averechtse werking te voorkomen. Anders loopt de bedrijvigheid gevaar en kan er net zo n extreme tegenreactie optreden zodra de crisis weer afneemt. Wij pleiten daarom voor wet- en regelgeving die voorziet in goede standaarden voor ondernemingsbestuur en grotere transparantie, zonder daarbij de concurrentie aan te tasten. Recente ontwikkelingen F&C confronteert Barclays Banken zijn hard bezig de balans op te krikken en van aandeelhouders wordt gevraagd akkoord te gaan met uiteenlopende beroepen op de kapitaalmarkt. Voor het voortbestaan op de lange termijn van deze grootste financiële instellingen ter wereld zijn dergelijke maatregelen essentieel. F&C maakt zich alleen ernstig zorgen over de tendens om nieuw kapitaal aan te trekken tegen voorwaarden die de nieuwe financiers sterk bevoorrechten ten opzichte van de aandeelhouders die al langer meegaan. Zo hebben wij bij de buitengewone vergadering van aandeelhouders van Barclays onze zorg uitgesproken. De bank vroeg om de goedkeuring van de aandeelhouders voor een kapitaalinjectie van 5,8 miljard van de Qatari Investment Authority en de koninklijke familie van Abu Dhabi. Uit de gunstige voorwaarden blijkt hoe moeilijk de positie is waarin Barclays zich bevindt. Wat de bank echter niet goed had geregeld waren de voorkeursrechten, dat wil zeggen de rechten van de bestaande aandeelhouders om onder dezelfde voorwaarden als de nieuwe beleggers deel te nemen. De waarde van de oorspronkelijke belegging werd hierdoor sterk verwaterd. Beleggers stonden voor een voldongen feit. Muiterij onder de aandeelhouders had de bank mogelijk de afgrond in gedreven. F&C had weinig keus en heeft voor de motie gestemd. Uit voor ons ongebruikelijk publiek protest hebben wij de vergadering bijgewoond en daar het bestuur formeel laten weten dat onze stem op geen enkele manier mocht worden uitgelegd als steun voor de acties van de bank. Sterker nog, wij hebben geen twijfel laten bestaan over onze ernstige onvrede over het feit dat de transactie in strijd was met de fundamentele rechten van de aandeelhouders, dat er vóór de transactie niet was overlegd en dat ons geen kans was geboden onder gelijke voorwaarden mee te doen. De transactie is uiteindelijk goedgekeurd, al stemde een aanzienlijk aantal aandeelhouders (bijna 25%) tegen, onthield zich officieel van stemming of stemde helemaal niet. Het bestuur heeft in reactie op de scherpe kritiek toegezegd dat alle bestuurders bij de volgende algemene vergadering van aandeelhouders zouden aftreden en zich herverkiesbaar stellen. 9

10 reo rapportage Blik op toegang, beveiliging en privacy: twee jaar later Onze doelstellingen Evalueren van risico's met betrekking tot Access, Security & Privacy (ASP) waarmee technologie en telecommunicatieondernemingen zich geconfronteerd zien; Ondernemingen aansporen ASP-risico s actief te beheersen, op basis van de aanbevelingen in de studie van F&C van januari 2007; Stimuleren van de ontwikkeling van sectornormen waarmee kan worden ingespeeld op eventuele problemen die zich aandienen. F&C laat van zich horen Achtergrond en update In januari 2007 publiceerde F&C de belangrijke studie Managing Access, Security & Privacy in the Global Digital Economy. In dat rapport werden vier belangrijke uitdagingen gesignaleerd waarvoor bedrijven in de sector technologie, media en telecommunicatie (TMT) zich gesteld zien: Overheidscensuur: volgens recent onderzoek door een toonaangevend, in privacyrecht gespecialiseerd Amerikaans advocatenkantoor zijn er tenminste 26 landen (waaronder alle landen van de Europese Unie) waar bepaalde wettelijke restricties gelden voor internetcontent. 10 TMT-bedrijven moeten een evenwicht zien te vinden tussen de naleving van de nationale wet- en regelgeving enerzijds en de verwachting van de cliënt inzake maximale toegang tot informatie anderzijds.* Eisen cliënten aan mobiliteit en beveiliging: door draadloze netwerken, geavanceerde 3G-mobieltjes en extra lichte laptops is de mens veranderd in een wandelende databank. Het fysieke kantoor wordt daarmee steeds overbodiger. Die technologieën zijn alleen wel gevoelig voor diefstal of misbruik. Volgens recent onderzoek door een Amerikaanse denktank 11 valt 49% van alle inbreuken op de gegevensbeveiliging terug te voeren op kwijtgeraakte of gestolen laptops of andere apparaten. Duidelijk is dat bedrijven de veiligheidsmaatregelen nog moeten aanpassen aan veranderingen in de mobiliteit van medewerker en gegevens. Criminaliteit versus privacy: overheden gaan de strijd aan met terrorisme en internetcriminaliteit door steeds dieper te graven in de gegevens van TMT-bedrijven; voorvechters van privacy knokken minstens net zo hard voor de privacy van de cliënt. En de TMT-bedrijven zitten er tussenin. In oktober kondigde de Britse overheid aan 12 miljard te willen investeren in een database voor de opslag van de browsinggeschiedenis en het en telefoonverkeer van de Brit. Een golf van protest ging door het land. Medeplichtigheid van bedrijven aan schendingen van de mensenrechten: toezichthouders en particulieren spreken technologiebedrijven aan op het gebruik of misbruik van producten, met name als een onderdrukkend regime die technologie gebruikt voor censuur of het bespioneren van de eigen burger. De vraag dient zich dan aan of technologie- en telecombedrijven medeschuldig zijn aan schendingen van de mensenrechten.* F&C onderneemt actie Sinds de publicatie van het rapport heeft F&C bij ruim 30 bedrijven gepleit voor een evaluatie van het beleid en de compliancesystemen voor de signalering en vermindering van ASP-gerelateerde risico s. Niet alleen hebben vele onze aanbevelingen overgenomen; regelmatig werd ons gevraagd te adviseren over slechte ASP-praktijken en hoe deze een wezenlijk bedrijfsrisico kunnen vormen voor de waardecreatie op de lange termijn. Zo heeft F&C deelgenomen aan seminars voor het management bij Deutsche Telekom en Teliasonera met als thema het belang van vrijheid van expressie en privacybescherming. Precies op het juiste moment trouwens, want beide bedrijven breiden uit naar nieuwe markten, waaronder Turkije en Georgië, die onlusten onder burgers toeschrijven aan politieke activiteiten via het internet en smsjes.* Voortgang Sinds de publicatie van ons rapport heeft meer dan 50% van de bedrijven, waarmee wij contact hebben opgenomen, privacybeleid en/of beleid voor gegevensbeveiliging gepubliceerd. Op diverse niveaus van de TMT-keten hebben bedrijven (o.a. telecomreus Vodafone, softwareontwikkelaar Sun Microsystems, mediaconcern Informa) daarnaast ook de rapportage aan medewerkers, toeleveranciers of zakenpartners over de evaluatie en beheersing van ASPaangelegenheden verbeterd. Bedrijven mogen dan iets gedaan hebben wat betreft privacybeleid en gegevensbeveiliging, ze staan minder te trappelen om uit te leggen hoe ze omgaan met verzoeken om gebruikersgegevens of het verwijderen van gevoelige content van het internet van gedragsdragers en autoriteiten Zie ook A Survey of Internet Content Control Regimes, Davis, Wright, Tremain LLP, Annual Study: U.S. Cost of a Data Breach, Ponemon Institute, november 2007

11 4e kwartaal 2008 Dit ondanks grote schandalen in 2006 toen telecomexploitanten miljoenen belgegevens van cliënten aan de Amerikaanse National Security Agency hadden overgedragen en vervolgens boetes van in het totaal ruim $ 200 miljoen aan hun broek kregen voor de overtreding van de wet op de privacy. Ook geven maar weinig bedrijven tekst en uitleg over de samenwerking met beleidsmakers aan redelijke en billijke afspraken en normen voor hoe om te gaan met vrijheid van meningsuiting, privacy en aangelegenheden die de nationale veiligheid aangaan twee belangrijke uitzonderingen daargelaten: AOL-Time Warner en AT&T. Een klik vóór Op kop bij de TMT-spelers die ASP-zaken wél bij de hoorns vatten, lopen Microsoft, Google en Yahoo! Nadat zij eerst alle medewerking hadden verleend aan ons onderzoek hebben zij vervolgens ook gehoor gegeven aan onze oproep tot gezamenlijke actie. In oktober 2008 hebben zij alledrie het Global Network Initiative 12 ondertekend, dit is de eerste vrijwillige sectorcode voor de bescherming van de vrijheid van expressie en privacy in de digitale omgeving.* De code is ontwikkeld door een uiteenlopende groep belanghebbende ondernemingen, mensenrechtenorganisaties, wetenschappers en beleggers, waaronder ook F&C. Ondertekenaars verplichten zich tot: Het verschaffen van transparante informatie over toegepaste filters en privacybeleid; Het evalueren van de risico s op het gebied van de mensenrechten bij de betreding van nieuwe markten of de introductie van nieuwe producten; Het stellen van vragen over de wettelijke basis voor overheidsverzoeken tot censuur of de vordering van gebruikersgegevens; Het instellen van een klokkenluiderregeling waar overtredingen van deze uitgangspunten kunnen worden gemeld. Evaluatie en vervolg Bedrijven boeken goede vorderingen met de aanpak van de ASP-risico s, al verwacht F&C dat deze inspanningen nog ver in 2009 zullen doorlopen door het getouwtrek tussen overheid en cliënt over de vrijheid van toegang tot informatie, bescherming van de privacy en de publieke veiligheid. Wij verwachten vooral dat: Bedrijven in telecommunicatie en technologiehardware het vuur aan de schenen krijgen. De introductie van het Global Network Initiative (GNI) was een belangrijke mijlpaal voor de sector in Opvallend was vooral ook wie er niet zijn handtekening zette. Behalve de telecommunicatiereuzen van Europa en de Verenigde Staten waren ook toonaangevende hardwareproducenten (o.a. Cisco Systems, Nortel Networks en Ericsson) niet van de partij.* Veel van deze bedrijven hebben al de nodige kritiek te verduren gekregen over hun betrokkenheid bij censuur of schendingen van de privacy. Bovendien hebben zij nu juist omvangrijke bedrijfsactiviteiten in landen met een slechte staat van dienst op het gebied van de mensenrechten. De nadruk verschuift van bedrijven in de ontwikkelde markten naar de ontwikkelingslanden. Ondanks goede voortgang bij een aantal grote Europese en Amerikaanse ondernemingen blijkt uit nieuw onderzoek dat de ergste aantasting van de privacy en vrijheid van meningsuiting op het conto staan van lokale TMTbedrijven in de opkomende markten. Uit een recente studie naar censuur (door de belangrijkste binnenlandse internetbedrijven van China blijkt) dat tussen de 1% en 50% van de gevoelige informatie op blogs zonder enige vooraankondiging wordt verwijderd.* Uit een rapport over Zuid-Korea komt een verzesvoudiging naar voren van de hoeveelheid bel- en gegevensbestanden die aan de autoriteiten zijn doorgespeeld.* Ook in 2009 gaat F&C daarom door met de oproep tot proactieve beheersing en rapportage over de risico s die samenhangen met vrije expressie, gegevensbeveiliging en privacy. De nadruk ligt daarbij vooral op onderschrijving van het Global Network Initiative in de hele sector en de ontwikkeling van verwante initiatieven die gericht zijn op de relevante ASP-risico s voor belangrijke subsectoren, zoals telecommunicatie.* In de pers In recent years, Ukraine, Georgia and Kyrgyzstan have experienced color revolutions, where networked opposition movements (albeit movements that are more reliant on cell phones than on the Internet) have effectively challenged and overturned the results of unpopular (or allegedly fraudulent) elections. Neighboring governments fear that these challenges were made possible by opposition groups leveraging IT to organize domestic protest, and are therefore wary of leaving the sector unregulated and without Ronald Deibert, John Palfrey, Rafal Rohozinski, control. Jonathan Zittrain, eds, Access Denied: The Practice and Policy of Global Internet Filtering, (Cambridge: MIT Press) Zij zeiden... European business must not fall behind in the protection of human rights. They are confronted with the same ethical questions as their American rivals when operating in authoritarian states such as China, Cuba and Tunisia. Innocent European software can be used by authoritarian regimes for oppression and Jules prosecution. Maaten, Nederlands Europarlementariër bij de introductie van het Global Network Initiative, 25 november Meer informatie over het Global Network Initiative vindt u op 11

12 reo rapportage Blik op de BRIC-landen: duurzaamheid sleutel naar groei op de lange termijn Onze doelstellingen Bedrijven met activiteiten in Brazilië, Rusland, India en China (de BRIC-landen ) stimuleren om: Een cultuur van goed ondernemingsbestuur te ontwikkelen aan de hand van internationale corporate governance-normen, risicobeheersystemen voor milieu, maatschappij en ondernemingsbestuur, sterke bedrijfsethiek en transparante verslaglegging; Milieubeheersystemen in te voeren voor de aanpak van klimaatverandering, lucht- en watervervuiling en waterschaarste; Mensenrechten te beheersen, waaronder ook de relatie met de lokale gemeenschap, inheemse bevolkingsgroepen en goede arbeidsomstandigheden; De uitgangspunten van het Global Compact van de Verenigde Naties te implementeren.* 13 F&C laat van zich horen Achtergrond Over de hele wereld houden politieke leiders zich intensief bezig met de internationale financiële crisis. In de BRIClanden 14 ziet de overheid zich geconfronteerd met het dubbele probleem van een sterk afnemende exportvraag en binnenlandse consumenten die hun baan verliezen. Sinds 2000 hebben de BRIC-landen gemiddeld al 43% bijgedragen aan de internationale BBP-groei. In 2009 worden zij zo mogelijk nog belangrijker voor de wereldeconomie. Met een gemiddelde groei van 4,7% bieden de BRIC-landen samen met andere belangrijke opkomende markten meer dan voldoende compensatie voor de verwachte krimp in de ontwikkelde economieën. Wereldwijd kan het BBP daardoor licht positief blijven. 15 Behalve dat de BRIC-landen zich voor een hele verzameling uitdagingen gesteld zien, zal vooral ook duurzaamheid een doorslaggevende rol spelen in de groei op de lange termijn. Daarbij moet onder andere gedacht worden aan: De ontwikkeling van een klimaatvriendelijke infrastructuur ter ondersteuning van de industrialisering en verstedelijking; Bevordering van de toegang tot de middenklasse, door deze groep te mobiliseren als binnenlandse bron van vraag, betere beheersing van de opbrengsten van natuurlijke bronnen en het bereiken van de armen op het platteland; Bescherming van de kuststeden, landbouw en watervoorraden tegen het gevaar van klimaatverandering; Goede relaties met het buitenland ten bate van een stabiel bedrijfsklimaat, waarin de internationale handel en beleggingen kunnen floreren. Of en op welke manier de BRIC-landen deze zaken het hoofd bieden, heeft effect op het vertrouwen van beleggers in de vooruitzichten van deze landen op de lange termijn. F&C heeft om die reden het afgelopen jaar de blik gericht op een aantal belangrijke BRIC-ondernemingen. Bij 20 persoonlijke ontmoetingen in de landen zelf 16 is de duurzaamheidsbenadering onder de loep genomen en aangedrongen op verbeteringen. Wij concluderen dat, tenzij bedrijfsleven en overheid de handen ineenslaan, werken aan een sterke governance-cultuur en aandachtsgebieden als milieu en mensenrechten direct aanpakken, de kapitaalmarkten al deze aspecten in de waarderingen van landen en bedrijven zullen verdisconteren. Omgekeerd zullen beleggers steeds vaker BRICondernemingen belonen die duurzaamheidsmogelijkheden en -risico s signaleren en daar naar handelen. F&C onderneemt actie Brazilië Hoeveel zijn die longen van de planeet waard? Beleidsmakers in Brazilië en ook elders in de wereld raken steeds meer doordrongen van de dringende noodzaak de Amazone te beschermen. Het gebied fungeert als het ware als de longen van de planeet en neemt veel van de internationale CO 2 -uitstoot op. Er komt internationaal dan ook steeds meer steun voor het plan bosrijke landen CO 2 - rechten toe te kennen voor de emissies die zij hiermee vermijden. 17 Bij de onderhandelingen in Poznan in december 2008 over de nieuwe klimaatovereenkomst heeft F&C zich hard gemaakt voor geloofwaardige financiële mechanismen die het makkelijker maken ontbossing te voorkomen. Dit is namelijk de goedkoopste en effectiefste manier om de uitstoot te verlagen De United Nations Global Compact Principles (UNGC) worden op dit moment onderschreven door ruim 310 bedrijven in de BRIC-landen. Met het symbool * geven wij aan dat de UNGC in ons actief aandeelhouderschap zijn meegenomen. 14 In 2001 riep het Global Economics-team van Goldman Sachs onder leiding van Jim O'Neill op tot de bouw van Better Global Economic BRICs. De discussie over de kansen in Brazilië, Rusland, India en China was geboren. Twee jaar later lag er een studie met de titel Dreaming with the BRICs: The Path to 2050, waarin Goldman Sachs becijferde dat het aandeel van de BRIC-economieën in het internationale bbp de komende 50 jaar fors zou gaan stijgen Goldman Sachs Global ECS Research, "The 2009 and 2010 Economic Outlook. Complex!", december F&C heeft in 2008 uitgebreid over duurzaamheid overlegd met de volgende ondernemingen: Brazilië: Banco Itaú, Unibanco, Lojas Americanas, Tractebel Energia SA, Vale, Cia de Bebidas das Americas (AmBev), Natura, Bovespa en Petrobras. Rusland: Novatek, LUKoil, Rosneft, Evraz, Norilsk Nickel. India: Tata Motors, Reliance Communications en Reliance Industries. China: China Shenhua, PetroChina, ICBC, CNOOC, Shanghai Industrial Holdings, Ports Design. 17 Reducing Emissions from Deforestation and Degradation (REDD) is een nieuw mechanisme dat in 2007 in Bali is ontwikkeld en dat waarschijnlijk onderdeel zal vormen van een nieuwe klimaatovereenkomst. Het mechanisme voorziet in betalingen in de vorm van CO 2 -rechten als stimulans voor de bescherming van bossen.

13 4e kwartaal 2008 In 2005 hebben McDonalds en grondstoffenreuzen Archer Daniels Midland en Bunge als eerste besloten geen soja meer te betrekken die direct in verband kon worden gebracht met de afbraak van het Amazonegebied. Zij stonden aan de wieg van de Roundtable on Responsible Soy Association, een nieuw initiatief uit het bedrijfsleven tegen illegale en niet-duurzame houtkap. Bij bedrijven die soja voor voedingsmiddelen of brandstoffen gebruiken, dringt F&C erop aan dat zij via effectieve bedrijfsinitiatieven zekerstellen dat toeleveranciers waardevolle bossen behouden. Ondernemingen als Archer Daniels Midland, Bunge, Carrefour, Marks & Spencer, Tesco, Ahold, Brasil Ecodiesel, Petrobras, Shell, BP en Neste Oil zijn inmiddels ofwel toegetreden tot de soja-rondetafel of anders wel tot een nieuwe rondetafel voor biobrandstoffen, die eveneens in het leven geroepen is om sectorbreed tot duurzaamheidsnormen voor ontbossing te komen.* Diverse Braziliaanse nutsbedrijven hebben onlangs hun handtekening gezet onder een nieuwe gedrags- en beroepscode voor de bedrijfstak die streeft naar hoge duurzaamheidsnormen. De code is een goede eerste stap, al ontbreken er duidelijke richtlijnen voor de gedwongen verhuizing van lokale gemeenschappen en mensenrechtentrainingen voor veiligheidstroepen. F&C heeft leveranciers van waterkrachtbedrijven Tractebel Energia SA UN en AES Tiete in een bijeenkomst op het hart gedrukt in een vroeg stadium al met de lokale gemeenschap en de inheemse bevolking over projecten te overleggen, vooral als daaraan verhuizingen en financiële compensatie te pas kunnen komen. Nadat de Movimento dos Trabalhadores Rurais Sem Terra, een NGO die opkomt voor de belangen van landloze en kleine boeren, problemen op het spoor had veroorzaakt en er ook andere kwesties met inheemse bevolkingsgroepen opspeelden, hebben wij met het mijnbouwconcern Vale soortgelijke gesprekken gehad. De onderneming gaat nu in overeenstemming met internationale good practice op proef van start met een toolkit voor gemeenschapsontwikkeling. Rusland Duurzaamheid nog steeds op een laag pitje Een overblijfsel uit het Sovjet-tijdperk is de impliciete verwachting dat bedrijven een bepaalde verantwoordelijkheid dragen ten aanzien van de samenleving. Vaak neemt dit echter de vorm aan van maatschappelijke initiatieven of saneringsprojecten en niet zozeer een besef van duurzaamheid als integrale bepalende factor voor de bedrijfsstrategie. Voor goede doelen is natuurlijk altijd ruimte, maar F&C ijvert vooral voor een stabiel exploitatiemodel voor de lange termijn. Een model waarin gezondheid op de werkplek, klimaatverandering en banden met de lokale gemeenschap worden aan- en opgepakt. Verder bevelen wij aan dat: Bedrijven een duidelijk klimaatveranderingsbeleid ontwikkelen: Norilsk Nickel heeft de uitstoot inmiddels al verminderd en investeert in CO 2 -verlagende technologieën, terwijl Evraz lid is geworden van een werkgroep van de overheid over klimaatverandering. Novatek, Norilsk Nickel, Evraz en Rosneft hebben wij aangeraden niet alleen gegevens over CO 2 -uitstoot bekend te maken en reductiedoelstellingen te formuleren, maar om s lands beleidsmakers actief aan te sporen een pro-actief klimaatbeleid in te voeren. Wij hebben er vooral bij deze bedrijven op aangedrongen dat ze de Russische overheid stimuleren het voortouw te nemen in de internationale onderhandelingen over klimaatverandering, een strategie voor aanpassing aan het veranderende klimaat te ontwikkelen (vooral ook omdat de smeltende permafrost ernstige schade aanricht en er enorme hoeveelheden methaan vrijkomen) en steun te geven aan de hervorming van het Carbon Development Mechanism. De invloed van de staat is sterk voelbaar in de besluitvorming van het Russische bedrijfsleven. Omkoping en corruptie vormen daardoor een belangrijk risico. F&C richt het vizier dan ook op de beheersing van corruptie; de aandacht ging daarbij uit naar bedrijfsethiek * en hoe s lands grote grondstoffenconcerns Novatek, Norilsk Nickel, Evraz, LUKoil en Rosneft daarmee omgaan. Wij hebben aangedrongen op: Toezicht van het bestuur op de bedrijfsethiek; Effectief beleid en effectieve systemen, training en bewaking van de controlemaatregelen; Een vertrouwelijke klokkenluiderregeling voor medewerkers en externe zakenpartners, zoals leveranciers, om het management op nalatigheden te kunnen wijzen; Steun voor het Extractives Industries Transparency Initiative (EITI), dat door de bevordering van fiscale transparantie het misbruik van olie- en mijnbouwinkomsten door de overheid wil tegengaan in landen die rijk zijn aan hulpbronnen. Rosneft is voortvarend begonnen aan de modernisering van het ethische beleid. Al valt nog niet te zeggen of dit staatsmonster de diepgewortelde oude cultuur kan overwinnen. De vijf bedrijven beschrijven opvallend strenge anticorruptiesystemen die op papier alles lijken te bestrijken, maar die in de praktijk weinig effectief blijken. Van klokkenluiderregelingen wordt zelden gebruik gemaakt uit angst voor vergeldingsacties. Met alle vijf gaat de dialoog door over de steun voor het EITI, vooral met LUKoil, Novatek en Rosneft. De bedrijfstop verantwoording verschuldigd is voor duurzaamheidsbeheer. Zo hebben wij Novatek geadviseerd een duurzaamheidscommissie op te zetten om in kaart te brengen op welke manier belangrijke risico s en kansen de bedrijfsstrategie kunnen beïnvloeden. Verder hebben wij Evraz, LUKoil, Norilsk Nickel, Novatek en Rosneft aangeraden duurzaamheid in de bedrijfscultuur te verankeren door gezondheid en veiligheid te koppelen aan de bezoldiging van het management. 13

14 reo rapportage India Krachtcentrale voor een stralende toekomst In India dringt F&C bij de opkomende giganten aan op de ontwikkeling van bedrijfsstrategieën voor duurzaamheidsrisico s en -kansen, waaronder klimaatverandering, water, mensenrechten en gezondheidszorg. De volgende namen hebben inmiddels duurzaamheidsdoelstellingen gepubliceerd en de prestaties openbaar gemaakt: Reliance Industries, Reliance Communications, Reliance Infrastructure, Tata Motors, Tata Consultancy Services, HDFC en Dr Reddys. Wij hebben Tata Motors, de makers van de Nano (de eerste auto voor de Indiase massamarkt), aangemoedigd om geringe uitstoot van broeikasgassen mee te nemen in het ontwerp en de productie. Tata Motors heeft een eerste stap gezet in de richting van een strategie voor klimaatverandering door het Carbon Disclosure Project te onderschrijven. Daarmee verplicht de onderneming zich tot regelmatig publiceren van de uitstoot van broeikasgassen en plannen voor verlaging.* Wij hebben Tata Motors verder op het hart gedrukt iets te doen aan de zorg in de lokale gemeenschap* over de locatie van de controversiële Nano-fabriek. Na hevige politieke tegenstand heeft de onderneming de introductie van de Nano moeten uitstellen en naar een andere locatie moeten uitwijken, velen teleurgesteld achterlatend. Uit dit voorval blijkt het groeiende belang van het zo vroeg mogelijk inschakelen van de lokale gemeenschap. Ook de grondstoffenconcerns Vedanta en ONGC buigen zich momenteel over onze aanbevelingen voor verbetering van hun staat van dienst op het gebied van de mensenrechten in India en Soedan. F&C is van mening dat India het gebruik van de nieuwste en schoonste technologieën verplicht moet stellen. Bij de toonaangevende bedrijven van het land hebben wij er dan ook op aangedrongen de Indiase regering te overtuigen van de noodzaak zich aan te sluiten bij een nieuwe klimaatovereenkomst: Reliance Industries, Reliance Communications, Tata Motors, Suzlon, Bharat Heavy Electricals Limited en HDFC. Wij hebben er de bedrijven op gewezen en er ook bij de onderhandelingen in Poznan voor gepleit dat een nieuwe overeenkomst na Kyoto van de middeninkomenslanden zou moeten vragen uiterlijk in 2020 met uitstootreductieplannen te komen, het Clean Development Mechanism te herzien voor een makkelijkere overdracht van technologie en de financiering voor schone technologieën en aanpassingen te verhogen. Reliance Industries is inmiddels al tot actie overgegaan: het bedrijf heeft onlang de G8 opgeroepen klimaatverandering aan te pakken en is in gesprek met de Indiase overheid over het National Action Plan on Climate Change. China De werkplaats van de wereld pakt vervuiling en productveiligheid aan F&C heeft grondstoffenconcerns China Shenhua, PetroChina en CNOOC geadviseerd met het klimaat samenhangende risico s te beoordelen en een strategie voor klimaatverandering te publiceren.* China Shenhua en CNOOC hebben sinds die gesprekken deelgenomen aan het Carbon Disclosure Project, een eerste stap in de reductie van CO 2 -uitstoot. China Life, een van de grootste verzekeraars van China, buigt zich momenteel over onze aanbeveling om de effecten van klimaatverandering mee te nemen in de risicomodellen voor schadeverzekeringen en gezondheidszorg. Het bedrijf bekijkt nu de mogelijkheid om verzekeringsproducten te ontwikkelen voor personen die kwetsbaar zijn voor nadelige weersomstandigheden in China, zoals de boeren waarvan de gewassen onlangs te lijden hadden van sneeuwstormen.* China Mobile, de grootste mobiele telefonie-exploitant ter wereld, heeft eveneens een enorme stap voorwaarts gedaan. Het bedrijf heeft onlangs een duurzaamheidsstrategie bekendgemaakt voor de komende drie jaar. Verder heeft het een nieuwe duurzaamheidscommissie ingesteld die zich gaat buigen over de gezondheidsrisico s van elektronisch afval en elektromagnetische velden. China Mobile heeft zich daarnaast een streefdoel gesteld om het energieverbruik met 40% terug te dringen in het jaar 2010.* Uit een zeer belangrijke ontwikkeling bij Industrial and Commercial Bank of China (ICBC) blijkt dat ook de financiële sector in China deze zaken zeer serieus opvat. De bank heeft onlangs ons advies opgevolgd en heeft als eerste Chinese bank de Equator Principles onderschreven. Daarmee heeft ICBC zich verplicht tot de beoordeling en beheersing van maatschappelijke en milieurisico s bij de besluitvorming over projectfinanciering. Behalve een heel scala maatregelen ter stimulering van de economie ziet China zich voor nog een belangrijke uitdaging gesteld: behoud van het vertrouwen in het aloude merk Made in China. De marges staan onder druk door de economische neergang in de Verenigde Staten in combinatie met looninflatie en hoge grondstoffenprijzen, wat heeft geleid tot een serie fabriekssluitingen. Na de schandalen in 2007 en begin 2008 over diervoeding en speelgoed voor de export, is nu ook de binnenlandse markt ten prooi gevallen aan schandalen. Met tragische gevolgen: doordat er geknoeid was met melkproducten, zijn ruim baby s ziek geworden en sommigen zelfs gestorven. De overheid heeft keihard maar veel te laat ingegrepen. F&C benadrukt al jaren dat de reputatie van China voor betaalbare, veilige goederen staat of valt met geloofwaardige bewijzen voor hoge veiligheidsen kwaliteitsnormen en dat fabrieken alleen zichzelf ermee hebben als ze daar de hand mee lichten. Het vertrouwen van de (Chinese) consument in voedingsmiddelen en het toezicht heeft door dit incident een flinke knauw gehad. F&C heeft Shanghai Industrial Holdings, eigenaar van Bright Dairy, een van de belangrijkste fabrikanten van melkproducten in China, geadviseerd het toezicht door het bestuur op de productveiligheid te verbeteren, de traceerbaarheid aan de hand van forse controles aan te scherpen en zo eventuele problemen in een vroeg stadium op te sporen en samen met producenten en leveranciers te werken aan betere branchestandaarden. 14

15 4e kwartaal 2008 Dit alles om het vertrouwen van de consument weer terug te winnen. F&C heeft daarnaast speelgoedconcerns Mattel, Leapfrog en Argos 18 aangeraden de productveiligheid in fabrieken in China nauwlettend te bewaken. Dit door vroeg eventuele problemen (inclusief fraude) op te sporen en door grotere ruchtbaarheid te geven aan veiligheidsprestaties en beheer. Mattel heeft inmiddels de systemen voor de productveiligheid bijgesteld, terwijl de andere ondernemingen onze adviezen nog in beraad hebben. Evaluatie en vervolg De meeste BRIC-ondernemingen tasten nog volledig in het duister, maar een groeiend aantal bedrijven begint doordrongen te raken van de invloed van governance en duurzaamheidskwesties als klimaatverandering op de eigen bedrijfsresultaten. F&C blijft werken aan deze bewustwording en dringt bij bedrijven aan op: Onafhankelijk bestuur, controle op corruptie, transparante rapportage en bescherming van de rechten van de aandeelhouders; Ontwikkeling van een duurzaamheidsstrategie die integraal onderdeel uitmaakt van de kernactiviteiten; zinvolle rapportage over de implementatie daarvan; Zij zeiden... We argue that the BRICs dream should be green: these countries will need to play a key role in global efforts to combat climate change, and it is in their own interests to do so. Critically, we think it is in the BRICs interests to reduce their emissions and pollution, and to pursue a cleaner path of Goldman Sachs Global Economics development. Research, "Why the BRICs Dream Should Be Green", februari 2007 In de pers The lesson of the Nano is to have more cohesive consultative mechanisms with farmers, giving them a deeper stake in the project, and acquire land [by] consensual rather than coercive N.K. Singh, means. Indiaas parlementslid en voormalig hoofd van de Indiase Planning Commission, India urges industry to avoid using farmland, Financial Times, 18 november 2008 Signalering van en handelen naar kansen die een oplossing bieden voor duurzaamheidsproblemen; Ontwikkeling van betere beheersystemen voor de uitstoot van broeikasgassen, verontreinigingsbeheersing, waterverbruik, arbeidsomstandigheden en mensenrechten. 18 Eigendom van Home Retail Group 15

16 F&C gaat voor goud Het bieden van zeer succesvolle beleggingsoplossingen is slechts een onderdeel van ons dienstenpakket. Als gedreven vermogensbeheerders zijn we vastbesloten om koploper te worden op alle onderdelen in onze branche. F&C werd zowel in 2006, 2007 als in 2008 onderscheiden met de Gouden Standaard in de categorie Vermogensbeheer. Wij beschouwen dit als een bijzondere prestatie, temeer daar slechts enkele andere bedrijven het voorrecht hebben gehad om deze onderscheiding in ontvangst te nemen. De Gouden Standaard heeft tot doel om bedrijven in de schijnwerpers te zetten die zich in de financiële sector niet alleen op het gebied van dienstverlening onderscheiden, maar ook op vijf andere belangrijke aspecten, te weten: Financiële kracht Het vermogen om te voldoen aan de verwachtingen van de cliënt en die zelfs te overtreffen. Expertise en ervaring De beschikking over uitstekende expertise en geschiktheid als vermogensbeheerder. Service Het vermogen om op effectieve wijze een relatie met de cliënt op te bouwen en te onderhouden. Producten F&C biedt een breed pakket aan beleggingsoplossingen voor pensioenfondsen, liefdadigheidsinstellingen, financiële instellingen en overige organisaties. We bieden niet alleen de mogelijkheid tot discretionair vermogensbeheer, maar ook is het mogelijk om in onze institutionele beleggingsfondsen te participeren. Wij beleggen in diverse regio's zakelijke waarden, vastrentende waarden en deposito fondsen. Mocht u nog vragen hebben dan kunt u altijd contact met ons opnemen of bezoek onze website op Wat zou er beter kunnen? Wij hopen dat wij uw zorgen en aandachtspunten goed voor het voetlicht hebben gebracht. Maar wij willen dat graag zeker weten en stellen uw inbreng dan ook zeer op prijs. Graag horen wij van u wat u wilt dat er met uw geld wordt gezegd. Voor vragen en/of opmerkingen kunt u contact opnemen met uw accountmanager. U kunt uw commentaar ook per post opsturen naar: F&C Netherlands B.V., Postbus 75471, 1070 AL Amsterdam Contact Fair value Het vermogen om te bepalen of cliënten waar voor hun geld krijgen. Kantoren Frankrijk Aurelien Lafaye aurelien.lafaye@fandc.com Zweden Erik Orving erik.orving@fandc.com Vertrouwen Het vermogen om een vertrouwensrelatie met cliënten op te bouwen. De Gouden Standaard is dan ook één van de moeilijkste en meest prestigieuze onderscheiding die in de financiële sector te ontvangen zijn. Duitsland Claus-Dieter Heidrich claus.heidrich@fandc.com Hong Kong Alvin Chua Alvin.chua@fandc.com Ierland Graham Brooks graham.brooks@fandc.com Nederland Anja Meijer anja.meijer@fandc.com Portugal Joao Santos joao.santos@fandc.com Zwitserland Christian Zeitler christian.zeitler@fandc.com Verenigd Koninkrijk Michel Bernard michel.bernard@fandc.com Greg Skinner greg.skinner@fandc.com Verenigde Staten William Boardman william.boardman@fandc.com Hoofdkantoor Verenigd Koninkrijk Tel: +44 (0) Website: Belangrijke informatie De in dit document weergegeven informatie was bij F&C bekend op 31 december 2008, tenzij anders vermeld. Dit document is uitsluitend bedoeld voor de geadresseerde en dient niet te worden verstrekt aan niet-professionele beleggers en/of andere derden. De informatie die verschaft wordt in dit document is alleen bedoeld ter informatie. REO diensten kwalificeren niet als individueel vermogensbeheer danwel als het geven van beleggingsadvies. Dit document wordt uitgegeven door F&C Netherlands B.V., in Nederland gereguleerd door de Autoriteit Financiële Markten (AFM) Copyright F&C Netherlands B.V F&C /09 Expect excellence