Aqua. Hergebruik van gezuiverd afvalwater: ecologisch én economisch voordelig. Inspelen op nieuwe uitdagingen voor de gemeenten

Transcriptie

1 ERKENNINGSNUMMER: P AFGIFTEKANTOOR: 2099 ANTWERPEN X - JULI-AUGUSTUS-SEPTEMBER 2007 Aqua DRIEMAANDELIJKS INFORMATIEBLAD VAN AQUAFIN 2007/3 Inspelen op nieuwe uitdagingen voor de gemeenten Hergebruik van gezuiverd afvalwater: ecologisch én economisch voordelig

2 Inhoud 4 Buurtcomité in de bloemetjes Werken aan de riolering in de straat brengen altijd hinder mee voor de omgeving. Met een goede communicatie en begrip van beide zijden, kan echter heel wat wrevel voorkomen worden. Dat bewijst het buurtcomité van de Nieuwkerkenstraat in Nieuwkerken-Waas. 5 Inspelen op nieuwe uitdagingen voor de gemeenten Met de investeringen en technische uitdagingen die de gemeenten nog te wachten staan volgens de zoneringsplannen, is het geen luxe om in zee te gaan met een ervaren partner. Bornem is één van de gemeenten die voor het beheer en de uitbouw van haar infrastructuur rekent op Aquafin. 8 Hergebruik van gezuiverd afvalwater: ecologisch én economisch voordelig Foto cover: Jan Locus Tussen 9 en 12 oktober vindt in Antwerpen de zesde IWA conferentie rond terugwinning en hergebruik van gezuiverd afvalwater plaats. Door de toenemende droogte is hergebruik aan een opmars bezig in de zuiderse landen, maar ook in Noord-Europa is het een duurzame manier om met de beschikbare watervoorraden om te gaan. Sydney Olympic Park Authority 2 Blijven innoveren Met de uitdagingen die het veranderende klimaat ons stelt, is het voor een milieubedrijf belangrijk om te blijven innoveren. Aquafin was één van de eerste waterzuiveraars in Europa, die onderzoek deden naar verregaande zuivering van afvalwater met membraantechnologie. Ondertussen hebben we met onze expertise een stevige plaats binnen de Europese hergebruiksector verworven. Om die reden koos de International Water Association Aquafin als organisator voor haar zesde conferentie rond terugwinning en hergebruik van afvalwater. Vanaf p. 8 vatten wij de huidige toepassingen voor u samen, met hun voordelen zowel voor de economie als voor de natuur. Wie mogelijkheden voor zijn bedrijf of instantie ziet, hopen we tussen 9 en 12 oktober op de conferentie te mogen verwelkomen. In de eerste plaats moet Vlaanderen er natuurlijk voor zorgen dat alle huishoudelijk afvalwater gezuiverd wordt, voordat het in onze waterlopen terecht komt. Naast zijn opdracht voor het Gewest, biedt Aquafin ook ondersteuning aan de steden en gemeenten. Met de investeringen en technische uitdagingen die op hen afkomen bij de realisatie van de nieuwe zoneringsplannen, kunnen zij zeker de hulp van een ervaren partner gebruiken. Vanaf p. 5 leest u hoe Aquafin met de gemeenten meedenkt. Luc Bossyns gedelegeerd bestuurder

3 14 Leven op havenmuren, boeien en pontons Natuurfotograaf Misjel Decleer bracht een groot deel van deze natte zomer door aan de kust, speurend naar kleine zee-organismen die van de jachthavens hun habitat gemaakt hebben. De zee zoals u ze nog niet vaak gezien heeft. 16 Een goed jaar voor de Zenne RWZI Grimbergen was de laatste zuiveringsinstallatie die aan Vlaamse zijde moest worden gebouwd om de kwaliteit van de Zenne te verbeteren. De resultaten van alle infrastructuurwerken van de voorbije jaren, beginnen stilaan zichtbaar te worden. 3 Geen geurhinder meer in Ninove In het verleden waren er af en toe klachten over geurhinder in de omgeving van de rioolwaterzuiveringsinstallatie in Ninove. Aquafin nam deze klachten ernstig en deed heel wat inspanningen om de problemen op te lossen. Foto: Jan Locus In eerste instantie voerde het milieuadviesbureau Project Research Gent een geurstudie uit rond de installatie, waarbij het de ernstgraad van de hinder in kaart bracht. Op basis van de studie, en in afwachting van een structurele oplossing, nam Aquafin onmiddellijk een aantal voorlopige maatregelen. Zo werd de levering van septisch materiaal tijdelijk stopgezet en werden sproei-installaties met etherische oliën geïnstalleerd. Ondertussen werd een definitieve oplossing uitgewerkt. We hebben een biofilter geïnstalleerd die onaangename geuren van septisch materiaal en bioslib afzuigt, zegt bekkenverantwoordelijke Joost De Cock. Daarnaast kwam er een gesloten circuit voor de ontwatering en stockage van bioslib en overdekten we sommige installatieonderdelen met geurafzuiging naar de biofilter. Deze investeringen dragen een kostenplaatje van euro, maar misten hun effect niet. In juli nodigde Aquafin de buren van de installatie uit om een kijkje te komen nemen. Uit de positieve reacties bleek dat er geen sprake meer is van geurhinder.

4 Buurtcomité in de bloemetjes Werken aan de riolering in de straat brengen altijd hinder mee voor de omgeving. Met een goede communicatie en begrip van beide zijden, kan echter heel wat wrevel voorkomen worden. Dat bewijst het buurtcomité van de Nieuwkerkenstraat in Nieuwkerken-Waas. 4 Aquafin reikte onlangs zijn eerste Minder Hinder Award uit aan de aannemer die het afgelopen jaar het meest omgevingsvriendelijk tewerk ging op rioleringswerven. In een volgend nummer stellen we de laureaat voor en komen we uitgebreid terug op deze Vlaamse primeur. Om een project niet alleen technisch maar ook maatschappelijk te doen slagen, is echter meer nodig dan een bereidwillige aannemer. Veel hangt af van de medewerking en de creativiteit van de bewoners en de plaatselijke handelaars. In Nieuwkerken-Waas bleven ze niet bij de pakken zitten. Gedurende zestien maanden waren de twee hoofdstraten van het dorp afgesloten voor doorgaand verkeer. Samen met de stad Sint-Niklaas legde Aquafin er nieuwe collectoren aan over een totale lengte van goed 6 kilometer. Geen pretje voor wie er woont, maar evenmin voor wie er een zaak uitbaat. Toch zijn de bewoners en handelaars achteraf gezien blij met het resultaat, want de straat werd in één moeite mee heraangelegd en verkeersveiliger gemaakt. Over de aanpak van Aquafin hebben ze niets dan lovende woorden. Eigenlijk is de aannemer later begonnen dan eerst gezegd. Vanaf het begin heeft hij beloofd om toch op de initiële datum klaar te zijn, namelijk tegen het bouwverlof van dit jaar. Uiteindelijk waren de werken zelfs al in mei af! vertelt Oswald Opgenhaffen. Hij woont in een zijstraat van de Nieuwkerkenstraat en vertegenwoordigt de dorpsraad. Doorgeefluik naar handelaars en bewoners Vooraleer de werken startten in januari 2006, organiseerden de stad Sint-Niklaas en Aquafin samen twee infovergaderingen voor de buurt. Omdat er nogal wat protest was tegen het geplande éénrichtingsverkeer tijdens de werken, volgde er zelfs een referendum. Ruim 80 % van de stemmers bleek tegen het plan, en met hun wens is rekening gehouden. De straat bleef in twee richtingen toegankelijk voor plaatselijk verkeer. Fijn dat onze mening gevraagd werd, vervolgt Opgenhaffen. Eens de werken bezig, konden de buurtbewoners wekelijks een gedeelte van de werfvergadering bijwonen. Een mooi gebaar, vindt ook Helene Van Landeghem. Zij runt een bloemenzaak aan de Nieuwkerkenstraat en is blij dat ze zo goed op de hoogte werd gehouden van de vordering van de werken. We hebben het zelf zo georganiseerd dat er op elke werfvergadering minstens één en maximum drie vertegenwoordigers aanwezig waren. Zelf waren Oswald en ik er zowat iedere keer bij. Het eerste halfuur was gereserveerd voor een stand van zaken. We kregen op dat moment ook de kans om vragen te stellen. Op onze beurt lichtten wij dan telkens de andere buurtbewoners en handelaars in. Dat verliep via de maandelijkse dorpsraad, de website van de lokale zelfstandigen en af en toe een artikel in het parochieblad. Oswald Opgenhaffen, Helene Van Landeghem en Marc Goossens volgden het verloop van de werken in de Nieuwerkerkenstraat. Om het einde van de werken te vieren, kreeg het buurtcomité van de stad Sint-Niklaas een toelage voor een groot feest. Meer dan 700 bewoners en zelfstandigen konden gratis aanschuiven voor een gezellige barbecue op het dorpsplein. Een geweldige dag, herinnert Marc Goossens van de plaatselijke AD Delhaize zich. De handelaars organiseerden die dag meteen ook een winkel-be-zoektocht, om de verloren klanten opnieuw de weg naar de winkels te laten vinden. Op het feest drukte het buurtcomité zijn waardering met een aandenken voor de Stad, de aannemer en Aquafin.

5 Inspelen op nieuwe uitdagingen voor de gemeenten Nu de gemeenten met de zoneringsplannen een concreet beeld krijgen van hoe de zuiveringsinfrastructuur er voor hen zal uitzien, wachten nieuwe uitdagingen. Er moet fors geïnvesteerd worden, maar hoe zullen die investeringen gefinancierd worden? En wie buiten de collectieve zuivering valt, moet een IBA (Individuele Behandeling van Afvalwater) plaatsen. Zou dat niet beter gestructureerd verlopen? Aquafin heeft vandaag ook op deze en vele andere vragen een antwoord klaar. Tegen uiterlijk 2012 moeten meer dan Vlaamse gezinnen een eigen kleine waterzuiveringsinstallatie of iba plaatsen. Dat komt omdat ze zo afgelegen wonen dat collectieve zuivering via gemeenschappelijke riolen economisch niet haalbaar is. Een degelijke iba kost al gauw à euro, een bedrag dat veel burgers niet zomaar kunnen ophoesten. Gemeenten zijn niet verplicht om financieel tussen te komen, maar meestal zal het toch gebeuren. De Vlaamse Vereniging van Steden en Gemeenten (vvsg) raadt de gemeenten bovendien aan de iba s zelf aan te kopen en te onderhouden. Dat is immers de enige manier om controle te houden op de kwaliteit van het oppervlaktewater. Op basis van zijn expertise stelt Aquafin de gemeenten raamaanbestedingen voor de aankoop van iba s voor. Het bedrijf selecteerde drie verschillende modellen, waarvan de technologie uitvoerig in praktijk werd getest. Het gaat om twee compacte systemen en een natuurlijk ogend systeem, type rietveld. De voordelen liggen voor de hand: zowel de gemeenten als de burgers kunnen zeker zijn van een goede kwaliteit en een gecoördineerde aankoop staat doorgaans garant voor de scherpste prijs. Zo n raamaanbesteding kan voor een gemeente afzonderlijk, maar het kan ook voor een cluster van meerdere gemeenten binnen eenzelfde regio. De installaties kunnen dan op eenvoudige afroep geleverd, geplaatst en onderhouden worden. 5 Onder de noemer Ri-Ant zorgen AWW en Aquafin in Kapellenbos voor een scheiding van afval- en regenwater op perceelsniveau. foto: Jan Locus

6 Afkoppelen Regenwater hoort niet thuis in het rioolstelsel, het hoeft immers niet gezuiverd te worden. Als het toch mee gecollecteerd wordt, neemt het capaciteit in die bestemd is voor vuil water. Bovendien verdunt regenwater ook nog eens het binnenkomende rioolwater op de zuiveringsinstallatie, waardoor het rendement van de zuivering daalt. Gemeenten kunnen nu ook bij Aquafin terecht voor de prefinanciering van hun rioleringsinfrastructuur. Foto Jan Locus Ook de Vlaamse Milieumaatschappij maakt duidelijk dat de scheiding van afval- en regenwater niet langer een optie maar een must is. In een omzendbrief naar de Vlaamse steden en gemeenten liet VMM weten dat nieuwe rioleringsprojecten in de toekomst enkel nog in aanmerking komen voor subsidies van het Vlaamse Gewest als ze een volledige scheiding voorzien. Voor woningen in gesloten bebouwing wordt een uitzondering gemaakt. Hier moet alleen het dak langs de straatzijde afgekoppeld worden. Ook voor burgers die een IBA moeten plaatsen, is een volledige afkoppeling van regenwater noodzakelijk voor een optimale werking van de installatie. Dat klinkt echter allemaal eenvoudiger dan het is. Om te beginnen moet voor elke woning nagegaan worden waar precies het Een praktijkvoorbeeld: de gemeente Bornem 6 Een tiental Vlaamse gemeenten sloot met Aquafin een concessieovereenkomst af, waarbij het bedrijf verantwoordelijk is voor de uitbouw en het beheer van hun gemeentelijk rioleringsstelsel. Eén van die gemeenten is Bornem, waar burgemeester Jo Van Eetvelt waakt over het behoud van de vele groene zones die de Klein-Brabantse gemeente telt. Hoe heeft Bornem de uitbouw van het rioleringsstelsel in het verleden aangepakt? Jo Van Eetvelt: Vlak na de fusie van de gemeenten in 1976, hebben wij een algemeen rioleringsplan opgesteld voor alle fusiegemeenten van Bornem. Dit rioleringsplan hebben wij steeds als leidraad genomen om de riolering systematisch verder aan te vullen. Op dat ogenblik was er natuurlijk nog geen sprake van gescheiden stelsels en nu proberen we dan ook de volgende stap te zetten. We leggen nog zoveel mogelijk riolering aan waar noodzakelijk, en stelselmatig schakelen we waar het kan over op een gescheiden stelsel. Momenteel hebben we zo n 4-tal dossiers lopende. Daarnaast zijn we bezig met het systeem van de iba s voor de gebieden waar het niet mogelijk is om zelfs maar een kleine cluster van rioleringen met een kleinschalige waterzuivering aan te leggen. In onze gemeente moeten er nog ongeveer 100 iba s geplaatst worden. Voor de aanschaf ontvangen de eigenaars naast de subsidie van het Vlaamse Gewest, van de gemeente een toelage van euro. Vooraleer we die subsidie en het attest van vrijstelling van rioleringsbijdrage uitreiken, laten we het eindproduct van de iba wel analyseren. Het spreekt immers voor zich dat we enkel goedwerkende systemen kunnen steunen. Momenteel bekijken we met Aquafin hoe we de opvolging zullen organiseren. Bornem heeft, uitzonderlijk voor Vlaanderen, een zeer hoge rioleringsgraad. De gemeente investeerde dus al uitgebreid in een goedwerkend net, maar laat het daar niet bij. Enkele maanden geleden nam ze, na een marktbevraging, Aquafin onder de arm als partner in haar rioleringsbeleid. Wat gaf daarvoor de doorslag? Jo Van Eetvelt: De voornaamste reden om voor Aquafin te kiezen, was toch wel de ervaring en de deskundigheid van het bedrijf en van zijn personeel. Wij hebben een goed uitgebouwde milieudienst en technische dienst, maar een gemeente kan niet alles Jo Van Eetvelt, burgemeester van Bornem: Wij kozen voor Aquafin omwille van de ervaring van het bedrijf en het gunstige prijskaartje. Foto: Guy Van Den Bosch

7 afval- en het regenwater op dit ogenblik naartoe lopen. Daarna volgt een vaststelling van de noodzakelijke aanpassingen en hoe die op de beste en goedkoopste manier verlopen. Een werk dat veel expertise vraagt, vermits de bestaande toestand in de huizen van eenzelfde straat erg kan verschillen. Verder zijn ook een strikte coördinatie en een goede begeleiding van de bewoners zeer belangrijk. De voorbije jaren koppelde Aquafin in samenwerking met enkele gemeenten al meer dan 1500 woningen af op privédomein. Het bedrijf beschikt over afkoppelingsdeskundigen die op maat een kant en klare oplossing uitwerken, van inventarisatie en ontwerp tot prijsvraag en uitvoering. Financiering Ook al wordt een deel van de kosten gedragen door de burgers via de saneringsbijdrage, of door het Vlaamse Gewest via subsidies, toch blijft het aandeel voor de steden en gemeenten zeer groot. Zowel wat de uitbouw als het beheer van de rioleringsinfrastructuur betreft, kunnen ze nu ook bij Aquafin terecht voor prefinanciering. Voor zijn bovengemeentelijke opdracht vervult het bedrijf deze kerncompetentie al jaren. De fin in Aquafin staat immers voor financiering. In de loop der jaren bouwde Aquafin een hoge kredietwaardigheid op, waardoor het geniet van zeer gunstige tarieven bij de banken. Het onafhankelijk ratingkantoor Moody s kende het bedrijf eerder dit jaar nog een aaa-label toe voor de financiering op lange termijn, meteen de hoogste score die kan gehaald worden. Een ander belangrijk voordeel is dat Aquafin esr-neutraal is, omdat het een private partner met een bouw- en exploitatierisico is. Leningen aangegaan door Aquafin worden met andere woorden niet opgenomen in de staatsschuld, terwijl dat in het geval van openbare besturen zoals gemeenten en intercommunales wel zo is. Kaderovereenkomsten die Aquafin kan afsluiten met de bankwereld, leveren bovendien nog eens schaalvoordelen op. En de administratie voor de gemeente blijft beperkt: facturen worden gecentraliseerd en de aflossing van de lening is gemakkelijk begrootbaar. Meer informatie over Aquafin s dienstverlening voor steden en gemeenten: relatiebeheer@aquafin.be of zelf. Een doorgedreven specialisatie en een degelijke begeleiding zijn onmisbaar, en die vonden we bij Aquafin. Hier in Bornem werken wij trouwens al jarenlang constructief samen. Belangrijk is ook dat Aquafin goed is in overleggen. De gemeentelijke ambtenaren werden nauw betrokken bij het zoeken naar oplossingen voor knelpunten die er geweest zijn, bij ons maar ook in andere gemeenten. Ik denk dan bijvoorbeeld aan de problematiek van de overstorten. Aquafin heeft een heel belangrijke rol gespeeld in het vinden van manieren om het aantal overstorten te reduceren, en het overstortwater eerst te zuiveren vooraleer het in een natuur- of groengebied terecht komt. Sinds enkele jaren hebben wij op dit gebied een zeer vooruitstrevend systeem met drijvende plantenmatten, dat perfect werkt. Een tweede belangrijke reden om met Aquafin in zee te gaan, was uiteraard het gunstige prijskaartje. Zoals wettelijk verplicht hebben wij de markt geraadpleegd en een prijsvraag georganiseerd. Aquafin kwam daar als voordeligste uit. Welke initiatieven neemt de gemeente om het stelsel verder te optimaliseren? Jo Van Eetvelt: Wij hebben al een eerste goede ervaring achter de rug met het afkoppelen van regenwater op privé-eigendommen. Samen met Aquafin hebben we de bewoners van de wijk t Hoogste, gelegen in landbouwgebied, kunnen motiveren om mee te werken aan het afkoppelingsbeleid. Aanvankelijk was ik er zelf een beetje bang voor, maar alle 70 gezinnen hebben uiteindelijk positief gereageerd. Ondertussen werken we aan een soortgelijk project in de deelgemeente Weert, eveneens in samenwerking met Aquafin. Naast de afkoppeling van een aantal woningen, is de bouw van een kleinschalige waterzuivering voorzien. Dezelfde werkwijze trachten we nu ook door te trekken naar de KMO-zone Puursesteenweg, een industrieterrein dat geregeld kampt met wateroverlast. Inmiddels hebben we met de bedrijven een eerste vergadering achter de rug en ook hier waren de reacties positief. Aquafin gaat het project nu verder uitwerken, maar het zal er op neerkomen dat alle bedrijven op privédomein zullen worden afgekoppeld en het regenwater zal worden afgeleid naar de grachten. We denken er ook aan om het overtollige regenwater op te vangen in een bufferbekken of op één of andere manier te laten infiltreren. Maar die plannen zitten nog in een ontwerpfase. Verder is er ook nog het project Luipegem, een verbindingsstraat tussen 2 deelgemeenten, die grenst aan een natuurgebied, het domein van de graaf van Bornem. Ook bij de renovatie van deze rioleringsstreng willen we het afkoppelingsbeleid optimaal toepassen.

8 Aqua I 2007/2 De tuinen van Santa Clotilde in LLoret de Mar worden besproeid met gerecycleerd water. Driekwart van het gezuiverde afvalwater voor hergebruik is bestemd als irrigatiewater voor de landbouw. Foto: L. Sala - CCB archives 8 De 6th IWA Specialist Conference on Wastewater Reclamation and Reuse for Sustainability vindt plaats in het Flanders Concert & Congress Centre in Antwerpen, van 9 tot 12 oktober De conferentie wordt onder de vleugels van de International Water Association georganiseerd door Aquafin, drinkwatermaatschappij iwva en de projectgroep Reclaim Water, die onderzoek doet naar bodeminfiltratie. Lead Sponsor Fortis maakte de conferentie mee mogelijk. Het volledige programma vindt u op

9 rwzi Beersel foto Jan Locus Hergebruik van gezuiverd afvalwater: ecologisch én economisch voordelig Hergebruik van water is aan een steile opgang bezig. Door de toenemende verdroging vragen de landbouw, de huishoudens en de industrie in Zuid-Europa steeds meer water. Voor Noord-Europa is hergebruik lokaal soms een noodzaak, maar meestal wordt het beschouwd als een manier om de natuurlijke watervoorraden te beschermen. In Antwerpen vindt tussen 9 en 12 oktober de 6de conferentie van de International Water Association plaats, die zich volledig toelegt op terugwinning en hergebruik van gezuiverd afvalwater. Hoofdorganisator is Aquafin. 9 In het noorden en het westen van Europa wou het maar niet zomeren, maar de zuiderse landen zullen de voorbije maanden niet snel vergeten. Hittegolven in Griekenland met de ergste bosbranden in 10 jaar, aanhoudende droogte in Italië en alarmerende berichten over verkorting en verzilting van de Po Het is geen toeval dat zuiderse landen het vaakst projecten rond hergebruik van gezuiverd afvalwater opzetten. Gebruik van gerecycleerd water geeft namelijk garanties op kwaliteit en beschikbaarheid. Met de huidige beschikbare technieken, kan gezuiverd huishoudelijk afvalwater op maat worden gesneden tot elke gewenste kwaliteit. Bijkomend worden de grondwatervoorraden minder aangesproken, wat dan weer een ecologisch voordeel biedt. De voordelen op rivierbekkenniveau worden steeds meer erkend. Ook in drukbevolke Noord-Europese regio s zoals Vlaanderen, waar de watervoorraden zowel kwalitatief als kwantitatief onder druk staan. In het Europese onderzoeksproject aquarec wordt geschat dat momenteel zo n 824 miljoen m 3 gezuiverd afvalwater per jaar hergebruikt wordt. Met 75% van het totale debiet is de toepassing als irrigatiewater voor de landbouw de koploper. Ongeveer 10% dient voor stedelijk gebruik, zoals irrigatie van golfterreinen of parken of indirect als drinkwater. Het debiet voor industriële toepassingen wordt geschat op 6%. Op wereldvlak zijn de Verenigde Staten duidelijk de grootste speler, met een huidig verbruik van maar liefst 6 miljard m 3 hergebruikwater per jaar. Nichemarkt met potentieel Volgens schattingen zal tussen nu en 2025 het totale debiet in Europa oplopen tot 1500 à 4000 miljoen m 3 hergebruikwater per jaar. In Vlaanderen wordt momenteel zo n 19 miljoen m 3 huishoudelijk afvalwater per jaar hergebruikt. In de nabije toekomst zal dat debiet bijna verdubbelen tot zo n 35 miljoen m 3. In Noord- en West-Europa liggen de meeste toepassingen in de industrie. De grootste groei is te verwachten in de Zuid-Europese landen, waar hergebruikwater vooral voor irrigatie en de toeristische sector aangewend wordt. In Spanje alleen al, zal de volgende vijf jaar het debiet hergebruikwater toenemen tot 1200 miljoen m 3. Dat is méér dan het huidige totale verbruik in Europa. De nodige investeringen om die groei in Europa te bewerkstelligen, worden geschat op zo n 19 miljard euro. Ter vergelijking: dat is negen keer méér dan het bedrag dat Aquafin tot nu toe in infrastructuurwerken in Vlaanderen heeft geïnvesteerd, en meer dan de helft van het bedrag dat nodig is om de zuiveringsinfrastructuur in de nieuwe Europese lidstaten in overeenstemming te brengen met de richtlijnen van de Europese Unie. Een nichemarkt met enorm veel potentieel, dus.

10 Recyclagewater, een concurrentievoordeel voor de industrie 10 Voor veel bedrijven staat een uitbreiding van hun activiteiten gelijk aan meer waterverbruik. Ruw water wordt echter steeds duurder en ook de kosten voor de lozing van bedrijfsafvalwater lopen hoog op. Recyclage van gezuiverd afvalwater kan dan een economisch en ecologisch duurzame oplossing bieden. Dit jaar vindt de 6th IWA Specialist Conference on Wastewater Reclamation and Reuse for Sustainability voor het eerst plaats in een land dat niet met periodes van droogte af te rekenen heeft. Een duidelijk signaal dat hergebruik van gezuiverd afvalwater ook in gematigde klimaatzones een interessante optie is. De industrie in Vlaanderen heeft één van de hoogste percentages hergebruiktoepassingen in Europa. Dat komt omdat de voorbije jaren het oppompen van water en het lozen van afvalwater er relatief duur geworden is. De industrietakken die veel water nodig hebben voor hun productieproces, gingen de voorbije jaren allemaal op zoek naar alternatieve waterbronnen. Met de juiste incentives en door gebruik te maken van bestaande technieken, zouden bedrijven hun waterverbruik kunnen terugdringen met 40% tot 90%, vertelt Davide Bixio, studieverantwoordelijke O&O bij Aquafin en voorzitter van het Programme Committee voor de conferentie. Dat kan door een interne recyclage van proceswater, door gebruik te maken van extern aangevoerd gezuiverd stedelijk afvalwater, of door een combinatie van beide. Recyclage van water vermindert ook de productie van afvalwater en dus de uitgaven voor de behandeling ervan. De jongste jaren zijn de kosten voor verdergaande zuiveringstechnieken namelijk sterk gedaald, terwijl de betrouwbaarheid duidelijk toegenomen is. De voordelen zijn duidelijk, maar bedrijven die met zo n project van start willen gaan, zitten vaak nog met een hoop vraagtekens. Welke technologieën verdienen de voorkeur? Welke nieuwe variabelen brengt een omschakeling met zich mee? Hoe wordt de waterkwaliteit opgevolgd? Al deze vragen komen tussen 9 en 12 oktober in Antwerpen aan bod, weet Davide Bixio. Geïnteresseerden kunnen ook deelnemen aan een technisch bezoek aan één van de twee industriële toepassingen die op het programma staan. Optie één is BioEnergy, een bedrijf van Group Machiels en Farm Frites, dat zich toelegt op de verwerking van de bijproducten van Farm Frites. Die worden omgezet in groene stroom, elektriciteit, biomeststof en gezuiverd water dat als stoomketelwater wordt gebruikt. Optie twee is Evides Industriewater, dat in Terneuzen uit verschillende grondstoffen diverse kwaliteiten water produceert, zoals industriewater, koeltorenwater, demiwater en ultra-pure water. Het VITO leidt de workshop over recyclage van gezuiverd afvalwater voor de industrie, waarin de deelnemende bedrijven kunnen leren van elkaars aanpak. Davide Bixio: Waterrecyclage vermindert de behoefte aan ruw water en tegelijk ook de productie van afvalwater. Een economische, maar tegelijk ook een ecologische keuze. Foto links: Evides, foto rechts: Jan Locus

11 11 Het Sydney Olympic Park heeft twee volledig gescheiden circuits: één voor drinkwater en één voor alle andere gebruik, zoals het vullen van fonteinen. Sydney Olympic Park Authority. Gezuiverd afvalwater voor stedelijk gebruik Hergebruik van gezuiverd afvalwater is een manier om aan de groeiende waterbehoeften van drukbevolkte regio s te blijven voldoen. Vooral voor nieuwe complexen is het een interessante optie, omdat daar gemakkelijk twee aparte watercircuits kunnen worden geïnstalleerd. Een veel geprezen project is het watermanagement van het Sydney Olympic Park. Het Sydney Olympic Park is een sportcomplex van 640 ha met drie hotels en een educatief centrum, omgeven door verschillende uitgestrekte parken. Jaarlijks krijgt het zo n 7,5 miljoen bezoekers over de vloer, aangetrokken door de uitgebreide sport-, fiets- en wandelmogelijkheden, maar ook door de concerten en culturele evenementen die er georganiseerd worden. Om de impact op de natuur zo laag mogelijk te houden, wordt alle regenwater en huishoudelijk afvalwater er verzameld en gerecycleerd. Na verregaande zuivering wordt het gebruikt om vijvers en fonteinen te vullen en om de parken te irrigeren. Het is ook geschikt als spoelwater voor toiletten en wasmachines en om er auto s en gebouwen mee te reinigen. Zelfs dieren worden ermee gewassen. Het project moet ook het vertrouwen van de Australiërs in gerecycleerd water vergroten. Een uitgebreide communicatie in het park maakt alle bezoekers bewust van de inspanningen die gebeuren om op een duurzame manier met de beschikbare watervoorraden om te gaan. Het gerecycleerd water van Sydney Olympic Park wordt via een apart circuit ook geleverd aan een nabij gelegen residentiële wijk. Het kan er gebruikt worden voor bijna alle toepassingen, zelfs om groententuintjes te besproeien. Voor koken, douchen en zwemmen moet wel het aparte drinkwatercircuit worden gebruikt.

12 In Wulpen waardeert watermaatschappij iwva afvalwater op tot drinkwater, met één van de meest hoogtechnologische systemen ter wereld. iwva Een glas nieuw water, graag 12 Huishoudelijk afvalwater kan probleemloos worden gezuiverd en opgewaardeerd tot het de kwaliteit van drinkwater heeft. Meestal wordt het om psychologische redenen eerst terug in de grond geïnfiltreerd. Steden verkiezen gerecycleerd drinkwater dat afkomstig is van een natuurlijke omgeving, boven water dat direct afkomstig is van een recyclage-installatie. Het oudste en grootste project voor de intrusie van gezuiverd afvalwater in grondwater is opgezet in Californië. In Orange County valt weinig regen, maar de staat moet er wel voorzien in de waterbehoeften van 2,5 miljoen mensen, waaronder het bedrijvige Sillicon Valley en de landbouw. Uit een pilootinstallatie van de jaren 60 groeide een zeer grootschalig project, waarbij een mengeling van water uit zeer diepe bronnen en opgewaardeerd gezuiverd afvalwater in het grote waterreservoir onder het noordwesten van Orange County wordt geïnjecteerd. Zo weet het district de helft van het debiet dat uit de watervoerende lagen onttrokken wordt, terug aan te vullen. Het gezuiverde water dat terug opgepompt wordt, voldoet aan alle nomen voor drinkwater. Door deze kunstmatige verhoging van de grondwaterstand, wordt bovendien de insijpeling van zout oceaanwater in de watervoerende lagen beperkt. Vlaanderen Het hergebruikproject van de Intercommunale Watermaatschappij van Veurne-Ambacht (iwva) is één van de meest hoogtechnologische zuiveringssystemen voor drinkwater wereldwijd. iwva neemt jaarlijks zo n 2,5 miljoen m 3 gezuiverd afvalwater af van de rioolwaterzuiveringsinstallatie van Aquafin in Wulpen, om het te infiltreren in de watervoerende lagen onder de duinen. Zo wordt voorkomen dat het waterreservoir gaat verzilten onder invloed van de Noordzee en kunnen de pieken die het kusttoerisme met zich meebrengt opgevangen worden. In het waterbehandelingsstation Torreele wordt het gezuiverde afvalwater van Aquafin nabehandeld met microfiltratie en omgekeerde osmose. Met dit hergebruikproject had iwva een primeur in Europa, die de interesse van veel andere Europese steden trok. De nieuwe installatie in Barcelona bijvoorbeeld, die driehonderduizend m 3 per jaar in de bodem infiltreert, is gebouwd in navolging van het project van iwva. Projecten waarbij afvalwater wordt opgewaardeerd tot drinkwater, vragen een zeer goede communicatie om het vertrouwen van de consument te wekken. De Californische site werd Water factory 21 gedoopt, een naam die in niets meer aan afvalwater doet denken. Singapore, dat eveneens intensief bezig is met de productie van drinkwater uit gezuiverd afvalwater, noemt het eindproduct newater en verkoopt het zelfs gebotteld in flesjes. Membraanbioreactor van Aquafin in Schilde. Foto:Jan Locus

13 Tijd voor een gerichte groei van de hergebruiksector Verschillende hoog- en laagtechnologische systemen voor de opwaardering van gezuiverd afvalwater hebben hun waarde voor de natuur ondertussen bewezen. Nu is het vooral belangrijk dat alle betrokken besturen en instanties internationaal op één lijn komen te zitten, zodat de sector zich gericht kan ontwikkelen. De 6 de conferentie rond terugwinning en hergebruik van afvalwater, die dit jaar in Antwerpen plaatsvindt, speelt een belangrijke rol in die gerichte groei. De lezingen en workshops die op het programma staan, zijn van een hoog niveau. Maar de informele contacten die tijdens zo n conferentie gelegd worden tussen wetenschappers, bedrijven en besturen, zijn van onschatbare waarde voor de opmars van de sector, zeker in het organiserende land, weet Boudewijn Van De Steene, Commercieel directeur bij Aquafin en voorzitter van de conferentie. Kijk maar naar Barcelona. Toen daar 16 jaar geleden de eerste editie van deze conferentie plaatsvond, was er in Europa nog geen enkele hergebruiktoepassing. Ondertussen heeft die stad een zeer groot project voor de aanvulling van de grondwatervoorraden opgezet. Vlakbij aan de Costa Brava rijst er het ene project na het andere uit de grond, hoewel Catalonië niet bepaald droog is. Ook voor Vlaanderen is deze conferentie een gouden kans dus. Een plaats in de watercyclus Op het moment is er ook nog geen Europees kader voor hergebruik van afvalwater, en zeker nog geen globale aanpak. De landen die hergebruik van water het meest intensief toepassen, Spanje, Italië en Cyprus, hebben zelf voor een regulering gezorgd. Daardoor verschillen voor eenzelfde toepassing de regels van land tot land of zelfs van streek tot streek. Omdat het over een tamelijk nieuwe mogelijkheid gaat, is het op veel plaatsen nog onduidelijk wie er verantwoordelijk is voor de aanvoer van gezuiverd afvalwater. De bevoegdheden over hergebruik zitten verdeeld over verschillende departementen, zoals gezondheid, milieu en landbouw, met verschillende agenda s en verschillende prioriteiten. Hierdoor is het moeilijk om hergebruikwater een plaats in de watercyclus te geven, legt Boudewijn Van De Steene uit. Aquafin speelt in Europa een leidende rol in de verdere behandeling van gezuiverd afvalwater met membraantechnologie. Met nog een kleine extra inspanning, zouden er miljoenen liters water per jaar terug in de watercyclus kunnen ingebracht worden. Nu lozen we gezuiverd water van zeer goede kwaliteit gewoon in het oppervlaktewater, dat vaak van mindere kwaliteit is. Op de conferentie komen een aantal voorbeelden van een geslaagde aanpak aan bod. De stad Tilburg bijvoorbeeld, heeft een apart bedrijf opgericht met bestuurders van het waterschap dat voor de afvalwaterzuivering instaat, de drinkwatermaatschappij en de provincie. Dit bedrijf levert hergebruikwater aan in een alternatief circuit. Ook op milieuvlak knelt het schoentje nog. De meeste technologieën voor verdergaande zuivering zijn de voorbije jaren beduidend goedkoper geworden, maar ze vragen nog steeds veel energie. Dat staat natuurlijk haaks op de idee van duurzaamheid, verklaart Boudewijn Van De Steene. Laagtechnologische systemen als rietvelden en insijpeling in de grond verbruiken bijna geen energie, maar vragen zeer veel plaats. De voorbij jaren zijn er al grote stappen gezet om de energievraag van de hoogtechnologische systemen te verminderen, maar verder intensief onderzoek blijft absoluut nodig. Kostprijs vs. ecologie Toch moeten er nog een aantal hindernissen genomen worden voordat hergebruik van gezuiverd afvalwater volledig ingeburgerd zal geraken. Bij de overstap van conventionele waterbronnen naar hergebruikwater staat op het moment vooral de kostprijs nog in de weg. Nergens in Europa betalen de verbruikers de reële kost voor drinkwater. Als alle directe en indirecte kosten werden meegeteld, zou hergebruik van water een pak aantrekkelijker worden, verklaart Boudewijn Van De Steene. Er is ook nood aan een systeem om de voordelen van hergebruik objectief af te wegen. Hoe breng je anders het ecologische belang in rekening, of het feit dat hergebruik van water een constant debiet en een constante kwaliteit garandeert? 13 Boudewijn Van De Steene: Het gezuiverde water van Aquafin wordt nu door enkele bedrijven in de buurt van onze installaties gebruikt als koelwater of waswater. Met een duidelijker wettelijk kader, zouden veel meer bedrijven van deze alternatieve waterbron kunnen profiteren. Foto: Jan Locus

14 Leven op havenmuren, boeien en pontons Tekst en fotografie: Misjel Decleer Deze zomer was het weer heel wisselvallig. Ergerlijk voor een fotograaf, die het vroege en late licht koestert om sfeervolle beelden vast te leggen. Uiteindelijk zijn er maar twee plaatsen om daaraan te ontsnappen: boven de wolken en onder de waterspiegel. In augustus heb ik zowat constant ondersteboven gehangen rond alle mogelijke vlotters, pontons en boeien in de jachthavens aan onze kust, turend in kille zeegroene dieptes. Bij een eerste blik vallen vooral de algen en wieren op, die grote zonnige oppervlaktes hebben ingepalmd. Wanneer ik naar duisterder oorden trek, wordt de samenleving pas echt boeiend. Onder één van de loopplanken die naar de pontons leiden, vind ik een zeer oud verweerd vlot. Het is via enkele gevlochten touwen verbonden met de vlotters. Onder water zijn die volledig overgroeid met mosselkolonies. Ze hebben zich aan de touwen vastgehecht met byssus, een soort stevige eiwitdraden die via een klier worden gevormd en via de buikzijde tussen de twee kleppen naar buiten komen. Mosselen zijn echte waterzuiveraars, die het water filteren via kieuwen langs beide zijden van de voet. Wanneer ze actief zijn, kan je duidelijk de paarswit gekleurde kieuwen onderscheiden. Hoewel ze algemeen als lekkernij worden beschouwd, lijken ze me hier in het van olie doordrenkte water weinig aantrekkelijk. Vooral zondagen vallen te mijden, omdat de meeste eigenaars dan hun boten komen kuisen en er naast olie ook andere detergenten in mijn paradijs terechtkomen. De predatie door zilvermeeuwen, zeesterren, scholeksters, purperslakken of eenden is te verwaarlozen, wat zeker zal bijdragen tot de grootte en ouderdom van de mosselen hier. Daardoor krijgen andere organismen alle tijd om zich erop te vestigen. Levensader Veel mosselen zijn hier overgroeid met een soort gelatinelaag van een of twee milimeter dik, kleurend van paars naar rozerood of geel. Het blijken kolonievormende zakpijpen te zijn, waarvan de eerste larve die zich vestigt klonen vormt, die dan allemaal eenzelfde vorm en kleur aannemen. Via een instroomopening komt het water in een soort mantel met kieuwdarm terecht, die zorgt voor de Zeeanjelier

15 ademhaling en de voedselopname. De kolonievormende soorten zijn in meer of mindere mate met elkaar vergroeid en bezitten een gemeenschappelijke uitstroomopening, waarlangs ook de afvalstoffen worden verwijderd. Maar het zijn vooral de grote solitaire soorten waarmee ik direct geconfronteerd wordt. Met fijne, maar doeltreffende straaltjes zilt nat spuiten ze mijn gezicht vol wanneer ik de mosselklodders voorzichtig uit het water licht. Vooral bij de gele en de doorschijnende zakpijpen kan je doorheen de lichaamswand de kieuwdarm en het darmkanaal onderscheiden. Onderwatertuin Elke klodder van leven vormt op zijn beurt een onderkomen of gedekte tafel voor vlokreeftjes, visjes, krabben, steur- en aasgarnalen... Ook daar zitten weer nieuwkomers tussen: een schoolvoorbeeld is de Japanse penseelkrab, die in nauwelijks enkele jaren tijd het overgrote gedeelte strandkrabben wist te verdringen. Het water draagt gemakkelijk deze levensader, maar eens boven het oppervlak verliest het touw al vlug enkele brokstukken intrigerend leven. Voorzichtig laat ik alles weer naar de diepte glijden. Nog een ander kleinood dat enkel opvalt omdat het in kolonies leeft, is het mosdiertje. Er bestaan minstens vierduizend soorten. Zo n 99 % bevolkt het zeewater, waar ze zowat elk vast voorwerp bedekken: van rotsen en zeewieren tot scheepsrompen en wrakken, of schelpen... De meeste vormen gewoon een soort korst op een vaste ondergrond, maar sommige soorten hebben meer weg van koralen. Ze groeien in waaiervormige kolonies aan slanke stengels. Hun structuren lijken op doosjes waarin een soort poliep leeft. Omdat hun structuur en opbouw anders is, noemt men ze polypieden. De kamertjes of doosjes, die nauwelijks een halve milimeter in doorsnede zijn, nemen alle mogelijke vormen aan: vierkant, ovaal, buis- of vaasvormig en bezitten een hoornachtige structuur. Door een opening komen de tentakels naar buiten. Ze kunnen ook binnen een kolonie erg verschillend zijn en gedifferentieerde taken opnemen. Wanneer ik een boei tegen het ponton even wegduw, komt in de van zon afgeschermde onderwaterwand, een zee van leven tevoorschijn. Honderden zakpijpen, anjelieren en anemonen en een enorme zeedalia vormen er een prachtige onderwatertuin. Kleine ribkwalletjes lichten op in de zon. Tientallen steurgarnaaltjes tasten met fijne blauwe schaartjes tussen het geheel naar wat eetbaars. Gele en oranje sponzen schenken wat extra kleur aan het geheel. Enkele kleine zeenaaldjes met trillende vinnetjes en een fijne paardenkop vormen de kers op de taart. Plots hurkt naast mij nog een man. I ve been sailing for years, but I ve never seen anything like this before, zegt hij. Ik wilde het jullie ook niet onthouden. Met dank aan Francis Kerkhof en Hans de Blauwe voor de hulp bij mijn zoektochten en de determinatie van de organismen. 15 Bovenaan en links beneden: kolonievormende zakpijpen. Onderaan rechts: Harige vliescelpoliep

16 Een goed jaar voor de Zenne Zowel het Vlaamse Gewest als het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest hebben zware inspanningen geleverd om de waterkwaliteit van de Zenne te verbeteren. RWZI Grimbergen was de laatste installatie die aan Vlaamse zijde nog ontbrak. De opstart van de zuiveringsinstallaties in Beersel, Sint-Pieters- Leeuw en Humbeek waren al belangrijke stappen voor een zuivere Zenne. In de loop van 2007 zal ook de gloednieuwe installatie in Grimbergen op volle kracht werken. Hetzelfde geldt voor RWZI Brussel-Noord, een gigantische installatie die het afvalwater van ruim een miljoen inwoners zal zuiveren. Een kwart van het debiet wordt aangeleverd door de Vlaamse Woluwecollector, die vorig jaar officieel in werking werd gesteld door toen nog Vlaams minister van Leefmilieu Kris Peeters. 16 Ontbrekende schakel in Vlaanderen RWZI Grimbergen was voor Aquafin het grootste nieuwbouwproject, ter waarde van 15 miljoen euro. Hoewel het project al geruime tijd op het investeringsprogramma stond, konden de bouwwerken door problemen met de grondverwerving en -sanering pas vorig jaar van start gaan. De installatie heeft de capaciteit om het afvalwater van inwoners te zuiveren. Naast dat van Grimbergen, zal ze ook het afvalwater van Vilvoorde, Wemmel, Zemst en Meise behandelen. De verbindingscollector Grimbergen-Vilvoorde levert het afvalwater van inwoners aan. Collector Cargovil transporteert het afvalwater van inwoners naar de zuiveringsinstallatie. RWZI Grimbergen foto: Jan Locus De bouw van de installatie stond gedefinieerd als één van de prioritaire projecten om aan de richtlijn Stedelijk Afvalwater te voldoen. De nieuwe RWZI Grimbergen betekent een hele verademing voor de Zenne en onrechtstreeks ook voor de Dijle, waar de Zenne in uitmondt. Het gezuiverde water stroomt in de Tangebeek, terwijl het vroeger onbehandeld terecht kwam in de Zenne, de Trawoolbeek, de Maalbeek, de Barebeek en ook de Tangebeek. Op het moment behandelt de installatie al het afvalwater van zo n inwoners. De afvoercapaciteit van de Tangebeek moet nog worden verhoogd, voordat de installatie het volledige voorziene debiet kan behandelen. De resultaten van alle infrastructuurwerken beginnen zichtbaar te worden. In augustus meldde het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek dat er voor het eerst sinds lang weer vis zwemt in de Zenne. Zowel in Lembeek, Drogenbos en Leest bij Mechelen werd vis aangetroffen. Bij een gelijkaardig onderzoek in 2003 was dat niet het geval. Met een klik op de werf U kan de uitvoering van de rioleringsprojecten van Aquafin opvolgen via onder werken per gemeente. Vormgeving: Van Looveren I Princen Colofon Verantwoordelijke uitgever: Luc Bossyns, Dijkstraat 8, B-2630 Aartselaar Ombudsman van Aquafin: tel , ombudsman@aquafin.be Noodnummer (buiten werkuren): Aquafin NV, tel , fax , info@aquafin.be, Gratis abonnement op schriftelijke aanvraag. Aqua wordt gedrukt op milieuvriendelijk papier (Arctic The Volume).