Theorieën en hoofdfiguren uit de sociologie?

Transcriptie

1 Theorieën en hoofdfiguren uit de sociologie? Deel 2 Conflicttheorieën Sociaal gedrag = spanning tussen groepen / individuen Maatschappij is arena waarin gestreden wordt om de schaarse goederen Wezenlijke element in sociaal leven = verandering (en niet orde) Verandering resultaat van onevenwicht Verandering = intrinsiek proces 1

2 Karl Marx ( ) Zonder conflict, geen verandering,, d.i. de wet die de samenleving gevolgd heeft tot op de dag van vandaag Marx huis Trier 2

3 Marx: : biografie Geboren in Trier 5 mei 1818 Studie Rechten (Bonn & Berlijn) Studie Filosofie (=>Hegel Hegel) Falende academische en journalistieke loopbaan Linkse Hegelianen en doctorenclub Erg maatschappijkritisch ( (Reinische Zeitung) Marx: : biografie Vaak uitgeweken (vluchteling) Parijs (1843) Socialisme, communisme (Fourier( Fourier, Proudhon) Friedrich Engels: Deutsch Fransözischer Jahrbücher Brussel Ruime Arbeidsorganisatie Feurerbach + socio-historisch context => historisch materialisme Afrekening met utopisch socialisme (Proudhon( Proudhon) Het Communistisch Manifest 3

4 Brussel: De Swaen Marx: : biografie Marx: : biografie London Einde jonge Marx Das Kapital 1863 Ontbinding van de Federatie der communisten Verdere internationalisering (zie verder) Gezondheidsproblemen Erbarmelijke financiële toestand 1833 Marx overlijden Highgate Cemetery 4

5 Marx: : biografie Verdere internationalisering Eerste internationale (1864 London) 1866 Genève: : conflict aanhangers Proufhon 1869 Basel: : conflict aanhangers Bakounin 1872 den Haag 1873 Genève : laatste congres Marx: : Productiewijze Productiewijze => 2 elementen Productiekrachten: materiële en technische regelingen v/d economische activiteit Sociale relaties: : onontbeerlijke menselijke banden die mensen moeten vormen om deze economische activiteit uit te kunnen voeren Verandering in productiewijze = verandering in sociale relaties 5

6 Marx: : Productiewijze 2 Economische structuren bepalen het sociaal bewustzijn Productiewijze bepaalt sociale, politieke en intellectuele leven =>materiele bestaan beïnvloed bewustzijn =>bewustzijnsvormen worden verklaard vanuit de tegenstelling in de materiële productie Karl Marx: : Arbeidsdeling Door arbeidsdeling ontstaat er specialisatie Gevolgen Individu >< maatschappij Arbeidsproces in stukken gesplitst Individu = instrument in productieproces Elke persoon => kleine bijdrage in geheel Mens wordt gedehumaniseerde machine 6

7 Marx: : Vervreemdingstheorie in: Pariser Manuskripte 1844 vereisten niet vervreemdende arbeid Creativiteit Vrijwilligheid Allseitigkeit (veelzijdigheid) Gattungstätigkeit (soort-activiteiten) Marx: : Vervreemdingstheorie 2 Aspecten vervreemdende arbeid Vervreemdend van de producten Vervreemdend in het productieproces Vervreemdend van de soort Vervreemdend van de kapitalisten Opheffing van de vervreemding Ruwe Communisme Echte Communisme 7

8 Marx: : 5 fasen geschiedenis 1. Stameigendom (primitief communisme) 2. Antieke communale en staatseigendom (incl. slavernij) 3. Feodale of standseigendom (feodalisme) 4. Kapitalisme 5. Communisme Karl Marx: : Conflict Conflict en verandering zijn onscheidbaar Economische productie is substructuur waarom de rest van de maatschappij (superstructuur( superstructuur) gebouwd is (bovenbouw onderbouw) Sociale instituties ~ economische productie Kapitalistische maatschappij Ofwel proletariaat (arbeiders) Ofwel bourgeoisie (eigenaars) Confrontatie onvermijdelijk 8

9 Karl Marx: : Conflict 2 => ontwikkeling klassenbewustzijn => klassen acties => omverwerpen bestaande systeem => nieuwe productiewijze (communistische productie) Nieuwe historisch fase: communisme Proletariaat wordt dominante groep Karl Marx: : Revolutie Stappen naar de revolutie (onvermijdelijk) Productie nood Expansie verdeling arbeid Ontwikkeling privé eigendom Toenemende sociale ongelijkheid Klassenstrijd Ontwikkeling politieke structuren om de klassen te vertegenwoordigen Revolutie 9

10 Marx-Biografie Mart-Jan de Jong (2003 ), Grootmeesters van de sociologie,, Boom, Meppel,, pp (Hoofdstuk 2) John Vincke, Sociologie, Academia Press, Gent (Hoofdstuk 8) Structureel functionele theorieën 1. Durkheim 2. Parsons 10

11 Structuur Structureel functionele theorieën Serie relatief stabiele of gemodelleerd relaties tussen sociale eenheden => systeem met relatief blijvende patronen Functie Die consequenties van elke sociale activiteit die leiden tot aanpassing van een gegeven structuur of onderdeel ervan => dynamisch proces in de structuur Structureel functionele theorieën 2 Voornaamste structuren = mplk instituties familie, bestuur, economie, systeem, religie, onderwijs Analyse focust op interrelatie Elke structuur (en deel-) ) heeft een functie in de werking van de maatschappij, draagt bij aan de werking en houdt ze in stand Emile Durkheim 11

12 Emile Durkheim ( ) 1917) Durkheim bracht de sociologie helemaal in het domein van de empirische wetenschap Zijn meest bekende empirische studie is le suicide,, waarin hij de maatschappelijke oorzaken van zelfdoding nagaat. Hij focust op de sociale structuur Hij wordt beschouwd als de grondlegger van de functionalistische theorie Emile Durkheim 2 Pedagoog Periode : o.a. Dreyfusaffaire Wil wetenschap met Eigen object (sociale feiten -> > uitwendig aan individu) Eigen methode Studies over arbeidsdeling, godsdienst, moraal, kennisvormen, zelfdoding, Zelfde focus: relatie individu - samenleving 12

13 Durkheim 3: Studie naar zelfdoding Vergelijkt zelfdodingcijfers Ruime definitie Regelmaat in de cijfers Protestanten, alleenstaanden : meer Katholieken, gehuwden: minder Wijst op ontbreken van een groepssamenhang Groepsbinding kan ook te sterk zijn (officieren, vrijwilligers, elite-groepen groepen,, ) Durkheim 4: Studie naar zelfdoding Verbond zelfdoding met de mate van sociale integratie en isolement 4 types: Altruïstische zelfdoding Egoïstische zelfdoding Fatalistische zelfdoding Anomische zelfdoding Conclusie: elke soc. groep heeft collectieve neiging tot zelfdoding => bron individuele neigingen daartoe. 13

14 Durkheim 5: Studie naar zelfdoding Te hoog Te laag Integratie 1. Altruïstisch 2. Egoïstisch Regulatie 3. Fatalistisch 4. Anomisch 1. Opoffering voor groep; compensatie na dood 2. Individueel bestaan niet kunnen binden aan groep -> besef van zinloosheid -> depressiviteit 3. lot domineert leven van individu; eigen inspanningen leveren niets op. 4. Sociale desorganisatie leidt tot het verdwijnen van structuren -> ook van waarden en normen Durkheim 6: Anomie Anomie = een vorm van deïnstitutionalisering waarbij door het onverwacht in ongerede geraken van de normatieve regulering, de uitwendige samenhang van de groep verloren raakt. Integratie: : intens contact sociale groepen door gemeenschappelijk normenbesef Anomie: : mate waarin door verstoring v/h gemeenschappelijk normenbesef contacten tussen sociale groepen worden verstoord 14

15 Durkheim 7: Anomie Anomie normenloosheid maar onwerkzaamaheid van bestaande normen La divison du travail social (1893) het niet geregeld worden van onderlinge betrekkingen doordat sociale eenheden niet in voldoende contact met elkaar blijven Naarmate arbeid verdeeld wordt, nemen industriële crises toe & tegenstelling tussen arbeid en kapitaal Durkheim-Biografie Mart-Jan de Jong (2003 ), Grootmeesters van de sociologie,, Boom, Meppel,, pp (Hoofdstuk 3) John Vincke, Sociologie, Academia Press, Gent (Hoofdstuk 8) 15

16 Talcot Parsons ( ) Systeem = stabiel / in evenwicht Als relatie structuur proces en structuur omgeving zo zijn dat eigenschappen en relaties (de structuur) behouden blijven Voorbeeld : temperatuurhuishouden lichaam Talcot Parsons 2 Samenleving als systeem = omgeven door 3 andere systemen Personality Organism Culture Systeem = in evenwicht als grenzen andere systemen gerespecteerd worden Sociale verandering veranderen grenzen verleggen evenwicht 16

17 Talcot Parsons 3 Sociale verandering door Exogene factoren (krachten intern aan de andere systemen) genetisch, techniek,... Endogene factoren komen door spanningen in het systeem zelf (tussen subsystemen) Twee vormen Verandering van buitenaf (vb. 3de wereld) Verandering van binnenin (veranderende rollen) Talcot Parsons 4 Verandering vanuit het systeem => reorganisatie van rollen Verandering Creatie Verdwijnen Verschil geavanceerde maatschappij en traditioneel = complexiteit en structurele verscheidenheid van basis institutionele rollen 17

18 Proces van structurele differentiatie Ontevredenheid doelen systeem en gevoel van mogelijk tot verandering Symbolen van verstoring onverantwoorde negatieve emotionele reacties Heimelijke behandeling spanning en mobilisatie bronnen om implicaties waardensysteem toch te realiseren Aanmoediging van resulterende proliferatie van nieuwe ideeën Proces van structurele differentiatie Positieve pogingen om tot specificaties van de nieuwe ideeën te komen Institutionele patronen (=> verplichtingen) Verantwoorde implementatie van de innovaties Aanvaard: langzaam aangenomen in gebruikelijke patronen (performatie en innovaties (uitvoerders gestraft of beloond) sanctie) 18

19 Parsons-Biografie Mart-Jan de Jong (2003 ), Grootmeesters van de sociologie,, Boom, Meppel,, pp (Hoofdstuk 2) Systeemtheorie 19

20 Systeemtheorieën 1 Beperking structureel functionele ideeën: nadruk op evenwicht en stabiliteit Geen adequate basis voor voorspellingen voorspellingen Algemene systeemtheorie: voegt opties opties toe Een systeem is een geheel van elkaar wederzijds beïnvloedende elementen, gericht op het bereiken van een bepaald doel of doelen Kenneth Boulding ( ) 1993) Statische structuur Schema / landkaart Eenvoudig dynamisch systeem mechanisme : klok Regelsysteem info & terugkoppeling: thermostaat Zelf handhavend systeem cel 20

21 Kenneth Boulding 2 Genetisch-sociaal sociaal systeem (Plant) Niveau van het dier mobiliteit, doel, info, bewustzijn Niveau van de mens zelfbeeld, abstractie Sociale systemen organisaties van mensen Trancedentale systemen 5 systemen Systeemtheorie 1 Ecosysteem (fysieke en biologische omgeving) Mens (menselijk organisme) Psychologisch systeem (persoonlijkheid) Cultureel syteem Sociaal systeem Elke sociale handeling: simultaan in 5 syst. Rol informatie & terugkoppeling (feedback) 21

22 Systeemtheorie 2 Samenleving is Zich licht aanpassend systeem Kan blijven bestaan door de eigen structuur fundamenteel aan te passen Open systeem (omgeving) Systeem kan zich niet onbeperkt aanpassen Druk andere sociale systemen Natuur Schaarste Menselijke aard,... Wereldsysteemmodel Immanuel Wallerstein Geen polarisatie: alles deel van 1 systeem 2 soorten wereldsystemen 1. Wereldrijken (1 politiek systeem) 2. Wereldeconomie diverse vormen van onafhankelijke politieke organisaties Interacteren via handel Kan op zichzelf bestaan zonder systeem opperste politieke controle 22

23 Sociaal-psychologische theorieën Weber Sociaal-psychologische theorieën Sociale verandering = mensen die veranderen Maatschappij ontwikkelt als gevolg van de werking van bepaalde psychische factoren Aanwezig : verandering Afwezig: stagnatie Benadering focust op individuen (unieke persoonlijkheid) 23

24 Sociaal-psychologische theorieën 2 Psychologische determinanten die mensen aanzetten tot handelingen, voorwaarts stuwen, laten uitvinden, doen ontdekken, laten verwerven, bouwen,... Max Weber (protestantse ethiek) Max Weber ( ) 1920) Veel van Weber s werk was een kritiek of verduidelijking van Marx Zijn bekendste werk, De protestantse ethiek en de geest van het kapitalisme is een directe uitdaging van Marx ideeën over de rol van religie in de maatschappij Weber was ook geïnteresseerd in bureaucratieën en het rationaliseringsproces in de samenleving. 24

25 Weber: : sociaal handelen In dit verband maakt Weber een onderscheid tussen vier (hoofd)vormen van sociale actie: Zweckrational (doelgericht) Wertrational (waardergericht) Affectieve handelingen Traditionele handelingen Weber: : sociaal handelen Zweckrational ( technocratisch denken ) actie waarbij de middelen om tot een bepaald doel te komen rationeel gekozen zijn Wertrational (Waardegeoriënteerde rationaliteit) Gekarakteriseerd door het streven naar een doel dat op zich niet rationeel hoeft te zijn, maar dat door rationele middelen nagestreefd wordt De waarden komen uit een ethische, filosofische of zelfs holistische context; zij zijn niet rationeel gekozen 25

26 Weber: : sociaal handelen Affectieve handelingen Gebaseerd op de emotionele staat van de persoon, niet op rationeel afwegen van middelen en doelstellingen Soms een erg sterke kracht in het motiveren van individuen Traditionele handelingen Handelingen geleid door gewoonte. Vaak zonder gedachten uitgevoerd omdat het altijd gedaan werd Sociaal handelen : Weber's typologie Bedoeld als omvattende lijst van types van betekenis die mensen geven aan hun gedrag doorheen de socio-culturele culturele systemen. Voorstander van het idee van menselijk gedrag dat door meerdere factoren of een mix ervan veroorzaakt wordt 26

27 Weber: : sociaal handelen Ontwikkelde typologie om aan te tonen hoe de moderne maatschappij verschilt van de vroegere. Stelde dat het voornaamste onderscheidende kenmerk van de moderne maatschappij de verschuiving is in de motivatie van het individueel gedrag Plaatst deze verandering in de groei van de bureaucratie en de industrialisering Weber: : sociaal handelen Moderne maatschappij: efficiënte toepassing van doel en middelen (zweckrational)) is dominant geworden en vervangt andere vormen van sociaal gedrag Zoekt naar factoren die geleid hebben tot de rationalisering in het Westen. => Bureaucratie (verder) 27

28 Protestantse ethiek Max Weber De Protestantse Ethiek Weber's bekommernis met de mening die mensen geven aan hun handelen laat hem toe historische veranderingsprocessen te vatten. He gelooft dat rationeel handelen in een systeem met een rationeel-legale legale autoriteit de kern is van een moderne maatschappij. 28

29 De Protestantse Ethiek Zijn sociologie was in eerste instantie een poging om de verandering van traditioneel naar rationeel handelen te onderzoeken en te verklaren Zijn centrale vraag = wat veroorzaakt deze verandering? => onderzoekt de religieuze en economische systemen in verschillende beschavingen De Protestantse Ethiek Weber geloofde dat rationeel handelen enkelmogelijk is als de traditionele levenswijze verlaten wordt => zocht naar krachten in het Westen die mensen ertoe brachten hun traditionele waarde-oriëntatie te verlaten en te evolueren in de richting van de wens kapitaal en weelde te accumuleren. 29

30 De Protestantse Ethiek Studie van de protestantse ethiek: conclusie dat deze een breuk met de tradities inleidt en mensen ertoe aanzet zich toe te leggen op hun werk. Calvinisme heeft een geloof ontwikkeld rond het concept predestinatie. Geloof dat je geen goede werken kan doen of geloofsdaden stellen om je plaats in de hemel te verdienen De Protestantse Ethiek Je behoort tot de uitverkorenen of niet Weelde, rijkdom werd echter als een teken beschouwd dat je bij de uitverkorenen hoorde. Dit was een aansporing voor de mensen om rijkdom te accumuleren => ontstaan van een rigoureuze discipline die mensen ertoe aanzette op een rationele wijze weelde te vergaren 30

31 De Protestantse Ethiek Verplichting hard te werken. Niet toegelaten te genieten van werelds plezier => rijkdom niet uitgegeven Middelen werden gespaard en sparen is de basis van het kapitalisme => het protestantisme = de basis van het kapitalisme De Protestantse Ethiek Bestudeerde ook niet-westerse culturen. Versch. pre-industriële maatschappijen => ook de technologische precondities nodig voor het ontstaan kapitalisme + econom. expansie Gebeurde niet Ontbrekende kracht: positieve sancties om traditionaliteit te verlaten 31

32 De Protestantse Ethiek Commentaar op Weber : Confucianisme heeft tegengestelde waarden maar even goede basis. ( winst is onwaardig voor ethische burgers ) Volgens Weber was het portestantisme een sterke, maar niet wel niet de enige kracht achter het ontstaan van het Bureaucratie Max Weber 32

33 Weber: : rationalisering Het rationaliseringsproces = de praktische toepassing van kennis om een vooropgesteld doel te bereiken. Dit leid tot efficiëntie, coördinatie en controle over zowel de natuurlijke als sociale omgeving. Leidend principe achter bureaucratie en de toenemende arbeidsdeling. Weber: : bureaucratie Weber's focus op rationalisering => geleid tot de studie van de werking en expansie van grootschalige ondernemingen (publieke & private sector) in moderne samenlevingen. Bureaucratie = een specifieke vorm van rationalisering,, of rationalisering toegepast op menselijke organisatie. 33

34 Weber: : bureaucratie Bureaucratische coördinatie van menselijk handelen = een bepalend kenmerk van moderne sociale structuren. De karakteristieken van een ideaaltypische bureaucratie zijn volgens weber: Weber: : bureaucratie 1. Hiërarchie van de autoriteit 2. Onpersoonlijk 3. Geschreven gedragsregels 4. Promotie gebaseerd op prestaties 5. Gespecialiseerde arbeidsdeling 6. Efficiëntie 34

35 Weber: : bureaucratie Weber: : bureaucratieën zijn doelgeoriënteerde organisaties ontworpen volgens rationele beginselen om op efficiënte wijze de doelstellingen te bereiken. Diensten zijn op een hiërarchische manier geordend met informatie die naar boven stroomt, en instructies naar beneden Weber: : bureaucratie De activiteiten van de organisaties worden gekenmerkt door onpersoonlijke regels die expliciet verplichtingen vermelden, verantwoordelijkheden, gestandaardiseerde procedures en gedrag van de betrokkenen. Diensten zijn uitermate gespecialiseerd. Aanstellingen in deze diensten gebeuren op basis van gespecialiseerde kwalificaties eerder dan op baisis van toegekende criteria. 35

36 Weber: : bureaucratie Al deze ideale karakteristieken hebben 1 doel: het efficiënt bereiken van de doelstellingen van de organisatie De bureaucratische coördinatie van de handelingen van grote aantallen personen is het dominante structurele kenmerk geworden van moderne maatschappijen Weber: : bureaucratie Enkel door dit organisatorisch apparaat wordt een grootschalige planning en coördinatie van de moderne maatschappij en de moderne economie mogelijk. De consequenties van de groei van de macht en de reikwijdte van deze organisaties is een sleutel in het begrijpen van de wereld. 36

37 Bureaucratie: disfuncties Weber stelde ook disfuncties vast Wat betreft de impact op individuen: : het voornaamste voordeel efficiëntie in het nastreven van de doelstellingen maakt het ongeschikt om met individuele gevallen om te gaan. De onpersoonlijkheid, belangrijk voor de efficiëntie van de organisatie dehumaniseerd. Bureaucratie: disfuncties Weber: : bezorgd over de impact die rationalisering en bureaucratisering heeft op socio-culturele culturele systemen. Door zijn aard creëert een bureaucratie een enorme graad ongeschreven en vaak onopgemerkte sociale macht. Zij die deze organisaties controleren, controleren de kwaliteit van het leven en dit zijn vaak zelfaangewezen leiders. 37

38 Weber: : oligarchie Een bureaucratie neigt ernaar te leiden tot een oligarchie,, of een uitoefening van de macht door een paar functionarissen aan de top van de organisatie In een door grote, formele organisaties gedomineerde maatschappij is er het gevaar dat de sociale, economische en politieke macht geconcentreerd wordt in de handen van enkelingen die hoge posities bekleden in de meest invloedrijke van deze organisaties. Weber: : oligarchie Zij beschikken over enorme bronnen om hun belangen na te streven. Deze macht is vaak ongezien en ongecontroleerd, waardoor deze elites een enorme sociale, economische en politieke macht hebben. 38

39 Weber: : oligarchie De moderne samenleving wordt gedomineerd door bureaucratieën. Noodzakelijk voor de coördinatie en controle van complexe samenlevingen met een grote bevolking. Maar terwijl moderne samenlevingen afhankelijk zijn van formele organisaties, neigt bureaucratie ernaar op de lange termijn zowel de menselijke vrijheid als de democratie te ondermijnen. Weber: : oligarchie Het probleem bestaat er verder uit dat grote ondernemingen, economische bureaucratieën die een verrijkende impact hebben op het dagelijkse leven van individuen en dat daar weinig controle over bestaat. Deze economieën beïnvloeden ons niet alleen direct, zij hebben ook een invloed op de overheden die ze zouden moeten controleren 39