GOL(L)D in het basisonderwijs.

Transcriptie

1 Foto: Sam LeVan GOL(L)D in het basisonderwijs. Gericht Ondersteunen van Leraren in het Leren Omgaan met Diversiteit Inge Van de Putte Inge Van de Putte is orthopedagoog en werkt momenteel aan de UGent, Vakgroep Orthopedagogiek. Naast haar onderwijsopdracht, werkt zij aan een doctoraatsonderzoek rond de positie van de zorgcoördinator binnen het basisonderwijs. Zij werkte als wetenschappelijk medewerker tussen 2007 en 2011 mee aan een praktijkgericht onderzoek over het ondersteuningsconcept GOL(L)D voor leerkrachten in het basisonderwijs. Dit onderzoek kwam tot stand in de Hogeschool Gent (Departement Lerarenopleiding, Ledeganck) in samenwerking met Vormingsleergang voor Sociaal en Pedagogisch Werk (VSPW) Balans 1. 1 De onderzoeksploeg van dit Projectmatig Wetenschappelijk Onderzoek bestond uit Roos David, Dr. Stijn Vandevelde, Inge Van de Putte, Eveline De Windt, Dr. Joke De Wilde en Gilbert Van den Abbeele. Een belangrijke wijziging in de onderwijscontext is dat leerkrachten binnen hun dagelijkse praktijk steeds meer te maken krijgen met diversiteit. Lesgeven aan een homogene groep leerlingen is niet langer denkbaar. Dit gaat samen met een evolutie waarbij de klasleerkracht als eerstelijnsverantwoordelijke wordt aanzien en zorgt voor de participatie van alle leerlingen binnen de klasgroep. Hierbij is ondersteuning van de leerkracht essentieel. Geen compenserende ondersteuning, waarbij adviezen worden gegeven en taken worden overgenomen, maar een meer activerende ondersteuning, waarbij de leerkracht de regie van de klaspraktijk in handen houdt en zijn competenties versterkt worden. Vanuit deze laatste visie is het ondersteuningsconcept GOL(L)D ontwikkeld. Met GOL(L)D worden zorgcoördinatoren basisonderwijs ondersteund om op hun beurt leerkrachten te ondersteunen. In deze bijdrage wordt het ondersteuningsconcept GOL(L)D toegelicht en worden ervaringen van zorgcoördinatoren en leerkrachten die aan het project deelnamen, meegegeven. Caleidoscoop jg. 25 nr. 1 GOL(L)D in het basisonderwijs 33

2 Een veranderende onderwijscontext: van hulp naar ondersteuning Onze huidige maatschappij kenmerkt zich steeds meer door haar diversiteit. Dit weerspiegelt zich op alle vlakken van de samenleving, ook in het onderwijs. Bijvoorbeeld: de klas van meester Mathias bestaat uit 16 leerlingen, kinderen uit 8 verschillende landen, sommigen hebben noden op cognitief vlak, anderen op sociaal vlak Kortom, iedere leerling heeft zijn eigen rugzakje. Er gaan meer en meer stemmen op, ook vanuit het beleid, om leerlingen ongeacht hun noden samen school te laten lopen. Dit houdt in dat de leerkracht hiermee rekening zal moeten houden in de klas en genoodzaakt zal zijn om zijn aanpak aan te passen. In de opdracht van de leerkracht zit dus naast lesgever ook zorgdrager. Box. fasen IN het Gol(l)D onderzoeksproject. 1. literatuurstudie, waarbij bestaande begeleidingsmodellen - met de leerkracht als de spilfi guur - onder de loep werden genomen. 2. ontwerp van een begeleidingsmodel op basis van de literatuurstudie. 3. selectie van zorgcoördinatoren voor deelname aan het onderzoek. 4. participatief onderzoek waarbij het zorgbeleid van deelnemende scholen in kaart werd gebracht. 5. optimaliseren van ondersteuningsconcept Gol(l)D: vanuit begeleide intervisies en bijeenkomsten tussen zorgcoördinatoren, kreeg het ondersteuningsconcept vorm (vb. de uitgangspunten werden geconcretiseerd). 6. implementatie van ondersteuningsconcept Gol(l)D: het ondersteuningsconcept zoals ontwikkeld in fase 5, werd geïmplementeerd in vijf basisscholen. 7. onderzoek naar de effectiviteit van Gol(l)D: tijdens de implementatiefase werden de effecten onderzocht (o.a. doelmatigheidsbeleving van de leraar, welbevinden en betrokkenheid van leerlingen). 8. publicatie klassewerk : het ondersteuningsconcept werd uitgeschreven in een praktijkgerichte publicatie. Hoe meer ik in de gang loop, hoe meer problemen er zijn. (Zorgcoördinator) Betekent deze evolutie dat de Vlaamse leerkracht superman moet zijn? We weten immers uit zowel de internationale (Loreman, Sharma, Forlin, & Earle, 2005) als Vlaamse onderzoeken (Van Acker & Van Buynder, 2005) dat leerkrachten zich niet steeds bekwaam voelen om les te geven aan een heterogene klas. Dit leidt soms tot de reactie van de leerkracht om niet meer tot handelen te komen (handelingsverlegenheid). Het is daarom belangrijk dat de leerkracht in zijn klaspraktijk ondersteund wordt om met die diversiteit om te gaan. De zorgcoördinator als interne ondersteuningsfiguur, kan hierin een rol vervullen. er vaak een doorschuifsysteem wordt gehanteerd. De leerkracht heeft een probleem, meldt het aan de zorgcoördinator en die neemt de taken over. Op deze manier ontstaat een houding ten aanzien van de zorgcoördinator: Hij zal het probleem wel oplossen. Het is een bijna natuurlijke reflex. Wanneer zorgcoördinatoren merken dat leerkrachten veel werk hebben of merken dat een aantal zaken boven hun hoofd groeien, dan springen zorgcoördinatoren gemakkelijk in en zijn ze vaak gericht op het overnemen van taken. niet naar een manier waarop men de onderwijspraktijk kan aanpassen om een antwoord te bieden op de ondersteuningsnood van zowel de leerkracht als de leerling. Op deze manier blijven de obstakels bestaan in de klas en wordt de leerkracht niet ondersteund of competenter in zijn werking. Zorgcoördinatoren geven aan dat leerkrachten zorg zeker tot hun takenpakket zien, maar om een aangepaste aanpak uit te werken en te bieden, kijken leerkrachten nog vaak naar (externe) deskundigen. Ook tijdens het onderzoek (zie fase 4 van het project) kwam deze conclusie naar voor. Caleidoscoop jg. 25 nr. 1 Het praktijkgericht onderzoek dat werd opgestart, had als doelstelling een begeleidingsconcept uit te werken en te implementeren om leerkrachten via hun zorgcoördinatoren te ondersteunen in het omgaan met diversiteit in hun klaspraktijk. Het project bestond uit verschillende fasen (zie box). Vanaf 2003 zijn er in alle Vlaamse basisscholen zorgcoördinatoren werkzaam. Zij coördineren de zorg op schoolniveau, ondersteunen leerkrachten en begeleiden leerlingen. Aangezien de functie nog maar enkele jaren bestaat, is het nog niet altijd duidelijk wat de relatie is tussen de klasleerkracht en de zorgcoördinator of wat de plaats is van de zorgcoördinator in het schoolteam. In de praktijk zien we dat Een leerkracht had moeite met een leerling met concentratiemoeilijkheden. We hadden sterk de reflex om deze leerling bij piekmomenten uit de klas te nemen. Op deze manier was het probleem opgelost. Dit werkte op korte termijn, maar niet op lange termijn. Het probleem ín de klas bleef bestaan. Het was zowel voor de leerkracht als voor de leerling geen oplossing. (Zorgcoördinator) Het voorbeeld geeft aan dat problemen/ barrières worden doorgeschoven van de ene persoon naar de andere. Door de leerling uit de klas te nemen, zoekt men Leerkrachten stellen zich de vraag of ze voldoende kunnen bieden aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften vanuit de idee dat ondersteuning het best door specialisten wordt geboden. Dit onderstreept dat het stoornisdenken binnen het onderwijs nog vaak als overheersende visie wordt beschouwd. Vanuit het stoornisdenken (zie tabel) wordt er gekeken naar kinderen met specifieke noden als een aparte groep, waarbij de nadruk wordt gelegd op hun Je bent niet alleen leerkracht maar je moet ook psycholoog, orthopedagoog zijn. Dan stel ik soms vragen bij mijn kunnen. (Leerkracht, 4e leerjaar) 34 GOL(L)D in het basisonderwijs

3 beperkingen en tekorten. De behoeften die kinderen hebben, moeten dan aangepakt worden door specialisten. Dit betekent dat zowel ouders als leerkrachten nood hebben aan gedetailleerde kennis van de problemen en stoornissen. Dit blijkt tot onzekerheid en handelingsverlegenheid te leiden. Hiertegenover staat het diversiteitsdenken (zie tabel). Kinderen met specifieke onderwijsbehoeften worden gezien als een deel van de klasgroep, met hun mogelijkheden en beperkingen. Barrières moeten weggewerkt worden zodat een kind kan deelnemen aan het klasgebeuren. Dit betekent dat ouders en leerkrachten samen zoeken naar antwoorden. Binnen dit zoekproces kunnen leerkrachten ondersteuning nodig hebben. Het uitgangspunt van ondersteuningsbehoeften veronderstelt dat de leerkracht over voldoende competenties beschikt. Leerkrachten hanteren dus nog vaak het stoornisdenken in het omgaan met leerlingen met speciale noden. De ondervraagde leerkrachten uit ons onderzoek geven ook aan dat de kennis en expertise over zorg voornamelijk stoornisdenken uitzondering en storend tekort en remediëren leerbehoeften aangepakt door specialisten leken kijk op het kind kijk op ouders geleerd wordt vanuit het handelen in de dagelijkse praktijk. Er wordt nagegaan wat er al dan niet werkt. Dit gegeven geeft aan dat leerkrachten ondersteuningsbehoeften hebben m.b.t. diversiteitsdenken. Daarbij merken we op dat in de huidige onderwijspraktijk leerkrachten dit reflectieproces vaak in hun eentje uitvoeren. Hierin bijgestaan worden zou een ondersteuning kunnen betekenen voor de leerkrachten. Het zou de zorgcoördinator kunnen zijn die deze taak opneemt. De zorgcoördinator kan de leerkracht ondersteunen in het nadenken over zijn/haar eigen handelen en in het integreren van deze inzichten in de al aanwezige kennis en opvattingen. Ondersteuningsconcept GOL(L)D: de leerkracht houdt de regie in handen, ook binnen zorg! Binnen het onderzoek werd er een ondersteuningsconcept uitgewerkt. Het kreeg de naam GOL(L)D, Gericht Ondersteunen van Leraren in het Leren Diversiteitsdenken onderdeel van de klasgroep Creëren van een optimaal leerklimaat onderwijs aangepast aan leerbehoeften opvoedingsexperten Omgaan met Diversiteit. Dit concept draagt uiteindelijk bij tot een begeleidingsgerichte ondersteuning van de leerkracht. Meer concreet werkten de onderzoekers samen met de zorgcoördinatoren van vijf scholen dit ondersteuningsconcept uit in een praktijkcyclus bestaande uit verschillende fasen (zie figuur 1), gebaseerd op de cyclus van actieonderzoek. Fasen in de praktijkcyclus In een eerste fase van de praktijkcyclus gaan leerkrachten hun onderwijspraktijk onderzoeken. Samen met de zorgcoördinator wordt er dan een leervraag blootgelegd in het afstemmingsgesprek. De leervraag is een probleem in verband met zorg dat de leraar ervaart en waarin hij verandering wil brengen. Het zoeken naar te ondernemen acties staat daarbij nog niet centraal. Het exploreren van de leervraag is geen gemakkelijke opdracht. Enerzijds moet de zorgcoördinator erover waken om zijn eigen beeld geen invloed te laten hebben op de leervraag. Het gaat namelijk niet over de leervraag van de zorgcoördinator. Anderzijds is het voor leerkrachten niet evident om te komen tot een leervraag. Er wordt daarbij soms weerstand van de leerkracht ervaren, maar de activerende ondersteuning van de zorgcoördinator is daarbij cruciaal. De zorgcoördinator probeert daarbij de bal steeds terug te spelen naar de leraar door vragen te stellen als Wat is jouw vraag?, Hoe zie jij dit? en Wat is jouw doel?. Daarnaast is de zorgcoördinator ook gericht op de kracht van de leraar en op het inzetten van deze kracht: het gaat niet over wat jij als leraar kan en niet kan, maar wel over waar jij als leraar krachtig in bent. Tijdens de begeleide intervisies met de zorgcoördina- acceptatieprobleem Verantwoordelijkheid experten Vragen van ouders als vertrekpunt Gedeelde verantwoordelijkheid Vormingsbehoeften inzetten van stoornisgerichte kennis Focus op het individu kijk op professionals ondersteuningsbehoeften Constructieve samenwerking met externe betrokkenen Focus op het individu in context Ik denk dat ze op school heel goed zijn in het sociale diversiteitsdenken, maar ik denk dat er zowel op het cognitieve vlak als naar het differentiëren naar leerinhouden nog een remediëringsaanpak heerst. (Zorgcoördinator) Tabel: Stoornisdenken versus diversiteitsdenken (Van de Putte e.a., p.20) GOL(L)D in het basisonderwijs 35

4 toren wordt de meeste tijd besteed aan het afstemmingsgesprek (nl. ondersteunen van het formuleren van de leervraag). Tijdens daaropvolgende ondersteuningsgesprekken tussen leerkracht en zorgcoördinator wordt getracht de leerkrachten zelf acties te laten aangeven. Dit heeft als gevolg dat de acties aansluiten bij wie de leerkracht is. Nadat de leerkracht deze acties in de klas heeft uitgeprobeerd, worden de ondernomen acties geëvalueerd en eventueel bijgesteld. Het principe van zelfsturing ligt hierbij aan de basis. Binnen het GOL(L)Dconcept is het de zorgcoördinator die de leerkracht ondersteunt in het uitvoeren van actieonderzoek en dit om een proces van trial and error te voorkomen. De zorgcoördinator stelt zich dus eerder op als iemand die de eigen krachten en ideeën van de leraar bovenhaalt en helpt concretiseren, maar zelf niet actief voorstellen doet. In het afrondingsgesprek tussen leerkracht en zorgcoördinator worden alle fases overlopen en geëvalueerd. Reflecteren in dialoog wordt gezien als een vorm van professionalisering. Door het aspect van samen leren wordt het reflectieproces op een hoger niveau getild, namelijk de andere wordt ondersteund en uitgedaagd om de eigen opvattingen en zienswijze kritisch te bekijken. De professionalisering van de leerkracht wordt op deze manier een actief en expliciet onderdeel van het begeleidingstraject. Aan de basis van het GOL(L)D-concept liggen een aantal uitgangspunten die we in alle fases van de praktijkcyclus terugvinden: Gericht, ondersteuning, leraar, leerproces en het Diversiteitsdenken. G van GEriCht De rode draad binnen de verschillende fases is de leervraag. Het is de vraag die de leerkracht zich stelt. Het is iets binnen zorg waarin hij wil evolueren. Dit staat tegenover het werken met een hulpvraag. In een hulpvraag zit meer de boodschap Ik kan het niet, ik heb hulp nodig en eventueel zelfs een vraag naar Neem het van mij over. Werken aan een leervraag VoorBEElD VaN EEN Gol(l)D-PraktIjkCYClUs: ondersteuning VaN juf CathErINE gaat gepaard met langetermijndenken. Er wordt veel aandacht besteed om de leervraag samen met de leraar boven te halen en te concretiseren. Deze procesgerichte aanpak verhoogt de kans dat het probleem ten gronde wordt aangepakt. Op deze manier verhoogt het GOL(L)Dconcept de doelmatigheidsbeleving, wat betekent dat de leerkracht meer het gevoel krijgt dat hij iets kan realiseren in De klaspraktijk. De klas van juf Catherine bestaat uit 18 kleuters van drie en vier jaar. Juf Catherine geeft aan dat het niet evident is om kleuter Jef te laten participeren aan het klasgebeuren. Jef stoort het klasgebeuren, doet andere kleuters pijn, in zo n mate dat sommige kleuters niet meer graag naar school komen. afstemmingsgesprek. tijdens het afstemmingsgesprek tracht de zorgcoördinator een beeld te krijgen van de beginsituatie. op de vraag van de zorgcoördinator naar de ideale situatie geeft de juf aan graag de situatie voor alle kinderen terug leefbaar te willen maken, met als prioritair punt het verminderen van het agressieve gedrag. De zorgcoördinator stelt expliciet de vraag: heb jij het gevoel dat jij, als leerkracht, het verschil maakt?. Van hieruit vertrekt dan ook haar leervraag: hoe kan ik als leerkracht het agressieve gedrag van kleuter Jef verminderen? ondersteuningsgesprek. De zorgcoördinator en de leerkracht bespreken de klaspraktijk. Door de refl ecterende vragen die de zorgcoördinator stelt, komt de leerkracht tot de conclusie dat ze haar verwachtingen naar Jef weinig expliciteert. het is pas nadat Jef negatief gedrag stelt dat de juf benoemt wat ze verwachtte. in de voorbije periode is het de juf opgevallen dat de andere kleuters Jef uitdagen en hem snel bestempelen als hij iets fout heeft gedaan. het eerste ondersteuningsgesprek wordt beëindigd met de afspraak dat een tweetal concrete acties worden uitgeprobeerd. acties. 1) het benoemen van het gewenste gedrag (bv. als de juf uit de kring gaat, zegt ze aan Jef dat hij rustig op zijn plaats moet blijven zitten en stilletjes mag praten met zijn buur). 2) het bespreken van acties en evoluties met de ouders van Jef. ondersteuningsgesprek. in het tweede gesprek tussen juf Catherine en de zorgcoördinator worden de ondernomen acties geëvalueerd. De juf zegt dat de ouders wel heel betrokken zijn en tegelijk motiveert de zorgcoördinator de juf om het gesprek met de ouders te onderhouden omdat zij altijd tips kunnen geven. De actie waarin het gewenste gedrag van Jef werd benoemd, bleek niet de uitkomst te hebben die de juf had verwacht. De zorgcoördinator heeft de turnjuf aangesproken en Jef geobserveerd tijdens de turnles. het viel haar op dat Jef heel betrokken was en er deugd van had om zich uit te leven. op basis hiervan wordt er afgesproken om bewegingsspelletjes in te voeren. Het meeste dat ik eruit geleerd heb, is dat je niet met oogkleppen aan mag kijken. Je moet ook eens verder durven kijken en in andere domeinen oplossingen gaan zoeken. En blijven zoeken, dat is de boodschap in het leren omgaan met diversiteit. (Leerkracht 2e kleuterklas) acties. het invoeren van klassikale bewegingsspelletjes en het bespreken van acties en evoluties met de ouders. afrondingsgesprek. De juf is van mening dat het invoeren van een klassikaal bewegingsmoment niet alleen op Jef een positieve impact heeft gehad, maar ook op de andere kleuters. tot slot vraagt de zorgcoördinator ook naar de persoonlijke ervaringen van de leraar: Voel je je nu als leerkracht rijker na zo n project? De juf geeft onmiddellijk aan dat ze heel wat heeft geleerd uit het traject, zoals het zoeken naar oplossingen op verschillende terreinen en het feit dat kleine dingen soms een groot verschil kunnen maken. 36 GOL(L)D in het basisonderwijs

5 zijn klas (Aelterman, 2007). Bij het verhogen van de doelmatigheidsbeleving neemt ook het competentiegevoel toe. Wanneer er dan verandering optreedt binnen de klas, is de kans groter dat de leerkracht dit aan zichzelf toeschrijft. o van ondersteunen Om de focus op de doelmatigheidsbeleving van de leerkracht te bekomen is een activerende begeleiding vereist. De activerende begeleiding, waarin de leerkracht als actieve partner wordt erkend, staat tegenover een eerder compenserende manier van ondersteunen waarin de zorgcoördinator de taken van de leerkracht overneemt met als doel de zorglast van de leerkracht te verlagen (Meijer, 2004). Dit vereist een gerichtheid op de zelfsturing van de leerkracht. Het is de leerkracht zelf die de verantwoordelijkheid neemt om veranderingen door te voeren in zijn klaspraktijk. De zorgcoördinator kan ondersteunend werken door hierover met de leerkracht in dialoog te gaan. De zorgcoördinator doet dit door middel van het stellen van activerende vragen (bv. Wat is nu uw vraag? Wat is jouw ideaal beeld en heb je een idee hoe we een stap kunnen zetten in de gewenste richting? ). Op deze manier wordt de leerkracht aangespoord om te reflecteren. l van leraar Ingevolge de evoluties binnen onderwijs wordt de leerkracht beschouwd als de eerste verantwoordelijke (cfr. uitgangspunt van handelingsgericht werken De leerkracht doet ertoe ; Audenaert, Denys & Van de Veire, 2010). De leerkracht is dus de centrale figuur, ook in het omgaan met leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. l van leren Verschillende onderzoekers (O Donoghue & Chalmers, 2000) merken op dat leerkrachten dikwijls al over de nodige kennis en vaardigheden beschikken om te werken met een diversiteit van leerlingen, maar dat het vaak niet evident is om deze over te dragen naar nieuwe situaties. De bestaande onderwijspraktijk moet worden aangepast. Je moet als leerkracht in staat zijn om na te gaan wat al dan niet werkt binnen de klas. Ondersteuning krijgen in dit reflectieproces, zorgt ervoor dat de leerkracht dit niet alleen moet doen. Er wordt door Figuur 1: praktijkcyclus (Van de Putte e.a., p.23) leerkracht en zorgcoördinator samen gereflecteerd zodat er kan geleerd worden uit de eigen ervaring. D van DiVErsitEit Binnen het ondersteuningsconcept wordt het diversiteitsdenken als onderliggende visie naar leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften gehanteerd. Leervraag, acties en resultaten worden telkens gelinkt aan het diversiteitsdenken. Wel een concept, geen model Het ondersteuningsconcept kan niet los gezien worden van de specifieke context van de school. Het hangt samen met de zorgvisie van de school, de diversiteit in het schoolteam, de persoonlijkheid van de zorgcoördinator, Het is dus belangrijk dat scholen en betrokkenen de tijd nemen om zich het GOL(L)D-concept eigen te maken en aan te passen aan hun eigen (onderwijs)praktijk. Op zich was de ondersteuning van de zorgcoördinator niet zo veel verschillend ten opzichte van vroeger. Maar ik voelde wel dat ik zelf moest meedenken. Anders is het soms: probeer dat eens of doe dat een keer, maar nu werd ik zelf gestimuleerd om mee te denken. En daarbij mocht ik eens met mijn hoofd tegen de muur lopen. Ik heb mogen leren. Als het omgaan met diversiteit wordt gezien als een leerproces, is het noodzakelijk dat er mag geleerd worden binnen de school. De leerkracht moet in de zorgcoördinator het nodige vertrouwen stellen dat hij mag leren uit zijn eigen fouten en successen. Het relationele aspect binnen de ondersteuning is van groot belang. Als de zorgcoördinator het veranderingsproces wil doorvoeren, zal hij de weerstanden bij de leerkracht moeten onderkennen en het constructieve ervan inzien. Dat kan hij alleen door het vertrouwen van die leerkracht te winnen binnen een relatie gebaseerd op wederzijds respect. Er mag geen gevoel van controle leven, wel het gevoel van samen op weg gaan. Hoe als zorgcoördinator meestappen in het GOL(L)D-verhaal? Naast het leerproces van de leerkracht moet de zorgcoördinator ook de kans krijgen om zich vooral de activerende begeleiding eigen te maken. Het GOL(L)Dconcept kan pas eigen worden gemaakt Je moet het GOL(L)D-concept ook vertalen naar je eigen school. Daarom is het een concept en geen model. Het laat ruimte voor jouw eigen manier van begeleiden, van ondersteunen, van zijn. (zorgcoördinator) (Leerkracht 1e kleuterklas) GOL(L)D in het basisonderwijs 37

6 Samen met de CLB-medewerker heb ik bekeken hoe het GOL(L)D-concept zijn plek kan vinden binnen onze school. Zo heb ik wekelijks een uurtje ingebouwd waarin leerkrachten mij kunnen consulteren om te bekijken wat zijn of haar leervragen zijn. Ze kunnen zich inschrijven in een schriftje. Op deze manier hoeven kinderen soms al niet meer aangemeld worden op een zorgteam, kom ik minder voor verrassingen te staan en ben ik veel meer op de hoogte. (zorgcoördinator) Meer weten? Wie zich verder wil verdiepen in het GOL(L)Dconcept kan de publicatie Klassewerk (Van de Putte, David, Vandevelde, De Windt, De Wilde, & Van den Abbeele, 2010) raadplegen. Het is een praktijkgerichte uitgave waarbij het ondersteuningsconcept op een toegankelijk manier wordt uitgelegd en beeldend gemaakt. In de uitgave zit een inleidend boek, een dvd en een verdiepingsboek. Het lijkt eenvoudig maar dat is het niet. Ik heb geleerd om mijn mond te houden en te luisteren. Op die manier ontdek je het vertrekpunt van de leerkracht en daarop voortbouwen is waardevol. Op lange termijn zal je meer bekomen. Maar dat vraagt tijd en oefening vooraleer het (activerend ondersteunen) een zijn is. (zorgcoördinator) door een persoon- en procesgerichte begeleiding. Binnen ons onderzoeksproject werd gewerkt met begeleide intervisies voor zorgcoördinatoren. Dit waren momenten waarbij verschillende zorgcoördinatoren samen kwamen en ervaringen deelden. Daarbij werd vertrokken vanuit de sterktes van de zorgcoördinator: Wat werkt binnen de begeleiding en op welke manier kunnen we dit uitbreiden? Momenteel worden er vanuit de UGent, Vakgroep Orthopedagogiek i.s.m. Hogeschool Gent en VSPW Balans vormingstrajecten voor zorgcoördinatoren georganiseerd. Zorgcoördinatoren wisselen in kleine groep uit en brengen hun ervaring binnen, onder meer door beeldmateriaal van de gesprekken (afstemmings-, ondersteunings- en afrondingsgesprek). Tijdens deze bijeenkomsten wordt er gereflecteerd en wordt hun begeleiding bijgestuurd. Zorgcoördinatoren ervaren op deze manier ondersteuning op de werkvloer. Naast het leerproces van de leerkracht en de zorgcoördinator is de ondersteuning van begeleidende personen en diensten belangrijk. Het inleidend boek is een basiswerk waar een beknopte beschrijving terug te vinden is van het GOL(L)D-concept met bijhorende uitgangspunten en zes praktijkvoorbeelden. Deze praktijkvoorbeelden vertrekken vanuit een leervraag van de leraar. De lezer kan aan de hand van zijn interesses een keuze maken om met een bepaalde leervraag verder kennis te maken. De uitgeschreven trajecten zijn beeldend gemaakt in de dvd. Dit maakt het geheel sprekend en praktijkgericht. In het verdiepingsboek wordt meer duiding gegeven over bepaalde aspecten van het GOL(L)D-concept en zijn er werkinstrumenten en documenten terug te vinden. Referenties Aelterman, A. (2007). De versterking van het draagvlak van scholen: focus op de rol van de leraar en de ondersteuning hierbij. Impuls, 37 (4), Audenaert, M. Denys, A., & Van de Veire, H. (2010). Handelingsgericht samenwerken. Schoolondersteuning in de praktijk. Caleidoscoop, 22(1), Loreman, T., Sharma, U., Forlin, C., & Earle, C. (2005). Pre-service teachers attitude and concerns regarding inclusive education. Paper gebracht op Inclusive and Supportive Education Congress 2005, Glasgow. Meijer, W., (2004). Averechtse uitwerkingen en ongewenste neveneffecten van de zorgstructuur. Caleidoscoop, 16, 2-6. O Donoghue, T., & Chalmers, R. (2000). How teachers manage their work in inclusive classrooms. Teaching and teacher education, 16, Caleidoscoop jg. 25 nr. 1 Van Acker, S., & Van Buynder, G. (2005). Supervrouw of de gewone leerkracht basisonderwijs in een inclusieve klas. Basiscompetenties voor leerkracht die inclusief werken in hun klas. Welwijs, 3, Van de Putte, I., David, R., Vandevelde, S., De Windt, E., De Wilde, J., & Van den Abbeele, G. (2010). Klassewerk. Gent: Academia Press. 38 GOL(L)D in het basisonderwijs