LUCHTOORLOG. Thema: verhalen. Koppel dit thema eventueel aan het hoofdstuk over de Tweede Wereldoorlog in uw geschiedenismethode.

Transcriptie

1 DOCENT Het thema Verhalen richt zich voor op de Tweede Wereldoorlog. De leerlingen maken kennis met de laatste vlucht van de Britse bommenwerper, de Lancaster PM 7222, die in 1944 vlakbij de Twistvlietbrug neerstortte. Op de brug is een weinig opvallende herinneringsplaquette aangebracht, met de namen van de bemanning erop vermeld. Aan de hand van (oude) bronnen, zoals foto s, gaan de leerlingen zelf op zoek naar de verhalen achter deze namen. Wie waren deze mannen? En wat is er met ze gebeurd? In de verwerkende les ontwerpen de leerlingen een meer opvallend monument voor op de Twistvlietbrug. LESDOELEN: Je weet waarom er in de Tweede Wereldoorlog ook oorlog in de lucht gevoerd werd; Je weet waar er in jouw buurt een vliegtuig neerstortte; Je leert werken met (oude) bronnen; Je leert aan de hand van (oude) bronnen het verhaal achter de vliegramp te vertellen; Je leert je opgedane kennis te verwerken in een creatief eindproduct. DOEN: Kopieer de werk- en bronnenbladen voor alle leerlingen; kopieer het fotoblad het liefst in kleur; Maak van de bronnenbladen een boekje voor de leerlingen; Kopieer werkblad 1 op A3 formaat; Stoepkrijt en meetlinten verzamelen. Op deze pagina kunt u ook de bijbehorende lesbrief met vragen over de film downloaden. Ga met de leerlingen naar de Twistvlietbrug om de plaquette te bekijken. Laat de leerlingen als huiswerkopdracht hun grootouders of een andere oudere interviewen over hun oorlogservaringen. De leerlingen kunnen hier verslag over uit brengen in de klas. Misschien is er een grootouder die in de klas wil vertellen over zijn of haar oorlogservaringen. Tip LES 1 PLAQUETTE OP DE BRUG Koppel dit thema eventueel aan het hoofdstuk over de Tweede Wereldoorlog in uw geschiedenismethode. In de eerste les maken de leerlingen kennis met de vliegramp aan de hand van de herinneringsplaquette op de Twistvlietbrug. Extra: U kunt deze introductieles uitbreiden door de film Oorlog in Overijssel te bekijken. U vindt de film hier: verhalen/lesbrief-oorlog-in-overijssel LES 2 DE PILOTEN In deze verdiepende les achterhalen de leerlingen aan de hand van bronnen en foto s wie de mannen achter de namen op de plaquette waren. U kunt de leerlingen hier zelfstandig of in groepjes aan laten werken. In opdracht 5 tekenen de leerlingen een Lancaster op het schoolplein. Hiervoor hebben ze meetlinten/ latten en stoepkrijt nodig. Bespreek de opdrachten na met de leerlingen. Heeft de plaquette meer zeggingskracht nu de leerlingen het verhaal er achter weten?

2 DOCENT LES 3 EEN NIEUW MONUMENT Extra tip Nodig een veteraan uit in de klas. Dat kan via: De Stichting Oud Veteranen en Militairen Zwolle. Leg met de leerlingen op 22 mei bloemen bij de plaquette op de brug; Woon een herdenkingsbijeenkomst op de brug bij met de leerlingen. Het monument op de Twistvlietbrug is weinig opvallend. In deze afsluitende les ontwerpen de leerlingen een nieuw monument dat meer tot de verbeelding spreekt en waarin de verhalen van de vliegers terugkomen. Op het werkblad staan verschillende werkvormen waar de leerlingen voor kunnen kiezen. U kunt de leerlingen hierin de vrije keuze geven of zelf één of meerdere werkvormen kiezen. Als alternatief kunt u voor deze afsluitende opdracht ook gebruik maken van een docent van kunstcollectief ZoGemaakt. Deze kunstdocent verzorgt dan een kunstles van 75 minuten in een materiaal en techniek naar keuze. Kijk voor meer informatie en aanvraag op of stuur een mail naar Simone van der Meulen van ZoGemaakt, info@zogemaakt.com.

3 LES 1 PLAQUETTE OP DE BRUG Boven Duitsland was in de Tweede Wereldoorlog een echte luchtoorlog aan de gang. Vliegtuigen van de geallieerden bombardeerden de Duitse fabrieken, spoorwegen en steden. Duitse vliegtuigen probeerden dat te verhinderen. De bommenwerpers van de geallieerden vlogen heel vaak over Overijssel richting Duitsland. Ook op de terugweg namen ze deze route, al dan niet achtervolgd door de Duitse vliegtuigen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn er rondom Zwolle een aantal vliegtuigen van de geallieerden neergestort. Ook in omliggende plaatsen kwamen veel vliegtuigen naar beneden. Het betrof zowel Duitse als geallieerde toestellen. In het thema Verhalen kom je meer te weten over het vliegtuig dat in de nacht van 21 op 22 mei 1944 in het Zwarte Water bij de Hasselterdijk neerstortte. Opdracht 1 NODIG: fotoblad 1 Bekijk foto 1. Deze foto is vanaf een brug genomen. Weet jij welke? Wat zie je op de reling van de brug? Heb je het wel eens opgemerkt toen je er langs fietste? Heb je wel eens gekeken wat het is? Waarom wel/niet?

4 Bekijk foto 2 voor de details. Wat staat er op? In welk tijdvak vond deze ramp plaats? Schrijf kort op wat je al van dit tijdvak weet. Waarom zit deze plaquette juist hier op de brug, denk je?

5 Foto 1 Foto 2

6 LES 2 DE PILOTEN NODIG: Bronnenboekje In deze les ga je onderzoeken wie de mannen op de plaquette waren en wat er met hen gebeurd is. Dit doe je aan de hand van oude bronnen, zoals foto s. Ook leer je meer over het vliegtuig waarin ze vlogen. Van je juf of meester krijg je een bronnenboekje. Opdracht 1 NODIG: Werkblad 1, bron 1 tot en met 7, schaar en lijm Je gaat de namen op de plaquette eerst een gezicht geven. Knip de pasfoto s uit. Trek een pijl van de juiste naam op de plaquette en plak hier de pasfoto s bij. Bewaar dit blad goed. Je hebt het later weer nodig. Opdracht 2 NODIG: bron 8, 9 en 10 Lees bron Welk type vliegtuig stortte neer bij het Zwarte Water? 2. Wat had het vliegtuig aan boord? 3. Wat was de bestemming van het vliegtuig? 4. Wat ging het vliegtuig daar doen?

7 5. Hoeveel vliegtuigen namen die avond deel aan de missie? Pak bron 9 erbij. Het vliegtuig vertrok van de basis Elsham-Wolds in Engeland. Omcirkel dit op de kaart. Omcirkel ook de eindbestemming op de kaart. Teken de snelste route tussen de basis en de eindbestemming op de kaart in. Over welke Nederlandse provincies vlogen de vliegtuigen? Bekijk bron 10. Op deze foto zie je vliegtuigen boven de Mastenbroekpolder. Er gaat een zekere dreiging van de foto uit. Verklaar dat met behulp van de foto. Opdracht 3 NODIG: Bron Lees bron 11. Je ziet dat de bemanningsleden verschillende functies hadden. Probeer bij ieder bemanningslid kort te omschrijven wat hun taak in het vliegtuig was. Naam: Functie: Taak: Thomas Ivor Jones Bruce Davis (Australië) Edward - Ted Moran (Canada) Dennis Sharpe Charles Raymond Joe - Francis Maurice Pickles William Ernest Jonah - Jones Gezagsvoerder/piloot Navigator Bommenrichter Radiotelegrafist Boordschutter Boordschutter Boordschutter b. Wat valt je op aan de leeftijd van de piloten?

8 Opdracht 4 Bekijk bron Waar in het vliegtuig zaten de bemanningsleden? Schrijf hun achternamen op de juiste plek in bron 12. Let op: de boordschutters kunnen op meerdere plekken zitten. 2. Waarom was de positie van achterste boordschutter de gevaarlijkste in het vliegtuig? Opdracht 5 NODIG: stoepkrijt en een meetlint Een Lancaster was 21,8 meter lang, 5,97 meter hoog en de spanwijdte was 31,09 meter. Teken het vliegtuig op ware grootte met stoepkrijt na op het schoolplein. Let op: teken alleen de lengte en de spanwijdte. Zou het vliegtuig op jullie schoolplein hebben gepast? Leg je antwoord uit. Opdracht 6 NODIG: bron 13 en 14, werkblad 1 Lees bron Hoe reageren de Duitsers op overvliegende geallieerde bommenwerpers? 2. Wat probeert de Duitse nachtjager te doen?

9 3. Wat gebeurt er met Bruce Davis en Maurice Pickles? 4. Gezagvoerder Jones kan de Duitse nachtjager niet afschudden. Welk bevel geeft hij? Wie geven hier gehoor aan? 5. Hoe probeert Jones de nachtjager uiteindelijk af te schudden? 6. Wat doet Jones kort voor die tijd met zijn bommenlading? Welke gevolgen heeft dat? 7. Hoe loopt het met Ivor Jones en Jonah Jones af? 8. Bekijk bron 14. Welke piloten uit de ME 722 liggen begraven op begraafplaats Kranenburg in Zwolle? Omcirkel ze in de bron. 9. Pak nu werkblad 1 er weer bij. Schrijf nu kort onder Ivor Jones, Jonah Jones en Maurice Pickles wie ze waren en wat er met hen gebeurd is.

10 Opdracht 7 NODIG: bron 15 Bekijk bron 15. Dit is Martin Drewes, de piloot die de Lancaster aanviel. Aan welk symbool kun je zien dat Drewes bij de Duitsers hoorde? Omcirkel dit symbool op bron 15. Als je goed kijkt, zie je het twee keer. Opdracht 8 NODIG: bron 16, 17 en 18 Bekijk en lees bron 16 tot en met 18. Schrijf nu per bron op wat de gevolgen van de crash waren voor de plek waar nu jouw wijk ligt. Bron 16: Bron 17: Bron 18: Opdracht 9 NODIG: bron 19, werkblad 1 Lees bron 19 en schrijf op werkblad 1 kort op wat er met Bruce Davis en Edward Moran gebeurde nadat ze uit het vliegtuig gesprongen waren.

11 Opdracht 10 NODIG: werkblad 1, bron 19, 20 en Lees bron 19. Waar kwamen Dennis en Joe terecht na hun parachutesprong? 2. Waar hebben Dennis en Joe ondergedoken gezeten? 3. Bekijk bron 20. Waarom was dit zo n goede schuilplaats? 4. Waar wilde de verzetsgroep Dennis en Joe mee helpen? 5. Op bron 21 zie je een aantal piloten die door de verzetsgroep geholpen zijn. Zoek Dennis en Joe (Charles Raymond) op en omcirkel ze. 6. Lukte het beide mannen hun doel te bereiken? Leg je antwoord kort uit. Joe: Dennis: 7. Schrijf op werkblad 1 een korte levensbeschrijving van Dennis en Joe.

12 Werkblad 1 - Luchtoorlog boven Mastenbroek Plak bij ieder bemanningslid de juiste foto.

13 LES 3 EEN NIEUW MONUMENT Het monument voor neergestorte Lancaster PM 722 op de Twistvlietbrug is weinig opvallend. Veel mensen zullen er zo aan voorbij fietsen. In deze opdracht ga je een opvallender monument ontwerpen. Naast de namen moet er op dit nieuwe monument meer achtergrondinformatie over de crash en de bemanning te zien of lezen zijn. Kies uit de volgende werkvormen om je monument vorm te geven: Schilderij Tekening 3d monument van knutselmaterialen Digitaal monument Geschreven tekst

14 Bronnenbladen Bron 1 Bron 2 Bron 3 Bron 4 Bruce Davis Bron: teunispats.nl Raymond Charles Joe Francis. Bron: teunispats.nl Dennis Sharpe Bron: teunispats.nl Edward Moran Bron: teunispats.nl Bron 5 Bron 6 Bron 7 Maurice Pickles Bron: teunispats.nl Thomas Ivor Jones Bron: teunispats.nl William Ernest Jonah Jones. Bron: teunispats.nl Bron 8: Het vertrek 21 mei 1944: De Lancaster PM-E ME 722 staat opgesteld. Het grondpersoneel is net klaar met hun werk. In het bommenruim hebben ze een 4000 pond zware bom opgehangen en verder is het ruim gevuld met clusters brandbommen. Samen met nog 156 Lancasters zal de PM-E ME 722 vanavond de Duitse stad Duisburg bombarderen. De tanks zitten vol benzine en zelfs de plexiglas koepels zijn helder opgepoetst, zodat de piloot optimaal zicht heeft. Om begint de PM-E aan zijn vlucht. Uit: J.L. Schotman, Zij vielen rondom Zwolle (Utrecht 1989) 54.

15 Bronnenbladen Bron 9 basis Elsham-Wolds Bron: Google maps Bron 10 Zwolle Duisburg Uit: J.L. Schotman, Zij vielen rondom Zwolle (Utrecht 1989) 54.

16 Bronnenbladen Bron 11 Rang: Naam: Functie: Leeftijd: Officier Thomas Ivor Jones Gezagsvoerder/piloot 21 jaar Sergeant Bruce Davis (Australië) Navigator 21 jaar Officier Edward - Ted Moran (Canada) Bommenrichter 20 jaar Sergeant Dennis Sharpe radiotelegrafist 21 jaar Sergeant Charles Raymond Joe - Francis Boordschutter 22 jaar Sergeant Maurice Pickles Boordschutter 21 jaar Sergeant William Ernest Jonah - Jones Boordschutter 23 jaar Bron 12 Een Avro Lancaster. Bron:legendsintheirowntime.com boordschutter achter boordschutter midden piloot en gezagvoerder, boordtechnicus navigator radiotelegrafist bommenrichter

17 Bronnenbladen Bron 13 De vlucht naar Duitsland De eerste formaties bommenwerpers vliegen nog boven de Noordzee als ze gezien worden op de Duitse radar. Duitse nachtjagers stijgen op om de bommenwerpers uit te schakelen. Ongezien weet een nachtjager de PM-E ME 722 te naderen. Met een welgemikt salvo raakt de nachtjager de Lancaster in de romp en vleugel. Bij de tweede aanval raakt Bruce Davis aan zijn ogen gewond en wordt Maurice Pickles in zijn achterste geschutskoepel gedood. Gezagvoerder Jones kan het vijandelijk toestel niet afschudden en bij een derde aanval wordt de bakboord-binnenmotor vol getroffen. Kapitein Jones geeft het bevel om het toestel te verlaten. Als eerste springen Davis en Moran. Ook Sharpe en Francis lukt het om te springen. Even later probeert gezagvoerder Jones een noodlanding te maken. Op het allerlaatste moment probeert hij van zijn bommen af te komen. Tientallen brandbommen komen terecht in de omgeving van de Deventerstraatweg en de Harm Smeengekade. De 4000 pond zware bom valt in een weiland bij het Zwarte water, waar het een enorme krater achterlaat. Nog een 500 meter verder stort de Lancaster, rond half 1 s nachts, neer in de moerassige strook langs het Zwarte Water. Gezagvoerder Jones en William Ernest Jones komen bij deze klap om het leven. Uit: J.L. Schotman, Zij vielen rondom Zwolle (Utrecht 1989)

18 Bronnenbladen Bron 14

19 Bronnenbladen Bron 15 Martin Drewes. Bron: en.ww2awards.com Bron 16 Ooggetuigenverslag Vannacht om een uur of twaalf waren er ontzettend veel vliegtuigen in de lucht. Om ongeveer tien voor één plotseling het schieten van boordkanonnen, even later gevolgd door een gegier en een helder licht. Dan volgt er een slag, verschrikkelijk. O, God, flitste het door mij heen. Nu gaat Zwolle er aan. De slag was zo erg, dat ik meende, dat het nog geen 200 meter weg was. Stijf van schrik ben ik plat in bed gaan liggen, maar ik hoorde niks meer, waarna ik ben opgestaan. Ook vader en moeder waren al op. Ik ga me aankleden en naar beneden. Ik heb intussen de vluchtkoffer gepakt en wacht maar af, wat er verder zal gebeuren. Uit: J.L. Schotman, Zij vielen rondom Zwolle (Utrecht 1989) Bron 17 Ooggetuigenverslag De heer Winkelman: Ik ben de volgende morgen met mijn vriend naar de crashplaats gegaan en we zagen een enorme krater in de uiterwaarden van het Zwarte Water. Totale vernietiging. Wij vonden er kleine menselijke resten, waaronder een afgerukt borststuk met in het jack een portefeuille met daarin een foto. Deze hebben wij opgezonden naar het Rode Kruis. Uit: J.L. Schotman, Zij vielen rondom Zwolle (Utrecht 1989)

20 Bronnenbladen Bron 18 De bom van 4000 pond die het vliegtuig nog aan boord had, sloeg een enorme krater die zich met water vulde. Op de achtergrond zie je beschadigde huizen en bedrijven. Afbeelding: Historisch Centrum Overijssel Bron 19 Bruce Davis en Edward Moran Bruce en Edward overleefden hun parachutesprong en doken onder in Nederland. Ze werden bij toeval opgepakt, nadat de Duitsers een inval deden in het huis waar ze ondergedoken zaten. Bruce had geen persoonsbewijs bij zich, waardoor de Duitsers dachten dat hij een spion was. Om achter zijn geheimen te komen, is hij zwaar gemarteld door de Gestapo. In februari 1945 werd hij bij een uitruil van gevangenen met een ziekenhuisschip terug naar Australië gebracht. Pas in 1948 werd hij uit het ziekenhuis ontslagen. Edward Moran werd krijgsgevangen genomen en naar het krijgsgevangenenkamp Bankau in Silezië (toen Duitsland, nu Polen) gestuurd. In dit kamp hielden de Duitsers alleen piloten gevangen. Eind januari 1945 sloten de Duitsers het kamp en brachten de gevangenen over naar een kamp voor krijgsgevangenen onder Berlijn. De Russen bevrijdden het kamp op 22 april Edward Moran overleefde de oorlog.

21 Bronnenbladen Bron 20 Dennis Sharpe en Charles Raymond Joe - Francis Dennis en Charles overleefden hun parachutesprong en kwamen bij de Zwolse verzetsgroep De Groene terecht. Deze verzetsgroep probeerde piloten terug naar Engeland te krijgen. Dennis en Joe doken onder op een woonboot, die verborgen in het riet in een zijarm van het Zwarte Water. Daarna hebben ze een tijdje bij de familie Mooren in het Brabantse Kelpen doorgebracht. Joe Francis wist met succes via Gibraltar (Spanje) terug naar Engeland te keren. Daar pakte hij zijn werk als piloot weer op. Joe Francis kwam in maart 1945 om het leven toen zijn vliegtuig neerstortte in Birma. Dennis werd in België opgepakt door de Duitsers, nadat hij werd overgedragen aan de verzetsgroep onder leiding van René van Muylem. Van Muylem bleek een Belgische verrader te zijn, die de ontsnappingslijn in opdracht van de Duitsers opgezet had. Hij liet zo 176 piloten in de val lopen. Wat er met Dennis Sharpe gebeurde nadat hij in handen van de Duitsers viel is niet bekend. Zijn dossier in het Engelse Nationaal Archief is verloren gegaan. Bron 21 De woonboot waar verzetsgroep De Groene onderduikers verborg. De mannen op de foto zijn onderduikers. Afbeelding: Historisch Centrum Overijssel.

22 Bronnenbladen Bron 22 In het midden zie je Henk Beernink en zijn vrouw en kind. Beernink was de leider van verzetsgroep De Groene. Om hen heen zie je een aantal piloten die de verzetsgroep heeft helpen onderduiken. Afbeelding: Historisch Centrum Overijssel