Voortgangsrapportage 2014 Havenvisie 2030

Transcriptie

1 Voortgangsrapportage 2014 Havenvisie 2030 Opgesteld door: Deltalinqs Gemeente Rotterdam Ministerie van Infrastructuur en Milieu Ministerie van Economische Zaken Provincie Zuid-Holland Havenbedrijf Rotterdam NV Voortgangsrapp V19.indd :05

2 Voortgangsrapp V19.indd :05

3 voortgangsrapportage 2014 Havenvisie 2030 Vastgesteld door Regiegroep Havenvisie 2030 op Voortgangsrapp V19.indd :05

4 VOORTGANGS RAPPORTAGE 2014 HAVENVISIE 2030 DE INHOUD De Visie Onderweg 1. Global Hub 2. Europe s Industrial Cluster 3. Investeringsklimaat 4. Ruimte 2 3 De Staat van de Haven 5. Bereikbaarheid De uitdaging 1 6. Scheepvaart 7. Wet- en regelgeving 8. Milieu-, veiligheid en leefomgeving Bijlage: De voortgang gemeten 4 1. Inleiding 9. Stad en Regio 2. Trends en Ontwikkelingen 10. Werk De bijlagen zijn niet ingesloten en 1 OKTOBER Topagenda Europa 12. Innovatie kunnen op aanvraag worden verstuurd Voortgangsrapp V19.indd :05

5 VISIE 2030 Rotterdam is in 2030 Europa s belangrijkste haven- en industriecomplex. Het is een ijzersterke combinatie van Global Hub en Europe s Industrial Cluster, die beide koploper zijn op het gebied van efficiëntie en duurzaamheid. Rotterdam is nauw verbonden met Noordwest-Europese industriële en logistieke knooppunten. Toonaangevende bedrijven investeren blijvend in de meest moderne faciliteiten. Nauwe samenwerking tussen bedrijven, overheden en kennisinstellingen leidt tot een hoogwaardige arbeidsmarkt en leefomgeving en uitmuntende bereikbaarheid. Aanpassingsvermogen is het handelsmerk. Hierdoor is het complex in 2030 een belangrijke pijler onder de welvaart van de regio, Nederland en Europa Voortgangsrapp V19.indd :05

6 VOORTGANGS RAPPORTAGE 2014 HAVENVISIE OKTOBER DE UITDAGING In 2011 werd de Havenvisie 2030 goedgekeurd door de gemeenteraad van Rotterdam. Daarna volgde de ondertekening van het convenant door de zes partners - Deltalinqs, Havenbedrijf N.V., gemeente Rotterdam, provincie Zuid Holland en het Rijk (ministeries van Economische Zaken en Infrastructuur en Milieu). Deze partijen zijn vervolgens aan de slag gegaan met de uitvoeringsagenda. De dynamiek in de wereldeconomie maken het noodzakelijk dat we ontwikkelingen permanent volgen en hier op anticiperen. Hierbij stellen we onszelf als convenantpartners voortdurend de vraag of we de juiste prioriteiten stellen en of we ze op een juiste manier aanpakken. Dit is een belangrijke reden voor de jaarlijkse voortgangsrapportage van de Havenvisie 2030, waarvan de eerste in de zomer van 2013 is gepubliceerd. 1. Inleiding Focus: top 10 prioriteiten Ook deze tweede Voortgangsrapportage besteedt aandacht aan de nieuwste trends en ontwikkelingen en de voortgang van de uitvoeringsagenda, die is opgebouwd uit de groeivisies van Global Hub en Europe s Industrial Cluster en de tien succesfactoren. Op basis van de recente ontwikkelingen in de wereldmarkt en de positie van Rotterdam, zoals in dit deel beschreven, hebben de convenantpartners in deze voortgangsrapportage nu 10 topprioriteiten benoemd die met voorrang worden opgepakt. Daarmee vormt dit deel 1 meteen de managementsamenvatting. Staat van de haven Nieuw in deze voortgangsrapportage is ook de presentatie van de Staat van de Haven. Deze geeft in cijfers weer hoe de haven van Rotterdam zich daadwerkelijk ontwikkelt. De Staat bevat indicatoren die de financieel economische betekenis van de haven laten zien en daarnaast de kwaliteit van het woon- en werkklimaat, het milieu en leefomgeving. Deze indicatoren geven als geheel een zo goed mogelijk beeld of Rotterdam op weg is om daadwerkelijk de meest duurzame en efficiënte haven te zijn. Opbouw van de rapportage In dit eerste deel De Uitdaging worden de nieuwste trends en ontwikkelingen beschreven en de consequenties die deze hebben voor de prioriteiten in de komende jaren. In het tweede deel, Onderweg worden de opgaven en de voortgang verder uitgewerkt voor de groeivisies Global Hub, Europe s Industrial Cluster en voor de 10 succesfactoren. Daarbij wordt aangegeven hoe de haven er op dat onderdeel voor staat (indicatoren) en de voortgang die is geboekt op de verschillende dossiers. Deel 3, de Staat van de Haven geeft een beeld van ontwikkeling van de belangrijkste en beschikbare indicatoren per groeivisie en succesfactor, inclusief een korte analyse en verantwoording. In de separate bijlage geven voortgangskaarten het volledige beeld van de voortgang die met alle acties uit de uitvoeringsagenda is geboekt Voortgangsrapp V19.indd :05

7 2. Trends en ontwikkelingen Sinds het verschijnen van de Havenvisie 2030 manifesteerde zich een aantal nieuwe ontwikkelingen of kwam er een extra impuls op bestaande. Hieronder een kort overzicht van deze significante veranderingen. Zij leiden niet tot verandering van ambitie, maar geven wel aanleiding voor het stellen van prioriteiten voor bestaande acties of het inzetten op nieuwe kansen. Lage economische groei Ondanks tekenen van herstel lijkt het komende decennium gekenmerkt te worden door een gemiddeld lage economische groei. De totale overslag in de Rotterdamse haven kwam in 2013 met 440,5 miljoen ton uit onder de koers van het Low Growth Scenario van de Havenvisie (450 mln ton). De verwachting is dat bij een aanhoudende lage economische groei en de toegenomen concurrentie, de groei in overslag de komende jaren op dit lage scenario blijft. Realisatie overslag vs. vier scenarioprognoses x miljoenen tonnen Global Economy European Trend Hoge olieprijs Lage groei Realisatie overslag Marktaandeel in percentages Marktaandeel totaal Marktaandeel containers Marktaandeel = marktaandeel in de Hamburg Le Havre range. Deze range omvat de volgende Noordeuropese havens: Hamburg, Bremen, Wilhelmshaven, Amsterdam, Rotterdam, Zeeland Seaport, Antwerpen, Gent, Zeebrugge, Duinkerken, Le Havre. Toenemende onzekerheid Er is een aantal factoren dat remmend werkt op de groei: toenemende concurrentie van omringende havens en havens in de Middellandse zee en de Baltic, er is veel container-overslagcapaciteit bijgebouwd in de Hamburg - Le Havre (HLH) range, reders bundelen hun machten, de schaalvergroting in de containerscheepvaart zet door, en er zijn nieuwe handelsroutes ontstaan. Tevens zijn er fundamentele veranderingen in de energiemarkt, zoals de opkomst van schaliegas in de VS die de concurrentiepositie van de Europese petrochemische industrie verzwakt, de Duitse Energiewende en de snelle groei van niet-fossiele, centrale, maar in ook toenemende mate decentrale energieopwekking. Dit zijn een paar voorbeelden van snel opgekomen ontwikkelingen die er op duiden dat we misschien niet langer in een tijdperk van verandering zitten, maar in een verandering van tijdperken. En waar een adequaat antwoord op gevonden moet worden, want onze ambitie blijft hetzelfde! De gematigde groei, in combinatie met een steviger concurrentie en een toenemend aantal onzekerheidsfactoren, maakt duidelijk dat de concurrentiepositie van de haven niet alleen veilig kan worden gesteld met verbeterde efficiency en prijsconcurrentie, maar ook door verbreding van markten, kennisontwikkeling en innovatie door co-creatie. Containersector: sterkere spelers en meer concurrentie Door allianties of fusies van rederijen krijgen deze meer onderhandelingsmacht ten opzichte van de zeehavens, ook al omdat er veel terminalcapaciteit is bijgebouwd in HLH-range. Deze conglomeraten ontstaan juist vanwege de concurrentie op prijs. De rederijen hopen met een alliantie of fusie hun kosten nog verder terug te kunnen brengen. De schaalvergroting in de containersector zet door. Ondanks dit is bij de havenkeuze de diepgang niet doorslaggevend. Antwerpen en Hamburg spelen in de schaalvergroting goed mee. De concurrentie in HLH-range op containers wordt nog sterker. Doordat er als gevolg van de schaalvergroting grotere volumes met minder schepen aankomen zal er sprake zijn van piekbelasting op terminals en op achterlandverbindingen. De snelheid en efficiency van de afhandeling op terminals en via achterlandverbindingen worden dan ook cruciaal in de concurrentieslag. Deze opgave was reeds ingezet in de Havenvisie 2030, maar krijgt nu een veel hogere prioriteit. De prestatie van de hele keten is cruciaal Marktpartijen kiezen steeds nadrukkelijker voor ketens in plaats van havens. De vanzelfsprekendheid dat klanten kiezen voor de ligging en de diepgang van een zeehaven geldt niet meer. Bij klanten gaat het uiteindelijk om minimalisatie van emissies en kosten per vervoerde ton of eenheid aan lading. Geredeneerd vanuit hun keten, van warehouse to warehouse. Daarbij is het van groot belang Voortgangsrapp V19.indd :05

8 VOORTGANGS RAPPORTAGE 2014 HAVENVISIE 2030 dat steeds beter wordt aangesloten op het proces en de behoeften van de klant. Mogelijkheden in informatietechnologie (o.a. voor tracking and tracing in de logistieke keten) maken de ketenprestaties steeds transparanter en beter. Informatie is daarom van essentieel belang voor de concurrentiepositie van de keten. Door het koppelen van informatie en systemen kan de ketenprestatie verder geoptimaliseerd worden. Ook moet gewerkt worden aan de organisatiegraad van de keten, de bundeling van lading en de synchromodaliteit (de uitwisseling tussen de modaliteiten) van het achterlandvervoer. En dat achterland begint al op Maasvlakte 2, waar de logistiek perfect geregeld zal gaan worden en betrokken partijen zeer nauw moeten samenwerken. Staatssteun beïnvloedt de concurrentiepositie, onder andere van spoor Een recent onderzoek van de Erasmusuniversiteit en Ecorys in opdracht van het ministerie van Infrastructuur & Milieu toont aan dat de buitenlandse concurrentie door staatssteun wordt beïnvloed. Doordat de overheid mee-investeert in haveninfrastructuur, ontvangen de Vlaamse havens 0,54 per ton per jaar van de overheid en de Duitse havens 0,81. Daardoor heeft Rotterdam in verhouding tot Hamburg en Antwerpen hoge aanloopkos- dam te vervoeren. Voor het verder ontzwavelen van de stookolie hebben de raffinaderijen in Rotterdam onvoldoende capaciteit. waardoor grote zeeschepen minder in Rotterdam zullen bunkeren. Daar staat tegenover dat deze regeling meer kansen biedt voor het schonere LNG en van positieve invloed is op natuur, milieu en leefomgeving. Verhoogde dynamiek op de energiemarkt De snelle opkomst van duurzame energie in Duitsland drukt tijdens pieken conventionele kolen- en gascentrales (ook in Nederland) van het net. De opkomst van duurzame energie en decentrale opwekking verzwakt de gevestigde grote bedrijven in de energie-arena. Daarnaast bemoeilijkt de lage CO 2 prijs investeringen in schoon fossiel en CO 2 afvang en opslag (CCS)...brengt de raffinagesector in zwaar weer De raffinagesector in Europa kampt met lage marges, 30% overcapaciteit, een krimpende lokale afzetmarkt en een hevige concurrentie van nieuw gebouwde productiecapaciteit in het Midden Oosten en Rusland. Hier komt de recente verandering in de energiemarkt bovenop: de VS produceren steeds meer benzine uit het relatief goedkope schalieolie. Zij zijn in korte tijd van een importerend land zigd beleid dan ook minder aantrekkelijk als vestigingsplaats voor nieuwe chemische activiteiten of uitbreidingsinvesteringen. Toekomstscenario s energie Het bestaande cluster wordt versterkt en maximaal ondersteund door verdere ontwikkeling van voorzieningen en infrastructuur zoals het warmtenet en vermindering van lastendruk. Tegelijkertijd gaat de transitie onverkort door en is de inzet gericht op biobased chemie, circulaire economie en duurzame energie. Deze lijn werd al in de Havenvisie 2030 ingezet en blijft onverkort van kracht. Het afgelopen jaar heeft het Havenbedrijf, gegeven bovengeschetste nieuwe ontwikkelingen, met haar partners en kennisinstellingen gewerkt aan nieuwe energiescenario s voor de haven. Zij worden kort in deze voortgangsrapportage gepresenteerd en vertaald naar consequenties voor Europe s Industrial Cluster. ten en loopt Rotterdam jaarlijks naar schatting 1 miljoen een exportland geworden. De exportmogelijkheden van de TEU aan containerlading mis. Ook het spoorproduct leidt Rotterdamse raffinaderijen nemen hierdoor aanzienlijk af. als gevolg van staatssteun onder concurrentie van met De omvang van de op- en overslag van ruwe olie (voor de name Hamburg. hier aanwezige raffinaderijen) en olieproducten zal als gevolg daarvan verder dalen. Kostenverhoging door veranderende zwavelrichtlijn De nieuwe zwavelnormen, die vanaf begin volgend jaar van kracht zullen zijn in het Brits Kanaal, Noordzee en en bedreigt de concurrentiepositie van het chemiecluster De invloed van de zeer snel uitgebreide schaliegaswin- Baltische Zee, kunnen voor trajecten binnen deze ning in de Verenigde Staten wordt voelbaar. De chemi- gebieden leiden tot een omgekeerde en ongewenste sche sector wordt geconfronteerd met gasprijzen die drie modal shift van water naar land. De productiekosten van keer zo hoog liggen als bij de concurrenten in de VS en 1 OKTOBER 2014 deze zwavelarme brandstof zijn immers hoger en zullen doorberekend worden. In het deepsea traject verwachten sommige marktpartijen een stijging van brandstofkosten van wel 20%. Het wordt dus veel duurder om goederen en brandstoffen uit China, India en Oost-Afrika naar Rotter- elektriciteitsprijzen die twee keer zo hoog zijn als gevolg van het Amerikaanse schaliegas. Ook de opkomst van biobased chemie verloopt hierdoor minder snel en de exportpositie van energie-intensieve producten (ijzer, staal, petrochemie) verslechtert. Europa wordt bij ongewij Voortgangsrapp V19.indd :05

9 3. De topagenda voor De economische groei zal voorlopig beperkt zijn en de concurrentiepositie van de haven van Rotterdam staat onder druk. Dit is met name het geval in de containersector en het petrochemisch cluster. We moeten dit moment aangrijpen om focus aan te brengen op een aantal zwakke plekken in de keten en de vestigingsplaatsfactoren. Tevens zetten we in op de kansen die de positie van Rotterdam al biedt. Samengevat zullen de prioriteiten de komende jaren liggen op: 1. Verbeteringen in de keten De efficiëntie en de betrouwbaarheid van de hele keten moet worden verhoogd en de kosten dienen concurrerend te zijn. Dit speelt op zowel het niveau van de zeevaart, de haven als in het Europese achterland. Hierbij dient ingespeeld te worden op de wensen en behoeften van de spelers in de keten, onder andere de verladers en de rederijen. Voor rederijen is het optimaal inzetten van de vloot leidend in de haven- en ketenkeuze. Verbeteringen in de keten vereisen groot organiserend vermogen, omdat er veel partijen bij betrokken zijn die ieder verantwoordelijk zijn voor een deel van de keten. De inzet van bestaande data, nieuwe data en slimme combinaties van data kunnen hierbij helpen, het maakt de keten inzichtelijker. Modaliteiten kunnen zo efficiënter worden ingezet, wat zowel vanuit kosten- als milieuoogpunt noodzakelijk is. De partners binnen het Neutraal Logistiek Informatie Platform leggen nu de prioriteit op een optimale uitwisseling tussen de verschillende platforms zoals Port Base. Daarnaast kan er nog veel worden ontwikkeld zoals nieuwe technologieën rondom sensoren, big data, applicaties en communicatie systemen. Het Havenbedrijf zal trachten de prestaties van de hele keten (kosten, betrouwbaarheid) inzichtelijk te krijgen en met partners bepalen of er, naast de reeds lopende initiatieven zoals Inlandlinks, Nextlogic en Schip Centraal, extra impulsen noodzakelijk zijn. 2. Integrale aanpak spoorketen In het bijzonder heeft de spoorketen extra aandacht nodig. Het spoorvolume blijft achter op de groeiambities en de modal split doelen. Het spoorvervoer is in vergelijking met landen om ons heen te duur, soms te onbetrouwbaar en het doet nog te weinig bestemmingen aan. Verbetering van het spoorproduct is nodig op kosten, efficiëntie in logistiek en operatie (capaciteitsmanagement, onderhoud, verkeersleiding, informatie-uitwisseling). En uiteraard op robuuste en voldoende infrastructuur. Voor dit laatste is al een aantal verbeteringen gerealiseerd of in de planning, zoals de aanleg van het belangrijke 3de spoor (verbinding met Duitsland). Maar er zijn nog knelpunten, onder andere de Calandspoorbrug, de Botlekverbinding en de Sophiatunnel. Het Rijk werkt ook aan de noodzakelijke aanpassingen in de beheertaken die nodig zijn voor goederen- vervoer, en stelt daarvoor nieuwe concessievoorwaarden op. De verbetering van de spoorketen vergt een integrale aanpak met alle partijen, waaronder ProRail en Keyrail. Het Havenbedrijf heeft hiervoor inmiddels het initiatief genomen. 3. Investeringsagenda Haveninfrastructuur Er staan de komende jaren veel infrastructuurprojecten in en rond de haven op de agenda, waaronder Rijksprojecten zoals Blankenburgtunnel, Calandspoorbrug en projecten die daarnaast nog gewenst zijn zoals Breeddiep, Verdieping Nieuwe Waterweg en Container Logistiek Maasvlakte. Het is van belang dat de planning en financiering van deze projecten goed op elkaar worden afgestemd, zodat de middelen efficiënt worden ingezet en deze projecten op tijd kunnen worden gerealiseerd. Hiervoor wordt een Investeringsagenda Haveninfrastructuur opgesteld, waarbij het Havenbedrijf en het Rijk gezamenlijk de investeringswensen en economische kansen in kaart brengen. Ook wordt onderzocht welke mogelijkheden er zijn om deze wensen tot realisatie te brengen, voor het Rijk is daarbij het Meerjarenprogramma Infrastructuur Ruimte en Transport uitgangspunt. Tevens wordt een beeld geschetst welke infrastructurele ingrepen er in de toekomst mogelijk nog nodig zijn. 4. Havensamenwerking Havensamenwerking moet leiden tot een grotere concurrentiekracht van de Nederlandse zeehavens en een efficiëntere benutting van ruimte en middelen. In juni 2014 hebben de Minister van Infrastructuur en Milieu, de vijf Nederlandse zeehavens, het zeehavenbedrijfsleven en het Topteam Logistiek een gezamenlijk Werkprogramma getekend met de prioriteiten voor de zeehavens tot eind De prioriteiten in deze topagenda komen terug in het Werkprogramma. Het Havenbedrijf gaat de meerwaarde van nauwere samenwerking met enkele havens verder onderzoeken. 5. Europees Level Playing Field De overheidssteun die havens in Europa krijgen, leidt tot verstoring van de markt en ladingverlies voor Rotterdam en andere Nederlandse zeehavens. Het Level Playing Field in Europa staat dan ook hoog op de agenda. Het Rijk maakt zich hard voor transparantie van de financiering van de havens binnen de EU en het terugdringen van de (ongeoorloofde) staatssteun, en zal actief bijdragen aan het tot stand komen van nadere Europese wetgeving voor staatsteun aan havens. Tegelijkertijd is het nodig dat de lastendruk van het bedrijfsleven in de Rotterdamse haven niet uit de pas loopt met die van andere buitenlandse havens. Op lokaal niveau zetten Deltalinqs, Havenbedrijf en gemeente zich gezamenlijk in voor een concurrerende lastendruk. Het gaat daarbij om de financiële en de administratieve lastendruk. 6. Deltaplan Energie Infrastructuur Met het nationaal Energieakkoord, dat in de zomer van 2013 is gesloten, hebben partijen het belang van het Deltaplan Energie Infrastructuur onderstreept, naast het ontwikkelen van duurzame energie. Het Deltaplan richt zich op het afvangen, opslaan en hergebruiken van warmte en CO 2 en op de ontwikkeling van stoomnetwerken. Realisatie van dit Deltaplan draagt bij aan energieefficiëntie, in het bijzonder voor de energiesector, de chemie en procesindustrie. Dit is een belangrijke stap in het bereiken van klimaatdoelen en in het verbeteren van Voortgangsrapp V19.indd :05

10 VOORTGANGS RAPPORTAGE 2014 HAVENVISIE 2030 het vestigingsklimaat. Voor het warmtenet is inmiddels een maatschappelijke kosten-baten analyse opgesteld, deze valt positief uit. Dit warmtenet zal met warmte die vrijkomt uit het havengebied, het kassencomplex van het Westland en woningen in Zuid-Hollandse steden kunnen voorzien. Het Havenbedrijf stelt nu een Masterplan op waarin de afstemming van het aanbod op de warmtevraag verder wordt uitgewerkt. Ook wordt onderzocht welke samenwerkingsmodellen mogelijk zijn voor financiering, wet- en regelgeving en realisatie en beheer van de infrastructuur. Door de relatief hoge energieprijzen en lage CO 2 -prijzen worden noodzakelijke investeringen zoals in Carbon Capture and Storage (CCS) bemoeilijkt. Dat blijkt ook bij het demonstratieproject ROAD op de Maasvlakte, dat financieel nog steeds niet rond is. De ondertekenaars van het Energieakkoord willen zich daarom sterk maken voor een voortvarend Europese energiebeleid. Het Rijk neemt hierin het voortouw. 7. Verbreding van markten Verbreding van de haven met nieuwe segmenten of activiteiten is van belang om in de toekomst een robuuste en concurrerende economie te zijn. Dit maakt de haven en regio minder kwetsbaar voor schommelingen in de markt, een programma ontwikkeld dat de komende jaren wordt uitgevoerd. 8. Veilig stellen van milieuruimte voor ontwikkeling Het vestigingsklimaat wordt gediend met eenduidige regelgeving en snelle, maar zorgvuldige procedures. Met de Omgevingswet wordt hier een enorme slag in gemaakt. Voor de ontwikkeling van de haven en het leefklimaat rond de haven is het van belang dat de milieuruimte goed en duidelijk geborgd is. Het meest urgent is momenteel het vinden van een robuuste oplossing voor de problematiek rond stikstof deposities in Natura 2000-gebieden. Door stikstofdeposities te verminderen kunnen de natuurdoelen voor Natura 2000 worden gerealiseerd én ontstaat er ruimte voor economische groei. In december 2014 hopen twaalf provincies en het Rijk de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) vast te stellen. Tussen alle betrokken partners vindt hierover intensief overleg plaats. Een andere prioriteit betreft de ondertekening van het Afsprakenkader Geluid. Dergelijke trajecten zijn zeer ingewikkeld, mede vanwege complexe wet- en regelgeving, het aantal betrokken partijen en belangen, maar ook door het slechtere economische klimaat en financiële beperkingen bij periode uit naar verdere ontwikkeling van de kernlocaties voor dit type onderwijs, zoals RDM Campus, het Proces- en Maintenance College (onder andere in Brielle) en het Scheepvaart en Transport College (Lloydpier en Waalhaven Zuid). De strategische personeelsvraag is door de dynamiek van de arbeidsmarkt moeilijk te plannen. Dit belangrijke vraagstuk wordt nu opgepakt via het sectorplan Mainport Rotterdam door werkgevers, werknemersorganisaties en onderwijsinstellingen. Het gaat hierbij onder andere om de leergang sociale innovatie, het realiseren van een trainingsplant op de RDM-campus en het om- en bijscholen van werkzoekenden voor de maintenance. 10. Krachten bundelen voor innovatie Zoals ook met deze topagenda blijkt, liggen er tal van uitdagingen: ketenoptimalisaties en ondersteunende ICT, grondstoffenefficiëntie en energietransitie, milieuvraagstukken, verbreding van markten (biobased, circularity) en arbeidsmarkt. Hiervoor zijn kennis en innovatie hard nodig, zij lopen als rode draad door de Havenvisie heen. Kennisontwikkeling en innovatie moeten gericht zijn op de cruciale vraagstukken van de markt en onze klanten. Bestaande sectoren in Rotterdam, zoals de chemie, zullen de slag naar vernieuwing moeten maken om de internatio- zoals nu het geval is in de petrochemie. Er wordt onver- bedrijven en publieke instanties. Om de doelstellingen nale concurrentiepositie te verstevigen. kort hard gewerkt aan verbreding van het energiecluster, te realiseren, is blijven investeren in de samenwerking en Om een vruchtbare bodem voor innovatie te realiseren onder andere door ontwikkeling van de LNG hub, het het draagvlak hoogst noodzakelijk. Een belangrijk middel moet het Haven Innovatie Ecosysteem Rotterdam worden biobased cluster, Coolport en daaraan gekoppelde hiervoor is de Duurzame Dialoog, waar partijen in de regio versterkt. Dit systeem is gericht op de lijnen kennisontwik- verslogistiek. Ook ontwikkelingen zoals circulaire eco- Rotterdam-Rijnmond aan regionale of lokale tafels keling (via een gemeenschappelijke onderzoeksagenda nomie (onder andere via het Circularity Centre) zijn een geregeld bij elkaar komen. met de diverse universiteiten in SMARTPORT), het kans. Dergelijke nieuwe activiteiten kennen over het algemeen aanlooprisico s en dienen daarom te worden ondersteund. Dat kan bijvoorbeeld door het aanbieden 9. Onderwijs gericht op de arbeidsmarkt Voor een internationaal concurrerend vestigingsklimaat is aantrekken en faciliteren van start-ups (zoals op RDM Campus en met Yes!Delft) en het ondersteunen van innovatieve bedrijven met verdere groei met middelen, van voorzieningen, het faciliteren van business networks goed geschoold personeel voor de haven onontbeerlijk, via het Havenfonds en het Innovation Quarter. Ook grote en het ondersteunen bij het verkrijgen van financiering en met name op MBO en HBO niveau. Er is steeds meer overkoepelende projecten zoals het Deltaplan Energie het helpen met onderzoek en innovatie (zie punt 10). vraag naar specifiek geschoolde werknemers, bijvoor- Infrastructuur, Circularity center, Portbase, Inlandlinks, 1 OKTOBER 2014 Prioriteit krijgt ook het uitbouwen van Rotterdam als echte World Port City, waar de top van het maritieme cluster voor de zakelijke dienstverleners (verzekeringen, juridisch, financieel) en maritieme industrie wordt gevestigd. De gemeente heeft hier in de afgelopen periode met alle beeld voor onderhoudstechniek en havengerelateerde dienstverlening. Na jaren van daling is er nu een groeiend aantal studenten dat kiest voor technisch beroepsonderwijs. In de afgelopen jaren is door Rotterdamse onderwijsinstellingen al veel geïnvesteerd om het onderwijs toe te We-Nose en Biobased hub moeten gecontinueerd en uitgebreid worden. Lopende initiatieven moeten meer verbinding krijgen. De noodzaak van innovatie en het ontwikkelen van een optimaal Haven Innovatie Ecosysteem doet dan ook een groot beroep op het organiserend partners een aantal belangrijke stappen in genomen en spitsen op dergelijk werk. De aandacht gaat de komende vermogen van deze regio Voortgangsrapp V19.indd :05

11 2 ONDERWEG In dit deel van de voortgangsrapportage wordt de ontwikkeling en de realisatie van alle opgaven uit de uitvoeringsagenda van de Havenvisie 2030 beschreven aan de hand van de groeivisies Global Hub en Europe s Industrial cluster en de 10 bekende succesfactoren. Achtereenvolgens worden per hoofdstuk beschreven: de visie en ambitie uit de Havenvisie 2030, de staat van de haven (de feitelijke situatie op dit moment voor zover beschikbaar in cijfers) en de voortgang die is bereikt met de verschillende opgaven. De hoofdstukken zijn tot stand gekomen met behulp van input van de twaalf expertteams en het team Staat van de Haven, dat zorgt voor betrouwbare indicatoren over de actuele situatie Voortgangsrapp V19.indd :05

12 VOORTGANGS RAPPORTAGE 2014 HAVENVISIE 2030 De overslagcapaciteit vergroten en de hubfunctie uitbouwen. De verbinding met multimodale vervoersknooppunten in het achterland verbeteren. De efficiëntie van de logistieke ketens verbeteren. Informatiestromen verbeteren. De ecologische footprint van logistieke ketens minimaliseren. Hoogwaardige havengerelateerde activiteiten aantrekken. Het kennisniveau verhogen. Het vertalen van nieuwe kennis naar toepasbare innovaties. Het breed toepassen van innovaties door het bedrijfsleven. Krachtig Europees beleid voeren en instituties ontwikkelen. Een efficiënt Europees transport- en logistiek systeem realiseren. Positie van het Havenbedrijf Rotterdam versterken als ondernemende ontwikkelaar voor Europees havenbeleid en -regelgeving. Beïnvloeden van Europees beleid en regelgeving gericht op ontwikkeling van een duurzaam haven- en industriecomplex. Industrie- en energiepolitiek voeren op Europees niveau. Jongeren interesseren voor de haven. In- en uitstroom van technische en logistieke opleidingen vergroten. Verbeteren van de strategische personeelsplanning. Voor de visie Global hub Voor de succesfactor Innovatie Voor de succesfactor Europa Voor de succesfactor Werk Versterken van economische synergie tussen regio en haven. Stadshavens verder ontwikkelen. Versterken van de relatie tussen binnenstad en haven. Wonen, werken en recreëren rond de rivier aantrekkelijker maken. Voor de succesfactor Stad en regio 1 OKTOBER 2014 Het hoge veiligheidsniveau voor omwonenden en werknemers handhaven. Groeien binnen grenzen door het beperken van milieu-emissies. Groeien binnen grenzen door de milieugebruiksruimte te bepalen en efficiënt in te richten. Verminderen van overlast. Dubbele doelstelling: de haven versterken én de kwaliteit van de leefomgeving verbeteren. Voor de succesfactor Milieu, veiligheid en leefomgeving Voortgangsrapp V19.indd :05

13 Voor de visie Europe s industrial cluster De industrie in Rotterdam clusteren. De Rotterdamse industrie met Moerdijk, Antwerpen, Vlissingen en Terneuzen verbinden. Energie opwekken met een hoger aandeel hernieuwbare grondstoffen. Faciliteiten voor afvang, opslag, transport van en handel in CO2 creëren. Biobased chemie ontwikkelen. De productiecapaciteit vergroten en productieassets vernieuwen. Hoogwaardige industriegerelateerde activiteiten in de regio aantrekken. Voor de succesfactor Investeringsklimaat De prijs-kwaliteitverhouding van de Rotterdamse haven verbeteren. Inspecties en toezicht verbeteren. Financieel klimaat verbeteren. Wat gaan we doen om de Havenvisie 2030 te realiseren? Voor de succesfactor Ruimte Voor de succesfactor Bereikbaarheid De ruimte efficiënter benutten. Flexibiliteit houden in de ruimtelijke ontwikkeling van de haven. Ruimte voor mogelijk toekomstig gebruik reserveren. Infrastructuur beter benutten. Het wegennet ontlasten. Infrastructuur uitbreiden en knelpunten verhelpen. Voor de succesfactor Scheepvaart De vaartijden van de scheepvaart optimaliseren. Het hoge veiligheidsniveau voor de scheepvaart handhaven. Voor de succesfactor Wet- en regelgeving Kwaliteit van wet- en regelgeving verhogen, door omgevingsrecht te vernieuwen. Klantvriendelijke overheid realiseren, die snel en bedrijfsmatig functioneert Voortgangsrapp V19.indd :05

14 VOORTGANGS RAPPORTAGE 2014 HAVENVISIE Global Hub Visie Rotterdam is in 2030 het toonaangevende Europese knooppunt voor mondiale en intra-europese goederenstromen. Dé Global Hub van Europa voor containers, fuel- en energy-stromen. Rotterdam vormt met het achterland een geïntegreerd netwerk. Rotterdam is koploper op het gebied van duurzame en efficiënte ketens. Staat van de haven 1) In de periode 2004 t/m 2010 is het marktaandeel containers in de Hamburg-Le Havre range, na eerst te zijn teruggevallen, sterk teruggekomen. In 2013 is er een lichte terugval. Ook de overslag van containers in de Rotterdamse haven viel dat jaar terug. Overslag containers TEU x De efficiency van de logistieke ketens verbeteren De opgave in de komende periode is om een slag te Marktaandeel in percentages Marktaandeel totaal Marktaandeel containers Marktaandeel = marktaandeel in de Hamburg Le Havre range. Deze range omvat de volgende Noordeuropese havens: Hamburg, Bremen, Wilhelmshaven, Amsterdam, Rotterdam, Zeeland Seaport, Antwerpen, Gent, Zeebrugge, Duinkerken, Le Havre. Realisatie van de opgaven maken in de klant- en ketengerichtheid op wereldschaal. Klanten vragen om een beter afgestemde planning. De waarin Havenbedrijf, samen met marktpartijen, duurzame oplossingen ontwikkelt om uitwisseling van containers en planning van zeeschepen kan nog betrouwbaarder en het bundelen van railstromen op een efficiënte wijze De concurrentiepositie van de hubfunctie staat sinds de transparanter, waarmee ook de planning van de achter- mogelijk te maken. Samenwerking in de logistieke keten afgelopen jaren onder druk. Met name de Rotterdamse landverbindingen wordt geoptimaliseerd en bestaande speelt hierbij een cruciale rol en is noodzakelijk om tot het containersector heeft rekening te houden met het, naar infrastructuren beter worden benut. Dit wordt mede bereikt beste resultaat te komen. Naast uitbreiding en aanpassing verwachting, lage economische groeipad voor de met de juiste informatie-uitwisseling en slimme uniforme van bestaande infrastructuur gaat het om een heel nieuw komende jaren, een sterke concurrentie van andere informatiedragers. Een uitdaging is om het project Schip logistiek systeem, waarin alle partijen samenwerken. havens en een ongelijk speelveld. De prestaties van Centraal te integreren in de totale keten. Daarnaast zal Uiteindelijk zal dit leiden tot meer efficiëntie, kostenver- Rotterdam moeten verder worden verbeterd om in 2030 een intensieve verbinding gelegd worden tussen zeevaart, lagingen en een gunstig effect op het milieu. De komende 1 OKTOBER 2014 de Global Hub voor containers, brandstoffen en energie te zijn. Prioriteit daarin krijgt de betrouwbaarheid en efficiency van de hele keten. de afhandeling van schepen in de haven en de verbindingen naar het achterland en vice versa. Doel daarbij is de keten efficiëntie in zijn geheel inzichtelijk te maken, de betrouwbaarheid te meten en te optimaliseren. Een belangrijk project is Container Logistiek Maasvlakte, periode ligt de focus op het optimaliseren van het spoorproduct door bundeling en uitwisseling van containers. Informatiestromen verbeteren Zoals eerder aangegeven is het verbeteren van de 14 1) Een verantwoording van de indicatoren en meer achtergronden is opgenomen in deel 3 Staat van de haven Voortgangsrapp V19.indd :05

15 Overslag van 4 hoofdmarktsegmenten Brutogewicht x ton Nat massagoed Droog massagoed Stukgoed Containers informatie uitwisseling van cruciaal belang voor de prestaties. De volgende stappen zijn daarin gemaakt: Nextlogic richt zich op het verbeteren van de gehele operationele keten van containerbinnenvaart. Door een betrouwbaar en concurrerend binnenvaartproduct wordt groei mogelijk gemaakt én gestimuleerd. De huidige congestie in de haven, waardoor wachttijden voor de binnenvaart kunnen oplopen tot meerdere dagen, pleit eens te meer voor een efficiëntere afhandeling. Hiervoor is verbeterde en uitgebreidere informatie-uitwisseling noodzakelijk zodat meer flexibiliteit en voorspelbaarheid van de operaties bereikt kan worden en een kortere doorlooptijd in de haven. De voorbereidingen worden getroffen om begin 2016 een grootschalige praktijkproef uit te voeren waarin neutrale, integrale planning van afhandeling wordt getest, afgezet tegen verschillende concepten voor prioriteitstelling van barges. Vanwege verschillende belangen is opbouwen van onderling vertrouwen essentieel. Hiervoor is meer tijd nodig dan aanvankelijk gepland was. InlandLinks is het online platform voor containerterminals in het achterland met intermodale (rail en/of binnenvaart) dienstverlening van en naar Rotterdam. Op het platform zijn nu bijna 70 terminals aangesloten in Nederland, België, Duitsland, Polen, Italië, Oostenrijk en Hongarije. De Weense trimodale container terminal WienCont sloot zich in maart van dit jaar aan. De terminals worden gepresenteerd op basis van geobjectiveerde en vergelijkbare criteria, waardoor spelers in de logistieke keten beter zicht hebben op opties en specifieke voordelen van terminals. Met Inlandlinks wordt bij het bepalen van de efficiëntste route ook een bijdrage geleverd aan vermindering van de CO 2 -uitstoot. Ook de empty depot tool wordt in toenemende mate gebruikt. Begin dit jaar waren er al 13 deelnemende rederijen die goed zijn voor ongeveer 60% van de totale Rotterdamse containeroverslag. En de interesse neemt toe. Portbase gaat het Port Community System verder ontwikkelen tot one stop shop voor de cargadoorsector, dat wil zeggen dat alle douane- en inspectiediensten in één keer wordt afgehandeld. Havenbedrijf Rotterdam is samen met Haven Amsterdam aandeelhouder. Portbase heeft dit jaar de opdracht gekregen om het informatieplatform voor Nextlogic te bouwen. Ook breidt Portbase het exportcontrolesysteem uit met nieuwe informatiediensten over exportzendingen. De partners binnen het Neutraal Logistiek Informatie Platform leggen nu de prioriteit op een uitwisseling tussen de verschillende platforms zoals Port Base. De overslagcapaciteit vergroten en de hub functie uitbouwen Een steeds groter aantal containers is de afgelopen jaren over zee verder getransporteerd. De transshipmentfunctie van Rotterdam binnen (inter)continentale containerstromen is hierdoor een stuk sterker geworden. Een belangrijk succes is ook het tijdig operationeel worden van twee nieuwe container terminals op Maasvlakte 2 deze winter. Hierdoor ligt de weg open naar een verdere versterking van de hubfunctie in de containeroverslag. De positie van Rotterdam als belangrijke opslag- en distributielocatie voor intercontinentale stromen van ruwe olie en minerale olieproducten wordt verstevigd met de komst van de Shtandart Terminal, gericht op doorvoer van Russische olie. Deze terminal in de Europoort kan over een aantal jaren operationeel zijn. Om de positie als LNG-hub te versterken wordt naast de GATE-terminal op de Maasvlakte een LNG breakbulk terminal voor distributie van LNG via kleinere schepen gerealiseerd. GATE heeft daartoe medio 2014 de investeringsbeslissing genomen en in 2015 moet deze terminal operationeel zijn. Hiermee wordt de basis gelegd voor schoner transport over de weg, binnenvaart en kustvaart in Noord-Europa. Inmiddels is de Havenbeheersverordening aangepast, waardoor het wettelijk is toegestaan om boord/boord LNG te bunkeren. Primagaz Benelux belaadde dit jaar al haar eerste trailer met vloeibaar aardgas als brandstof voor vrachtwagens en binnenvaartschepen op locaties zonder gasnet. Rotterdam Cool Port, gepositioneerd in het hart van het containercluster in het Waal- Eemhavengebied, is een nieuw geïntegreerd concept voor alle bederfelijke waar met ruimte voor opslag, cross-docking, inspectie en kwaliteitscontrole. Naar verwachting zal in de nabije toekomst 90% van alle fruit, groente, vlees, vis, melkproducten en planten in containers vervoerd worden. Rotterdam Cool Port krijgt een capaciteit van 12 miljoen ton per jaar. Een essentieel onderdeel van het concept is de aansluiting op intermodaal vervoer. Dit jaar hopen partijen een positieve investeringsbeslissing te kunnen nemen. De ecologische footprint van logistieke ketens minimaliseren Met efficiëntere overslag en transport in de hele keten wordt ook een vermindering van de ecologische footprint bereikt, dat wil zeggen de CO 2 -uitstoot per tonkilometer. Een andere belangrijke troef om te zorgen dat de meest duurzame logistieke ketens via Rotterdam lopen, is om LNG als schone brandstof voor trucks en schepen Voortgangsrapp V19.indd :05

16 VOORTGANGS RAPPORTAGE 2014 HAVENVISIE 2030 ingevoerd te krijgen. Naast de reeds genoemde breakbulk terminal voor LNG zijn er plannen voor LNG bunkerstations voor de binnenvaart en bestuderen diverse partijen de praktische haalbaarheid van het varen op LNG door de zeescheepvaart. Belangrijk aandachtspunt is het ontbreken van veiligheidsvoorschriften voor de overslag vanuit tankauto s naar binnenvaartschepen buiten het havengebied. Voor verdere ontwikkeling van duurzaam transport is de Duurzame Brandstofvisie met LEF gepresenteerd (zie Europe s Industrial Cluster) De intensivering van het gebruik van walstroom door binnenvaart en ferry s is toegenomen. 95% van de walstroomvoorzieningen in de haven werkt inmiddels (zie ook Milieu, Veiligheid en Leefomgeving). Daarmee is de doelstelling voor 2014 gehaald. Hoogwaardige havengerelateerde activiteiten aantrekken Het Havenbedrijf werkt aan een nieuwe visie op distributie in de haven. De distributieparken die in het verleden zijn opgericht, geven de haven extra waarde en zorgen voor werkgelegenheid. Waar in de afgelopen jaren meer distributiecentra in het achterland kwamen, blijkt dat nu de 2. Europe s Industrial Cluster Visie Het Rotterdamse industriële en energiecomplex functioneert in 2030 als een geïntegreerd cluster met Antwerpen en is daarmee het grootste, meest moderne en meest duurzame petrochemie- en energiecomplex van Europa. Dit complex concurreert op wereldschaal door de grote clustervoordelen, geïntegreerde supply chains en energie-efficiëntie. De transitie naar duurzame energieopwekking en biobased chemicals is in volle gang. Staat van de haven CO 2 uitstoot in kiloton Regio totaal Biomassa CO2-reductie in kiloton Havenindustrie inclusief energieopwekking haven weer interessant wordt voor bepaalde segmenten binnen deze sector. Opslag en distributie van voedselpro- In de Havenvisie 2030 is de ambitie verwoord om in 2030 ducten en consumentengoederen versterken de contai- voor 30 % in de energiebehoefte te voorzien met duur- nermarkt en bovendien is de Maasvlakte geschikt voor zaam opgewekte energie. Daarbij gaat het vooral om gevaarlijke goederen. Het uitgeven van de nog beschik- wind, zon en biomassa. bare ruimte op de Maasvlakte en het herstructureren van De Havenvisie 2030 volgt de RCI doelstelling om de distriparken in de Waalhaven speelt in op deze behoefte. uitstoot van CO 2 met 50% te verminderen in 2025 (ten opzichte van het jaar 2008). De doelstelling en invulling van het RCI wordt echter de komende maanden door 1 OKTOBER 2014 de gemeente en haar partners herijkt. De CO 2 uitstoot van de industrie en energieopwekking in de haven is in de periode 2005 tot en met 2013 niet afgenomen, maar ondanks groeiende overslag ook niet toegenomen Voortgangsrapp V19.indd :05

17 Opwekkingscapaciteit duurzame energie in de haven in percentage t.o.v. totale capaciteit 3,5% 14% 2012 Zon in megawatt 0, Wind in megawatt 136, Doel 2030 Nieuwe energiescenario s De recente ontwikkelingen in de energiewereld zoals beschreven in Trends en Ontwikkelingen waren aanleiding voor het Havenbedrijf voor het opstellen van drie energiescenario s, daarbij gevoed door deskundigen uit het bedrijfsleven en kennisinstellingen. De basisaannames in alle drie de scenario s (Power, Fusion en Unlimited) zijn dat de wereldenergievraag blijft stijgen en dat die groei voornamelijk buiten Europa en Noord Amerika zal plaatsvinden, dat het aandeel fossiele energie afneemt en de CO 2 - emissie wereldwijd toeneemt, maar afneemt in Europa. Power In Power wordt de energietoekomst bepaald door grote landen en bedrijven. Korte termijn belangen prevaleren en centrale, fossiele energieopwekking blijft dominant. De CO 2 prijs blijft laag. Rotterdam blijft in dit scenario de belangrijkste oliehaven van Europa, maar de vraag naar olieproducten neemt af als gevolg van zuinigere transportmiddelen. De vraag naar kolen neemt licht toe, vooral vanuit Duitsland en gascentrales worden alleen ingezet voor piekvragen. CO 2 wordt commercieel ingezet voor enhanced oil recovery. De chemische industrie staat in Europa weliswaar onder druk, maar de Rotterdamse haven is relatief sterk dankzij een goede clustering en de toegang tot de wereld afzetmarkt als gevolg van de ligging aan zee. In dit scenario is sturing op energiekosten en efficiency cruciaal. Fusion In Fusion is er een diversiteit in spelers en energiebronnen. Zowel de economie als de klimaatverandering worden belangrijk geacht. Het aandeel hernieuwbare energie wordt geleidelijk groter. Energie wordt deels centraal en deels decentraal opgewekt. Gas en biomassa nemen aan belang toe. LNG wordt in dit scenario belangrijker. De CO 2 prijs stijgt gestaag. Rotterdam wordt in dit scenario geconfronteerd met een sterke afname van de aanvoer van ruwe olie vanwege het wegvallen van exportmogelijkheden voor olieproducten op de wereldmarkt. De import van diesel neemt echter toe. De productie van biobrandstoffen neemt toe en gasgestookte centrales en warmtekrachtcentrales winnen terrein op kolencentrales. Op termijn halveert de kolenoverslag, CO 2 wordt gebruikt voor oliewinning maar ook opgeslagen en LNG wordt een belangrijke transportbrandstof. De chemie schakelt sneller over op groene grondstoffen. Unlimited Unlimited kenmerkt zich door radicale innovaties in energieopwekkings- en opslagtechniek waardoor de energietransitie versnelt. De klimaatverandering staat zeer hoog op de agenda en de transitie naar duurzame energie wordt gezien als een economische kans. Zonne-energie breekt verder door met als consequentie een sterk gedecentraliseerde energieproductie. De meeste raffinaderijen in Europa zullen in dit scenario sluiten en ook de Rotterdamse haven wordt geconfronteerd met sluitingen. Biomassa wordt gebruikt voor de productie van biobrandstoffen en biochemicaliën. Overschotten aan duurzaam opgewekte energie worden opgeslagen in de vorm van waterstof en andere energiedragers. Duurzame energie wordt de belangrijkste transportbrandstof, hetzij in de vorm van elektriciteit, maar ook als waterstof of methanol. De grootste uitdaging in dit scenario ligt in het continu afstemmen van aanbod en vraag. De Rotterdamse haven ontwikkelt zich tot energy balancing hub. Het Havenbedrijf vertaalt de scenario s naar kansrijke, robuuste investeringen (zie tabel volgende pagina). Voor het einde van dit jaar zijn ook de consequenties van de drie scenario s voor goederenoverslag doorvertaald. Deze uitwerking kan aanleiding zijn om prioriteiten verder aan te scherpen of toe te voegen Voortgangsrapp V19.indd :05

18 VOORTGANGS RAPPORTAGE 2014 HAVENVISIE OKTOBER 2014 mogelijke kansrijke opties per energiescenario Power Fusion Unlimited Investeringen in energie-infrastructuur (stoom, restwarmte) CO 2 -infrastructuur (CCS demo project, enhanced oil recovery) Realisatie van de opgaven Zoals al in het eerste deel beschreven, staat het concurrentievermogen van de industrie in Europa onder druk, het investeringsniveau dreigt af te nemen als gevolg van schaliegas winning in de VS, sterke concurrentie en verhoogde energieprijzen. De eerste tekenen duiden er op dat bij het uitblijven van adequate compenserende of corrigerende maatregelen grote investeringen worden uitgesteld of verplaatst naar buiten Europa. De raffinage in Europa kampt met 30% overcapaciteit, een dalende vraag naar autobrandstoffen en meer concurrentie op de internationale markten. De uitgangspositie voor de Rotterdamse raffinaderijen is op zich goed, maar het is voorlopig onzeker of saneringsmaatregelen vermeden kunnen worden. In Rotterdam zal hard gewerkt moeten worden om de positie van het raffinage- en chemiecluster veilig te stellen en daarnaast de positie in nieuwe markten te verstevigen. De industrie in Rotterdam clusteren Om tot betere integratie van bestaande en nieuwe Investeringen in energie-infrastructuur (stoom, restwarmte, gas) CO 2 -infrastructuur (CCS demo project, glastuinbouw) chemiebedrijven te komen wordt een haalbaarheidsstudie gedaan voor de aanleg van Multicore 2, een bundel pijpleidingen naar de Maasvlakte en Maasvlakte 2 die voor relatief korte tijd (veelal enkele jaren) gehuurd kunnen worden door bedrijven. Investeringen in energie-infrastructuur (stoom, restwarmte, geothermie) CO 2 -infrastructuur (CCS ook van biomassa, CCU, glastuinbouw) Reductie energiekosten Reductie energiekosten Reductie energiekosten (smart grids, E-opslag/conversie, vraag-aanbod afstemmen) Product-innovatie (chemicals/biochemicals, syngas) Product-innovatie (chemicals, biochemicals, bioraffinage) LNG small scale 2nd LNG terminal; LNG small scale LNG (small scale) Product-innovatie (power to hydrogen, zonneparken, solarfuel technology, 3de generatie biofuels) Voor de realisatie van de stoompijp fase 2 kregen de bedrijven Akzo en AVR geen positieve business case rond. De verdere ontwikkeling van het stoomnetwerk in de Botlek is opgenomen in het Deltaplan Energie-infrastructuur (zie hierna). In dit plan zal op basis van de case Akzo-AVR (lessons learned) gekeken worden naar maatregelen om alsnog tot een positief vervolg te komen. De Rotterdamse industrie met andere complexen in regio verbinden Vanuit de gedachte dat het verbinden van industriële complexen in de regio leidt tot concurrentievoordelen, is onderzocht of het pijpleidingnetwerk tussen Rotterdam, Moerdijk en Antwerpen kan worden uitgebreid. Hiervoor is in 2012 een tracé-studie inclusief kostenraming gedaan. De daaropvolgende marktconsultatie wees echter uit dat er op dit moment onvoldoende marktpartijen financieel willen bijdragen aan dergelijke pijpleidingverbindingen. Energie opwekken met een hoger aandeel hernieuwbare grondstoffen Warmte. Het Deltaplan Energie-infrastructuur uit het SER akkoord voorziet in ontwikkeling van infrastructuur voor het transporteren van (rest)warmte van de haven naar stedelijk gebied en glastuinbouw in Zuid-Holland. Ook de ontwikkeling van infrastructuur voor stoom en CO 2 maken onderdeel uit van het plan. Het plan bouwt voort op de ontwikkeling met de warmteleidingen die vanuit de AVR naar Rotterdam-Zuid en Rotterdam Noord in gebruik zijn genomen. Uitbreidingsmogelijkheden worden onderzocht naar 1000 megawatt (MW) warmtelevering in Het Havenbedrijf Rotterdam stelt dit jaar als uitwerking hiervan een Masterplan op met daarin afstemming van het aanbod op de warmtevraag uit het havengebied en daarbuiten. Ook wordt onderzocht welke samenwerkingsmodellen mogelijk zijn voor financiering, wet- en regelgeving, realisatie en operatie van de infrastructuur. Wind. In het havengebied wordt in de komende twee jaar door de bouw van nieuwe windparken en de installatie van grotere turbines 150 MW extra capaciteit gerealiseerd. De tenderprocedure voor het windturbinepark op de harde zeewering van Maasvlakte 2 start na de zomer. De mogelijkheden voor windenergie op de zachte zeewering worden door het Rijk, Havenbedrijf, gemeente en provincie verder onderzocht. Er zijn windturbines geleverd aan het Hartelkanaal Windpark dat een geïnstalleerd vermogen van 24 MW krijgt, goed voor de elektriciteitsvoorziening van meer dan huishoudens. Ook is er gestart met de bouwwerkzaamheden voor het Windpark Suurhoffbrug op de noordoever van het Hartelkanaal (12 MW). De veiligheidsvoorschriften voor het bouwen nabij leidingstroken zijn echter aangescherpt waardoor op een aantal locaties in het havengebied windturbines lastig te realiseren of te handhaven zijn. Zon. Samen met Milieudefensie en de Stichting Natuur en Voortgangsrapp V19.indd :05