Nieuwsbrief Ganspoel. Themanummer SPELEN THUISBEGELEIDINGSDIENST DIENST GEÏNTEGREERD ONDERWIJS CENTRUM GANSPOEL VZW

Transcriptie

1 CENTRUM GANSPOEL VZW GANSPOEL HULDENBERG TEL: 02/ FAX : 02/ Nieuwsbrief Ganspoel THUISBEGELEIDINGSDIENST DIENST GEÏNTEGREERD ONDERWIJS NR. 55 DECEMBER 2012 Themanummer SPELEN

2 PAGINA 2 Voorwoord Overal op de wereld spelen kinderen, kleine en grote. Kinderen die spelen, hebben plezier aan zelf gekozen activiteiten, alleen of samen met anderen. Het spel van kinderen neemt veel vormen aan. Baby s spelen contactspelletjes met hun verzorgers en verkennen al spelend hun omgeving en wat ze daar tegen komen. Peuters en kleuters houden van bewegingsspel. Er is functioneel spel, constructiespel, fantasiespel, rollenspel, er zijn gezelschapspelen, behendigheidsspelen, bal- en loop- en bosspelen, enz. Bij sommige spelen gaat het om winnen of verliezen, en daarbij zijn behendigheid en inzicht van belang, maar ook spelregels en toeval. Als een kind zich goed voelt, zie je dat aan hoe het speelt: graag, intens, gebruik makend van al zijn mogelijkheden en tegelijkertijd bezig met het uitbreiden van die mogelijkheden. Spelen is groeien. Verder in Spelen deze nieuwsbrief is leren. Al spelend leren kinderen nieuwe dingen en oefenen ze wat ze geleerd hebben, al spelend imiteren ze elkaar en de volwassenen en ook dat is leren. Enkele bijdragen die aansluit bij het thema n reeks tips voor Sint of Kerstman met ideeën voor Samen (leren) spelen is leren goed omgaan speelgoed met elkaar: voor kleuters. elkaar verdragen, delen met elkaar, rekening houden met elkaar, elkaars gevoelens leren kennen, leren samen werken, rivaliseren, enz Een bijdrage over speel-o-theken. Weet u wat Fundels zijn? Wie de ontwikkeling van een kind wil beoordelen, moet alvast kijken hoe dit kind speelt: alleen, als papa of mama En meespeelt, dan is er informatie als er andere over kinderen workshops zijn voor die meedoen. Als kinderen een beperking ders, hebben, die willen dan leren heeft en die ervaringen vaak een willen weerslag uitwis- op ou- hun spel. selen over hoe je het gezinsleven kan managen Als we kinderen met een beperking als er willen een zorgenkind ondersteunen is. VZW in hun Magenta ontwikkeling, organiseert dan is een van de opdrachten om samen die met workshops. de ouders te zoeken hoe ze hun kind kunnen helpen om te spelen. Soms is een beetje hulp genoeg, voor andere kinderen is er meer hulp nodig. En ten slotte vindt u een oproep om mee te werken aan de volgende nieuwsbrief met als thema : later. Wat betekent een visuele beperking voor het spelen van kinderen? En hoe kunnen we kinderen met een visuele (of meervoudige) beperking helpen om te spelen? Leo Delaet We vroegen het aan thuisbegeleiders en brachten hun antwoorden samen. Daarbij maakten we een onderscheid naargelang de aard van de visuele problemen.

3 PAGINA 3 Een opsomming van moeilijkheden geeft altijd een overtrokken beeld. We willen daar graag beelden tegenover stellen van kinderen met een visuele beperking zoals we ze kennen: enthousiast, blij, intens bezig met hun speelgoed of met het samen spelen met andere kinderen en met hun ouders. (p. 4-18) Verder in deze nieuwsbrief: Enkele bijdragen die aansluiten bij het thema: een reeks tips voor Sint of Kerstman met ideeën voor goed speelgoed voor kleuters. (p. 20) Een bijdrage over speel-o-theken. (p.19) Weet u wat Fundels zijn? (p. 22) En dan is er informatie over workshops voor ouders, die willen leren en ervaringen willen uitwisselen over hoe je het gezinsleven kan managen als er een zorgenkind is. VZW Magenta organiseert die workshops. (p. 23) Ten slotte vindt u een oproep om mee te werken aan de volgende nieuwsbrief met als thema: later. (p. 24) Leo Delaet

4 PAGINA 4 Kinderen die slecht zien door oogproblemen De visuele beperkingen van kinderen die slecht zien door een oogprobleem kunnen heel verschillend zijn: een verminderd detailzicht op afstand en/of dichtbij, een vermindering van het gezichtsveld, verminderd kleurenzicht of verminderde contrastwaarneming. Kinderen kunnen nood hebben aan veel licht en zien bijna niets als het duister wordt, of ze ondervinden juist hinder van veel licht, enz. Wat maakt het moeilijker? Als het te klein, te ver, te veel, te druk is Blokjes, figuurtjes, afbeeldingen op kaartjes, enz. zijn soms te klein voor kinderen die een beperkt detailzicht hebben. Ze zien de dingen niet scherp genoeg, hebben moeite om ze te onderscheiden en te herkennen. Er staat heel veel op de meeste spelborden, en wat er op staat is niet altijd duidelijk. De kleuren en contrasten van spelborden zijn vaak niet aangepast. Sommige kinderen missen het overzicht over het spel, de tafel, de speelhoek, Soms krijgt een kind te veel materiaal tegelijk aangeboden, vb. allemaal legoblokjes in een grote bak. Begin maar te zoeken! Voor wie alleen dichtbij goed kan zien, is afstand een probleem bij het opmerken en selecteren, het zoeken en terugvinden van personen en voorwerpen. Waar is dat blokje naartoe, en waar het autootje dat je net nog had? Bij bal- en loopspelen buiten of in de gymzaal kunnen problemen met gezichtsscherpte en gezichtsveld een echte handicap vormen. Als bij gezelschapsspelen kleuren gebruikt worden om materiaal te ordenen of te onderscheiden (in plaats van stippen op een dobbelsteen, bijvoorbeeld) heb je een probleem, als je niet goed kleuren ziet. Als slechtziende kinderen moeite hebben met het opmerken en begrijpen van mimiek en gebaren, missen ze deze informatie, die belangrijk is bij het samen spelen. Het gaat soms te snel Op het schoolplein, in de speeltuin, op de speelmat, bij een gezelschapsspel, komen slechtziende kinderen soms snelheid te kort. Ze hebben meer tijd nodig. Waar staat die pion nu weer? Waar gaat iemand op het spelbord naartoe? Het kost hen ook meer tijd om zelf de nodige verplaatsingen te doen om bij de bal of bij het doel te komen. Als het te snel gaat, vinden kinderen soms moeilijker aansluiting. Er kan te veel of te weinig licht zijn Bij sommige oogaandoeningen hoort een overgevoeligheid voor licht. Buiten gaan spelen in de zon is dan niet aantrekkelijk. Een witte tafel weerspiegelt het licht te fel. Het licht van TV- of computerscherm kan te fel zijn. Bij andere oogaandoeningen is veel licht juist nodig om te kunnen zien en te kunnen (mee)spelen.

5 PAGINA 5 Wat kan helpen? Zorgen voor spelplezier Intens spelen is spannend maar ook ontspannend. Spelen moet beslist niet altijd oefenen zijn. Uitgangspunt is wat een kind écht graag doet en waar het goed in is. Wat wil het kind? Wat zouden de ouders graag hebben? En is er overeenstemming tussen beide partijen? We houden er rekening mee dat kinderen na een schooldag moe kunnen zijn. Te moe om nog veel te kijken? Te moe om te spelen? Dan is het zoeken naar een aangepaste activiteit die zeker geen hoge eisen stelt aan het kijken. Heel wat spelen kunnen soms mits kleine aanpassingen, die we verder vermelden - gespeeld worden door kinderen die slecht zien. Weten ze zelf wat er allemaal bestaat? Thuisbegeleiders kunnen mee op zoek gaan naar leuke en geschikte spelen. Voor jonge kinderen en ook later bij de kennismaking met een nieuw spel is het belangrijk dat er iemand meekijkt of meespeelt en dat die er voor zorgt dat het kind succes en plezier kan ervaren. Hoe doe je dat? Voor baby s die slecht zien, kiezen we speelgoed dat alle zintuigen aanspreekt en brengen we het speelgoed op voelafstand. We spelen samen spelletjes waarbij plezier beleefd wordt aan contact en beweging, voelen en horen en aan kijken: naar elkaar, naar je eigen handen en je beeld in de spiegel. Baby s en peuters, die klaar zijn om de wereld rondom te verkennen, helpen we door hen bij de dingen te brengen of de dingen dicht bij hen. En door met hen samen de dingen te ontdekken, de namen te noemen, de geluiden te verbinden met wat ze voelen, horen en zien. We vertellen wat er te zien is en we vertellen ook wat we bij het kind zien: dat het blij of boos is, zeggen we, en we vragen of hij het spel leuk of saai vindt en dus liever iets anders wil gaan doen? Voor kleuters voorzien we spelmateriaal dat voldoende groot is (maar ook niet té groot), en materiaal met heldere contrasterende kleuren. Spelborden kunnen aangepast worden, rekening houdend met de specifieke beperkingen van een kind. We gebruiken een placemat in een egale kleur. Als we er meer dan een hebben, zijn we zeker dat we voor contrast kunnen zorgen met het spelmateriaal. We maken dat er niet te veel materiaal tegelijk ligt en/of dat er tijdig opgeruimd wordt. Materiaal wordt goed geordend aangeboden: per soort of kleur in bakjes of dozen. We houden het materiaal letterlijk samen vb. door een omgekeerde frisbee te nemen en daar het (kleine) materiaal op te leggen. Spelmateriaal waarbij kleuren belangrijk zijn (om te ordenen, te combineren enz.) passen we aan door een ander onderscheidend kenmerk aan te brengen, vb. een zwarte stip op al de gele vakken, een streep op de groene, We laten het kind spelen aan een tafel op maat en niet op de vloer: op tafel is alles dichter bij en meer overzichtelijk. We leren het gebruik van spelmateriaal stapsgewijs aan. We verkennen al het materiaal: wat is er allemaal bij, waar dient het voor, hoe gaat het spel in zijn werk? *

6 PAGINA 6 Een vakantie duurt lang en dan knutselt mama met Nathan (4 jaar) en zijn broer: samen kleuren, knippen, kleven, schilderen, Kleven doet Nathan nu heel graag. Dat komt omdat mama allerlei zelfklevend glittermateriaal kocht. Daar wordt alles uitbundig mee versierd. Nu tekent en kleurt hij ook liever en alles moet glitterplakkertjes krijgen. Nathan leerde op school over spinnen. Mama maakte samen met hem een heel leuke spin. Een zwarte kous een beetje opvullen, dan samen zwarte pijpenstokers er rond draaien voor de poten en een paar (plak)oogjes erop. Met een lange draad aan de spin kan Nathan de spin laten zwaaien - en mensen doen schrikken. Succes verzekerd. Elders in deze nieuwsbrief staat een lijst met speelgoedtips, die de GON-kleuterleidsters maakten voor de Sint. Dan kan hij gemakkelijker speelgoed kiezen voor kleuters die slecht zien. Voor grotere kleuters en lagere schoolkinderen gaan we stap voor stap te werk bij het introduceren van nieuwe spelen en speelgoed. We maken bijvoorbeeld een kaartspel eerst eenvoudiger door het met een klein aantal speelkaarten te spelen, later met meer kaarten... We leren spelletjes individueel aan of samen met papa/mama/broer/zus zodat ze die later ook met één vriendje en nog later met meer kinderen kunnen spelen. Daarbij hoort ook aandacht (leren) hebben voor verbale en niet-verbale uitingen van frustratie, opwinding, triomf en teleurstelling, bij de medespelers. We leren de andere kinderen hoe ze kunnen helpen vb. heel duidelijk wachten op elkaars beurt, een beetje extra tijd geven aan het kind dat slecht ziet. We leggen ook uit wat ze niet moeten doen. Bij een gezelschapspel helpen broer en zus elkaar graag (en zeker een jongere slechtziende broer of zus) door elkaars pion te verzetten op het speelbord. Zo gaat het namelijk sneller! Maar zo wordt het voor de slechtziende broer of zus wel heel onduidelijk wie er nu aan de beurt is! Hoe lossen we dat op? We laten een voorwerp doorgeven: de speler die aan de beurt is, krijgt het voorwerp bij zich en geeft het door aan de volgende. Iedere speler voert zijn spelopdrachten zelf uit. Bij een memoryspel worden de kaartjes soms heel snel of niet helemaal omgekeerd en weer neergelegd: te snel voor een slechtziend kind, dat dus niet gezien heeft wat er op het kaartje stond. Probeer dan nog maar te winnen! Daarom vragen we dat elke speler altijd de kaartjes traag en helemaal omdraait en terug neerlegt. Als er met een dobbelsteen gespeeld wordt, gooien we die in het deksel van de doos. Dan rolt de dobbelsteen niet ver weg, ergens waar het kind dat slecht ziet hem onmogelijk kan terugvinden. We leren de spelers zeggen hoeveel ogen ze gegooid hebben, en waar hun pion terechtgekomen is. Als je niet goed ziet, kan je op die manier het spel beter volgen. Een algemeen advies: we brengen afwisseling in de activiteiten en voorzien niet alleen maar visuele activiteiten of visueel materiaal maar ook vb. luisterboeken en cd s met liedjes en verhalen. Meer informatie over slechtziende kleuters en spelen vind je in Begeleiding van slechtziende kleuters in de gewone school. Leo Delaet, 2012, uitgeverij Garant. Het boek is verkrijgbaar op de dienst thuisbegeleiding.

7 PAGINA 7 Slechtziende kinderen, die ook een verstandelijke beperking hebben Slechtziende kinderen, die ook een verstandelijke beperking hebben, kunnen moeilijker de gevolgen van hun visuele beperking compenseren met hun taal, hun geheugen en redeneervermogen. Voor hen maken we de wereld eenvoudig en voorspelbaar en daardoor ook toegankelijk. Veel van het vorige hoofdstuk is ook voor deze kinderen van toepassing. De bijkomende beperking kan zorgen voor meer spanning in het samenspelen van broers en zussen. Die hebben soms wel maar niet altijd eindeloos veel geduld. Als de regels vereenvoudigd worden, hoe blijft het spel dan boeiend voor de medespelers? Vinden zij het nog spannend genoeg, zijn ze nog enthousiast? Wat doen we? Goed kiezen We houden vooral rekening met het spelniveau van het kind en kiezen speelgoed dat daarbij aansluit. Het spel zal niet meer leuk zijn als het te simpel is, en ook niet als het te moeilijk is. Daarom kijken we minder naar de leeftijdsaanduiding op de spelverpakkingen; soms kijken we bewust naar het materiaal voor jongere kinderen. Anders kijken, anders spelen Het spel van een kind kan er anders uit zien dan het spel van leeftijdsgenoten. Spelen in de betekenis van vrij gekozen activiteit, waar een kind plezier aan beleeft is dan niet altijd spelen met materiaal, met poppen en dieren en blokken Veel kinderen genieten van motorisch spel in een veilige omgeving: stoeispelletjes, schommelen (of geschommeld worden), wandelen of gereden worden en mogen rondkijken. Bezig zijn in de keuken of in de tuin kan op zichzelf leuk zijn. Mee schoonmaken kan even fijn en spannend zijn als het mooiste fantasiespel. Sommige kinderen genieten heel lang van bewegingsspel. Gijs is pas echt gelukkig als hij buiten kan spelen: rondlopen op het terras, op het gras, fietsen of steppen op een van zijn vele fietsen of steps. Zelf kiezen waar hij opspringt, afstapt, vindt hij heerlijk. Spontaan leert hij nieuwe dingen bij: op oneffenheden kunnen lopen, sturen en steppen op een andere step.

8 PAGINA 8 Samen zingen, muziek maken met eenvoudige instrumentjes of samen luisteren naar muziek, luisteren naar verhalen die verteld of voorgelezen worden, eigen fotoboeken bekijken, rustig zittend in de zetel, zijn heel waardevolle momenten. Willen we het kind een nieuw spel aanleren, dan moeten we het tempo aanpassen en niet te snel nieuwe elementen invoegen. We leren eerst de basis aan, en voegen dan elementen toe. Bijvoorbeeld eerst plaatjes leren identificeren en om de beurt laten aanwijzen of benoemen op vraag, later twee dezelfde plaatjes leren zoeken in een rij, nog later de plaatjes in een lottospel gebruiken enz. Als ouders moet je leren je verwachtingen aan te passen aan de groeimogelijkheden van je kind, ook wat spel en speelgoed betreft. Dat kan soms confronterend zijn. Met broers en zussen moeten we ook uitzoeken, hoe ze zich kunnen afstemmen op een kind met visuele en verstandelijke beperkingen, zonder daarom altijd beschikbaar te moeten zijn. Heeft de thuisbegeleider daar goede tips voor? Een pop voor Emma Emma is een ernstig slechtziend meisje van vier. Ze verkent graag het speelgoed van grote zus. Daar zijn ook poppen bij. Wat doe je met zo n ding? Ermee kloppen? Gewone poppen zijn niet zo geschikt, ze hebben te weinig contrast voor Emma om ze ook visueel te verkennen. Daarom brachten we een pop met meer contrast mee van de dienst. Helaas komt deze pop uit Oostenrijk, ver weg dus. Gelukkig was daar oma. Die sprak een zekere tante Hilde aan, een mevrouw die poppen maakt op aanvraag. Oma nam foto s van onze pop en stuurde die naar tante Hilde. Die maakte de pop voor Emma na. Nu kan Emma haar pop beter bekijken en met wat hulp kan ze er samen met zus mee leren spelen. Info: T.V.

9 PAGINA 9 Speelgoed: speels en goed genoeg? Aangepast speelgoed is altijd een van de hoofdthema s geweest in de thuisbegeleiding vanuit Ganspoel. Yano was nog geen jaar oud toen de thuisbegeleiding opstartte en gedurende de twee jaren dat de thuisbegeleiding ons heeft ondersteund, hebben we heel vaak het thema speelgoed aangekaart en bediscussieerd. Aanvankelijk hadden we wat moeite om uit te maken welk speelgoed aangepast is voor ons kind met een meervoudige handicap. Daar sta je dan als ouder in de winkel en zie je een eindeloos aanbod. Keuze genoeg zou je denken, maar zo eenvoudig is het niet. Je ziet de leeftijden op alle speelgoedverpakkingen staan en dan weet je dat je je daar niet op kan baseren. Best wel frustrerend. De thuisbegeleiding heeft ons advies gegeven en heeft ons aan de hand van voorbeeldmateriaal heel wat inspiratie gegeven. Beetje bij beetje zijn we gegroeid in dit zoekproces en ondertussen weten we goed welk speelgoed al dan niet zal aanslaan: speelgoed met felle en uitdagende kleuren en met duidelijke patronen, ook speelgoed dat geluid maakt wanneer je het op de een of andere manier manipuleert. Het speelgoed moet ook eenvoudig zijn: een inlegpuzzel met duidelijke en een beperkt aantal figuren, speelgoed zonder al te veel versieringen en franjes, houten speelgoed met duidelijke contouren, We worstelen soms wel nog in het vinden van een goed evenwicht tussen speelgoed waarbij Yano echt (mentale) inspanningen moet leveren om het spel tot een goed einde te brengen en speelgoed waarbij hij geen of amper inspanningen hoeft te leveren. Dit blijft een uitdaging, maar we zijn ervan overtuigd dat spelen spelen moet blijven en Yano het spelen niet mag gaan beschouwen als taakjes doen. We kiezen er ook bewust voor geen hopen geld te spenderen aan al dat speelgoed. Op de rommelmarkt vinden we veel speelgoed voor bijna geen geld. Wanneer het speelgoed dan toch geen succes is, ben je amper centen kwijt. En we hebben zelf ook al het een en ander gemaakt. Een schoendoos met een gat erin, om het insteken te oefenen. En dan samen de schoendoos versieren. In het begin hebben we de zoektocht naar aangepast speelgoed ervaren als een moeilijke opgave, nu vinden we het fijn en amusant! Romy en Lars, mama en papa van Yano (3 jaar)

10 PAGINA 10 Kinderen die blind zijn Kinderen die blind zijn, hebben geen toegang tot visuele informatie. Ze zijn aangewezen op hun andere zintuigen om de wereld te leren kennen en om deel te nemen aan wat er in die wereld gebeurt. Als we helpen, lukt dat ook. Wat gaat moeilijker? Licht, vormen en kleuren lokken een kind uit om kijken, te ontdekken en te bewegen. Een kind dat blind is, moet op een andere manier aangesproken en uitgenodigd worden om te gaan bewegen, verkennen en ontdekken en daarin plezier te vinden. Heel wat gewoon speelgoed is minder toegankelijk, minder hanteerbaar en bruikbaar is als je niet kan kijken. Kinderen die blind zijn, hebben veel tijd nodig om alles wat er thuis is, te leren kennen. Wat doe je met een pollepel, een koekenpan, een hamer, een tuinslang,? Voor ze die echte dingen en hun functie hebben leren kennen, kunnen ze er niet mee spelen laat staan dat ze dat zouden kunnen met de miniatuurvoorwerpen die speelgoed dikwijls zijn. Ook veel handelingen moet een kind eerst leren kennen en zelf leren uitvoeren vooraleer het die kan overnemen in zijn spel: bouwen met blokken, een baby(pop) vastnemen en een fles geven, roeren in een kookpan, auto s laten rijden over een brug, enz. Ziende kinderen leren veel door elkaar te imiteren. Rollenspel en fantasiespel berusten voor een groot deel op het imiteren van andere kinderen en volwassenen. Jonge blinde kinderen hebben moeite met imiteren van handelingen, houdingen, enz. niet van klanken en woorden die in het spel terugkomen. Voor veel activiteiten geldt wel, dat kinderen die blind zijn meer inspanningen moeten leveren. Ze moeten heel gericht, gestructureerd en geconcentreerd bezig zijn. Dat is ook zo als ze willen (mee) spelen! Het kind moet bijvoorbeeld heel ordelijk zijn om zijn speelgoed zelf te kunnen nemen. Het kind moet zich kunnen oriënteren naar de plaats waar hij weet dat het speelgoed te vinden is. Of hij moet beroep doen op anderen om te kunnen beginnen met spelen, bijvoorbeeld om te weten waar de bal ligt of een ander speelgoed dat geen vaste plaats heeft. Als kinderen die blind zijn een stuk speelgoed kwijtraken - de bal die wegrolt of het figuurtje dat onder de kast rolt - dan kost het heel veel moeite om die zaken terug te vinden. Spelen kan een opdracht worden waardoor het leuke van het spel verloren dreigt te gaan. Samen leren spelen is voor kleuters die blind zijn minder evident. Hoe komt dat? Blinde kinderen raken moeilijker spontaan in het spel verwikkeld omdat zij niet weten wat er gebeurt, omdat ze de dingen niet zien liggen of uitgedaagd worden door wat zij anderen zien doen - mogelijks wel door wat zij anderen horen doen. Het kind dat blind is, kan erg geïnteresseerd zijn in het spel van de anderen: dan zie je hem aandachtig zitten luisteren, dat is zijn manier van meedoen. Kinderen die blind zijn kunnen pas vragen naar een bepaald spel als ze er ervaring mee opgebouwd hebben of nadat anderen er hen iets over verteld hebben. Jonge ziende kinderen spelen hun eigen spel. Ze hebben nog niet door dat ze moeten zeggen wat ze doen, ze weten nog niet dat ze moeten wachten op een reactie van het kind dat blind is. Als de kinderen wat groter worden, zijn ze beter in staat om dingen te verwoorden en is er een gesprek mogelijk. Dan komen er betere contacten tot stand en wordt ook echt samenspel mogelijk.

11 PAGINA 11 Wat helpt? * De eerste jaren De eerste jaren gaat het in de begeleiding van een blind kind veel over het opbouwen van contact en communicatie enerzijds, om het mogelijk maken en bevorderen van eigen activiteit anderzijds. Dat geldt ook voor het leren spelen en leren samen spelen. We maken contact door veel dichtbij te zijn, zodat het kind ons kan voelen, horen, ruiken, We vertellen en benoemen wat en wie er is, wat er gebeurt, Op de arm van papa of mama dansen kinderen op heel verschillende muziek: snel, rustig, klassiek en beat, Nog meer feest: ravotten op de grond of op het grote bed, op de rug kruipen van papa of zus en er weer afglijden of er zachtjes afgeschud worden, Mee achterop de fiets in het fietsstoeltje naar de bakker koffiekoeken en broodjes halen en dan samen smullen. Allerlei bewegingsspelletjes met liedjes en versjes zijn ook fijn voor broer of zus, ze kunnen die doen samen met de broer of zus die blind is. Het nieuwe liedje uit de klas zingen voor je broer of zus is altijd leuk.

12 PAGINA 12 Leren spelen We brengen de wereld letterlijk dichtbij, op voelafstand, tot het kind zelf geleerd heeft dat het leuk is om op ontdekking te gaan. We helpen ouders om de box en later een speelhoekje dat goed afgebakend is, in te richten met veel verschillende materialen die verschillend voelen, klinken, We laten het kind spelen op een ondergrond die hard genoeg is om er voor te zorgen dat er veel te horen is, als je er iets op laat vallen, als je er met speelgoed over wrijft of klopt. Zachte speeltapijten dempen het geluid, en dat is nu juist waar blinde kinderen zo graag mee experimenteren als iets valt op een harde ondergrond dan kan het kind horen waar zijn speeltje gevallen is en het zelf terugzoeken. Op een zachte ondergrond lukt dit veel moeilijker. We spelen mee: mee ontdekken welk nieuw voorwerp in de box ligt, welke geluiden je er kan mee maken en hoe je dat doet. Dat er dingen aan zijn die kunnen bewegen en dat er allerlei dingen aan te voelen zijn. We zorgen ervoor dat er gekende voorwerpen zijn en blijven. We voorzien ook nieuwe voorwerpen. Aan peuters en kleuters bieden we allerlei materiaal aan in bakken en dozen om te leren uitladen en inladen en om verschillen te ontdekken en voorwerpen te leren sorteren. Alle kinderen spelen graag in de buurt van volwassenen. Ook blinde kinderen doen dat graag vb. in de keuken met een kookpot, enkele lepels, een vergiet, en later met een bepaalde kast of lade die ze mogen uitladen. Broer of zus vinden het ook leuk om dit samen te doen, dan kan er interactie en samenspel ontstaan. * Voor blinde kleuters is meedoen met papa of mama even leuk als voor andere ziende kleuters: mee de ramen of de auto poetsen wordt heerlijk spelen met een emmer water en een spons. Of de gereedschapskist uitladen en alles verkennen terwijl opa iets repareert: spannend! * Uit: Dancing cheek to cheek. Vertaald en bewerkt als Wil je met me dansen? Over omgaan met jonge kinderen met ernstige visuele beperkingen.

13 PAGINA 13 Voeldoolhofjes We kennen allemaal de plastieken ronde doolhofdoosjes, waar je een klein bolletje naar het midden van een labyrint moet laten glijden. Een creatieve kleuterjuf maakte een versie voor blinde kinderen. Tussen twee stukjes stof wordt een knikker gestopt, de stukken stof worden aan mekaar gestikt en er worden naden (muurtjes) her en der over de stof gestikt (nergens toestikken), waardoor er een doolhofeffect ontstaat. Aan een kant een kort lusje, aan de andere kant een lang (of een grote & kleine knop) geeft de mogelijkheid om gericht de knikker van de ene hoek naar de andere te brengen. De stofjes zijn leuk om te voelen, en het geheel kan in de wasmachine. Meer uitleg of een voorbeeld bij je thuisbegeleidster. C.V.

14 PAGINA 14 Als de kinderen groter zijn We zorgen er voor, dat spel leuk en ongedwongen kan zijn en blijven. Niet uit elk spel moet ook altijd iets geleerd worden. We brengen kinderen die blind zijn in contact met allerlei spelmaterialen en spelvormen. Als kinderen leuke ervaringen opbouwen met een bepaald spel dan kunnen zij daar zelf naar vragen. Spelen is kiezen! Er blijft best iemand in de buurt van een spelende kleuter. Dat is nodig, als er iets van het spelmateriaal zoek raakt. Anderzijds letten we ook op om niet teveel in te grijpen en te sturen. We laten het kind initiatief nemen en uitzoeken wat het zelf kan en fijn vindt. We bieden spelmateriaal en spellen aan, die de andere zintuigen aanspreken. We hoeven het niet altijd ver te zoeken. Bij het spelletje ik hoor wat jij niet hoort maakt ieder om beurt een geluid (met een voorwerp uit de omgeving) en de anderen moeten raden wat er gebeurt. We laten kinderen die blind zijn spelen met ziende kinderen. Dat geeft veel kansen om sociale vaardigheden op te bouwen. Ziende kinderen en kinderen die blind zijn leren elkaars leefwereld daardoor beter kennen. Vaak vinden kinderen die blind zijn het fijn dat er naarmate zij ouder worden meer gepraat wordt onder leeftijdsgenoten dan dat er samen gespeeld wordt. We denken niet te snel dat iets niet kan of te gevaarlijk is. Kinderen en jongeren die blind zijn moeten ook kansen krijgen om door middel van spel en vrijetijdsactiviteiten zaken uit te proberen en grenzen te verleggen.

15 PAGINA 15 Kinderen met CVI Wat is moeilijker? De visuele beperkingen van kinderen met CVI kunnen zeer verschillend zijn. Het is dan ook moeilijk om in het algemeen te zeggen wat de invloed is van CVI op het spel van kinderen. Sommige beperkingen komen overeen met die van kinderen met een oogaandoening. Tempo, nabijheid, zichtbaarheid van het materiaal spelen een rol, en die is dan bij deze kinderen misschien meer bepaald door de hoeveelheid materiaal dan door afmetingen en kleuren. De vormgeving, die bij veel spelen heel druk is met veel visuele informatie, weinig contrast, ingewikkelde vormen zorgt voor onduidelijkheid en is niet comfortabel. Andere problemen zijn heel specifiek voor kinderen met CVI, en hebben te maken met de wisselende visuele aandacht, het wisselend visueel functioneren in het algemeen. Alles wat met kijken te maken heeft, verloopt moeizaam en kost veel energie. Spelen is hoe dan ook moeilijker als je afbeeldingen, gezichten, objecten, niet goed kan herkennen. Ook de problemen met overzicht (over grote prenten, over de tafel en de speelhoek) en de tekorten in de samenwerking van ogen en handen zijn specifieke problemen die bij kinderen met CVI veel voorkomen. De veelheid van spelmateriaal kan maken dat een kind niet eens tot spelen komt: niet weten wat kiezen, blokkeren of in de war raken. Bij groepsspel of samenspel gaat het er vaak druk aan toe. Bij bijna alle spelletjes moet je vlot je zicht kunnen combineren met je handelen, wat je ziet moet je combineren met andere zintuigen je moet veel dingen tegelijkertijd doen bij fietsen, een balspel, een gezelschapsspel, bouwen, Sommige kinderen met CVI hebben weinig spelscenario s : hun fantasiespel blijft arm, er zit geen verhaal is en bepaalde handelingen zijn zo moeilijk als je ogen en handen niet goed samenwerken of als je de opeenvolging van handelingen vb. bij het aankleden van een pop niet goed kan onthouden. Wat kan helpen? Als spelen per definitie gaat over plezierige, leuke en ontspannende activiteiten dan moeten we voor elk kind met CVI goed nagaan welke activiteiten dat voor hem of haar kunnen zijn. Waar is je kind goed in? Wat wil hij/zij graag? Verder willen we weten, welke structuur het kind nodig heeft om een spelsituatie te kunnen overzien. We vereenvoudigen, we brengen structuur aan in het spel. We gebruiken bijvoorbeeld een fel gekleurde bal, we nemen opvallende pionnen bij een gezelschapsspel, we gaan op zoektocht naar geschikte gezelschapsspelen, we passen een spelbord aan of voeren nieuwe spelregels in, vb. zonder tijdsdruk spelen, dat helpt al. We leren kinderen opruimen en zorgen ervoor dat ze daar de middelen voor krijgen: geschikte bakken met duidelijke aanwijzing van wat erin moet, kasten met herkenbare vakken of laden,. We helpen de kinderen kiezen uit (niet te veel) spelmateriaal. We laten kinderen rustmomenten nemen en leren zelf om dat te accepteren. Alleen naar speelgoedauto s liggen kijken is geen gewoon spel maar kan wel een manier zijn om even tot rust te komen. Het is nodig en zinvol om vaardigheden spelend aan te leren, die het kind nadien in zijn eigen spel of in samenspel kan gebruiken.

16 PAGINA 16 Een aantal zaken die in de bespreking van slechtziende kinderen ook al vermeld zijn, gelden ook hier bij het aanleren: een stapsgewijze opbouw, vereenvoudigen, voldoende herhaling voorzien, eerst samen met één volwassene spelen, later met één kind, toezicht houden op het spel om chaos te voorkomen, Net als bij kinderen die blind zijn, moeten we er bij kinderen met CVI voor zorgen dat ze genoeg ervaring opdoen met de reële situaties, vooraleer we verwachten dat ze die kunnen naspelen. Voorbeelden genoeg: naar de winkel, pannenkoeken bakken, de auto wassen, De ervaringen die ze zo opdoen kunnen ze nadien in hun spel gebruiken. Bijna al het gewone speelgoed (en heel veel leermateriaal) is bedoeld voor wie geen visuele problemen heeft. Heel veel van wat wij als spel zien, is dat niet voor kinderen met CVI: bouwen, puzzelen, knutselen, zijn misschien voor hen geen ontspannende bezigheden en dus ook geen spel. Dan is het voor kinderen met CVI een verademing om in de vrije tijd ook dingen te mogen doen, waar je niet zo ingespannen moet voor kijken. Daarom zoeken we alternatieven. Op zoek naar alternatieven Kleuters met CVI luisteren misschien liever naar verhaaltjes dan dat ze in het boekje kijken, ze luisteren naar TV programma s in plaats van voortdurend te kijken. Ze willen dezelfde DVD heel veel keren bekijken en beluisteren dan pas weten ze waar de film over gaat en genieten ze er ook heel echt van. Dank zij de luisterboeken is er een groter aanbod van CD s voor kinderen. Er is vb. de reeks Heerlijk Hoorspel of Het Geluidshuis voor oudere kleuters; ook voor jonge kinderen is er al een redelijk aanbod. En er zijn eenvoudig te bedienen CD-spelers te koop die niet duur zijn. Nu meer en meer gebruik van MP-3 speler: veel kinderen hebben een eigen MP3 speler Handig is dat ze die overal kunnen meenemen en ze kunnen er ook een koptelefoon op aansluiten. Dat is goed als de omgeving heel druk is of al ze moe thuiskomen van school of als ze ergens moeten wachten Samen leren spelen Samenspelen moet opgebouwd worden. Gelukkig is er vaak een broer of zus beschikbaar die het nodige geduld heeft. Is er een vriendje dat geregeld op bezoek kan komen? Oma en opa, peter en meter zijn goud waard om al die voorbereidende stapjes te leren die nodig zijn om te leren samenspelen. We nodigen iedereen dan ook uit om deze nieuwsbrief samen met hen te bekijken. Wil je meer lezen over het spel bij kinderen met CVI? Binnenkort verschijnt bij uitgeverij Garant het boek Kinderen met cerebrale visuele inperking (CVI) van Joke Luyten. Ook in Weet je wat ik heb? CVI! ACCO, 2010 staan tips voor aanpassingen van spel voor kinderen met CVI. Dit boek kan je kopen op de dienst thuisbegeleiding. In de loop van 2013 volgt de herziene uitgave van het boek over kleuters met CVI.

17 PAGINA 17 Kinderen met visuele en motorische beperkingen Wat is moeilijk? Motorische beperkingen kunnen heel verschillend zijn. Door een probleem in de hersenen kan het moeilijk zijn om stabiel te zitten of te staan of om van houding te veranderen. Als de beweeglijkheid in het algemeen verminderd is, wordt het moeilijk om je zelfstandig, vlot en snel te verplaatsen. Het kan zijn dat (ook) het hanteren van spelmateriaal bemoeilijkt is door het motorisch probleem. Op hun beurt hebben motorische problemen invloed op het kijken. Stabiliteit (van je hoofd, stabiliteit bij zitten of staan) is een voorwaarde om goed te kunnen kijken. Dichterbij komen en de dingen vastnemen en hanteren zijn nu net oplossingen voor de problemen van slecht zien. Visuele en motorische beperkingen hebben samen invloed op het spelen. Spelen begint vaak met het grijpen en vasthouden van materiaal, dat je bent gaan pakken waar het stond of lag, om het te gaan manipuleren, combineren, enz. Spelen is bewegen: met heel je lichaam, met je handen en met materiaal. Vooral op lagere schoolleeftijd zijn snelheid en behendigheid aan de orde bij spelende kinderen. Wat helpt? We hebben aandacht voor een goede houding. Dat kan betekenen: een zitschaal, een aangepaste kinderstoel, een driehoeksstoel, een stahulp, antislip op de kinderstoel. Als het kind zelf dichterbij kan komen, zorgen we ervoor dat dit veilig en vlot kan: we ruimen hindernissen op, we houden de weg vrij. Als het kind zelf niet dichterbij kan komen, beperken we de afstand tot het spelmateriaal zodat het kind het speelgoed zo goed mogelijk kan zien en/of aanraken. Voor het spelen komt daar bij: een geschikte tafel, een speelboog, enz. We denken samen na wat voor dit kind leuk en haalbaar zou kunnen zijn. We vragen aan het kind zelf waar het graag zou willen mee spelen! Begeleiders helpen mee zoeken naar geschikt spelmateriaal en naar aanpassingen die het gebruik van spelmateriaal mogelijk maken. Spelmateriaal kan best iets groter zijn. Dat is beter hanteerbaar. We zoeken aangepaste manieren om stapelen, puzzelen, knutselen mogelijk te maken. De oplossingen zullen sterk verschillen naargelang de problemen van elk kind. We vertellen stap voor stap wat je samen doet om tot een goede handeling te komen. Zo hoort hij ook wat hij moet doen. We oefenen samen kleine stapjes. We leren het kind hand over hand wat hij moet doen om vb. te puzzelen, te bouwen, te tekenen, Een mandje aan de rolwagen of aan het looprekje kan helpen om zelf spelmateriaal te vervoeren. Samen leren spelen? Het is een uitdaging om medespelers te vinden om met het kind mee te spelen. Ouders zijn wellicht toch lang de voornaamste speelkameraden voor hun kind met motorische en visuele problemen. Speelt je kind nog niet op de manier zoals meestal bedoeld wordt? Samen met het kind genieten van zintuiglijke ervaringen, met de juiste afwisseling van stimulatie en rust, zonder tijdsdruk of dingen die moeten dat kan een eerste stap zijn. Er mogen bij zijn en gewoon kijken en/of luisteren is een voorwaarde voor het opdoen van ervaringen. Op de manier die voor hem/haar mogelijk is doet het kind mee met afwas, tafel dekken, was insteken, enz.

18 PAGINA 18 Spelen kan dus ook zijn: in de staplank mee aan het aanrecht staan of aan de afwasbak spelen in het water. Terwijl papa of mama in de buurt bezig is, kan het kind de geschilde aardappelen wassen, of de stukjes in de kookpot laten vallen. Samenspelen is niet evident. Hoe leert je kind koken-etentje spelen met het keukentje van zus? We zorgen ervoor dat een kind met visuele en motorische problemen op een goed en veilig stoeltje kan zitten bij het speelkeukentje van zus. We leggen antislip op de zitting van de kinderstoel of plaatsen het kind in de aangepaste zitschelp. Dan moet er minder energie gaan naar het zitten op zich. Aan de grote tafel in plaats van op de grond spelen met het materiaal uit het keukentje geeft meer mogelijkheden om het materiaal uit te stallen en te manipuleren. Quinten Quinten (5 jaar) heeft een visuele beperking. Ook motorisch heeft hij problemen, namelijk een verkramping in zijn rechterhandje en zijn rechtervoetje. Toen Quinten de leeftijd had, waarop andere peuters met blokken beginnen te experimenteren, merkten wij op dat hij dit juist vermeed. Op advies van de thuisbegeleidster en de GON-begeleidster gebruikten we een groene LEGO-plaat. Die leggen we op een anti-slip-onderlegger. Quinten kon nu wel enkele blokjes op elkaar klikken. We sorteerden de blokjes per kleur in doorschijnende bakjes en dat hielp hem om de blokjes makkelijker terug te vinden. Ondertussen bouwt Quinten naar hartelust appattementen en grote kastelen en kan zijn geluk niet op. Ook tekenen en knutselen zorgde voor problemen. Aan potlood, stiften en papier had hij eerder een hekel, maar op een magnetisch tekenbord zette hij met dikke stempeltjes wel zijn eerste creatieve kunsten neer. Hij nam echter nooit zelf inititiatief. Een jaar geleden kreeg papa van zijn werk een tablet-computer, waarop hij enkele app s installeerde voor de kinderen. Glow Draw is een tof tekenprogramma dat papa via de app-store van i-tunes gratis kon downloaden. Quinten neemt nu op eigen initiatief de tablet in de hand en maakt hiermee mooie tekeningen. Door met zijn vingertjes op een zwarte ondergrond te wrijven, komen er fluorescente lijnen te voorschijn die hij d.m.v. het hoge contrast heel goed kan waarnemen. Daardoor kan je zien dat Quinten even goed stokventjes kan tekenen als zijn leeftijdsgenoten. Het heeft hem nu zo een vertrouwen gegeven, dat hij nu zelfs op wit papier met een felle kleur ook een stokventje kan tekenen. Daar is hij heeeel fier op! En zijn mama en papa ook! Mama van Quinten

19 PAGINA 19 EEN SPEEL-O-THEEK? EEN BIB MET SPEELGOED! Wie op zoek is naar speelgoed om uit te lenen, kan terecht in de talloze speel-o-theken in Vlaanderen. Je kan er voor enkele weken speelgoed meenemen naar huis waarna je het opnieuw binnenbrengt en met ander speelgoed buiten stapt, net zoals met boeken in een bibliotheek. Speel-o-theken vragen meestal een kleine jaarbijdrage als lidmaatschap en een bijdrage per stuk ontleend speelgoed. Het aanbod van spelmateriaal in de speel-o-theken is heel gevarieerd. Het is meestal onderverdeeld in verschillende categorieën zodat er voor elk wat wils is. In sommige speel-o-theken is er een aanbod specifiek gericht op kinderen met een beperking. In overleg met de vrijwilligers en de verantwoordelijke kopen speel-o-theken soms ook nieuw speelgoed aan, op aanvraag van ouders. In de meeste gevallen houden vrijwilligers de deuren van de speel-o-theek open zodat ouders er met hun kinderen wekelijks terecht kunnen. Ouders zijn vaak heel tevreden, vertelt een vrijwilliger. Dankzij de speel-o-theken maken hun kinderen kennis met een uitgebreid speelgoedaanbod. Vaak doen ouders ook ideeën op voor nieuw speelgoed thuis. Speelgoed dat je kinderen niet meer kan boeien, breng je terug naar de speel-o-theek. Speelgoed dat ze graag nog wat langer houden, kan je enkele weken verlengen of je kan overwegen om het zelf aan te kopen. Tot slot verwijzen we hierbij graag naar de website waarop je alle Vlaamse speel-o-theken die aangesloten zijn bij het Vlaams Overleg Spelotheken, terugvindt. Veel speelplezier! E.S.

20 PAGINA 20 ZIE GINDS KOMT DE STOOMBOOT... Er komt weer een leuke maar drukke periode aan. In ons team merken we dat het voor ouders (en leerkrachten) niet altijd gemakkelijk is om geschikt materiaal en speelgoed voor onze kleuters te vinden. Dit bracht ons op het idee om enkele SINT-TIPS aan jullie door te geven. Stabilo - Woody s: kleurpotloden Vette potloden, kleuren gemakkelijk en geven veel kleur af. Bij Hema vind je ook gelijkaardige kleurtjes, ze zijn iets minder vet. Stabilo trio scribbi: stiften Stiften met indrukbare punt, hierdoor kan het geen kwaad als een kind harder op de stiften drukt. Pritt rainbow: lijm Deze lijmstiften geven een kleur af, waardoor je kind goed kan zien waar er al lijm is en waar niet. Schaar met veer Door de veer gaat de schaar vanzelf open. Dit vergemakkelijkt het knippen. Te koop in de grotere speelgoedwinkels en hobbywinkels. Siliconen bakmat: antislipmat Door de contrasterende kleur zien de kinderen hun blad beter liggen en schuift het ook minder weg. Er zijn al veel verschillende kleuren op de markt. Reuzenballon met elastiek Door het stevige materiaal kan de ballon meermaals opgeblazen worden. Er kan eventueel een geluidelement in gestoken worden (belletje, rijst, ). Fisherprice mp3 speler met micro Door de grote knoppen gemakkelijk te bedienen. Ideaal om naar luisterverhalen te luisteren en mee te zingen met liedjes.