i n t e r m e z z o Ellen Budde Korte activiteiten voor begeleiding, trainingen en workshops

Transcriptie

1 i n t e r m e z z o Ellen Budde Korte activiteiten voor begeleiding, trainingen en workshops Bohn Stafleu van Loghum Houten 2007

2 Inhoudsopgave Inleiding 9 1 introductie: werken met groepen 13 2 startfase 21 Voorstellen 1 Sleutelbos 21 2 De stripfiguur 21 3 Wat houdt je bezig? 23 4 Tot welke groepen behoor je? 29 5 Smaak 31 6 Afbeelding 33 7 Enneagram 35 8 Voorwerp 38 3 werkfase 41 Identiteit zichtbaar maken 9 Cadeaus voor jezelf Mijn gesprekspartner Drieluik over je mogelijkheden Voorwerpen uit je tas/zak Mijn schatkist Drieluik met symbolen voor jezelf Wat handen kunnen zeggen Symbool in achtvoud 57 Omgeving laten zien 17 Jouw huis Sociogram met voorwerpen 61 5

3 19 Het landschap Decor in je leven Omgeven door omgeving Je werkkring Steunsystemen Mijn omgeving 73 Achtergrond schetsen 25 Belangrijke mensen Familiefoto Achtergrond op de voorgrond Mijn straat Geschiedenis herschrijven Geschiedenis in kaart gebracht Uit welk nest kom je? Zo doe ik dat Speelgoed Kindertijd Levensweg Verleden Heden Toekomst De metamorfose Spreekwoorden De expositie 102 Dagelijks leven bezien 40 Buiten kaders denken Fotomomenten Timemanagement Tijdsbesteding Druk, druk, druk Dagelijkse omgeving 113 Afscheid nemen 46 Vragen en antwoorden Rituelen Afscheidsbrief Afscheid nemen Vogelperspectief Dromen Fotocollage 126 Overgangen maken 53 Overgangen 128 6

4 54 Verhaal maken Kaarten op tafel 132 Een nieuw begin ontluikt 56 Ontluiken van een zaadje Dat wat is Favoriete plek Uitkomen van een ei Nieuwe ontmoetingen en plekken Idealen verwezenlijken 142 Tegenstellingen scherp maken 62 Mooie en lelijke dingen Tegenstellingen Tegenstelling samenvoegen Duveltje uit een doosje Voorwerp uit je tas of zak These antithese synthese 153 Tot verwerking komen 68 Troostrijk Voorwerp voor een ander Voorwerp uitvergroten 159 Samenwerken 71 Cadeautje voor je buurman of buurvrouw Doorschuiftekening Toren bouwen van A4-papier Reiskoffertje Een sprookje maken Gekleurde organisatie Gezamenlijke tekening Enneagrammen slotfase 177 Afsluiten 79 Naam met toevoeging Wat neem je mee? Associëren en kiezen Reeks korte opdrachten Sociogram van de groep 187

5 84 Het stripverhaal Schutting Evalueren met associaties In het doel schieten 195 Literatuur 197 Over de auteur 199

6 Inleiding voor wie is dit boek bestemd? Dit boek is bestemd voor docenten, trainers, workshopgevers en begeleiders, die allemaal wel die momenten kennen dat een groep of dat nu een zaal vol is, een kleine groep of een tweetal onrustig wordt, er gepraat wordt en de aandacht verslapt. Op zo n moment kan met een korte activiteit de aandacht weer gecentreerd worden. Bekend is dat mensen niet lang hun aandacht kunnen vasthouden bij een lezing. Met uitzondering van de begenadigd spreker kan bijna niemand het zich permitteren om zonder beeldpresentatie het podium op te stappen. Een lezing wordt over het algemeen ondersteund door beeld en geluid. Maar ondersteuning kan ook door een korte opdracht. Deelnemers kunnen zich daardoor verbinden met het onderwerp en met elkaar en dat genereert weer concentratie en aandacht in de groep. Naast de functie van intermezzo kunnen de opdrachten in dit boek gebruikt worden bij de start van een bijeenkomst of ter introductie van een thema. Op een teamvergadering stond het thema inspiratie centraal. Aan de deelnemers werd gevraagd om als het ware drie foto s te nemen van inspirerende momenten van de afgelopen dagen. Wat heeft geïnspireerd, wat waren de situaties die van belang zijn en wat zijn ieders drijfveren? Al snel ontstond er een levendige uitwisseling van inspirerende momenten. wat vind je in dit boek? Dit opdrachtenboek start met een korte uiteenzetting over werken met groepen. De fasen in een groepsproces worden benoemd en groepsdynamische onderdelen uitgelicht. Specifieke theorie bijvoorbeeld over soorten groepen, groepscohesie en groepdoelen is te vinden bij opdrachten in dit boek en daar wordt dan ook regelmatig naar verwezen. De opdrachten in dit boek zijn kort en kunnen ingezet worden bij de start of tijdens een training, een workshop of een lezing. De opdrachten staan gegroepeerd naar fasen in de groep. In de werkfase is een onderverdeling gemaakt naar thema. Bij iedere opdracht vind je praktische informatie over het doel, het thema, de geschatte duur van de activiteit, werkvorm, benodigdheden en het aantal deelnemers. 9

7 inleiding Bij het doel staat zowel een individueel als een groepsdoel genoemd. Het groepsdoel is een aanwijzing voor de trainer over de manier waarop de betreffende activiteit kan bijdragen aan het groepsproces. Overal waar staat aangegeven dat de opdracht in tweetallen kan worden gedaan, kan dat natuurlijk ook in drietallen of in de groep, waarbij ieder groepslid zijn of haar opdracht toelicht. Die keuze is aan jou. De meeste activiteiten vragen weinig voorbereiding. Ze zijn erop gericht dat deelnemers putten uit eigen ervaringen en hierover aan elkaar vertellen. Bij enkele opdrachten wordt deelnemers gevraagd om iets op te schrijven of te tekenen. Een pak met A4-papier en potloden of pennen volstaan. Bij een aantal opdrachten is er voorbereiding van de trainer nodig, bijvoorbeeld door een set kaarten aan te schaffen of zelf te maken (zie ook de laatste paragraaf van deze inleiding). Bij een aantal opdrachten staan voorgedrukte schema s of afbeeldingen. Deze afbeeldingen zijn nodig om de opdracht te kunnen uitvoeren. Ze zijn terug te vinden in de werkset kaarten die bij dit boek hoort. De kaarten kunnen gemakkelijk gekopieerd worden en de kopieën kunnen worden uitgedeeld aan de deelnemers. De opdrachten waar een kaart bij hoort, zijn aangegeven met een *. hoe dit boek te gebruiken? Dit boek kun je gebruiken als inspiratie. Blader het door en zoek de werkvormen die passen bij de groepsfase, de inhoud en het proces van jouw groep. Je kunt ook de fase-indeling van het groepsproces in dit boek volgen: startfase, werkfase en afsluiting. In de werkfase is een onderverdeling gemaakt naar thema, zoals omgeving, identiteit, afscheid en samenwerken. Hieruit kun je het thema zoeken dat het meest geschikt lijkt voor jouw groep. Bij iedere opdracht staat een toelichting met achtergrondinformatie over de betreffende opdracht, bijvoorbeeld over groepsprocessen of een stukje dat gebruikt kan worden bij de introductie van de activiteit aan de deelnemers. Je kunt deze gebruiken in de groep als opstap naar de opdracht of voor je eigen informatie. Bij de meeste opdrachten staan tips of suggesties voor variaties of vervolg op de opdrachten. Ook wordt er verwezen naar aansluitende opdrachten. Deze kunnen gebruikt worden als je wat langere tijd met een activiteit bezig wilt zijn. Als je met opdrachten werkt waarvoor een gekopieerde afbeelding nodig is uit de werkset kaarten, zul je die van tevoren moeten kopiëren. Bij sommige onderdelen, zoals bij opdracht 23, 26 en 37 kun je meerdere kopieën per deelnemer maken. De deelnemer heeft dan voldoende kopieën om mee te werken en meer keuzemogelijkheden. Tip Mijn belangrijkste tip voor het gebruik van dit boek is om je te laten verrassen en die opdrachten te zoeken die je aanspreken, deze te combineren met je eigen expertise als trainer en te gebruiken in de groep. 10

8 inleiding welke materialen zijn geschikt? De meeste activiteiten zijn verbaal, korte gesprekjes tussen twee of meer deelnemers. In sommige activiteiten wordt gewerkt met een schrijfopdracht of wordt er gebruikgemaakt van kaarten of projectiemateriaal. In enkele opdrachten kan gebruikgemaakt worden van potloden en tijdschriften of kan de trainer zelf kaarten maken of een voorbedrukt vel gebruiken, gekopieerd uit de set kaarten van dit boek. Dit staat aangegeven in de betreffende opdracht. Veelal volstaat een stapel A4-papier en pennen. Een aantal mogelijkheden voor materialen zijn: A4-papier, wit en gekleurd; potlood en pennen; set ansichtkaarten met landschappen, steden, schilderijen, kunstwerken en mensen; set kaarten met afbeeldingen uit tijdschriften; set tarotkaarten A.E. Waite (zie opdracht 30); doos met kleine voorwerpen die kunnen dienen als projectiemateriaal. Vul de doos met uiteenlopende voorwerpen als schelpen, beeldjes, poppetjes, kurken, een kastanje, kunstbloemen, een schaakstuk, veertjes, stenen, stukjes metaal, een lampje, belletje, een muntstuk, een spiegeltje, houtjes, metalen onderdeeltjes, stukjes bont, een lege glazen pot, een gloeilamp, een bijzonder bakje of doosje enzovoort. 11