Sonaronderzoek naar het visbestand in het Netekanaal in het Vlaamse Gewest. zomer 2010.

Transcriptie

1 Sonaronderzoek naar het visbestand in het Netekanaal in het Vlaamse Gewest. zomer Project VA2010_22 Opgesteld in opdracht van: Agentschap voor Natuur en Bos door: Kemper Jan H. & H. Vis

2 Statuspagina Titel: Sonaronderzoek naar het visbestand in het Netekanaal in het Vlaamse Gewest. Zomer Samenstelling: VisAdvies BV Adres: Twentehaven PT NIEUWEGEIN Telefoon: Homepage: Opdrachtgever: Agentschap voor Natuur en Bos Auteur(s): Kemper Jan H. & H. Vis adres: info@visadvies.nl Eindverantwoording Kemper Jan H Aantal pagina s: 7 Trefwoorden: Biomassaschatting, sonaronderzoek Projectnummer: VA2010_22 Datum: november 2010 Versie: definitief Bibliografische referentie Kemper Jan H. & H. Vis, Sonaronderzoek naar het visbestand in het Netekanaal in het Vlaamse Gewest. zomer VisAdvies BV, Nieuwegein. Projectnummer VA2010_22, 7 pag. VisAdvies BV Copyright: 2010 VisAdvies BV Behoudens wettelijke uitzonderingen mag niets uit dit document worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaargemaakt, in enige vorm of op enige wijze hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van VisAdvies BV.

3 Inhoudsopgave Samenvatting 1 Inleiding Proefgebied Doelstelling Onderzoeksopzet Materiaal en Methode Sonarbemonstering Techniek Statistische betrouwbaarheid Inzet van sonar Bespreking resultaten Vissoortsamenstelling Visdichtheid (-biomassa) Literatuur... 7 VisAdvies BV

4 Samenvatting In december 2009 is de visstand in het Netekanaal onderzocht met behulp van sonarapparatuur ondersteund met een kuilvisserij en elektrovisserij. De totale visbiomassa werd geschat op ca 21 kg/ha. De biomassa was lager dan verwacht. Dit was mogelijk het gevolg van de periode (winter) waarin het onderzoek is uitgevoerd. Daarom is besloten het sonaronderzoek in de zomer te herhalen. 1 Inleiding De visbiomassa is in de zomer van 2010 geschat op gemiddeld 35 kg/ha en blijft hiermee laag in vergelijking tot andere wateren. De visdichtheid (aantal/ha) lag aanzienlijk hoger dan in de winter en is goed te verklaren aan de hand van de aanwezigheid van de 0+ populatie. Van deze vissen zal in het najaar en de winter een aanzienlijke hoeveelheid weer verdwijnen door natuurlijke sterfte en predatie. In 2001 is een monitoringmeetnet voor de visstand van de Vlaamse oppervlaktewaters van start gegaan. Dit visstandonderzoek wordt uitgevoerd door het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO). De bedoeling is de kwaliteit van de visstand te onderzoeken om aldus ook een beeld te verkrijgen van de ecologische waterkwaliteit. De gegevens worden in een databank (VIS) ingevoerd ( Dit meetnet omvat ca. 900 meetpunten waarvan een 300- tal op kanalen. De kanalen worden met een periodiciteit van 5 à 7 jaar bemonsterd. Zo is ook het Netekanaal bemonsterd. De resultaten van het vismeetnet geven een inzicht in de kwalitatieve samenstelling van het visbestand, maar doen echter geen uitspraak over biomassa. In december 2009 is door VisAdvies en Visserijservice Nederland een visstandonderzoek uitgevoerd met behulp van kuilvisserij en Sonar survey (Kemper, 2010b). De totale biomassa in het kanaal werd geschat op ca 21 kg/ha. Dit was beneden de verwachting. Een verklaring hiervoor kan de periode zijn waarin het onderzoek is uitgevoerd. In het najaar scholen vissen bijeen in winterconcentraties, die ook bij een intensieve sonar survey over het hoofd kunnen worden gezien. De zomer is dan ook de meest aangewezen periode waarin sonarbepalingen worden uitgevoerd, omdat vissen dan het meest homogeen zijn verdeeld over het proefgebied. Het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) heeft VisAdvies daarom verzocht een aanvullend sonaronderzoek uit te voeren in de zomer, gebruikmakend van de visserijgegevens uit Proefgebied Het Netekanaal verbindt het Albertkanaal bij Viersel met het bevaarbare deel van de Nete, stroomafwaarts van Lier bij Duffel, die even verderop in de Rupel uitmondt, de verbindingsweg naar de Schelde. De lengte van het Netekanaal bedraagt ongeveer 15 km en de oppervlakte 64 ha; de gemiddelde diepte bedraagt ongeveer 4 meter en de breedte 35 meter. Aan het begin en het einde van het kanaal bevindt zich een sluis; zodat er één kanaalpand in het Netekanaal kan worden onderscheiden. De sonaropnamen zijn uitgevoerd in de nacht van 18 september VisAdvies BV - 1 -

5 figuur 1.1 Netekanaal. 1.2 Doelstelling Het doel van het visstandonderzoek is: Het doel van het visstandonderzoek is: Schatting van de aanwezige visstand in kg en aantal per hectare. 1.3 Onderzoeksopzet Voor het onderzoek sonaronderzoek uitgevoerd in september Als basis voor de vissoortsamenstelling in het Netekanaal is uitgegaan van de samenstelling zoals deze voor het onderzoek in december 2009 is vastgesteld. VisAdvies BV - 2 -

6 2 Materiaal en Methode De visdichtheid en biomassa is bepaald aan de hand van een sonarbemonstering Hoewel met de sonar geen vissoorten kunnen worden geïdentificeerd is de techniek efficiënt in het bepalen van de totale visbiomassa in grote gebieden. Met behulp van de resultaten van de visstandbemonstering in 2009, is naast de visdichtheid, ook een schatting gemaakt van de visbiomassa (kg/ha) per vissoort. 2.1 Sonarbemonstering Techniek Met behulp van sonarapparatuur wordt de visdichtheid (n/1000 m 3 en n/hectare) van alle pelagische vissen bepaald in waterarealen, die dieper zijn dan 2 m. Voor de berekening van dichtheid per volume eenheid naar dichtheid per hectare wordt uitgegaan van de gemiddelde diepte over het desbetreffende traject. Verder geeft de methode inzicht in de verdeling over de verschillende lengteklassen (Kemper en Raat, 1997). Aan de hand van dit laatste kan ook een schatting worden gemaakt van de biomassa in het proefgebied (kg/ha). Van elke vis, waarvan de lengte is bepaald met de sonar, wordt dan het gewicht berekend aan de hand van een algemene lengte/gewichtrelatie voor vis. Gewicht = 0, x (10 x Lengte) Van al deze gewichten wordt het gemiddelde bepaald. De biomassa wordt uiteindelijk berekend door het gemiddelde gewicht te vermenigvuldigen met het aantal vissen dat per hectare is aangetroffen. Om inzicht te krijgen in de vissoortsamenstelling is een kwalitatieve visserij uitgevoerd, die representatief is voor het totale onderzoeksgebied. Deze is uitgevoerd in december Om een schatting te maken van de omvang van de visstand is een "mobile-survey" uitgevoerd. De geluidsbron (transducer) is dusdanig geconstrueerd dat de geluidsgolf zich binnen een nauwe bundel (6,5 ) voortplant, vergelijkbaar met een lichtbundel van een zaklantaarn. De geluidsbundel wordt vanaf de punt van een boot, langs tevoren vastgestelde transecten, door het water gestuurd. Om de uitgezette route goed te kunnen volgen, is gebruik gemaakt van een op GPS gebaseerd navigatiesysteem. In ondiep water wordt de geluidsbundel horizontaal georiënteerd om een zo groot mogelijk volume te bestrijken. Het bereik van de geluidsbundel in 4 à 5 meter diep water is ca 20 meter. Voorbij deze afstand raakt de uitwaaierende geluidsbundel het oppervlak en/of de bodem waarna de echo s van het geluid raken verstoord. Het onderzoek is s nachts uitgevoerd, omdat in deze periode de vis de meest homogene verdeling heeft Statistische betrouwbaarheid Een belangrijk aspect bij de uitvoering van een kwantitatieve bemonstering van de visstand is de betrouwbaarheid van de gegevens. Voor de bepaling van de betrouwbaarheid van de waarnemingen wordt het 95% betrouwbaarheidsinterval (B.I.) rond het gemiddelde bepaald volgens: VisAdvies BV - 3 -

7 -2,021 x σ µ +2,021 x σ n n waarbij: σ: standaarddeviatie n: steekproefgrootte µ: gemiddelde In andere woorden: We kunnen met 95% zekerheid stellen dat het gemiddelde binnen het interval zit. Een voorwaarde voor de berekening van het 95% betrouwbaarheidsinterval is dat de steekproef afkomstig is uit een Normaal (Gauss) verdeelde populatie. Dit is in de regel niet het geval bij het steekproefsgewijs bemonsteren van de visstand, als gevolg van schoolvorming. Om toch aan de voorwaarde te kunnen voldoen worden de resultaten van alle afzonderlijke transecten, ingedeeld in groepen. Van deze groepen wordt vervolgens het gemiddelde berekend, resulterend in een nieuwe dataset van gemiddelden. Deze gemiddelden zijn nu per definitie Normaal verdeeld (Centrale Limietstelling). Het betrouwbaarheidsinterval bij met sonar bepaalde visbiomassa ligt over het algemeen bij de 25% rond het gemiddelde. De marges rond het gemiddelde bij een conventionele visserij ligt in de grootte orde van meer dan 100%. Dit wordt in het bijzonder bepaald door de steekproefgrootte (n). Binnen één, qua visstand homogeen geacht gebied, worden zelden meer dan 10 afzonderlijke bepalingen (kuiltrekken) verricht, terwijl met de sonar de steekproefgrootte groter dan 100 is Inzet van sonar Het kanaal is steekproefsgewijs bemonsterd, waarbij afwisselend 1. langs de linkeroever Dicht bij de kant Ver van de kant, 2. langs de rechteroever Dicht bij de kant en Ver van de kant, wordt bevaren. Op deze wijze is steeds 25% van een segment bemonsterd, zodat een zo goed mogelijk beeld wordt verkregen van de aanwezigheid van vis. De totale lengte van het Netekanaal is op deze wijze in kaart gebracht. figuur 2.1 Routeplanning van de sonarbemonstering door het proefgebied VisAdvies BV - 4 -

8 3 Bespreking resultaten 3.1 Vissoortsamenstelling In figuur 3.1, is de vissoortsamenstelling weergegeven zoals deze representatief wordt geacht voor het totale kanaal. Het accent van de vissoortsamenstelling van figuur 3.1. is bepaald door de kuilvisserij van december 2009, omdat deze het meest representatief wordt geacht voor de pelagische visstand. Daarnaast zijn gegevens van eerdere visserijen en uitzettingen meegenomen en heeft geleid tot de uiteindelijke vissoortsamenstelling. Nadere details zijn te vinden in het hoofdrapport (Kemper, 2010b). Aandeel in de totale visstand (kg) 0% 10% 20% 30% 40% figuur 3.1 Alver Baars Blankvoorn Brasem Giebel Karper Paling Pos Ruisvoorn Serpeling Snoekbaars Spiering Winde Zonnebaars 0,07% 0,07% 1,99% 0,74% 0,74% 0,04% 0,37% 3,68% 2,03% 7,37% 7,37% 9,21% 29,48% 36,85% Vissoortsamenstelling op basis van gewicht, zoals deze representatief wordt geacht voor het Netekanaal (Kemper, 2010b) Visdichtheid (-biomassa) De visbiomassa ten tijde van het onderzoek in september 2010 is geschat op 33 kgper hectare. Het betrouwbaarheidsinterval rond het gemiddelde is ca 25%, zodat met 95% zekerheid kan worden gesteld dat de gemiddelde visbiomassa in het kanaal tussen de 28 en 45 kg/ha zal liggen. De visdichtheid werd in de zomer geschat op ca individuen per hectare. Naast de gemiddelde voor het totale kanaal is een overzicht gegeven van het verloop van de biomassa en dichtheid van west naar oost (richting Lier Viersel). Het totale VisAdvies BV - 5 -

9 traject van 14 km is daarbij verdeeld in 26 deeltrajecten. Het betrouwbaarheidinterval is gebaseerd op deze deeltrajecten. 200 Biomassa (kg/ha) Lier Afstand (km) Viersel Aantal (#/ha) Lier Afstand (km) Viersel 40 Gewicht (gr) Lier Afstand (km) Viersel figuur 3.2 Verloop biomassa (boven), de visdichtheid (midden) en gemiddelde gewicht per vis (onder) in het Netekanaal In de winter van 2009/2010 werd de biomassa in het kanaal geschat op ca 21 kg/ha. Zoals in de inleiding reeds is genoemd, is het verschil wellicht te verklaren aan de hand van de onderzoeksperiode. Vis kan in de winter in zeer hoge concentraties voorkomen. Duizenden kilo s per hectare zijn daarbij geen uitzondering. Het gevolg voor de schatting, als winterconcentraties worden gemist tijdens het onderzoek is evident. Bovendien vertoont de visbiomassa een jaarlijkse cyclus. Vanaf de paaiperiode neemt de visbiomassa toe als gevolg van de aanwas van nieuwe individuen. Deze toename zet door als gevolg van de groei van de jonge vis. Tegelijkertijd treedt onder deze groep uitval op als gevolg van natuurlijke sterfte en predatie door roofvis en vogels. De toename in biomassa heeft zijn hoogtepunt in de zomer waarna er een VisAdvies BV - 6 -

10 afname optreedt doordat de groei nagenoeg stopt en uitval van vis doorzet. Dit is ook duidelijk te zien aan de visdichtheid die in het recente in de zomer van 2010 (3 600 vissen/ha) ca. een factor 3 hoger wordt geschat dan in de winter van 2009/2010 (1 300 vissen/ha). Uit de sonar opnamen kan bovendien worden opgemaakt dat de hogere dichtheid in hoofdzaak wordt bepaald door 0+ vis. 4 Literatuur De visbiomassa, zoals deze is geschat voor de zomer van 2010, is hoger dan de schatting voor de winter 2009/2010. Niettemin blijft de visbiomassa laag in vergelijking met andere referentie wateren (Kemper, 2010a). Kemper Jan H. & A.J.P. Raat, Hydroacoustic assessment of the fish stock in Theodorushaven, a small Dutch harbour. Fisheries Management & Ecology 1997, 4, Kemper Jan H., 2010a. Onderzoek naar het visbestand in het Albertkanaal in het Vlaamse Gewest.. VisAdvies BV & Visserijservice Nederland, Nieuwegein. Projectnummer VA2009_47, 29 pag. Kemper Jan H., 2010b. Onderzoek naar het visbestand in het Netekanaal in het Vlaamse Gewest. VisAdvies BV & Visserijservice Nederland, Nieuwegein. Projectnummer VA2009_48, 21 pag. Klein Breteler, J.G.P., G.A.J. de Laak, Lengte-gewicht relaties Nederlandse vissoorten. Deelrapport 1. Organisatie ter Verbetering van de Binnenvisserij, Nieuwegein. OVB rapportnummer: OND00074, 12 p. VisAdvies BV - 7 -

11 Twentehaven PT Nieuwegein t e. info@visadvies.nl K.V.K ; ABN-AMRO: Aansprakelijkheid: VisAdvies BV, noch haar aandeelhouders, vertegenwoordigers of werknemers, zijn aansprakelijk voor enige directe, indirecte, incidentele of gevolgschade dan wel boetes of andere vormen van schade en kosten die het gevolg zijn van of voortvloeien uit het gebruik van het advies van VisAdvies BV door opdrachtgever of voortvloeien uit toepassingen door opdrachtgever of derden van de resultaten van werkzaamheden of andere gegevens verkregen van VisAdvies BV. Opdrachtgever vrijwaart VisAdvies BV voor alle aanspraken van derden en de door VisAdvies BV daarmee te maken kosten (inclusief juridische bijstand) indien de aanspraken op enigerlei wijze verband houden met de voor de opdrachtgever door VisAdvies BV verrichtte werkzaamheden. Niettegenstaande het voorgaande is elke aansprakelijkheid van VisAdvies BV uit hoofde van de overeenkomst van opdracht tussen VisAdvies BV en opdrachtgever beperkt tot het bedrag dat in het betreffende geval onder de beroepsaansprakelijkheidsverzekering van VisAdvies BV wordt uitbetaald, vermeerderd met het bedrag van het eigen risico dat volgens de verzekering ten laste komt van VisAdvies BV. Indien geen uitkering mocht plaatsvinden krachtens genoemde verzekering, om welke reden ook, is de aansprakelijkheid van VisAdvies BV beperkt tot [twee keer] het bedrag dat door VisAdvies BV in verband met de betreffende opdracht in rekening is gebracht [en tijdig is voldaan in de twaalf maanden voorafgaande aan het moment waarop de gebeurtenis die tot de aansprakelijkheid aanleiding gaf plaatsvond,] met een maximumaansprakelijkheid van [ ] VisAdvies BV - 8 -