Demethylerende medicatie bij myelodysplastisch syndroom

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Demethylerende medicatie bij myelodysplastisch syndroom"

Transcriptie

1 Stand van zaken Demethylerende medicatie bij myelodysplastisch syndroom Epigenetica als target voor therapie Martijn L. Manson, Ellen J.B. Derissen, Pierre W. Wijermans, Jan H.M. Schellens en Jos H. Beijnen Het myelodysplastisch syndroom is een stoornis in de hematopoëse, geassocieerd met anemie en een verhoogd risico op infecties, bloedingen en de ontwikkeling naar acute myeloïde leukemie. De aandoening komt vooral op latere leeftijd voor. Tot voor kort was allogene stamceltransplantatie de enige die langdurige remissie gaf. Bij ouderen is men echter terughoudend met deze therapie. De toenemende aandacht voor de rol van epigenetische veranderingen bij het ontstaan van maligniteiten heeft geleid tot hernieuwde ontdekking van de cytidine-analoga azacitidine en decitabine. In lage dosering remmen deze middelen namelijk de methylering van DNA. Beide middelen zijn effectief gebleken bij de van patiënten met myelodysplastisch syndroom, hebben een geringe toxiciteit en worden ook door oudere patiënten relatief goed verdragen. De positieve resultaten met azacitidine en decitabine hebben aangetoond dat ingrijpen in het epigenetische proces nieuwe mogelijkheden voor antineoplastische biedt. Universiteit Utrecht, dept. Farmaceutische Wetenschappen, Utrecht. M.L. Manson, masterstudent farmacie. Slotervaartziekenhuis en Nederlands Kanker Instituut-Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis, Amsterdam. Afd. Apotheek: drs. E.J.B. Derissen, apothekeronderzoeker; prof.dr. J.H. Beijnen, ziekenhuisapotheker en klinisch farmacoloog (tevens: Universiteit Utrecht, dept. Farmaceutische Wetenschappen, afd. Geneesmiddelentoxicologie, Utrecht). Nederlands Kanker Instituut-Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis, afd. Klinische Farmacologie en Experimentele Therapie, Amsterdam. Prof.dr. J.H.M. Schellens, internist-oncoloog en klinisch farmacoloog (tevens: Universiteit Utrecht, dept. Farmaceutische Wetenschappen, afd. Geneesmiddelentoxicologie, Utrecht). HagaZiekenhuis, afd. Hematologie, Den Haag. Dr. P.W. Wijermans, internist-hematoloog. Contactpersoon: Drs. E.J.B. Derissen Kanker werd traditioneel beschouwd als een genetische aandoening. Tegenwoordig is echter bekend dat, naast genetische veranderingen, ook epigenetische veranderingen betrokken zijn bij het ontstaan en de progressie van kanker. Waar genetica informatie geeft over het DNA, kan epigenetica gedefinieerd worden als de studie naar veranderingen in genexpressie, zónder dat hierbij veranderingen in de DNA-sequentie optreden. Epigenetische processen zijn bijvoorbeeld DNA-methylering en acetylering van histonen (de eiwitten waaromheen het DNA is gewikkeld). Deze methylering en acetylering bepaalt mede of een DNA-sequentie wel of niet tot expressie komt. 1,2 Methylering van DNA Methylering van het DNA vindt voornamelijk plaats in de CpG-eilanden. Dit zijn locaties in het DNA waar meerdere cytidine- en guanosinenucleotides elkaar opvolgen. Het enzym DNA-methyltransferase transporteert een methylgroep, afkomstig van S-adenosyl-Lmethionine, naar een cytidine nucleotide in een CpGeiland. Dit resulteert in de methylering van cytidine tot 5-methylcytidine (figuur). 3 Bij kanker is veelal sprake van een gewijzigde DNAmethylering. Zo is voor verscheidene tumorsuppressorgenen hypermethylering van de promotorregio beschreven (het DNA-gebied waar de transcriptie begint). Als gevolg van deze hypermethylering is het betreffende gen NED TIJDSCHR GENEESKD. 2011;155:A3167 1

2 minder toegankelijk voor transcriptiefactoren, wat kan resulteren in suppressie van de gentranscriptie. Het epigenetisch stilleggen van tumorsuppressorgenen door hypermethylering van de promotorregio wordt beschouwd als een belangrijke stap in de ontwikkeling van kanker. 1,4 Het is duidelijk dat DNA-methylering niet op zichzelf staat maar nauw is verweven met andere epigenetische processen, zoals modificaties van de histonen. 3 Demethylerende medicatie: azacitidine en decitabine De afwijkende DNA-methylering betrokken bij het ontstaan van kanker vormt een interessant aangrijpingspunt voor farmacotherapie. De cytidine-analoga azacitidine (5-azacytidine) en decitabine (5-aza-2 -deoxycytidine) (zie ook de figuur) zijn oorspronkelijk ontwikkeld als cytotoxische geneesmiddelen (behorend tot de groep van de pyrimidine-antagonisten). Bij toeval werd ontdekt dat deze geneesmiddelen in lage dosering in staat zijn het DNA te demethyleren door remming van DNAmethyltransferase. 5 Na opname in de cel worden azacitidine en decitabine allereerst gefosforyleerd. Decitabine wordt vervolgens ingebouwd in het DNA, terwijl azacitidine voornamelijk wordt ingebouwd in het RNA en er slechts een kleine fractie beschikbaar komt voor inbouw in het DNA. Inbouw in het DNA resulteert in de vorming van verbindingen (adducten genoemd) tussen het DNA en DNAmethyltransferase. Bij blootstelling aan hoge doseringen van azacitidine of decitabine is het DNA niet in staat zich te herstellen en vindt celdood plaats. Bij blootstelling aan lage doseringen zal de DNA-synthese worden hervat in afwezigheid van DNA-methyltransferase, waardoor oncogene hypermethylering niet langer plaatsvindt. Op deze wijze kunnen azacitidine en decitabine, in lage dosering, zorgen voor reactivatie van tumorsuppressorgenen die eerder als gevolg van hypermethylering waren stilgelegd. Reactivatie van celcyclus-regulerende genen zal op zijn beurt leiden tot adequate differentiatie en gecontroleerde proliferatie van de dochtercellen (in tegenstelling tot de ongecontroleerde proliferatie bij kankercellen). 6 Myelodysplastisch syndroom Azacitidine en decitabine zijn effectief gebleken in de van het myelodysplastisch syndroom, een stoornis waarbij de hematopoëse is ontregeld. Het ziektebeeld ontstaat door een afwijking van de hematopoëtische stamcel en is te beschouwen als een maligne aandoening. 7 Het myelodysplastisch syndroom presenteert zich voornamelijk op latere leeftijd (> 50 jaar). De jaarlijkse incidentie ligt voor de algehele populatie rond 3 per personen, en deze is bij een leeftijd > 70 jaar 20 per personen. 8 Door de verstoorde hematopoëse is de aanmaak van erytrocyten, granulocyten of trombocyten afwijkend in zowel kwantitatieve als kwalitatieve zin. Dit kan aanleiding geven tot een sterk verminderde kwaliteit van leven als gevolg van anemie, een verhoogd risico op levensbedreigende infecties en bloedingen. Bovendien kan de aandoening zich ontwikkelen tot een acute myeloïde leukemie (AML). 7 Het klinische beloop van myelodysplastisch syndroom is echter sterk wisselend. Classificatie Een duidelijk classificatiesysteem voor deze heterogene groep hematopoëtische aandoeningen methylering medicatie cytidine 5-methylcytidine azacitidine decitabine FIGUUR 1 Verschillen in molecuulstructuur tussen het natuurlijk voorkomende nucleoside cytidine en de demethylerende medicatie bij myelodysplastisch syndroom: azacitidine en decitabine. Tijdens het proces van DNA-methylering wordt door het enzym DNA-methyltransferase een methylgroep van S-adenosyl-Lmethionine getransporteerd naar een cytidinemolecuul en ontstaat 5-methylcytidine. 2 NED TIJDSCHR GENEESKD. 2011;155:A3167

3 is essentieel. In het verleden werd het French-American-British (FAB)-classificatiesysteem gehanteerd. Inmiddels heeft de WHO dit aangepast en een nieuw classificatiesysteem opgesteld. 9 De kans dat een myelodysplastisch syndroom zich ontwikkelt tot AML hangt sterk af van onder meer het type myelodysplastisch syndroom. Om een inschatting te maken van het risico tot ontwikkeling van AML en de kans op overleving, wordt het International prognostic scoring system (IPSS) gehanteerd. Dit systeem is gebaseerd op het percentage blasten in het beenmerg, de cytogenetische afwijkingen in de hematopoëtische stamcel en het aantal cellijnen dat is aangedaan. 10 In het nieuwe WHO classification-based prognostic scoring system (WPSS) is de laatste risicofactor (het aantal deficiënte cellijnen) vervangen door de transfusiebehoefte (tabel 1). 11 Daarnaast blijkt uit een recente studie dat de aanwezigheid van puntmutaties in bepaalde genen eveneens een belangrijk aanknopingspunt vormt voor het inschatten van de prognose. 12 Wellicht kunnen de bestaande prognostische scoringssystemen binnenkort met deze informatie worden uitgebreid. Behandeling van myelodysplastisch syndroom De van patiënten met een milde vorm van myelodysplastisch syndroom is meestal gericht op symptoombestrijding en omvat transfusie met bloed of bloedproducten, toediening van groeifactoren, zoals erytropoëtine of granulocyt-koloniestimulerende factor (G-CSF), en antibiotica ter bestrijding van infecties. Patiënten met een ernstige vorm van myelodysplastisch syndroom ondergaan een meer agressieve. Die kan bestaan uit lage dosis chemotherapie of intensieve chemotherapie gevolgd door een allogene of autologe stamceltransplantatie. 13 Tot voor kort was stamceltransplantatie de enige die tot langdurige remissie en genezing kon leiden. Bij ouderen is men echter terughoudend met deze therapie, onder meer vanwege de aanzienlijke sgerelateerde morbiditeit en mortaliteit (39% na 1 jaar) en de vaak bestaande comorbiditeit. Toch is ook hier de leeftijdsgrens aan het verschuiven. 7,14 Gedurende het laatste decennium zijn er nieuwe en beschikbaar gekomen voor het myelodysplastisch syndroom. Zo hebben klinische studies met lenalidomide veelbelovende resultaten opgeleverd bij patiënten met een laag risicoprofiel en een deletie van een deel van chromosoom 5, de del(5q)-mutatie. 15 In de Verenigde Staten zijn zowel azacitidine als decitabine geregistreerd voor de van patiënten met myelodysplastisch syndroom. In de Europese Unie is alleen azacitidine sinds 2008 geregistreerd voor deze indicatie. 5,14,16 Klinische studies naar effectiviteit van demethylerende medicatie Tabel 2 geeft een overzicht van de klinische fase III-studies die hebben geleid tot registratie van de actuele behandelregimes. In deze studies werden azacitidine en decitabine voornamelijk vergeleken met de reguliere, palliatieve bestaande uit transfusies van bloed of bloedproducten, toediening van groeifactoren en antibiotica Een uitzondering hierop is de studie waarin azacitidine, behalve met palliatieve, ook vergeleken werd met laaggedoseerd cytarabine en intensieve chemotherapie, de 3 voorkeursen bij hoogrisico-myelodysplastisch syndroom. 17 Bij circa 50% van de patiënten trad een verbetering van de hematologische parameters op en bij 10-20% was er een complete respons Om een uitspraak te kunnen doen over het effect van met azacitidine respectievelijk decitabine op de overleving, werd een meta-analyse uitgevoerd met de resultaten van 4 fase III-studies, die in totaal 952 patiënten omvatten. Hieruit bleek een significante verbetering van met demethylerende stoffen op zowel de algehele overleving (hazardratio (HR): 0,72; 95%-BI: 0,60-0,85) als de tijd tot transformatie naar AML of overlijden (HR: 0,69; 95%-BI: 0,58-0,82). Uit een subgroepanalyse bleek echter alleen azacitidine een significant positief effect te hebben op deze parameters. 16 Een mogelijke verklaring is het verschil in het aantal behan- TABEL 1 Prognostisch scoringssysteem gebaseerd op de WHOclassificatie voor het myelodysplastisch syndroom en gebruikt voor de bepaling van risicogroepen 11 variabele prognostische score* WHO-categorie RA; RARS; 5q- RCMD; RCMD-RS RAEB-1 RAEB-2 karyotype goed intermediair slecht transfusiebehoefte geen regelmatig RA = refractaire anemie; RARS = refractaire anemie met ringsideroblasten; 5q- = myelodysplastisch syndroom met een geïsoleerde del(5q) cytogenetische afwijking en minder dan 5% blasten; RCMD = refractaire cytopenie met multilineage dysplasie; RCMD-RS = refractaire cytopenie met multilineage dysplasie en ringsideroblasten; RAEB = refractaire anemie met overmaat van blasten. *Prognostische risicogroepen worden gedefinieerd op basis van de totale score: heel laag (score = 0); laag (score = 1); gemiddeld (score = 2); hoog (score = 3-4); heel hoog (score = 5-6). Typering karyotype: goed = normaal karyotype, chromosomale afwijkingen: dely, del(5q), del(20q); slecht = 3 chromosomale afwijkingen of afwijking op chromosoom 7; intermediair = alle andere afwijkingen. Transfusiebehoefte is gedefinieerd als tenminste 1 transfusie van erytrocyten elke 8 weken over een periode van 4 mnd. NED TIJDSCHR GENEESKD. 2011;155:A3167 3

4 TABEL 2 Klinische fase III-studies naar de effectiviteit van decitabine en azacitidine bij patiënten met myelodysplastisch syndroom studie n duur behandelcyclus; in w aantal cycli mediane overleving; in mnd* tijd tot AML; in mnd Kantarjian, decitabine 15 mg/m 2 i.v. 3 dagen ,0 12,1 8 (9) 7(8) elke 8 h 81 optimale ondersteunende 14,9 7,8 0 (0) 0 (0) Lübbert, decitabine 15 mg/m 2 i.v. 3 dagen ,1 8,8 16 (13) 7 (6) elke 8 h 114 optimale ondersteunende 8,5 6,1 0 (0) 0 (0) Fenaux, azacitidine 75 mg/m 2 /dag s.c ,5 (IQR: 9.9- ) 17,8 (IQR: 8,6-36,8) 30 (17) 21 (12) 179 conventioneel 15,0 (IQR: ) 11,5 (IQR: 4,9- ) 14 (8) 7 (4) 117 azacitidine 75 mg/m 2 /dag s.c ,1 (IQR: 10,5- ) 15,0 (IQR: 8,8-27,6) 14 (12) 18 (15) 105 optimale ondersteunende 11,5 (IQR: 5,7- ) 10,1 (IQR: 3,9-19,8) 1 (1) 4 (4) 45 azacitidine 75 mg/m 2 /dag s.c ,5 (IQR: 8,4-34,7) 15,0 (IQR: 7,3-25,5) 11 (24) 3 (7) 49 cytarabine 20 mg/m 2 /dag s.c ,3 (IQR: 4,9-25,8) 14,5 (IQR: 4,9-19,2) 4 (8) 2 (4) 14 dagen 17 azacitidine 75 mg/m 2 /dag s.c ,1 (IQR: 10,0- ) 23,1 (IQR: 6,4-25,4) 5 (29) 0 (0) 25 intensieve chemotherapie 15,7 (IQR: 8,2-24,1) 10,7 (IQR: 4,6-15,4) 9 (36) 1 (4) Silverman, azacitidine 75 mg/m 2 /dag s.c (95%-BI: 16-26)** 21 (95%-BI: 16-27) 10 (10) 1 (1) en optimale ondersteunende 14 (95%-BI: 12-14)** 12 (95%-BI: 8-15) 0 (0) 0 (0) 49 azacitidine 75 mg/m 2 /dag s.c. 4 3 (6) 2 (4) CR (%) PR (%) AML = acute myeloïde leukemie; CR = complete respons; PR = partiële respons; IQR = interkwartielrange. *Mediane overleving berekend vanaf de start van de. Complete respons gedefinieerd als < 5% blasten in het beenmerg en normalisering van de perifere bloedwaarden. 22 Partiële respons gedefinieerd als 50% afname van het aantal blasten in het beenmerg, conform de gestandaardiseerde responscriteria. 22 Intensieve chemotherapie bestond uit cytarabine mg/m 2 /dag als continu infuus gedurende, gevolgd door 3 dagen daunorubicine mg/m 2 / dag i.v., idarubicine 9-12 mg/m 2 /dag i.v. of mitoxantron 8-12 mg/m 2 /dag. Deze groep werd met azacitidine behandeld nadat cross over had plaatsgevonden vanuit de groep met optimale ondersteunende. Eind van de follow-up. **Overleving gecorrigeerd voor cross over tussen beide behandelarmen. delcycli dat werd uitgevoerd: gemiddeld 3-4 cycli voor decitabine en 9 cycli voor azacitidine. In tegenstelling tot met conventionele chemotherapie treedt het effect van demethylerende middelen niet direct na toediening op. Het aantal behandelcycli tot het moment van responsevaluatie is dan ook van wezenlijk belang. Aanbevolen wordt de voort te zetten gedurende ten minste 6 maanden alvorens het effect te evalueren. 6,16 Daarnaast is remethylering een proces dat snel optreedt na het stoppen met demethylerende geneesmiddelen. Dit maakt toediening over een langere periode noodzakelijk. 16 Bijwerkingen De meest vóórkomende vormen van toxiciteit tijdens of na met azacitidine en decitabine waren cytopenieën (graad 3-4; dat wil zeggen ernstige neutropenie, trombocytopenie of anemie beoordeeld volgens de Common Toxicity Criteria), 23 hoewel een substantieel deel van deze cytopenieën moest worden toegeschreven aan progressie van de aandoening zelf. Andere vaak gerapporteerde bijwerkingen waren misselijkheid, braken en diarree en bij azacitidine ook reacties op de injectieplaats. 17,18 4 NED TIJDSCHR GENEESKD. 2011;155:A3167

5 Doseerregimes Voor azacitidine wordt een doseerschema aangehouden van 75 mg/m 2 per dag s.c. gedurende, met een scyclus van 4 weken. 17,19,20 Voor decitabine zijn inmiddels 2 regimes goedgekeurd door de Food and Drug Administration (FDA) van de Verenigde Staten. Als eerste een regime waarbij iedere 6 weken op de eerste 3 dagen elke 8 h decitabine 15 mg/m 2 i.v. wordt toegediend en een regime waarbij elke 4 weken op de eerste 5 dagen decitabine 20 mg/m 2 via continue infusie gedurende 1 h wordt toegediend. 18,21,24 Het belangrijkste voordeel van dit laatste regime is de kortere infusietijd. 24 Conclusie De uitgevoerde klinische studies met azacitidine en decitabine bij patiënten met myelodysplastisch syndroom hebben aangetoond dat met deze demethylerende middelen een positief effect heeft op de algehele overleving en de tijd tot transformatie naar AML. Bij circa 50% van de patiënten treedt een verbetering van de hematologische parameters op en 10-20% ondervindt een complete respons. De veiligheid van azacitidine en decitabine op de korte termijn lijkt acceptabel. Deze resultaten hebben geleid tot de registratie van azacitidine en decitabine in de Verenigde Staten. In Europa is alleen azacitidine geregistreerd voor de van myelodysplastisch syndroom. De veiligheid van demethylerende middelen op de langere termijn en het optimale doseerschema zijn nog niet volledig duidelijk, net als de mogelijkheden voor combinatietherapie met bijvoorbeeld een histondeacetylase-remmer. De positieve resultaten met azacitidine en decitabine hebben aangetoond dat ingrijpen in het epigenetische proces nieuwe mogelijkheden voor antineoplastische biedt. Belangenconflict: het instituut waar J.H.M. Schellens werkt ontving financiële ondersteuning voor advies van MSD en voor onderzoek van KWF en ZonMW. Financiële ondersteuning voor dit artikel: geen gemeld. Aanvaard op 20 juli 2011 Citeer als: Ned Tijdschr Geneeskd. 2011;155:A3167 Leerpunten Behalve voor de rol van genetische defecten is er toenemend aandacht voor de rol van disregulatie van epigenetische processen in het ontstaan van neoplasieën. Door in te grijpen in het epigenetische proces van afwijkende DNA-methylering kan ongecontroleerde proliferatie van cellen gestopt worden. Bij de van myelodysplastisch syndroom (een maligne ontsporing van hemopoëtische stamcellen) is al ervaring opgedaan met ingrijpen in de afwijkende DNA-methylering. De DNA-methyltransferase-remmers azacitidine en decitabine remmen in lage dosering de methylering van DNA en zijn effectief gebleken bij de van patiënten met het myelodysplastisch syndroom. De positieve resultaten met azacitidine en decitabine hebben aangetoond dat door ingrijpen in het epigenetische proces nieuwe antineoplastische en voorhanden zijn. > Meer op Literatuur 1 Esteller M. Epigenetics in cancer. N Engl J Med. 2008;358: Jones PA, Baylin SB. The epigenomics of cancer. Cell. 2007;128: McCabe MT, Brandes JC, Vertino PM. Cancer DNA methylation: molecular mechanisms and clinical implications. Clin Cancer Res. 2009;15: Jones PA, Baylin SB. The fundamental role of epigenetic events in cancer. Nat Rev Genet. 2002;3: Jones PA, Taylor SM. Cellular differentiation, cytidine analogs and DNA methylation. Cell. 1980;20: Issa JP, Kantarjian HM. Targeting DNA methylation. Clin Cancer Res. 2009;15: Tefferi A, Vardiman JW. Myelodysplastic syndromes. N Engl J Med. 2009;361: Rollison DE, Howlader N, Smith MT, et al. Epidemiology of myelodysplastic syndromes and chronic myeloproliferative disorders in the United States, , using data from the NAACCR and SEER programs. Blood. 2008;112: Vardiman JW, Thiele J, Arber DA, et al. The 2008 revision of the World Health Organization (WHO) classification of myeloid neoplasms and acute leukemia: rationale and important changes. Blood. 2009;114: Greenberg P, Cox C, LeBeau MM, et al. International scoring system for evaluating prognosis in myelodysplastic syndromes. Blood. 1997;89: Malcovati L, Germing U, Kuendgen A, et al. Time-dependent prognostic scoring system for predicting survival and leukemic evolution in myelodysplastic syndromes. J Clin Oncol. 2007;25: Bejar R, Stevenson K, Abdel-Wahab O, et al. Clinical effect of point mutations in myelodysplastic syndromes. N Engl J Med. 2011;364: De Witte T, Hagemeijer A, Suciu S, et al. Value of allogeneic versus autologous stem cell transplantation and chemotherapy in patients with myelodysplastic syndromes and secondary acute myeloid leukemia. Final results of a prospective randomized European Intergroup Trial. Haematologica. 2010;95: NED TIJDSCHR GENEESKD. 2011;155:A3167 5

6 14 Musolino C, Sant'antonio E, Penna G, et al. Epigenetic therapy in myelodysplastic syndromes. Eur J Haematol. 2010;84: List A, Dewald G, Bennett J, et al. Lenalidomide in the myelodysplastic syndrome with chromosome 5q deletion. N Engl J Med. 2006;355: Gurion R, Vidal L, Gafter-Gvili A, et al. 5-Azacitidine Prolongs overall Survival in Patients with Myelodysplastic Syndrome - a Systematic Review and Meta-Analysis. Haematologica. 2010;95: Fenaux P, Mufti GJ, Hellstrom-Lindberg E, et al. Efficacy of azacitidine compared with that of conventional care regimens in the treatment of higher-risk myelodysplastic syndromes: a randomised, open-label, phase III study. Lancet Oncol. 2009;10: Kantarjian H, Issa JP, Rosenfeld CS, et al. Decitabine improves patient outcomes in myelodysplastic syndromes: results of a phase III randomized study. Cancer. 2006;106: Silverman LR, Demakos EP, Peterson BL, et al. Randomized controlled trial of azacitidine in patients with the myelodysplastic syndrome: a study of the cancer and leukemia group B. J Clin Oncol. 2002;20: Silverman LR, McKenzie DR, Peterson BL, et al. Further analysis of trials with azacitidine in patients with myelodysplastic syndrome: studies 8421, 8921, and 9221 by the Cancer and Leukemia Group B. J Clin Oncol. 2006;24: Lübbert M, Suciu S, Baila L, et al. Low-Dose Decitabine Versus Best Supportive Care in Elderly Patients With Intermediate- or High-Risk Myelodysplastic Syndrome (MDS) Ineligible for Intensive Chemotherapy: Final Results of the Randomized Phase III Study of the European Organisation for Research and Treatment of Cancer Leukemia Group and the German MDS Study Group. J Clin Oncol. 2011;29: Cheson BD, Bennett JM, Kantarjian H, et al. Report of an international working group to standardize response criteria for myelodysplastic syndromes. Blood. 2000;96: Cancer Therapy Evaluation Program, Common Toxicity Criteria version 2.0. National Cancer Institute: Bethesda; Steensma DP, Baer MR, Slack JL, et al. Multicenter study of decitabine administered daily for 5 days every 4 weeks to adults with myelodysplastic syndromes: the alternative dosing for outpatient treatment (ADOPT) trial. J Clin Oncol. 2009;27: NED TIJDSCHR GENEESKD. 2011;155:A3167

Myelo-Dysplastisch Syndroom

Myelo-Dysplastisch Syndroom Myelo-Dysplastisch Syndroom 1938 Refractory anemia, Rhoades 1949 Chronic erythremic myelosis, Dameshek 1963 Smoldering acute leukemia, Rheingold 1973 Pre-leukemic syndrome, Saarni 1982 Myelodysplastic

Nadere informatie

Acute myeloïde leukemie. Dimitri A. Breems, MD, PhD Internist-Hematoloog Ziekenhuis Netwerk Antwerpen

Acute myeloïde leukemie. Dimitri A. Breems, MD, PhD Internist-Hematoloog Ziekenhuis Netwerk Antwerpen Acute myeloïde leukemie Dimitri A. Breems, MD, PhD Internist-Hematoloog Ziekenhuis Netwerk Antwerpen Normale bloedcelvorming Acute myeloïde leukemie (AML) Klonale proliferatie van immature hematopoëtische

Nadere informatie

De behandeling van MDS en AML met DNA-methyltransferaseremmers

De behandeling van MDS en AML met DNA-methyltransferaseremmers 4 De behandeling van MDS en AML met DNA-methyltransferaseremmers Treatment of MDS and AML with DNA methyltransferase inhibitors L.H. van der Helm, A.A. van de Loosdrecht, E. Vellenga en G. Huls Samenvatting

Nadere informatie

Myelodysplastisch syndroom

Myelodysplastisch syndroom Myelodysplastisch syndroom Dr. A.H.E. Herbers Hematoloog-Oncoloog 7 februari 2018 Myelodysplastisch syndroom Masterclass 7/2/18 Myelodysplastisch syndroom= MDS Opbouw presentatie: Meeste informatie is

Nadere informatie

MYELODYSPLASTISCH SYNDROOM. Wat is Myelodysplastisch Syndroom (MDS)?

MYELODYSPLASTISCH SYNDROOM. Wat is Myelodysplastisch Syndroom (MDS)? MYELODYSPLASTISCH SYNDROOM Wat is Myelodysplastisch Syndroom (MDS)? De benaming Myelodysplastisch Syndroom (MDS), ook wel myelodysplasie genoemd, staat voor een groep van beenmergstoornissen waarbij de

Nadere informatie

INFOBLAD MYELODYSPLASTISCH SYNDROOM (MDS)

INFOBLAD MYELODYSPLASTISCH SYNDROOM (MDS) INFOBLAD MYELODYSPLASTISCH SYNDROOM (MDS) Stichting Contactgroep Leukemie, najaar 2008 De Stichting Contactgroep Leukemie brengt (ex) leukemiepatiënten en hun naasten met lotgenoten in contact, informeert

Nadere informatie

Myelodysplastisch syndroom

Myelodysplastisch syndroom Inwendige geneeskunde Myelodysplastisch syndroom www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl INW022 / Myelodysplastisch syndroom / 20-07-2013 2 Myelodysplastisch

Nadere informatie

Epigenetics and Cancer

Epigenetics and Cancer Epigenetics and Cancer Hoe controle mechanismen van invloed zijn op tumor ontwikkeling. Riëtte Ruijten Driessen MANP, verpleegkundig specialist oncologie Laurentius ziekenhuis Inhoud Ontwikkeling epigenetica

Nadere informatie

Uw brief van Uw kenmerk Datum ---- ---- 29 mei 2009. Ons kenmerk Behandeld door Doorkiesnummer PAK/29056553 Dr. M.W. van der Linden (020) 797 80 07

Uw brief van Uw kenmerk Datum ---- ---- 29 mei 2009. Ons kenmerk Behandeld door Doorkiesnummer PAK/29056553 Dr. M.W. van der Linden (020) 797 80 07 Nederlandse Zorgautoriteit Mw. drs. C.C. van Beek MCM Postbus 3017 3502 GA Utrecht Uw brief van Uw kenmerk Datum ---- ---- 29 mei 2009 Ons kenmerk Behandeld door Doorkiesnummer PAK/29056553 Dr. M.W. van

Nadere informatie

Prognostische toepassing van flowcytometrie bij het myelodysplastisch syndroom

Prognostische toepassing van flowcytometrie bij het myelodysplastisch syndroom Workshop Flowcytometrie in MDS 5 september 2012 Prognostische toepassing van flowcytometrie bij het myelodysplastisch syndroom Canan Alhan VU Medisch Centrum Cancer Center Amsterdam Klinische prognostische

Nadere informatie

Myelodysplastisch syndroom

Myelodysplastisch syndroom Myelodysplastisch syndroom Regionale richtlijn IKW, Versie: 1.1 Laatst gewijzigd: 11-02-2002 Methodiek: Consensus based Verantwoording: Regionale tumorwerkgroep haemato-oncologie Inhoudsopgave Algemeen...1

Nadere informatie

Hoofdstuk1 : Wat is myelodysplastisch syndroom? Hoofdstuk2 : Incidentie van MDS? Hoofdstuk3: Oorzaken van MDS?

Hoofdstuk1 : Wat is myelodysplastisch syndroom? Hoofdstuk2 : Incidentie van MDS? Hoofdstuk3: Oorzaken van MDS? inhoud Hoofdstuk1 : Wat is myelodysplastisch syndroom? Hoofdstuk2 : Incidentie van MDS? Hoofdstuk3: Oorzaken van MDS? Hoofdstuk 4 : Wat zijn de symptomen van MDS? - anemie - trombopenie - neutropenie Hoofdstuk

Nadere informatie

Een patiente met acute leukemie Bloed en beenmerg Acute leukemie Chronische leukemie

Een patiente met acute leukemie Bloed en beenmerg Acute leukemie Chronische leukemie Thema: Leukemie Een patiente met acute leukemie Bloed en beenmerg Acute leukemie Chronische leukemie Prof.dr. Hanneke C. Kluin-Nelemans Afdeling Hematologie Samenstelling van onstolbaar gemaakt bloed Bloedcellen

Nadere informatie

Acute myeloïde leukemie. Annoek Broers 7e nascholing hematologie 20-03-2014

Acute myeloïde leukemie. Annoek Broers 7e nascholing hematologie 20-03-2014 Acute myeloïde leukemie Annoek Broers 7e nascholing hematologie 20-03-2014 Bloedcelvorming - hematopoiese selfrenewal Multilineage differentiation Acute myeloïde leukemie - AML Normaal beenmerg Bloedarmoede

Nadere informatie

Epoëtine +/- hematopoëtische groeifactoren bij myelodysplastische syndromen

Epoëtine +/- hematopoëtische groeifactoren bij myelodysplastische syndromen Epoëtine +/- hematopoëtische groeifactoren bij myelodysplastische syndromen Toelichting Mede op grond van internationale richtlijnen (Bowen et al., 2003) worden erytropoëse stimulerende groeifactoren (epoëtine-α,

Nadere informatie

HOVON 93 (Leukemie, AML) / acute myeloïde leukemie

HOVON 93 (Leukemie, AML) / acute myeloïde leukemie HOVON 93 (Leukemie, AML) / acute myeloïde leukemie Onderzoek naar een nieuwe behandeling voor patiënten met acute leukemie (acute myeloïde leukemie (AML) of myelodysplasie (MDS) type RAEB of RAEB-t) die

Nadere informatie

Het myelodysplastisch syndroom: richtlijnen voor therapie 2013

Het myelodysplastisch syndroom: richtlijnen voor therapie 2013 Het myelodysplastisch syndroom: richtlijnen voor therapie 013 Myelodysplastic syndromes: guidelines for therapy 013 A.A. van de Loosdrecht, G. Huls, P. Wijermans, B. Löwenberg, M. Jongen-Lavrencic, T.

Nadere informatie

Secundaire ijzerstapeling

Secundaire ijzerstapeling Secundaire ijzerstapeling een belangrijke chronische transfusiecomplicatie Marlijn Hoeks Hematoloog io Radboudumc PhD student CCTR Sanquin Research Leiden 29-11-2017 1 Inhoud Achtergrond secundaire ijzerstapeling

Nadere informatie

het myelodysplastisch syndroom

het myelodysplastisch syndroom het myelodysplastisch syndroom Arjan A. van de Loosdrecht Department of Hematology VU University Medical Center Cancer Center Amsterdam (CCA) Amsterdam, The Netherlands Oncologie dagen 2014 Ede, Reehorst

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nieuwe vooruitzichten in de karakterisering en behandeling van acute myeloïde leukemie Nederlandse samenvatting 134 Acute myeloïde leukemie (AML) is een vorm van bloedkanker, een kwaadaardige aandoening

Nadere informatie

Nieuwe middelen in acute lymfatische leukemie. Anita W Rijneveld Erasmus MC, Rotterdam

Nieuwe middelen in acute lymfatische leukemie. Anita W Rijneveld Erasmus MC, Rotterdam Nieuwe middelen in acute lymfatische leukemie Anita W Rijneveld Erasmus MC, Rotterdam EFS bij volwassenen 100% 80% 1989-1994 1995-2000 2001-2006 2007-2012 RSR 60% 40% 2007-2012 20% 0% 1989-1994 0 1 2 3

Nadere informatie

Module n : workshop BC 202. Title : Dysplasia in MDS. Molecular Biology and Cytometry Course, May , Mol

Module n : workshop BC 202. Title : Dysplasia in MDS. Molecular Biology and Cytometry Course, May , Mol Module n : workshop BC 202 Title : Dysplasia in MDS Lecturer : Jan Philippé Molecular Biology and Cytometry Course, May 7-8 2009, Mol Myelodysplasie (MDS) Heterogene groep verworven aandoeningen van de

Nadere informatie

Autologe stamceltransplantatie bij hematologische aandoeningen,

Autologe stamceltransplantatie bij hematologische aandoeningen, ONDERZOEK Onderzoek Autologe stamceltransplantatie bij hematologische aandoeningen, 1980-2002 Mariëlle M.J. Beckers, Leo F. Verdonck, Jan J. Cornelissen, A.V.M.B. (Ton) Schattenberg, Jeroen J.W.M. Janssen,

Nadere informatie

MYELODYSPLASIE. Stef MEERS, MD, PhD Hematoloog Iridium Kankernetwerk Zorgprogramma Oncologie Voorkempen 1 december 2010

MYELODYSPLASIE. Stef MEERS, MD, PhD Hematoloog Iridium Kankernetwerk Zorgprogramma Oncologie Voorkempen 1 december 2010 MYELODYSPLASIE Stef MEERS, MD, PhD Hematoloog Iridium Kankernetwerk Zorgprogramma Oncologie Voorkempen 1 december 2010 Indeling Pathogenese van MDS Classificatie / Risicostratificatie Behandeling Pathogenese

Nadere informatie

Voorwaarden. Wordt er geloot? Nee. Bij dit onderzoek speelt loting geen rol.

Voorwaarden. Wordt er geloot? Nee. Bij dit onderzoek speelt loting geen rol. PSCT 19 (Leukemie, ALL, AML, Multipel Myeloom, CLL, MDS, Hodgkin Lymfoom, Non-Hodgkin lymfoom) / acute lymfatische leukemie, acute myeloïde leukemie, chronische lymfatische leukemie, hodgkinlymfoom, leukemie

Nadere informatie

Wel of Niet starten?

Wel of Niet starten? Chemotherapie in de palliatieve setting van het pancreascarcinoom Wel of Niet starten? Dick Richel AMC / MST 3 e Verpleegkundig Congres 10 januari 2014 Pancreascarcinoom feiten Incidentie in Nederland

Nadere informatie

AML: nieuwe middelen. Moderator Mw. Dr. S. Kersting. Speaker Dr. B.J. Wouters

AML: nieuwe middelen. Moderator Mw. Dr. S. Kersting. Speaker Dr. B.J. Wouters AML: nieuwe middelen Moderator Mw. Dr. S. Kersting Speaker Dr. B.J. Wouters Belangenverklaring In overeenstemming met de regels van de Inspectie van de Gezondheidszorg (IGZ) Naam: B.J. Wouters Organisatie

Nadere informatie

Chronische lymfatische leukemie Arnon Kater

Chronische lymfatische leukemie Arnon Kater Chronische lymfatische leukemie Arnon Kater http://www.lymmcare.nl/ CLL Epidemiologie Prognostische factoren Biologie en targeted therapy Huidige behandeling en studies CLL: epidemiologie CLL is de meest

Nadere informatie

Myelodysplastic syndromes in the Netherlands: a population-based study on incidence, primary treatment and survival in the period

Myelodysplastic syndromes in the Netherlands: a population-based study on incidence, primary treatment and survival in the period Het myelodysplastisch syndroom in Nederland: een population-based onderzoek naar incidentie, primaire behandeling en overleving in de periode 001-010 Myelodysplastic syndromes in the Netherlands: a population-based

Nadere informatie

Patiënten met hematologische maligniteiten in de dagelijkse Nederlandse praktijk: studies op basis van kankerregistraties Dr. Avinash Dinmohamed

Patiënten met hematologische maligniteiten in de dagelijkse Nederlandse praktijk: studies op basis van kankerregistraties Dr. Avinash Dinmohamed Patiënten met hematologische maligniteiten in de dagelijkse Nederlandse praktijk: studies op basis van kankerregistraties Dr. Avinash Dinmohamed Afdeling Onderzoek, Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL),

Nadere informatie

OLIJFdag 3 oktober 2015

OLIJFdag 3 oktober 2015 OLIJFdag 3 oktober 2015 Nieuwe behandelingen bij eierstokkanker Els Witteveen Internist-oncoloog Huidige en nieuwe inzichten Intraperitoneale toediening Toevoeging van bevacizumab Dose dense toediening

Nadere informatie

Het myelodysplastisch syndroom: richtlijnen voor diagnostiek 2013

Het myelodysplastisch syndroom: richtlijnen voor diagnostiek 2013 1 Het myelodysplastisch syndroom: richtlijnen voor diagnostiek 2013 Myelodysplastic syndromes: guidelines for diagnosis 2013 A.A. van de Loosdrecht, G. Huls, P. Wijermans, B. Löwenberg, M. Jongen-Lavrencic,

Nadere informatie

MYELODYS- PLASTISCH SYNDROOM (MDS) Patiëntenboekje. Myelodysplastische. syndromen (MDS) is een. verzamelnaam voor een. aantal kwaadaardige

MYELODYS- PLASTISCH SYNDROOM (MDS) Patiëntenboekje. Myelodysplastische. syndromen (MDS) is een. verzamelnaam voor een. aantal kwaadaardige Myelodysplastische syndromen (MDS) is een verzamelnaam voor een aantal kwaadaardige beenmergaandoeningen. Kenmerken zijn de afwijkende vormen van de bloedcellen en het onvermogen om gezonde bloedcellen

Nadere informatie

NK cellen of Natural Killer cellen bieden een aangeboren bescherming tegen

NK cellen of Natural Killer cellen bieden een aangeboren bescherming tegen Nederlandse samenvatting NK cellen of Natural Killer cellen bieden een aangeboren bescherming tegen ziekteverwekkende indringers zoals virussen maar ook tegen kankercellen. In patiënten met kanker functioneren

Nadere informatie

WHO classificatie AML RBM 15-januari 2009

WHO classificatie AML RBM 15-januari 2009 WHO classificatie AML 2008 RBM 15-januari 2009 AML > 20% blasten in beenmerg of bloed uitzondering AML met t(8;21), inv(16),t(16;16) of t(15;17) Promonocyten worden bij de blasten gerekend AML with recurrent

Nadere informatie

Pegfilgrastim. Het afbeeldingonderdeel met relatie-id rid12

Pegfilgrastim. Het afbeeldingonderdeel met relatie-id rid12 Pegfilgrastim Jacqueline Wallage AIOS Anesthesiologie 21 augustus 2017 Het afbeeldingonderdeel met relatie-id rid2 is niet aangetroffen in het bestand. Casus Man met lymfoom en darmperforatie Na CHOP-kuur

Nadere informatie

Diagnose en classificatie van myelodysplastische syndromen volgens FAB- en WHO-classificatie in het UZ Leuven. Jan Rega 24/05/2011

Diagnose en classificatie van myelodysplastische syndromen volgens FAB- en WHO-classificatie in het UZ Leuven. Jan Rega 24/05/2011 Diagnose en classificatie van myelodysplastische syndromen volgens FAB- en WHO-classificatie in het UZ Leuven Jan Rega 24/05/2011 Inhoud 1. Definitie 2. Epidemiologie en etiologie 3. Kliniek 4. Diagnostiek

Nadere informatie

Bloedwaarden. Wat zeggen ze en wat kunnen we er mee? Landelijke contactdag Stichting Hematon 11 oktober 2014. door Joost Lips

Bloedwaarden. Wat zeggen ze en wat kunnen we er mee? Landelijke contactdag Stichting Hematon 11 oktober 2014. door Joost Lips Bloedwaarden Wat zeggen ze en wat kunnen we er mee? Landelijke contactdag Stichting Hematon 11 oktober 2014 door Joost Lips Aanvraag bloedonderzoek Bloedafname Bewerking afgenomen bloed (1) Kleuren van

Nadere informatie

VU University Medical Center Amsterdam The Netherlands

VU University Medical Center Amsterdam The Netherlands VU University Medical Center Hematon openingscongres shared decision making P.C.Huijgens 29 maart 2014 VU University Medical Center VU University Medical Center VU University Medical Center VU University

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting In dit proefschrift worden diagnostische en therapeutische aspecten van acute leukemie bij kinderen beschreven, o.a. cyto-immunologische en farmacologische aspecten en allogene

Nadere informatie

Ontwikkelingen en behandelmogelijkheden bij de patiënt met oesofagus- of maagcarcinoom. 17-9-2015 dr. Marije Slingerland, internist-oncoloog

Ontwikkelingen en behandelmogelijkheden bij de patiënt met oesofagus- of maagcarcinoom. 17-9-2015 dr. Marije Slingerland, internist-oncoloog Ontwikkelingen en behandelmogelijkheden bij de patiënt met oesofagus- of maagcarcinoom 17-9-2015 dr. Marije Slingerland, internist-oncoloog Doelgerichte therapie bij het lokaal gevorderd en gemetastaseerd

Nadere informatie

Myelodysplastisch syndroom

Myelodysplastisch syndroom Met wie kan ik erover praten? Zoekt u hulp of andere informatie? Hebt u er behoefte aan om uw hart eens te luchten? Zoekt u informatie over een type kanker of de behandelingsmogelijkheden? Wilt u weten

Nadere informatie

Neutropenie bij ABVD. Mirjam Oudshoorn. Co-authors Sabina Kersting, Ward Posthuma, Marjolein Donker

Neutropenie bij ABVD. Mirjam Oudshoorn. Co-authors Sabina Kersting, Ward Posthuma, Marjolein Donker Neutropenie bij ABVD Mirjam Oudshoorn Co-authors Sabina Kersting, Ward Posthuma, Marjolein Donker Belangenverklaring In overeenstemming met de regels van de Inspectie van de Gezondheidszorg (IGZ) Naam:

Nadere informatie

Kankerinfo. Myelodysplastisch syndroom. Met wie kan ik erover praten? kanker. be/info publicaties. voor al uw vragen over kanker

Kankerinfo. Myelodysplastisch syndroom. Met wie kan ik erover praten? kanker. be/info publicaties. voor al uw vragen over kanker Met wie kan ik erover praten? Zoekt u hulp of andere informatie? Hebt u er behoefte aan om uw hart eens te luchten? Zoekt u informatie over een type kanker of de behandelingsmogelijkheden? Wilt u weten

Nadere informatie

Multipel myeloom 2012

Multipel myeloom 2012 Multipel myeloom 2012 Op weg naar genezing? Prof. Dr. R Schots MYELOOMKLINIEK UZ Brussel Mijlpalen in de geschiedenis 1969 2008 1996 Mijlpalen in de behandeling van multipel myeloom Autologe stamceltransplantatie

Nadere informatie

Myelodysplasie Patienten forum BHS. 24 Januari 2013 D.Selleslag Haematologie AZ Sint-Jan Brugge

Myelodysplasie Patienten forum BHS. 24 Januari 2013 D.Selleslag Haematologie AZ Sint-Jan Brugge Myelodysplasie Patienten forum BHS 24 Januari 2013 D.Selleslag Haematologie AZ Sint-Jan Brugge eosinofiel bloedplaatje neutrofiel staaf neutrofiel segment lymfocyt monocyt basofiell Normale bloedwaarden

Nadere informatie

Epigenetische veranderingen in de hemato-oncologie

Epigenetische veranderingen in de hemato-oncologie Epigenetische veranderingen in de hemato-oncologie Epigenetics and hemato-oncology Auteurs Trefwoorden Keywords G. Huls, V. van den Boom, J.J. Schuringa en E. Vellenga azacitidine, epigenetica, hemato-oncologie

Nadere informatie

Van sepsis tot orgaanfalen

Van sepsis tot orgaanfalen Van sepsis tot orgaanfalen Hoe een infectie uit de hand kan lopen in neutropene patiënten 21 januari 2015 J.C. Regelink, internist hematoloog 4 th Nursing Symposoim Inhoud Historie Begrippen Sepis en orgaanfalen

Nadere informatie

IBOM-2. Het effect van Medicatiereview en begeleiding van patiënten na verblijf in het ziekenhuis

IBOM-2. Het effect van Medicatiereview en begeleiding van patiënten na verblijf in het ziekenhuis IBOM-2 Het effect van Medicatiereview en begeleiding van patiënten na verblijf in het ziekenhuis Abeer Ahmad Ruth Mast Giel Nijpels Jacqueline Dekker Piet Kostense Jacqueline Hugtenburg Afdelingen Klinische

Nadere informatie

HOVON 132 AML/SAKK 30/13

HOVON 132 AML/SAKK 30/13 Patiënteninformatie ten behoeve van het verzamelen van beenmerg, bloed en speeksel voor wetenschappelijk onderzoek Informatie behorende bij het hoofdonderzoek HOVON 132 AML/SAKK 30/13: Onderzoek naar de

Nadere informatie

Innovatie in de Hematologie. het belang van onderzoek en toetsing. Prof. Dr. P. Sonneveld Afdeling Hematologie Erasmus MC Rotterdam

Innovatie in de Hematologie. het belang van onderzoek en toetsing. Prof. Dr. P. Sonneveld Afdeling Hematologie Erasmus MC Rotterdam Innovatie in de Hematologie het belang van onderzoek en toetsing Prof. Dr. P. Sonneveld Afdeling Hematologie Erasmus MC Rotterdam Hematologie Ziekten van bloed, beenmerg en lymfeklieren Acute en chronische

Nadere informatie

Het myelodysplastische syndroom: diagnostiek en risicoanalyse

Het myelodysplastische syndroom: diagnostiek en risicoanalyse O V E R Z I C H T S A R T I K E L E N Het myelodysplastische syndroom: diagnostiek en risicoanalyse Auteur Trefwoorden P.W. Wijermans Myelodysplastisch syndroom, WHO-classificatie, IPPS-risicoscore. Samenvatting

Nadere informatie

Hairy cell leukemie. Mariëlle Wondergem hematoloog VUmc

Hairy cell leukemie. Mariëlle Wondergem hematoloog VUmc Hairy cell leukemie Mariëlle Wondergem hematoloog VUmc Wie krijgen leukemie? Elk jaar krijgen in Nederland rond de 1500 mensen leukemie Ongeveer 750 acute leukemie Bij de anderen gaat het om chronische

Nadere informatie

Informatie voor patiënten die Vidaza gebruiken

Informatie voor patiënten die Vidaza gebruiken Informatie voor patiënten die Vidaza gebruiken Informatie over de behandeling met Vidaza (azacitidine) 1 Deze informatie wordt u aangeboden door Celgene B.V. Persoonlijke gegevens Naam: m/v Adres: Postcode:

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 129 In de ontwikkelde landen krijgt een op de drie mensen kanker. Ondanks betere screening en behandelingsmogelijkheden is kanker in ontwikkelde landen nog steeds de meest voorkomende

Nadere informatie

Kwaliteitscontrole binnen de moleculaire diagnostiek van hematologische maligniteiten

Kwaliteitscontrole binnen de moleculaire diagnostiek van hematologische maligniteiten Radboud University Medical Centre Nijmegen Centre for Molecular Life Sciences Kwaliteitscontrole binnen de moleculaire diagnostiek van hematologische maligniteiten Bert van der Reijden, PhD Laboratorium

Nadere informatie

HOVON-Hematologie scholingsdag donderdag 1 okt 2015

HOVON-Hematologie scholingsdag donderdag 1 okt 2015 HOVON-Hematologie scholingsdag donderdag 1 okt 2015 Josée Zijlstra VUMC www.hematologie.nl/ j.zijlstra@vumc.nl Thomas Hodgkin 1798-1866 Hodgkin lymfoom Diagnostiek Pathologie Epidemiologie Symptomen Beeldvorming

Nadere informatie

Prof.dr. Epie Boven Medisch oncoloog

Prof.dr. Epie Boven Medisch oncoloog Prof.dr. Epie Boven Medisch oncoloog Nieuwe antikanker medicijnen, hoge kosten Waarom ontsporen cellen in ons lichaam? De normale cel bevat 46 chromosomen, ook wel DNA genoemd - het DNA vormt ons genetisch

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting 169 Nederlandse samenvatting Het aantal ouderen boven de 70 jaar is de laatste jaren toegenomen. Dit komt door een significante reductie van sterfte op alle leeftijden waardoor een toename van de gemiddelde

Nadere informatie

Marlies Peters. Workshop Vermoeidheid

Marlies Peters. Workshop Vermoeidheid Marlies Peters Workshop Vermoeidheid De ene vermoeidheid is de andere niet Deze vermoeidheid is er plotseling, niet gerelateerd aan geleverde inspanning De vermoeidheid wordt als (zeer) extreem ervaren

Nadere informatie

Hypereosinofiel syndroom

Hypereosinofiel syndroom Hypereosinofiel syndroom R. Fijnheer Meander Medisch Centrum/UMCUtrecht HES Incidentie: 2-4 per 1.000.000 per jaar Man> vrouw Leeftijd: 30-70 erg in belangstelling: glivec, mepolizumab etc. Lastig voor

Nadere informatie

Diagnostiek en behandeling van acute myeloïde leukemie bij oudere patiënten

Diagnostiek en behandeling van acute myeloïde leukemie bij oudere patiënten OVERZICHTSARTIKELEN Diagnostiek en behandeling van acute myeloïde leukemie bij oudere patiënten Diagnosis and treatment of acute myeloid leukemia in elderly patients prof. dr. G. Huls en prof. dr. E. Vellenga

Nadere informatie

Oncologische zorg bij ouderen

Oncologische zorg bij ouderen Oncologische zorg bij ouderen Balanceren tussen over- en onderbehandeling Johanneke Portielje, HagaZiekenhuis Kring ouderenzorg AMC & partners 12 juni 2013 mamma carcinoom

Nadere informatie

Moderator. Speaker Drs. A.M.P. Demandt Internist-hematoloog MUMC

Moderator. Speaker Drs. A.M.P. Demandt Internist-hematoloog MUMC MYELOFIBROSE: DILEMMA VAN TRANSPLANTEREN Moderator Dr. B.J. Biemond Speaker Drs. A.M.P. Demandt Internist-hematoloog MUMC Belangenverklaring In overeenstemming met de regels van de Inspectie van de Gezondheidszorg

Nadere informatie

New treatment strategies in myelodysplastic syndromes and acute myeloid leukemia van der Helm, Lidia Henrieke

New treatment strategies in myelodysplastic syndromes and acute myeloid leukemia van der Helm, Lidia Henrieke New treatment strategies in myelodysplastic syndromes and acute myeloid leukemia van der Helm, Lidia Henrieke IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you

Nadere informatie

Dysplasie in AML en (cyto)genetische. afwijkingen: Chromosoom 3q26 afwijkingen en EVI1

Dysplasie in AML en (cyto)genetische. afwijkingen: Chromosoom 3q26 afwijkingen en EVI1 Dysplasie in AML en (cyto)genetische afwijkingen: Chromosoom 3q26 afwijkingen en EVI1 patient 0390606 BM H11-172 8-2-2011 patient 0390606 dag 24 kuur I H11-428 4-4-2011 patient 0390606 dag 24 kuur I H11-428

Nadere informatie

De achilleshiel van CLL

De achilleshiel van CLL De achilleshiel van CLL Dr. S.H. Tonino 22 november 2012 Afdeling Hematologie AMC, Amsterdam Chronische lymfatische leukemie 1. wat is chronische lymfatische leukemie (CLL?) 2. behandeling anno 2012 3.

Nadere informatie

Van transplantatie tot pil

Van transplantatie tot pil Van transplantatie tot pil Ontwikkelingen binnen de afdeling Hematologie Hanneke C. Kluin-Nelemans Afdeling Hematologie samen werken aan de zorg voor kanker Hematologen houden van bloed! Afdeling Hematologie

Nadere informatie

Chemotherapie en stolling

Chemotherapie en stolling Chemotherapie en stolling Therapie, preventie en risicofactoren Karen Geboes UZ Gent 4 december 2015 Avastin en longembolen: hoe behandelen en Avastin al dan niet verder? Chemotherapie en stolling: Therapie,

Nadere informatie

HOVON 114 MM (Multiple Myeloom) / multipel myeloom

HOVON 114 MM (Multiple Myeloom) / multipel myeloom HOVON 114 MM (Multiple Myeloom) / multipel myeloom Onderzoek voor patiënten met teruggekeerde of verslechterde multipel myeloom (ziekte van Kahler). Onderzocht wordt of een nieuw medicijn veilig en werkzaam

Nadere informatie

Myeloproliferatieve aandoeningen (MPD)

Myeloproliferatieve aandoeningen (MPD) Myeloproliferatieve aandoeningen (MPD) van nieuwe inzichten naar nieuwe behandelingen Reinier Raymakers, internist-hematoloog UMC Utrecht Myeloproliferatieve aandoeningen Toename in bloedcelaanmaak Rode

Nadere informatie

ACUTE MYELOÏDE LEUKEMIE. Patiëntenboekje. Acute myeloïde. leukemie (AML) is een. vorm van kanker die in. het beenmerg ontstaat.

ACUTE MYELOÏDE LEUKEMIE. Patiëntenboekje. Acute myeloïde. leukemie (AML) is een. vorm van kanker die in. het beenmerg ontstaat. Acute myeloïde leukemie (AML) is een vorm van kanker die in het beenmerg ontstaat. AML is een levensbedreigende ziekte Patiëntenboekje ACUTE MYELOÏDE LEUKEMIE Acute myeloïde leukemie (AML) is een vorm

Nadere informatie

Samenvatting voor niet ingewijden

Samenvatting voor niet ingewijden Samenvatting voor niet ingewijden Samenvatting voor niet ingewijden Hematopoïese Bloedcellen worden in het beenmerg gevormd waar de moedercellen, de zogenaamde stamcellen, zich bevinden. Deze stamcel kan

Nadere informatie

M studie (Longkanker) / luchtpijp & longkanker

M studie (Longkanker) / luchtpijp & longkanker M14-361-studie (Longkanker) / luchtpijp & longkanker Onderzoek naar een nieuwe behandeling voor patiënten met vergevorderde kleincellige longkanker die behandeld worden met carboplatine en etoposide (standaardbehandeling).

Nadere informatie

Samenvatting. vatting

Samenvatting. vatting Samenvatting vatting Dit proefschrift gaat over de toepassing van ATP infusen in de palliatieve thuiszorg. De palliatieve fase begint op het moment dat genezing van kanker niet of niet langer mogelijk

Nadere informatie

Toegespitste benadering voor de individuele patiënt met acute myeloïde leukemie

Toegespitste benadering voor de individuele patiënt met acute myeloïde leukemie Toegespitste benadering voor de individuele patiënt met acute myeloïde leukemie 4 oktober 2018 Jurjen Versluis j.versluis.1@erasmusmc.nl Klinische Dag NVvH 04 oktober 2018 Disclosure belangen Jurjen Versluis

Nadere informatie

Klinische Dag NVvH 2 oktober 2014 Disclosure belangen M. Roeven

Klinische Dag NVvH 2 oktober 2014 Disclosure belangen M. Roeven Klinische Dag NVvH 2 oktober 2014 Disclosure belangen M. Roeven Geen (potentiële) belangenverstrengeling Azacitidine, een gekke oorzaak van crazy paving M. Roeven; M. Cruijsen; W. van der Velden, Casus

Nadere informatie

CAR-T THERAPIE VOOR ACUTE LEUKEMIE: SUCCESSEN, UITDAGINGEN, OPEN VRAGEN

CAR-T THERAPIE VOOR ACUTE LEUKEMIE: SUCCESSEN, UITDAGINGEN, OPEN VRAGEN DIENST HEMATOLOGIE UZ GENT CAR-T THERAPIE VOOR ACUTE LEUKEMIE: SUCCESSEN, UITDAGINGEN, OPEN VRAGEN PENTALFA 15 NOVEMBER 2018 Prof. Dr. Tessa Kerre UZG ACUTE LEUKEMIE: ALL VS AML VS MPAL 2 ALL VS AML Hematopoëse

Nadere informatie

JACOB (Slokdarmkanker, maagkanker) / maagkanker, slokdarmkanker

JACOB (Slokdarmkanker, maagkanker) / maagkanker, slokdarmkanker JACOB (Slokdarmkanker, maagkanker) / maagkanker, slokdarmkanker Onderzoek naar een nieuwe behandeling voor patiënten met uitgezaaide kanker van de maag of maag-slokdarm-overgang. Onderzocht wordt of het

Nadere informatie

Juveniele myelomonocytaire leukemie. Andrica de Vries

Juveniele myelomonocytaire leukemie. Andrica de Vries Juveniele myelomonocytaire leukemie Andrica de Vries CMMol bij kinderen, anders dan bij volwassenen? Andrica de Vries Casus 2 jaar oud meisje Symptomen: moeheid, recidiverende infecties, bleek, hepatosplenomegalie

Nadere informatie

WORKSHOP ANEMIE. een Maastrichtse aanpak. Michel van Gelder internist-hematoloog

WORKSHOP ANEMIE. een Maastrichtse aanpak. Michel van Gelder internist-hematoloog WORKSHOP ANEMIE een Maastrichtse aanpak Michel van Gelder internist-hematoloog met dan aan: Sacha Zeerleder(hematoloog, AMC) & Arno Gingele(1 e jaarsaios, MUMC) Na deze Workshop ben je ONGETWIJFELD in

Nadere informatie

Behandeling op maat. Mammacarcinoom en targeted therapy 4 e mammacongres Harderwijk. Carolien P. Schröder, MD, PhD Internist oncoloog UMCG

Behandeling op maat. Mammacarcinoom en targeted therapy 4 e mammacongres Harderwijk. Carolien P. Schröder, MD, PhD Internist oncoloog UMCG Behandeling op maat Carolien P. Schröder, MD, PhD Internist oncoloog UMCG Mammacarcinoom en targeted therapy 4 e mammacongres Harderwijk C.P. Schröder internist oncoloog Mammacarcinoom en targeted therapy

Nadere informatie

Is er een rol voor het gebruik van Immunoglobulinen bij CML? M. Roeven Canisius Wilhemina Ziekenhuis Nijmegen

Is er een rol voor het gebruik van Immunoglobulinen bij CML? M. Roeven Canisius Wilhemina Ziekenhuis Nijmegen Is er een rol voor het gebruik van Immunoglobulinen bij CML? M. Roeven Canisius Wilhemina Ziekenhuis Nijmegen Opbouw Casus Bespreking literatuur Hypothesen met betrekking tot casus Voorgeschiedenis: 1957

Nadere informatie

hoofdstuk 11 9/21/00 1:12 PM Pagina 203 Samenvatting in het Nederlands

hoofdstuk 11 9/21/00 1:12 PM Pagina 203 Samenvatting in het Nederlands hoofdstuk 11 9/21/00 1:12 PM Pagina 203 Samenvatting in het Nederlands hoofdstuk 11 9/21/00 1:12 PM Pagina 204 204 SAMENVATTING IN HET NEDERLANDS Inleiding Het humaan immuundeficiëntie virus (HIV) is de

Nadere informatie

Het myelodysplastisch syndroom: adviezen voor ijzerchelatie bij secundaire hemochromatose

Het myelodysplastisch syndroom: adviezen voor ijzerchelatie bij secundaire hemochromatose Het myelodysplastisch syndroom: adviezen voor ijzerchelatie bij secundaire hemochromatose Myelodysplastic syndromes: guideline for the treatment of secondary hemochromatosis E.M.P. Cremers 1 *, L. de Swart

Nadere informatie

Gentherapie begint beloftes in te lossen

Gentherapie begint beloftes in te lossen Gentherapie begint beloftes in te lossen Gerard Wagemaker Vz. Ned. Ver. Gen- en Celtherapie Lid European Union Committee of Experts on Rare Diseases (EUCERD) 12 september 2013 Gentherapie begint beloftes

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Dit proefschrift richt zich op statinetherapie in type 2 diabetespatiënten; hiervan zijn verschillende aspecten onderzocht. In Deel I worden de effecten van statines op LDLcholesterol en cardiovasculaire

Nadere informatie

Multipel myeloom: van molecuul tot medicijn. Marie José Kersten Afdeling Hematologie, AMC

Multipel myeloom: van molecuul tot medicijn. Marie José Kersten Afdeling Hematologie, AMC Multipel myeloom: van molecuul tot medicijn Marie José Kersten Afdeling Hematologie, AMC Multipel myeloom: ziekte van Kahler Otto Kahler Sarah Newbury, 1844 Rajkumar & Kyle, Blood 2008 Multipel myeloom

Nadere informatie

HOOFDSTUK 6. Samenvatting, discussie en toekomstperspectieven

HOOFDSTUK 6. Samenvatting, discussie en toekomstperspectieven HOOFDSTUK 6 Samenvatting, discussie en toekomstperspectieven Samenvatting, discussie en toekomstperspectieven 89 SAMENVATTING INFLAMMATOIRE DARMZIEKTEN De ziekte van Crohn en colitis ulcerosa zijn beide

Nadere informatie

Patiënteninformatie PLMA34 UMCG versie 3.1, 18 december 2015 Gebaseerd op studie template versie 3.1, 18 december 2015 Pagina 1 van 7

Patiënteninformatie PLMA34 UMCG versie 3.1, 18 december 2015 Gebaseerd op studie template versie 3.1, 18 december 2015 Pagina 1 van 7 Toevoeging van 10-dagen decitabine aan de standaard voorbehandeling (fludarabine en 2 Gray totale lichaamsbestraling) bij allogene hematopoietische cel transplantatie bij ongunstig risico acute myeloide

Nadere informatie

Immuunmodelutoire interventies rond allogene stamceltransplantaties

Immuunmodelutoire interventies rond allogene stamceltransplantaties Immuunmodelutoire interventies rond allogene stamceltransplantaties Moderator Dr E. Meijer Speaker Dr. M.D. Hazenberg Belangenverklaring In overeenstemming met de regels van de Inspectie van de Gezondheidszorg

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Het multipel myeloom of de ziekte van Kahler is een kwaadaardige celwoekering van plasmacellen in het beenmerg die een monoklonale zware of lichte keten immunoglobuline produceren.

Nadere informatie

Cover Page. Author: Wiltink, Lisette Title: Long-term effects and quality of life after treatment for rectal cancer Issue Date:

Cover Page. Author: Wiltink, Lisette Title: Long-term effects and quality of life after treatment for rectal cancer Issue Date: Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/46445 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Wiltink, Lisette Title: Long-term effects and quality of life after treatment for

Nadere informatie

REVLIMID (lenalidomide)

REVLIMID (lenalidomide) Mantelcellymfoom en de behandeling met REVLIMID (lenalidomide) INFORMATIE VOOR PATIËNTEN VOORWOORD For patients treated with R U heeft Revlimid (lenalidomide) voorgeschreven gekregen voor de behandeling

Nadere informatie

Leeftijdsgerelateerde klonale hematopoëse ten gevolge van mutaties in genen betrokken bij DNA-methylatie en histonmodificaties

Leeftijdsgerelateerde klonale hematopoëse ten gevolge van mutaties in genen betrokken bij DNA-methylatie en histonmodificaties Leeftijdsgerelateerde klonale hematopoëse ten gevolge van mutaties in genen betrokken bij DNA-methylatie en histonmodificaties Age-related clonal hematopoiesis due to mutations in genes involved in DNA-methylation

Nadere informatie

Significante Fase III Studies in de Oncologie Wat betekent dit voor de practicus?

Significante Fase III Studies in de Oncologie Wat betekent dit voor de practicus? Significante Fase III Studies in de Oncologie Wat betekent dit voor de practicus? Dr. L. Dirix Medische Oncologie Behandeling van vaste tumoren Adjuverende therapie Uitgezaaide ziekte Gerandomizeerd onderzoek

Nadere informatie

HOVON 132 AML/ SAKK 30/13 - Part A Run-In

HOVON 132 AML/ SAKK 30/13 - Part A Run-In Informatie voor de proefpersoon behorende bij het onderzoek: HOVON 132 AML/SAKK 30-13: Onderzoek naar de werkzaamheid van lenalidomide, wanneer het wordt toegevoegd aan standaard inductie chemotherapie

Nadere informatie

Consortium Transfusiegeneeskundig Onderzoek: Najaarssymposium 2016

Consortium Transfusiegeneeskundig Onderzoek: Najaarssymposium 2016 Consortium Transfusiegeneeskundig Onderzoek: Najaarssymposium 2016 Samenwerken in het optimaliseren van de bloedtransfusieketen Deel II: Ontwikkelen van nieuw transfusie gerelateerd onderzoek Dr. Erik

Nadere informatie

Oligometastatischeziekte bij het mammacarcinoom. M. van der Sangen, radiotherapeut

Oligometastatischeziekte bij het mammacarcinoom. M. van der Sangen, radiotherapeut Oligometastatischeziekte bij het mammacarcinoom M. van der Sangen, radiotherapeut Borstkanker in perspectief Borstkanker in Nederland Nieuwe borstkankers per jaar: 15.000 Metastasen bij diagnose: 750 (5%)

Nadere informatie

Moderator: Dr. B.J. Biemond. 3 rd speaker: Prof.dr. E. Vellenga

Moderator: Dr. B.J. Biemond. 3 rd speaker: Prof.dr. E. Vellenga Moderator: Dr. B.J. Biemond 3 rd speaker: Prof.dr. E. Vellenga Belangenverklaring In overeenstemming met de regels van de Inspectie van de Gezondheidszorg (IGZ) Naam: E. Vellenga Organisatie: Universitair

Nadere informatie