Neuro Endocriene Tumoren (NET)

Transcriptie

1 Neuro Endocriene Tumoren (NET) Synoniemen Carcinoïd syndroom Neuro-endocriene tumoren (NET) Wat zijn neuro-endocriene tumoren (NET)? NET zijn zeldzame tumoren die hun oorsprong hebben in het neuro-endocriene systeem. Neuroendocriene cellen zitten in veel weefsels in het lichaam. Bij NET groeien deze cellen ongeremd en kunnen ze hormonen en hormoonachtige stoffen produceren. NET kunnen overal in het lichaam voorkomen, maar ontstaan meestal in het maag-darm kanaal, de alvleesklier en de longen. Soms wordt een tumor bij toeval ontdekt, bijvoorbeeld in de blindedarm tijdens een operatie. In andere gevallen wordt de tumor ontdekt naar aanleiding van de klachten die de patiënt beschrijft in combinatie met verder onderzoek. Net zoals andere kwaadaardige tumoren kunnen NET ook uitzaaien naar andere organen. Een belangrijk verschil is echter dat de tumorcellen niet snel groeien, zodat ook bij uitzaaiingen de overlevingskansen nog redelijk zijn. Uitzaaiingen van NET ontstaan als eerste vaak in de lever. Een bijzondere eigenschap van NET is de productie van hormonen en hormoonachtige stoffen. Deze stoffen geven vooral klachten wanneer er uitzaaiingen van de NET in de lever zijn. Door deze uitzaaiingen in de lever komen de hormonen en hormoonachtige stoffen terecht in de rest van het lichaam en veroorzaken specifieke klachten. Wanneer een NET hormonen produceert, dan noemen we deze tumoren functionerend. Wanneer een NET geen hormonen produceert, noemen we deze tumoren niet-functionerend. Deze verschillende soorten NET kunnen de typische klachten geven door de overproductie van hormonen. Er bestaan verschillende soorten NET : NET in de dunne darm (carcinoïd). Deze tumor staat bekend om de productie van serotonine. Deze tumor kan typische klachten geven, zoals opvliegers en diarree. Men noemt deze klachten het carcinoïdsyndroom. NET in de maag. NET in de alvleesklier. Er zijn verschillende typen NET van de alvleesklier mogelijk en deze krijgen de naam van het specifieke hormoon dat ze teveel afscheiden. Voorbeeld hiervan is het insulinoom en het gastrinoom. NET in de longen, kijk voor meer informatie op Neuro-endocriene tumoren kunnen in drie groepen worden ingedeeld op basis van hun groeisnelheid. De groeisnelheid zegt iets over de graad van kwaadaardigheid (graad van maligniteit). Door weefselonderzoek kan men vaststellen of het gaat om een traag groeiende NET of een snel groeiende NET. Een traag groeiende NET komt het meest voor en heeft een goede prognose (vooruitzicht) omdat de cellen in de tumor langzamer delen en daardoor zelden uitzaaiingen geven. Bij een snelgroeiende NET delen de cellen sneller en is de kans op uitzaaiingen groter. Medegebruik van dit tekstdocument werd toegestaan aan de Alvleeskliervereniging Pagina 1

2 Oorzaak neuro-endocriene tumoren De oorzaak van het ontstaan van NET is onbekend. Erfelijkheid speelt slechts bij 1% van de patiënten een rol. Dat wil zeggen dat de kans dat u door erfelijkheid deze ziekte krijgt heel erg klein is. Klachten en symptomen bij NET De klachten bij NET zijn heel divers. Deze klachten zijn onder andere afhankelijk van: De plaats en grootte van de NET De groeisnelheid van de NET Eventuele productie van hormonen/hormoonachtige stoffen Eventuele uitzaaiingen Niet-functionerende NET Deze NET produceren geen hormonen of hormoonachtige stoffen maar kunnen klachten geven door hun lokale groei en de plaats van de tumor. Een tumor in de dunne darm kan bijvoorbeeld de doorgang van de darm belemmeren. Een tumor in de alvleesklier kan soms ook op andere organen of bloedvaten drukken en pijn veroorzaken. NET in de (dunne) darm De meeste NET in de dunne darm produceren het hormoon serotonine. Als de tumor is uitgezaaid ontstaat er een verhoging van serotonine in de bloedbaan. Als gevolg hiervan kan men last krijgen van plotselinge roodheid in de nek en het gezicht (opvliegers). Serotonine komt alleen in de bloedbaan wanneer de NET uitzaaiingen geeft in de lever, de eierstokken of bij opgezette klieren achter het buikvlies. Ook worden er hormoonachtige stoffen geproduceerd die waterdunne diarree veroorzaken. Diarree in combinatie met de opvliegers wordt ook wel het carcinoïdsyndroom genoemd. Andere klachten die kunnen voorkomen zijn: overmatig transpireren buikkrampen misselijkheid benauwdheid gewichtsverlies. Daarnaast kan een NET in de dunne darm buikpijn veroorzaken doordat de tumor de doorgang in de darm belemmert. De tumor kan soms ook op de bloedvaten van de darm drukken waardoor de doorbloeding van de darm vermindert. De klachten treden in dit geval vrij snel na het eten op. Door bepaalde voedingsmiddelen, zoals Franse kaas en rode wijn, kunnen de klachten van het carcinoïdsyndroom verergeren. Ook stress of inspanning kunnen aanvallen uitlokken. Behalve bovengenoemde klachten kunnen er op den duur ook andere klachten ontstaan. Wanneer er een grote hoeveelheid hormonen in het bloed komt, kan bindweefselvorming optreden op verschillende plekken in het lichaam. Deze bindweefselvorming kan ook in het hart ontstaan. Hierdoor kan hartschade met tenslotte hartfalen optreden. Medegebruik van dit tekstdocument werd toegestaan aan de Alvleeskliervereniging Pagina 2

3 NET in de alvleesklier Wanneer een NET in de alvleesklier niet-producerend is kunnen klachten ontstaan door de omvang van de tumor. Hierbij kunt u denken aan pijn, gewichtsverlies en geelzucht. Wanneer een NET in de alvleesklier wel hormonen produceert, kunnen dit verschillende hormonen zijn. Er kunnen dan ook verschillende klachten optreden afhankelijk van het type NET en het soort hormoon dat deze produceert: Gastrinoom ( Zollinger Ellison syndroom). Gastrinoom maakt het hormoon gastrine. Gastrine activeert de maag om maagzuur te maken. Er ontstaat dan een overproductie aan maagzuur. Hierdoor kunnen ernstige zweren ontstaan in de slokdarm, maag en dunne darm. Klachten zijn buikpijn, brandend maagzuur, braken, diarree en vettige, dunne, stinkende ontlasting. Ook kan er een maagbloeding ontstaan met bloed braken of zwarte ontlasting. Insulinoom Insulinomen maken insuline. Insuline verlaagt het bloedsuiker. Overmatige productie van insuline geeft een sterke daling van het bloedsuiker. Hierdoor ontstaan klachten zoals: zweten en bleek zien, hoofdpijn, trillen, hartkloppingen, angst, zwakte, duizeligheid, honger en verwardheid. Vaak treden deze klachten s nachts of in de vroege ochtend op. Glucagonoom Glucagonomen geven een teveel van het hormoon glucagon. Hierdoor stijgt de concentratie suiker in het bloed. Wanneer dit niet onder controle wordt gebracht kan suikerziekte (diabetes) ontstaan. De klachten van een glucagonoom zijn: dorst, veel en vaak plassen, vermoeidheid, onverklaarbaar gewichtsverlies en wazig zien. Vaak heeft men een rode eczeemachtige uitslag op de benen. VIPoom Een ViPoom maakt extra veel van de hormoonachtige stof Vasoactive Intestinal Polypeptide (VIP). Klachten die hierbij ontstaan zijn: misselijkheid, braken en grote hoeveelheden waterige diarree. NET in de maag Een NET in de maag wordt vaak bij toeval ontdekt, omdat dat deze weinig klachten geeft. Er zijn drie typen NET in de maag. Type 1 Bij dit type kunnen meerdere kleine tumoren in de maag ontstaan. Deze tumoren zijn met een kijkonderzoek (endoscopie) zichtbaar als kleine bolletjes onder het slijmvlies van de maag. Omdat het gaat om kleine tumoren geven deze vaak geen klachten. Type 2 Bij dit type is er soms sprake van een erfelijke component (MEN-1-syndroom). Bij type 2 ontstaan in de maag vaak ook meerdere kleine tumoren in bolletjes. De kans op uitzaaiingen bij type 2 is wat groter dan bij type 1. Type 3 Bij dit type ziet de tumor eruit als een grote massa met een zweer. De tumor groeit sneller en is ook vaak veel groter. Door de grootte kan de tumor klachten geven. De klachten kunnen zijn: misselijkheid en een vol gevoel. Door de snelle groei heeft dit type ook vaker uitzaaiingen. Een NET in de blinde darm wordt soms bij toeval gevonden tijdens een blinde darmoperatie. Medegebruik van dit tekstdocument werd toegestaan aan de Alvleeskliervereniging Pagina 3

4 Diagnose De diagnose NET kan worden gesteld met behulp van onderstaande onderzoeken: Urineonderzoek Bij dit onderzoek wordt gedurende 24 uur urine verzameld De arts kan onderzoeken of er in de urine bepaalde hormonen of afbraakproducten van hormonen zitten. Bij carcinoïd tumoren kan de urine bijvoorbeeld worden getest op 5-HIAA, het afbraakproduct van serotonine. Deze bepaling is heel kenmerkend bij een carcinoïd, maar alleen van waarde bij het bestaan van (lever)uitzaaiingen. Bloedonderzoek Met bloedonderzoek kan een verhoogd gehalte van een aantal specifieke hormonen worden vastgesteld, zoals gastrine en insuline. Ook kan men in het bloed de tumormarkers (merkstoffen van de tumor) bepalen. De bekendste tumormarker voor NET in het bloed is chromogranine A (ChrA). Met deze tumormarker kan het verloop van een ziekte en het effect van de behandeling worden gevolgd. Endoscopie van de maag, dunne darm, dikke darm Endoscopie is een kijkonderzoek van de maag, dunne darm of dikke darm. We spreken van een gastroscopie (maag, begin dunne darm), dubbel ballon-endoscopie (dunne darm) of een colonoscopie (dikke darm). Tijdens dit onderzoek kan de arts ook een hapje weefsel (biopt) nemen. Dit biopt wordt dan onder de microscoop onderzocht op eventuele afwijkende cellen. Meer informatie over deze onderzoeken vindt u elders op deze website. Beeldvormend onderzoek Door middel van beeldvormend onderzoek (bijvoorbeeld een echografie, CT-scan of MRIscan) kan een NET of eventuele uitzaaiingen worden opgespoord. Octreotidescan of MIBG-scan. Bij deze twee onderzoeken wordt een speurdosis van een radioactieve stof toegediend. Met behulp van een speciale camera wordt gekeken of deze stof zich bindt aan de tumor cellen. Op deze manier kunnen de tumor en eventuele uitzaaiingen in beeld worden gebracht en kan eventueel deze stof in een hogere dosis als behandeling worden toegepast. Meer informatie vindt u bij behandeling. Behandeling van een NET tumor De behandeling van een NET is afhankelijk van een aantal factoren. Deze factoren zijn: de snelheid van de celdelingen van NET (maligniteitsgraad) de plaats waar de NET is ontstaan en de grootte van de tumor de aanwezige uitzaaiingen naar andere organen en lymfeklieren de hormoon productie van de NET (wel/niet functionerend) het soort hormoon dat de NET produceer Afhankelijk van deze factoren zijn onderstaande behandelingen mogelijk: Operatie Het operatief verwijderen van de tumor en alle uitzaaiingen geeft de grootste kans op genezing. Een operatie is echter niet altijd mogelijk. Wel kan soms voor een operatie worden gekozen om de klachten te verlichten of om ernstigere klachten te voorkomen, bijvoorbeeld bij een dreigende darmafsluiting. Medegebruik van dit tekstdocument werd toegestaan aan de Alvleeskliervereniging Pagina 4

5 Endoscopie Wanneer er kleine NET tumoren (type 1 en 2) in de maag worden gevonden, kan de arts deze tijdens een kijkonderzoek (endoscopie) verwijderen. De arts kan instrumenten door de endoscoop opschuiven. Op die manier is het mogelijk om een kleine afwijking in de maag te verwijderen. Bij type 1 met minimale afwijkingen kan worden afgewacht met ingrijpen. Medicijnen Er zijn verschillende mogelijkheden om de klachten, veroorzaakt door de productie van 'hormonen' met medicijnen te remmen. Voorbeelden van medicijnen die worden toegediend zijn: Injecties met octreotide of lanreotide Dit zijn medicijnen die lijken op het lichaamseigen hormoon somatostatine. Somatostatine heeft een remmende werking op de afgifte van allerlei hormonen. Door deze remmende werking kunnen klachten, zoals opvliegers en diarree, afnemen. Interferon-alpha Dit medicijn kan ook worden gegeven om de klachten van een NET te verminderen. Interferon wordt gebruikt wanneer andere therapieën niet mogelijk zijn. Chemotherapie Alleen bij snelgroeiende NET kan de arts chemotherapie adviseren. Bij langzaam groeiende (de meest voorkomende NET), heeft chemotherapie geen effect. Chemotherapie is een behandeling met kankerremmende medicijnen. Deze medicijnen worden ook wel cytostatica genoemd. Kankerremmende medicijnen zijn medicijnen die de celdeling remmen. Deze medicijnen zijn daarom vooral schadelijk voor cellen die snel delen. Kwaadaardige cellen (kankercellen) delen zich meestal sneller dan gezonde cellen. Chemotherapie is daardoor een geschikte behandeling om kankercellen te vernietigen. In 2010 is duidelijk geworden dat ook de zogenaamde doelgerichte therapie een gunstige werking heeft bij patiënten met een NET in de alvleesklier. Doelgerichte medicijnen, zoals sunitinib en everolimus, remmen processen in de (kanker)cel die de doorbloeding, groei en het ontstaan van uitzaaiingen bevorderen. Bestraling Bij bestraling wordt gebruikgemaakt van radioactieve straling om tumorcellen te vernietigen. Bij NET wordt bestraling vaak ingezet om de pijn van uitzaaiingen te verminderen. Radioactieve therapie Wanneer er voldoende radioactiviteit in de tumorcellen wordt opgenomen bij een Octreotidescan of MIBG-scan (zie diagnose), kan men deze radioactieve therapie toepassen. Bij radioactieve therapie maakt men gebruik van radioactief gemerkte stoffen. Deze stoffen geven straling af aan de NET-cellen. Er vindt na toediening van het radioactief gemerkte middel als het ware inwendige bestraling plaats, waardoor de NET-cellen afsterven. Er bestaan verschillende soorten radioactieve therapie. We kennen PRRT (peptide receptor radionuclide therapie) en MIBG therapie. Medegebruik van dit tekstdocument werd toegestaan aan de Alvleeskliervereniging Pagina 5

6 Lokale behandeling van uitzaaiingen RFA (Radio Frequente Ablatie) Wanneer er enkele, niet al te grote uitzaaiingen in de lever zitten, kan de arts deze behandelen door radio frequente ablatie (RFA). Bij RFA wordt een naald in de uitzaaiingen gebracht om de cellen te vernietigen door ze te verhitten tot ongeveer 80 graden. Tegen deze temperatuur zijn ze niet bestand, waardoor de cellen afsterven. Embolisatie Kan worden toegepast bij meerdere uitzaaiingen in de lever. Om embolisatie te kunnen toepassen, mag niet meer dan 70% van de lever aangedaan zijn. Embolisatie is het afsluiten van een bloedvat met behulp van kleine plastic bolletjes. Deze bolletjes worden geïnjecteerd in de bloedvaten die een uitzaaiing voorzien van bloed. Bloedtoevoer is essentieel voor de groei van een uitzaaiing. Via het bloed krijgt de uitzaaiing namelijk zuurstof en voedingsstoffen. Door de bloedvaten af te sluiten, wordt de bloedtoevoer geblokkeerd en sterft de uitzaaiing af. Tips en adviezen Als gevolg van NET kunt u last hebben van diarree, buikpijn, opgeblazen buik en misselijkheid. Er is geen algemeen dieet dat wordt geadviseerd en dat bij iedereen zal werken. Het is even uitproberen welke voedingsmiddelen bij u klachten kunnen veroorzaken. Er zijn een aantal voedingsmiddelen en dranken waarvan bekend is dat ze meer diarree en opvliegers kunnen veroorzaken. De volgende tips kunnen klachten verminderen: vermijd sterk gekruid voedsel eet geen Franse kaas, Franse kaas kan klachten veroorzaken drink geen alcohol. Van rode wijn is bekend dat het klachten kan veroorzaken. soms kan het helpen om in plaats van drie grote maaltijden, de maaltijden te verdelen over de dag in bijvoorbeeld zes tot acht kleine porties. Voor een persoonlijk dieetadvies kunt u een diëtist raadplegen. Meer informatie? Alvleeskliervereniging (AVKV) Postbus 420, 9400 AK Assen Telefonische Hulp- en informatielijn : info@alvleeskliervereniging.nl Internet: Maag Lever Darm Stichting (MLDS) Postbus 800, 3800 AV Amersfoort Informatielijn : voorlichting@mlds.nl Internet : Medegebruik van dit tekstdocument werd toegestaan aan de Alvleeskliervereniging Pagina 6