Wandeling door de vroegere Jodenbuurt

Transcriptie

1 Wandeling door de vroegere Jodenbuurt De Bereikbaarheid: OPENBAAR VERVOER - Metrohalte Waterlooplein. - Te bereiken met metro: 5, 53, 54 - Volg de uitgang stadhuis, daar is de lift te vinden. Attentie: de lift heeft een breedte van 84cm. - Wanneer u de lift uitkomt gaat u naar links en daarna meteen weer naar links. - U gaat richting de Mozes en Aäronkerk. Hiervoor moet u de uitgang van de parkeergarage oversteken. Wij raden aan om over te steken via het fietspad, vanwege drempels. Attentie: druk (fiets)verkeer. SPECIAAL VERVOER - Er is een rolstoeltoegankelijk Stop/Go busje, dat eveneens een halte heeft bij Waterlooplein. - Deze rijdt dagelijks tussen 9.00 en 7.30 uur iedere 2 minuten en kost!,00. Het busje rijdt tussen Oosterdok en Waterlooplein (via station Amsterdam centraal en Prinsengracht). - Vanaf deze halte gaat u naar rechts, u loopt richting de Mozes en Aäronkerk. Hiervoor moet u de uitgang van de parkeergarage oversteken. Wij raden u aan om over te steken via het fietspad, vanwege drempels. Attentie: druk (fiets)verkeer.

2 EIGEN VERVOER - Er is een parkeermogelijkheid in de parkeergarage P Parking Waterlooplein. Vanaf Ring A0 Noord - Afrit s6 - Richting Centrum - Eind van de IJ-tunnel rechtdoor rijden - Volg P Waterlooplein Vanaf Ring A0 West - Vanuit het noorden afrit s0 en vanuit het zuiden afrit s02 - Richting Centrum - Volg s0 tot Centrumring s00 - Volg Centrumring s00 rechtoor richting Centrum - Vol Centrum - Volg P Waterlooplein Mededeling vooraf: Amsterdam is een gemeente die veel bezig is met de vernieuwing of onderhoud van de huidige voetpaden en wegen. Dit brengt in sommige gevallen de nodige wegopbrekingen met zich mee, hier kunnen we niet op anticiperen en wij hopen dat u hier rekening mee kunt houden. Daarnaast is de fiets voor de inwoners van de stad vaak het meest praktische vervoermiddel. Helaas parkeren deze mensen hun rijwiel af en toe op de meest onmogelijke plaatsen. Wij hopen dat u ook hier rekening mee kunt houden.

3 Bezienswaardigheden: [] Mozes en Aäronkerk [2] Jodenbreestraat [3] Gassan Diamonds [4] Synagoge (voormalig) [5] Huis de Pinto [6] Museum het Rembrandthuis [7] Waterloopleinmarkt [8] Megadlé Jethomiem [9] Blauwbrug [0] Joods Historisch Museum [] Arsenaal [2] Dokwerker [3] Portugese Synagoge [4] Hortus Botanicus [5] Wertheimplantsoen [6] Hollandse Schouwburg [7] Bevolkingsregister [8] Artis [9] Plancius [20] Portugees-Israëlitisch Ziekenhuis [2] ANDB (Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond) [22] Beth Hamidrasjets Chaim [23] Meisjesweeshuis [24] Nederlands Israëlitisch Seminarium

4 Wandeling door de vroegere Jodenbuurt De joodse naam voor Amsterdam is Mokum. Mokum (Makom) betekent in Hebreeuws plaats. Amsterdam was voor de joden de stad, alles daarbuiten was de Mediene of provincie. Dit taalgebruik geeft aan hoe belangrijk Amsterdam was voor de joden. Dat heeft tot op de huidige dag zijn sporen nagelaten: men spreekt in Amsterdam immers nog steeds van mazzel als men geluk heeft en mesjogge betekent voor de Amsterdammers gewoon stapelgek. Naast de taal is de joodse humor blijven voortleven, met name in de moppen rond Sam en Moos. En wat eten we vanouds niet aan joodse etenswaren? Ossenworst is net zo ingeburgerd als de meikaas of het pekelvlees, om van de zure bommen, augurken en uitjes maar te zwijgen. Rond 600 kwamen de eerste joden naar Amsterdam. Aanvankelijk waren dat alleen joden uit Spanje en Portugal (Sefardiem); spoedig echter kwamen er ook grote aantallen arme joden uit Duitsland en Oost-Europa (Asjkenaziem). In Amsterdam werden zij niet gedwongen enig onderscheidings- teken te dragen of in een afgescheiden wijk te wonen, zoals dat bijvoorbeeld in Venetië het geval was. Amsterdam nam hiermee een unieke plaats in europa in. Tot de Sefardiem behoorde een aantal rijke kooplieden, maar de Asjkenaziem waren vrijwel allemaal berooide mensen die hier een bestaan trachtte op te bouwen, hetgeen bepaald niet alleen lukte, niet in het minst doordat zij vrijwel geen ambachten mochten uitoefenen. Joden konden over het algemeen geen lid van de gilden worden. Ook nadat de joden in 796, onder invloed van de Franse

5 Revolutie, gelijke burgerrechten hadden gekregen, bleef de armoede onder hen groot. Pas in de loop van de 9 e eeuw verbeterde hun positie, vooral door de bloei van de diamant industrie. In deze tak van industrie konden de joden gemakkelijk emplooi vinden. Toen ook verspreidde de joden zich in een zekere mate over Amsterdam, nadat zij eeuwenlang in het oostelijke deel van de oude stad hadden gewoond. Daar was de jodenbuurt met de belangrijkste synagogen en de typische straatmarkten. De Wandeling: De wandeling begint en eindigt tegenover de Mozes en Aäronkerk en gaat voornamelijk door de oude jodenbuurt. Op diverse plaatsen in de route is ruimschoots gelegenheid om de wandeling even te onderbreken en uit te rusten. Wij wensen u een interessante wandeling. De wandeling begint op Waterlooplein voor de Mozes en Aäronkerk. Ooit was de MOZES EN AÄRONKERK [] een schuilkerk voor katholieken, die in 578 uit hun kerken waren gedreven door de nieuwe protestante machthebbers. De kerk bood vanaf 686 plaats aan 2000 gelovigen en zag er uit als een pakhuis. Het huidige gebouw werd in 84 gebouwd.

6 U gaat rechts langs de kerk, richting de stoplichten. Bij de stoplichten aangekomen, steekt u over. Als u bent overgestoken gaat u linksaf over de Jodenbreestraat. De JODENBREESTRAAT [2] was ooit het hart van de Jodenbuurt. Vanaf de 8 e eeuw tot de tweede wereldoorlog was het merendeel van deze drukke winkelstraat joods. Er was levendige straathandel, met een sfeer die velen tot de verbeelding sprak. Het oude straatbeeld is nu geheel verdwenen. In 965 werd de noordzijde (aan uw rechterhand) van de Jodenbreestraat gesloopt, waardoor het karakter van de straat totaal verdween. Ga rechtsaf de Uilenburgersteeg in richting de Nieuwe Uilenburgerstraat. Attentie: De weg richting de Nieuwe Uilenburgerstraat vanaf de Uilenburgersteeg loopt af, houd hier rekening mee. Bij de ingang van het gebouw van Gassan Diamonds kunt u oversteken. De Uilenburgersteeg geeft toegang tot het eiland Uilenburg. Samen met de eilanden Marken en Rapenburg werd deze buurt eind 6 e eeuw bestemd als bouwplaats voor woningen der armen. Onder de bewoners bevonden zich veel Oost-Europese joden. De buurt was in vroeger eeuwen een warnet van sloppen en stegen. De woonomstandigheden waren erbarmelijk; het kwam voor dat een gezin met tien kinderen op één kamer moest wonen. Vanaf 96 werd Uilenburg ingrijpend gesaneerd.

7 In het gebouw van GASSAN DIAMONDS [3] was vroeger de grote diamantslijperij Boas gevestigd, gebouwd in 879. In deze diamantslijperij stonden destijds 357 slijpmolens om diamanten te slijpen. De schoorsteen herinnert nog aan deze tijd. Diamantslijpen was een beroep dat veel door joden werd uitgeoefend; weinig andere ambachten waren hen immers toegestaan. Vooral in de 9 e eeuw kende de diamantbewerking een grote bloei. Na de Tweede Wereldoorlog verloor Amsterdam haar dominante rol in de diamantenwereld. De stad moest die positie afstaan aan Antwerpen, o.a. omdat de lonen daar veel lager waren en omdat het grootste deel van de arbeiders uit deze bedrijfstak niet terugkeerde uit de Duitse concentratiekampen. Bij Gassan Diamonds kunt u zien hoe de diamanten geslepen worden en hoe de waarde bepaald wordt. Daarbij is de prachtige collectie diamanten en sieraden te bezichtigen. Gassan Diamonds in dagelijks geopend van uur en de tour is gratis. Loop de Uilenburgerstraat verder af, totdat u ter hoogte bent van no. 9 (linkerzijde), aan de overkant ziet u op no. 7 een VOORMALIGE SYNAGOGE [4]. Aan de rechterkant bevindt zich een voormalige synagoge, gebouwd in 766. De gevel van de synagoge is nog prachtig intact. Als de poort open staat kunt u even een kijkje nemen.

8 Om de route te vervolgen moet u terug richting de Jodenbreestraat. Bij de 2 e ingang van Gassan Diamonds kunt u weer oversteken. Terug op de Jodenbreestraat gaat u rechtsaf richting de St.Anthoniebreestraat. Na ± 200 meter in de Jodenbreestraat, vlak voor de brug ziet u aan uw linkerhand aan de overkant van de straat een huis met rode luiken. In dit huis woonde in de 7 e eeuw de schilder Rembrandt. De invloed van de joodse omgeving kunnen we duidelijk terugvinden in het werk van Rembrandt. Zo liet hij in Bijbelse voorstellingen vaak mensen uit de buurt poseren. Van vooraanstaande joden kreeg hij de opdracht hun portret te maken. Op de brug naar de St.Anthoniebreestraat is rechts, indien u hier gebruik van wilt maken, een RUSTPLEK. Op de brug naar de St. Anthoniebreestraat treffen we de St. Anthoniesluis aan. Rechts ziet u een van de mooiste panorama s van Amsterdam; in de verte tekent de Montelbaanstoren af. Bij deze toren kwamen volgens de overlevering de eerste joodse vluchtelingen, oorspronkelijk afkomstig uit Spanje en Portugal, aan. De route gaat dan een stukje verder de St.Anthoniebreestraat in. Aan uw rechterhand vindt u het Huis de Pinto. Attentie: De weg hierheen is een aflopende helling. HUIS DE PINTO [5] werd 680 door Isaac de Pinto verbouwd in de stijl van de Italiaanse Renaissance. Zo werd het een van de meest kapitale panden

9 van de buurt. De Pinto was afkomstig uit een familie die in 492 uit Lissabon was gevlucht. Sinds de restauratie van het huis in 975, is het als filiaal van de Openbare Bibliotheek in gebruik. Het interieur, met prachtige plafondschilderingen, is vrij te bezichtigen. Bij het Huis de Pinto steekt u over Hier ziet u de Zuiderkerk uit 6 recht voor u staan. Het ontwerp van de kerk is van Hendrick de Keyser en is onderdeel van de vier windrichtingen (Noorderkerk, Oosterkerk en Westerkerk). Deze eerste grote protestantse kerk van Amsterdam was eeuwenlang de plaats van samenkomst voor de protestanten in het drukbevolkte centrum. Sinds 929 is de kerk niet meer in gebruik als gebedsruimte. In 968 kocht de gemeente de in zeer slechte staat zijnde kerk, en werd na grondige renovatie in gebruik genomen door het informatiecentrum voor ruimtelijke ordening en wonen in Amsterdam en worden er concerten, exposities en bijeenkomsten gehouden. U vervolgt de weg naar links. De route wordt vervolgd via het Waterlooplein. Hiervoor moet u eerst weer een stukje terug naar waar u vandaan kwam (de brug naar de St.Anthoniebreestraat). De directe route naar het Waterlooplein bestaat uit een trap. Hierdoor moet u een stukje omrijden (om de trap heen).

10 U komt nu langs het huis van Rembrandt, in het pand is het MUSEUM HET REMBRANDTHUIS [4] gevestigd, met een grote collectie etsen en tekeningen. U gaat nu rechtdoor en komt nu op het Waterlooplein. Hier is elke dag (behalve zondag) markt. Hierdoor is het er vaak erg druk. De WATERLOOPLEINMARKT [7] is sinds 886 de dagmarkt van de Jodenbuurt. Vroeger was er iedere dag, behalve zaterdag vanwege sabbat, markt. Joden verkochten hun handelswaar op straat, aangezien ze officieel buitengesloten waren van winkelnering. De huidige markt heeft een aantal malen van plaats moeten wisselen, maar is sinds 988 weer gevestigd op het Waterlooplein, naast het Stadhuis/Muziektheater. U houdt het water (de Amstel) aan uw rechterhand tot u niet meer verder kunt en verplicht naar links moet vanwege het water. De weg tot dit punt is toegankelijk. Bij het water staat een monument en is er, indien u hier gebruik van wilt maken, een RUSTPLEK. Ga bij het de Zwartmarmeren zuil linksaf, houdt het water van de Zwanenburgwal aan uw rechterhand en het muziektheater aan uw linkerhand.

11 Dit monument is een gedenkteken voor Joodse verzetstrijders, opgericht in 988. Hier wordt ook de kristalnacht jaarlijks herdacht, dit was de nacht waarin veel Joden zijn weggevoerd. Houdt even halt voor de drukke straat. Links tegen de gevel van het Muziektheater ziet u in wit plaveisel de omtrekken van een huis. Hier bevond zich voor de oorlog het jongensweeshuis MEGADLE JEHTOMIEM [8] (de opvoeders van de wezen). De opvoeding van weesjongens was bij de Hoogduitse of Asjkenazische joden sinds 738 de taak van het weescollege Megadlé Jethomiem. Door een schenking van een rijke weldoener in 836 kon hier, in de Zwanenburgstraat, een weeshuis geopend worden, waar de jongens dag en nacht konden verblijven. Rond 90 werden er zeventig jongens verzorgd. In maart 943 werden de jongens weggevoerd naar concentratiekamp Sobibor. Na de oorlog heeft het gebouw nog gediend voor de opvang van oorlogswezen, die o.a. naar Israël zouden gaan. In 977 werd het pand gesloopt. Het muziek theater wordt ook wel stopera genoemd, dit is een combinatie van stadhuis en opera. Het witte gedeelte van het gebouw wordt ook wel het kunstgebit genoemd. Rechts ziet u de BLAUWBRUG [9]. De blauwbrug over de Amstel was ooit de voornaamste schakel tussen de jodenbuurt en de binnenstad. De brug werd in 883 gebouwd en was geïnspireerd op de bruggen over de Seine in Parijs. Voorheen was er een blauw geschilderde houten brug.

12 Aan de achterzijde van de ingang van de parkeergarage van Waterlooplein/Muziektheater (P) staat een afbeelding van de oude Blauwbrug (het is in reliëf en dus ook te voelen voor blinden en slechtzienden). We steken de straat hier niet over maar u gaat links, voor het muziektheater langs, richting het startpunt. Ter hoogte van het metrostation steekt u rechts het zebrapad over, en vervolgt u de route naar rechts. Vervolgens gaat u de eerste straat links. Hier steekt u deze zijstraat over en bevindt u zich in de Nieuwe Amstelstraat. Het rechtervoetpad in deze straat is rolstoeltoegankelijk. Eerst passeert u het onderwijzershof van de opperrabbijn waarna u langs het Joods Historisch Museum aan uw rechterhand en het Arsenaal aan uw linkerhand komt. In het prachtig gerestaureerde Hoogduitse Synagogencomplex is sinds 987 het JOODS HISTORISCH MUSEUM [0] gevestigd. Het gebouw bestaat uit twee grote en twee klein synagogen, waarvan de eerste in 67 ingewijd werd. Het Joods Historisch Museum vertelt het verhaal van de joden in Nederland; de vaste opstelling belicht thema s als joodse identiteit, joodse religie en de sociale geschiedenis van de joden in Nederland. Veel van wat aan het leven in de oude Jodenbuurt herinnert is te vinden in de vaste opstelling: foto s, schilderijen en voorwerpen die thuis of in de synagoge werden gebruikt. In de boekwinkel van het museum, die vrij

13 toegankelijk is, vindt u tevens literatuur over alle aspecten van joodse religie, geschiedenis en cultuur. Het Joods Historisch Museum is alle dagen geopend van.00 tot 7.00 (op joods Nieuwjaar en Grote Verzoendag gesloten). Een bezoek aan dit museum vormt een uitstekende onderbreking van deze wandeling. Tegenover het Joods Historisch Museum staat het ARSENAAL []. Dit pand dankt zijn naam aan het feit dat het in de 9 e eeuw als opslagruimte voor krijgsartikelen werd gebruikt. Vóór die tijd was het gebouw een (turf)pakhuis. In een deel van dit pand zijn nu depots van het Joods Historisch Museum Gevestigd. Tussen het Joods Historisch Museum en het Arsenaal ligt in het plaveisel nog een stukje tramrails, overblijfsel van de eens zo levendige joodse straat. Aan het einde van de Nieuwe Amstelstraat ziet u tegenover het Joods Historisch Museum de DOKWERKER [2] op een plein staan. Op het Jonas Daniël Meijerplein staat de Dokwerker ter herinnering aan de Februaristaking. De Februaristaking was het eerste grote protest van de Nederlandse bevolking tegen het antisemitisme en de terreur van de Duitse bezetter. De staking brak uit na de eerste razzia s in Amsterdam op 22 en 23 februari 94, waarbij 425

14 jonge joodse mannen op transport werden gezet naar het concentratiekamp Mauthausen, waar zij vrijwel allen zijn omgekomen. U steekt bij de stoplichten over. U vervolgt de route met het Meester Visserplein aan uw linkerhand. Dit plein is vernoemd naar Ernst Louis Visser, vanaf 939 president van de Hoge Raad, die zich tijdens de Duitse bezetting bijzonder heeft ingespannen om de belangen van de joodse bevolking te verdedigen. Voor het fietspad gaat u rechtsaf de Muiderstraat in. Aan uw rechterhand vindt u de Portugese Synagoge. Bij de voltooiing in 675 was de PORTUGESE SYNAGOGE [3], gebouwd door architect Elias Bouman, de grootste Synagoge ter wereld. Sinds de opening zijn interieur en exterieur nauwelijks veranderd. De hoofdingang van de synagoge draagt een Hebreeuwse tekst, die in vertaling luidt: En ik in Uw grote liefde zal komen naar Uw huis. Deze woorden hoort men voor het binnengaan van de synagoge uit te spreken. In de laagbouw rondom de synagoge bevindt zich onder andere de wereldberoemd bibliotheek Ets Chaim / Livraria Montezinos. Een andere ruimte is ingericht als wintersynagoge; de grote synagoge is in de winter te koud. Het interieur is nog vrijwel authentiek en kan op vastgestelde tijden worden bezichtigd Ga nu rechtdoor, de route vervolgt zich via de Muiderstraat over de Herengracht en u komt op de Plantage Middenlaan. Attentie: de oversteek voor de Herengracht heeft een dwarshelling.

15 Aan de rechterkant vindt u de Hortus Botanicus. Aan de linkerkant ziet u het Wertheimplantsoen. De HORTUS BOTANICUS [4] van Amsterdam is een van de oudste botanische tuinen ter wereld. Oorspronkelijk was de Hortus een medicinale kruidentuin, opgericht in 638 door het Amsterdamse stadsbestuur. De stad had net een pestepidemie achter de rug. Kruiden waren destijds van levensbelang, als basis voor medicijnen. In de Hortus bekwaamden artsen en apothekers zich in de receptuur. Het WERTHEIMPLANTSOEN [5] maakte oorspronkelijk deel uit van de Hortus Botanicus. De ingang van dit kleinste parkje van Amsterdam wordt geflankeerd door twee marmeren sfinxen. A.C.Wertheim was één van belangrijkste joodse Amsterdammers van de 9 e eeuw, aan wie de stad zowel cultureel als economisch veel te danken heeft. Sinds 993 staat in dit park het Auschwitzmonument, ontworpen door Jan Wolkers. Het bestaat uit gebroken spiegels met daarboven de tekst Nooit meer Auschwitz. Wolkers vroeg zich af hoe de hemel zo blauw heeft kunnen blijven tijdens de oorlogsdaden van de nazi s. Zijn spiegels weerspiegelen nu voorgoed de gebarsten hemel. U gaat nu de Plantage Middenlaan in. Na een paar honderd meter vindt u aan uw rechterhand de voormalige Hollandse Schouwburg.

16 De voormalige HOLLANDSE SCHOUWBURG [6], de belangrijkste Amsterdamse gedenkplaats voor het joodse oorlogsverleden. Hier traden voor de oorlog onder andere de acteurs Esther de Boer van Rijk en Louis de Vries met zijn gezelschap op en werden stukken van Herman Heyermans opgevoerd. In juli 942 werd het gebouw door de nazi s bestemd tot verzamelplaats van joden, in afwachting van hun deportatie. De kinderen van diegenen die in de Schouwburg waren samengedreven werden ondergebracht in de crèche aan de overkant van de straat, waar nu een modern gebouw staat. Veel kinderen werden gered door ze naar de kweekschool te smokkelen die twee huizen verderop stond. Een plaquette aan de gevel van de school memoreert dit. Vanaf 962 functioneert de Hollandse Schouwburg als monument. In 993 werd het uitgebreid en heringericht door het Joods Historisch Museum. Er ontstond een gedenkruimte en een educatieve tentoonstelling. De gedenkruimte bevat familienamen van de joden vanuit Nederland werden weggevoerd en vermoord. De Hollandse Schouwburg is dagelijks geopend en gratis te betreden U volgt de Plantage Middenlaan tot u bij de stoplichten linksaf de Plantage Kerklaan op kunt. Hierna steekt u weer meteen rechts het zebrapad over. En vervolgt de route zich linksaf. Ter hoogte van no. 36 was tijdens de oorlog het BEVOLKINGSREGISTER [7] van Amsterdam gevestigd. De grijze plaquette aan de gevel herinnert aan 27 maart 943, toen een verzetsgroep heeft geprobeerd het register te vernietigen. De aanslag mislukte omdat de dicht op elkaar gepakte kaarten

17 geen vlam vatte. Twaalf leden van de verzetsgroep, onder wie enige joden, werden gearresteerd en gefusilleerd. Even verderop, rechts, ziet u de meer dan 25 jaar oude dierentuin ARTIS [8], een van de oudste dierentuinen ter wereld. Vooral op de vrije sabbat was dit voor de buurtbewoners een geliefde plek voor een wandeling. De vrome joden die op sabbat (zaterdag) geen geld bij zich mogen dragen, hadden vaak een abonnement of betaalden gewoon een dag later. Voordat u de straat oversteekt kunt u rechts aan de overkant van de straat, met gelige fraaie gevel, het gebouw van PLANCIUS [9] zien. Plancius werd 875 gebouwd en was eens het centrum van veel joodse zang- en toneelverenigingen. Sinds 998 is hier het verzetsmuseum gevestigd. Dit indrukwekkend museum is gewijd aan het verzet tijdens de Duitse bezetting in de Tweede Wereldoorlog. Tegenover de ingang van Artis steekt u het zebrapad over, de Henri Polaklaan in. Tegen het einde van deze laan, op no. 6-2 aan uw linkerhand, zie u het voormalig PORTUGEES-ISRAËLITISCH ZIEKENHUIS [20] uit 96 aan. De gevelsteen met de pelikaan die haar jongen voert symbool van de Portugees-Israëlitisch Gemeente is het enige dat hieraan nog herinnert.

18 Nagenoeg tegenover het Portugees Israëlitisch ziekenhuis, aan de rechterzijde op no. 9 ziet u het gebouw van de Algemene Nederlandse Diamantbewerkers Bond. Het is ontworpen door de befaamde architect H.P. Berlage, ook bekend van de Blauwbrug, en is gebouwd in 894. Het is in 900 in gebruik genomen door de ANDB [2]. Niet alleen het exterieur, ook het interieur van dit gebouw is de moeite waard. Wandschilderingen van R.N. Roland Holst sieren bijvoorbeeld de muren, sinds 904. In het gebouw is het Nationaal Vakbondsmuseum gevestigd. Voordat u zodirect de Anne Frankstraat in gaat dient u een stukje de Plantage Doklaan in te gaan, hier is een schuin aflopende en ook weer oplopende stoep, deze lopen echter wel steil. Attentie! Dit is een zijstraat met een trambaan, denk om het verkeer. Volg de Plantage Parklaan en ga links met de bocht mee de Anne Frankstraat op. De Anne Frankstraat is genoemd naar Anne Frank, het joodse meisje dat tijdens haar onderduikperiode een inmiddels wereldberoemd dagboek schreef. Het huis waar Anne Frank ondergedoken heeft gezeten bevindt zich op de Prinsengracht 263, buiten deze route. De route wordt nu vervolgd via de Rapenburgerstraat. Om hier te komen dient u een klein stukje verder te gaan over de Anne Frankstraat en deze bij de stoplichten over te steken. Als u bent overgestoken gaat u linksaf en dan de eerste weg rechts; de Rapenburgerstraat. Van 977 tot 988 was de markt Waterlooplein rechts bij de ingang van de Rapenburgerstraat gevestigd.

19 De markt was hier toen gevestigd, omdat het metrostation van Waterlooplein, op dat moment werd aangelegd. Op no.09 bevond zich het BETH HAMIDRASJ ETS CHAIM [22] (Leerhuis Boom des Levens). Dit leerhuis werd in 740 gesticht als plaats waar de Amsterdamse joden de Tora konden bestuderen; naast het gebed is ook de studie onlosmakelijk verbonden met het Jodendom. Het huidige gebouw dateert uit 883, zoals de cijfers en letters op de gevel laten zien (joodse jaartelling) Het studiecentrum Beth Hamidrasj is tijdens de oorlog opgeheven. Op no. 23 is het bussenschut, een steeg waar vroeger de Joden woonden. Op no.69-7, waar nu café-bar Waterlooplein 77 (zo genoemd omdat daar de markt in 977 gevestigd was) is, was voor de oorlog het MEISJESWEESHUIS [23] van de Hoogduitse joodse gemeente, een plaquette herinnert hieraan. Hierbinnen is het plafond nog het originele plafond. Een synagoge bevond zich op no.73; later vestigde het Opperrabbinaat zich hier. De rechterdeurpost onder de stoep heeft nog een uitsparing (ook voelbaar voor blinden en slechtzienden) van de Mézoeza (kokertje met stukje perkament waarop een stukje uit de Tora (de eerste vijf Bijbelboeken) geschreven staat. Op no tenslotte bevond zich het NEDERLANDS ISRAELITISCH SEMINARIUM [24], een 9 e eeuwse afsplitsing van het Beth Hamidrasj.

20 Aan dit Seminarium werden rabbijnen opgeleid. Als instelling bestaat het Seminarium elders in Amsterdam. Er worden cursussen voor volwassenen verzorgd. Het gebouw bestaat uit twee kleuren steen, het rechter gedeelte is later aangebouwd. Aan het einde van de Rapenburgerstraat gaat u rechtsaf. Met het Meester Visserplein aan uw linkerhand gaat u rechtdoor richting de stoplichten. Hier steekt u de straat (Valkenburgstraat) over en als u de straat over bent steekt u links direct weer de straat (Jodenbreestraat) over. Met de Mozes en Aäronkerk aan uw rechterhand begeeft u zich richting het eindpunt van de wandeling, het Waterlooplein. Op het Waterlooplein kunt u de metro of Stop/Go bus nemen naar diverse bestemmingen. Wij hopen dat u een toegankelijke en interessante wandeling hebt gehad.

21 9, +" 44 ) 7)(,+ 9, +" 44 ) 7)( =(,+." :6 =( 74.": 67 "0 4 "0 LM$ 00 K5 " 7 )( ( )( K5 ( " 7) ((!" $ % & > ) 0)(,+ 0( - &/ ".. 0 (( 0 G( (& =(.": 6 + -)(, "A)7 &= % $!"!": 4( (). - 0( - &/ ".. 0 (( 0 0( - &/$ ". )-) (,+ )(( )77 E5 )(( )67 %&= $ "! )(,+ 70&2)"0 0( - &F 7 ); (( 0 0( - &/$ ". )-) (,+ + -)(, >5 5& =(.": 6 0( - &= )6 (( 0 0( - &= )6 (( 0 F ( ) 55 4 "0 F( -0 7)( ( 2(().0 7)(( 4 (( -7) / )7 74 F 4)7) 7 F 8;7 )(( )67 %&= $ "! )(( )7 ( ( 74 F 4)7) 7 F + -)(, "A)7 &= % $!" 8;7,+ 7-)( "A) >5)$7 <5",$7 )(,+ )7&="A %!"$ 8;7 (( 77) O),+ )(,+ )7="A > 0)" &25 (6 (( 0 /"..0( (-& 0 >5 )$ )(,+ )7&="A %!"$ 20 0( - &= )6 (( 0 ( )7)( 74 F )(,+ )7&="A %!"$ 8;7 8;7 + -)(, ="A)7-)(,+ + -)(, )0 &> %!"$ 8;7,+ 0-)( >) ) > & (. % $ 74!" $J I&9 I/ I&H ) H >5)$ ; )(( +77 O),,+ 0-)( >) (,+ )(,+ 0&>) %!"$ 7 8; "0.4 8;7 8;77)(( 0 M50 (7 &H( 0" &/ ": )4 " ( )( 8I 9I& 7?0 7. 5N ; &8 ) % ":A)+ % $!" 7 8; 9 P$ )N7 - /$ ". /$ )7 )(( ". )7 )(( F()554"0 F()554"0 3 G( ( &.": 6 0( - &H5 6( 9!"$% >)0-)(,+ 0 -) (, "0 54 )5 ( F 4"0 F ( ) 55 4 "0 F( ) 5 5 6(. C% 0@ $) -% ( 9(.+$"7 22!" $% D( () 80 0 &K) 67 )( ( ( )( )7 ) $ 0@ 4 E( 0( - &2( )6 (( 0 M5. 7) (( F ( ) 55 4 "0 2 (( 7) ) - $) 0@ 6 '( =( -) 7)( ( 30 ) (&2( )6( 2 K5 ".% () 77 )( ( G( (-!" $ % & > ) 0)(,+ 6 F ( ) 55 4 "0 8;7 8;77) (( )@$ 0 6 '( "0 )4 ": )4"0 &/ ": 0" &/ " H( (7& &H M50 (7 M50 <(66)77)(( M5. 7 )( ( 7 8; 7 (( 7) ) )@$ 0 6 ( )( '( )7 E( 4 0@ $) - 00 LM$ 0( - &2( )6 (( 0 55 ; F( ) 55 4 "0 B)5 )-% B)5 0@ ( $)%( B) 5 0@ $)%( ' )D )77 )( ( C% 0 )-% 0 )C% %( )%( 0" )7@ $)%( =5 D 0" )7@ $)%( B)5 0@ $)%( B)5 )-% ( 3 9((7 )(( 9( ( 7 " K5 00 ML$ :6." =( ) )(( )7 0 &O" $%!" )(( )7 )@$ 0 &O" $%!" 5 (4 )- ( &= 7)(( 4 7,+ 7.?$,+ F ( ) 55 4 "0 7,+ 7.?$ ( )( 67 &K) 800 E(( ;-) (,+ E(( ;-) E E(( (,+ ;-) ((;-)(,+ (,+ E(( ;)(,+ '55"0;()6 07 +( &9,.?$ 07 +( 7,.?$ 9"0 & "7 $" 7 =5 D 0" )7@ $)%( C.7) (( 7,+ 7.?$ )( 7+ )(, 6: : 905 =5 D 0" )7@ $)%( < ;& =)5 )(( 7 "7@) 9"0& !" $% &> 557)( ( (( "7@)7) 9"0&8050 $. &>5 5-7 )(( 0( - &/$ 0( ". - )-) &/$ (,+ ". )-) (,+ 0) )"07 (,+ %&2!"$ 0( - &/"..0( 0( - &/ ".

22 Bezienswaardigheden. Mozes en Aäronkerk 2. Jodenbreestraat 3. Gassan Diamonds 4. Synagoge (voormalig) 5. Huis de Pinto 6. Museum het Rembrandthuis 7. Waterloopleinmarkt 8. Megadlé Jethomiem 9. Blauwbrug 0. Joods Historisch Museum. Arsenaal 2. Dokwerker 3. Portugese Synagoge 4. Hortus Botanicus 5. Wertheimplantsoen 6. Hollandse Schouwburg 7. Bevolkingsregister 8. Artis 9. Plancius! 20. Portugees-Israëlitisch Ziekenhuis 2. ANDB (Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond) 22. Beth Hamidrasjets Chaim 23. Meisjesweeshuis 24. Nederlands Israëlitisch Seminarium