Internationale propositie medisch cluster Rotterdam. 2 September 2011 Eindrapport

Transcriptie

1 Internationale propositie medisch cluster Rotterdam 2 September 2011 Eindrapport

2 Inhoud Introductie Pagina 3 Hoofdstuk 1: Trends en ontwikkelingen Pagina 8 Hoofdstuk 2: Het investeringsklimaat voor het medisch cluster in Rotterdam Pagina 26 Hoofdstuk 3: Potenties regionaal vestigingsklimaat Pagina 37 Hoofdstuk 4: Afbakening kansrijke doelgroepen en USPs Pagina 41 Kernpunten, conclusies en aanbevelingen Pagina 61 Bijlagen Pagina Pagina 2

3 Introductie Opdrachtgever en adviseur Pagina 4 Aanleiding voor dit onderzoek Pagina 5 De onderzoeksvraag Pagina 6 Onze aanpak Pagina Pagina 3 Internationale propositie medisch cluster Rotterdam

4 Introductie Opdrachtgever en adviseur De opdrachtgever: Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam Pieter van Rijn, programmamanager Medisch & Zorg De stuurgroep: MedicalDelta: Roel Kamerling SciencePort Holland: Willem Trommels, Job Nijs Erasmus MC: Rob Posthumus Rotterdam Investment Agency: Remco Buurman TU Delft: Nick Guldemond Syntens: Tjwan Tan De adviseur: Ernst & Young Health AdvisoryServices (HAS) Ernst & Young International LocationAdvisoryServices (ILAS) Pagina 4

5 Introductie Aanleiding voor dit onderzoek De ontwikkeling van een medisch cluster in Rotterdam is één van de speerpunten in het ruimtelijk-economischbeleid van de gemeente Rotterdam. Belangrijke troeven daarin zijn het Erasmus MC en een aantal reeds aanwezige dienstverlenende innovatieve bedrijven. Hiermee wordt ingespeeld op de gezondheidszorg als groeisector, niet alleen vanwege de toenemende vergrijzing, maar ook op technisch organisatorische veranderingen in de zorg, zoals de ontwikkelingen op het gebied van ehealth. Vanuit economisch perspectief is de gezondheidszorg een belangrijke pijler voor Rotterdam. Circa 18% van de werkgelegenheid in Rotterdam wordt gegenereerd door de gezondheidszorg. Dit zijn hoofdzakelijk banen in het publieke domein. Het is van belang dat Rotterdam zich tevens ontwikkeld op dit terrein in het private domein. Door verschillende partijen zijn reeds verschillende onderzoeken en verkenningen uitgevoerd naar de kansen van de gezondheidszorg, als grootste werkgever in Rotterdam en de ontwikkeling van een medisch cluster in Rotterdam. De onderzoeksvraag is beantwoord met het besef dat de hieruit voortvloeiende marketing-en acquisitieinspanningen gecoördineerd geleverd zullen moeten worden door de MedicalDelta, Science Port en Rotterdam Investment Agency (RIA). Tevens lopen er gelijktijdig een tweetal andere onderzoeken die van invloed zijn op dit onderzoek. Het economisch gebiedsprofiel Coolhaven; De evaluatie van het Biomedical Fund(inmiddels afgerond). Waar mogelijk zijn de onderzoekers van de drie trajecten voor afstemming en kennisuitwisseling bij elkaar gebracht gedurende de onderzoeken Pagina 5 Internationale propositie medisch cluster Rotterdam

6 Introductie De onderzoeksvraag Het ontwikkelingsbedrijf Rotterdam heeft ten behoeve van de economische ontwikkeling van de Rotterdamse gezondheidszorg tot een internationaal gepositioneerd medisch cluster de volgende onderzoeksvraag gesteld: Geef een onderbouwde, heldere en reële weergave van de internationale propositie voor een medisch cluster in Rotterdam. Om deze centrale onderzoeksvraag te beantwoorden, moet er gegeven de context en visie op actuele ontwikkelingen antwoord worden gegeven op de volgende deelvragen: Deelvragen Wat zouden de pijlers van de propositie voor Rotterdam moeten zijn? Welke ontwikkelingen vinden er internationaal binnen de sectoren Gezondheidszorg en Life Sciences plaats die van invloed zijn op de propositie van een medisch cluster in Rotterdam? Hoe wordt Rotterdam waargenomen? Welke specifieke niches kunnen waargenomen worden waarvoor Rotterdam een aantrekkelijke en complementaire propositie heeft, of zou kunnen ontwikkelen? Wat is er voor nodig, in termen van vestigingsplaatsfactoren en/of te ondernemen activiteiten, om deze activiteiten en/ of bedrijven aan te kunnen trekken? Welke mogelijkheden biedt dit om nieuwe bedrijven naar Rotterdam aan te trekken? Welke eisen stellen bedrijven uit de sector aan hun vestigingsplaats? Wat heeft Rotterdam deze bedrijven op dit punt te bieden? Pagina 6 Internationale propositie medisch cluster Rotterdam

7 Introductie Onderzoeksaanpak Onze aanpak van de beantwoording van de geformuleerde vraagstelling is in de figuur aan de rechterzijde weergegeven. In de volgende hoofdstukken zullen we de onderscheidenstappen bespreken. Stap 1 Het vestigingsklimaat Rotterdam, gewenste aanvullingen van het medisch cluster (incl. ehealthen lifesciences): Interviews met bedrijven en stakeholdersin Rotterdam Kick-offbijeenkomst Stap 2 Trends en ontwikkelingen Analyse (internationale) structuur van de medische-en zorgsector Gesprekken met sectorexperts Stap 3 Analyse potenties van het Rotterdamse/ regionale vestigingsklimaat (SWOT) Stap 4 Afbakening kansrijke doelgroepen voor het medisch cluster Rotterdam Opstellen USP Rotterdam voor het medisch cluster Stap 5 Eindrapportage Pagina 7

8 Hoofdstuk 1 Trends en ontwikkelingen Inleiding Pagina 9 Internationale ontwikkelingen Pagina 10 Nederland Pagina 16 Directe Buitenlandse investeringen en locatiefactoren Pagina 19 Conclusies Pagina Pagina 8

9 Trends en ontwikkelingen Inleiding Het doel van deze stap is om de structuur van en de ontwikkelingen in de te onderzoeken sector, healthen lifesciencesinzichtelijk te maken. Hiertoe is gebruik gemaakt van eigen onderzoek door Ernst & Young, zoals de Ernst & Young European Investment Monitor en specifiek sectoronderzoek, alsmede van (publieke) rapporten en cijfers met betrekking tot de sector of het specifieke cluster Pagina 9

10 Trends en ontwikkelingen Internationale ontwikkelingen Health De gezondheidszorg is sterk in beweging. Zowel wereldwijd als nationaal wordt zichtbaar dat de zorg een groeimarkt is, met fors stijgende kosten. Recent is duidelijk geworden dat de kostenstijging in Nederland vooral wordt veroorzaakt door stijging van het volume van zorg en niet zo zeer door stijging van de prijzen. Een aantal trends binnen de health& life scienceszijn: Vergrijzing en groei van de wereldbevolking - Een toename van de volumevraag in de zorg wordt grotendeels verklaard door vergrijzing, een toenemende levensverwachting, overconsumptie van voedsel en de welvaartsziekten die daardoor ontstaan. Door de vergrijzing neemt het aantal zorgvragers toe en stijgt de vraag naar healthen lifesciencesproducten. De vergrijzingsgolfzal rond 2040 in Nederland een hoogtepunt bereiken. Naast vergrijzing zal groei van de wereldbevolking eveneens zorgen voor een groeiende vraag naar producten en diensten op het gebied van health& lifesciences. Bestrijding van infectieziekten Bestrijding van infectieziekten die ook van mens op dier kunnen overspringen (of andersom) is van toenemend (wereldwijd) belang. Medisch-technologische vooruitgang - Grote investeringen in medische technologie en in nieuwe medicijnen leiden tot het kunnen leveren van meer en betere zorg. De medisch-technologische vooruitgang vergroot het aanbod en de mogelijkheden van hulpmiddelen, waardoor de arbeidsproductiviteit vergroot kan worden. Dit is nodig met het oog op de toenemende vraag naar gezondheidszorg en de hiermee samenhangende vraag naar geschoolde arbeid. ICT biedt mogelijkheden voor een verbetering en kostenverlaging van de zorgverlening zelf. Wereldwijd is er een trend naar samenwerking onder farmaceutische bedrijven om tot gedeelde innovatieprojecten te komen. Persoonlijke medicatie en zorg op maat -Er is een groeiende vraag naar meer persoonlijke medicatie waardoor er meer niches ontstaan binnen de sector lifesciences. Deze ontwikkelingen worden versterkt door enerzijds een steeds meer geëmancipeerde zorgconsument die beter is geïnformeerd en anderzijds door de koopkracht van ouderen die fors is toegenomen. Transparantie van het zorgaanbod, de kwaliteit en ook de toegankelijkheid van de dienstverlening worden steeds belangrijkere factoren in de keuze van de consument. De emancipatie van de zorgconsument wordt van overheidswege aangemoedigd onder het adagium meer verantwoordelijkheid voor de burger. Deze ontwikkelingen leiden tot meer nadruk op de kwaliteit en veiligheid van de geleverde zorg en tot meer preventieve zorg Pagina 10

11 Trends en ontwikkelingen Internationale ontwikkelingen Medische technologie Europese omzetgroei naar productgroep, % 5% 0% -5% -10% -15% -20% Top 5 bedrijven in Europa naar omzetgroei, 2009 Bedrijf 8% -9% Non imaging diagnostics 5% Percentage change in revenu -8% Imaging Landvan herkomst Groei( m) % groei FreseniusMedicalCare Duitsland % Siemens Healthcare Duitsland 757 7% FreseniusKabi Duitsland % Roche Diagnostics Zwitserland % EssilorInternational Frankrijk 194 5% 4% -15% Research and other equipment 8% -2% Therapeutic devices Percentage change in number of companies Bron: Ernst & Young De medische technologie (medtech) industrie is een diverse industrie met een verscheidenheid aan technologieën en producten; van contactlenzen tot aan CT-scan machines. Medtechverschilt van andere segmenten binnen de lifesciences (zoals farmaen biotech) in bijvoorbeeld de manier waarop innovatieve nieuwe producten worden ontwikkeld; dit heeft vaak meer overeenkomsten met de IT industrie dan met medicijnontwikkeling. Het aantal bedrijven in de medtechsector is gedaald over de periode , voornamelijk veroorzaakt door fusies & overnames op dit gebied (Ernst & Young, 2010). Zo zijn het aantal bedrijven in de productgroep imaging met 8% gedaald. Alle vier de productgroepen die worden onderscheiden binnen de medtechsector (zie figuur linksboven) kenden echter een toename in de omzet in Op de lange termijn bieden trends zoals een toename van de levensverwachting, veroudering, nieuwe technologieën en toename van lifestyle medicine kansen voor een uitbreiding van de medtechindustrie Pagina 11

12 Trends en ontwikkelingen Internationale ontwikkelingen Biotechnologie Marktomvang biotechnologie in Europa ( ) Data beursgenoteerdebedrijven 2009 mln 2008 mln Opbrengsten % % groei R&D uitgaven % Netto inkomen (verlies) (288) (913) -68% Aantal medewerkers % De Europese pijplijn van veelbelovende producten in ontwikkeling op het gebied van biotechwordt aangevoerd door het Verenigd Koninkrijk. Nederland staat op de negende positie met iets meer dan 50 producten in ontwikkeling. Het grootste cluster van producten in Fase III in Europa zijn ontwikkelingen op het gebied van kanker. Europese klinische pijplijn naar land, 2009 Aantal bedrijven Beursgenoteerd % Niet-beursgenoteerd % Totaal % Bron: Ernst & Young Verenigd Koninkrijk Duitsland Denemarken Frankrijk Zwitserland Zweden Israel Het aantal bedrijven (beursgenoteerd en nietbeursgenoteerd) in de biotechnologie in Europa is in 2009 met 2% gedaald ten opzichte van het voorgaande jaar. De opbrengsten van de bedrijven in de biotechnologie is gestegen met 8%, terwijl de uitgaven aan R&D zijn gedaald. Trends op het gebied van biotechworden besproken in Bijlage 4. Italië Nederland Ierland Spanje België Noorwegen Oostenrijk Finland Aantal mogelijke producten Bron: Ernst & Young Pagina 12

13 Trends en ontwikkelingen Internationale ontwikkelingen Farmaceutische industrie Gebaseerd op verkoopinformatievan farmaceutische producten is Noord-Amerika de grootste markt ter wereld met bijna 40% van de totale omvang van de wereldmarkt. Europa neemt de tweede positie in. De verwachting is dat de mondiale farmasector in 2011 met 7% zal groeien. De snelste groei vindt plaats in opkomende markten zoals China, India, Brazilië, Rusland. Nederland in de Europesefarmamarkt (omzet) Markt voor farmaceutische producten (verkoop), 2009 Noord Amerika 5,7% Europa 12,7% 11,2% 30,6% 39,8% Azië, Afrika, Australië Bron: IMS Health Market Prognosis, March 2010, Unaudited and audited global pharmaceutical market by region 1 Frankrijk Frankrijk Duitsland 2 Duitsland Duitsland Frankrijk 3 Italië Italië Italië 4 VK Spanje Spanje 5 Spanje VK VK 6 Nederland Rusland Rusland 7 België Turkije Turkije 8 Rusland Polen Polen 9 Turkije Griekenland Griekenland 10 Polen Nederland België 11 Nederland De farmamarkt wordt beheerst door een consolidatieslag, waarbij grote concerns kleinere spelers overnemen. De verwachting is dat de Nederlandse farmamarkt negatief zal groeien in de periode (-5%). Binnen Europa valt Nederland buiten de top 10 van landen met de hoogste omzet in farma, zoals is te zien in de tabel links. Naast deze trend is er ook een trend gaande waarin R&D afdelingen worden ingekrompen door een sterkere focus op kosten. Binnen Nederland worden de R&D afdelingen van Organon(Oss) en Solvay (Weesp) gesloten, met een verlies van circa onderzoeksbanen Pagina 13

14 Trends en ontwikkelingen Internationale ontwikkelingen Farmaceutische industrie Binnen de gezondheidszorg en de farmaceutische industrie is verandering te observeren van een verticaal geïntegreerde keten naar een ecosysteem. Deze trend wordt in onderstaande tabel door Ernst & Young beschreven als de verschuiving binnen de farmaceutische industrie van Pharma1.0 naar Pharna3.0. Trendsin de gezondheidszorg: de shift van Pharma 1.0 naar Pharma 3.0 Pharma1.0 Pharma2.0 Pharma3.0 HetBlockbustermodel: Pharma1.0 bestaat uit een verticaal geïntegreerd businessmodel gericht op één belangrijk medicijn waar het bedrijf een patent op heeft. De huidige farmaceutischeindustrie: de beweging naar een meer kosten efficiënte en gediversifieerd product/markt model. Pharmabedrijven proberen van één specifieke drug te diversifiëren naar een portfolio van meer medicijnen gericht op doelgroepen in specifieke therapeutische gebieden en andere segmenten zoals over-the-counter(otc) medicijnen, diergeneeskunde en consumentenproducten. Er wordt meer focus aangebracht binnen het bedrijf, door middel van kostenreductie en standaardisering. Farma bedrijven vergroten hun geografische footprintdoor in opkomende markten te investeren, efficiëntie te vergroten en nieuwe inkomstenbronnen te gebruiken. In Pharma3.0 slagen of mislukken bedrijvenniet afhankelijk van de aantallen die er geproduceerd of verkocht worden, maar in toenemende mate op hun mogelijkheid om de healthoutcomes te verbeteren, waarbij de patiënt en de betalers zich in het midden van het ecosysteem bevinden. Pharma3.0 is meer een aanvulling op Pharma2.0 dan dat het Pharma2.0 geheel vervangt. Deze shift van Pharma2.0 naar Pharma3.0 is sterk onder invloed van trends als de veranderingen in de gezondheidszorg, demografie, healthinfomationtechnology(it) en consumentenpatronen (mondigheid, koopkracht). Hierdoor zijn een aantal nieuwe bedrijven ten tonele verschenen die traditioneel gezien niet in de farmasector thuishoren. Bijvoorbeeld electronic/ mobile health firms, grote retailers, financialservices companiesen IT bedrijven. De patiënt staat centraal in dit model waarin de patiënt van vandaag verandert in de superconsument van morgen. Bron: Ernst & Young, Pagina 14

15 Trends en ontwikkelingen Internationale ontwikkelingen Farmaceutische industrie Pharma3.0 staat voor een complex ecosysteem met vele facetten. Ernst & Young heeft een database opgezet om het aantal initiatieven dat binnen de Pharma3.0 valt te kunnen analyseren. Dit zijn onder andere initiatieven die gebaseerd zijn op online applicaties. In 2010 heeft Ernst & Young 220 initiatieven verzameld en geanalyseerd. Het aantal Pharma3.0 initiatieven door farmaceutische bedrijven stijgt snel. Het aandeel van nonpharmabedrijven die investeren in 3.0 initiatieven op het gebied van commerciële model innovatie is echter nog hoger dan van pharmabedrijven. Wanneer we kijken naar de initiatieven, is te zien dat bijvoorbeeld de investeringen in smartphoneappsin 2010 snel zijn toegenomen. Van de in het kader van Pharma3.0 onderzochte 220 initiatieven in 2010 vond geen enkele in Nederland plaats. In het kader het huidige onderzoek is gesproken met IPT Telemedicine, dat zijn rootsheeft in Rotterdam. Dit initiatief zou als (221 e ) Pharma3.0 initiatief geteld kunnen worden. Initiatieven van farma bedrijven naar type, % 5% 9% 11% 5% 13% 20% Smartphone apps mobile Health (excl. Smartphone apps) Educatieve websites Social media/ online communities Risico/kostendeling met betalers Patient support programma's 13% Open innovatie 18% Patiënt-gecontroleerde medical devices Overig Initiatieven van farma bedrijven naar type, 2010 Het aantal Pharma3.0 initiatieven door farma bedrijven, % toename 2% 2% 3% 3% 11% 41% Smartphone apps mobile Health (excl. Smartphone apps) % 20% 9% Educatieve websites Social media/ online communities Patient support programma's Open innovatie Patiënt-gecontroleerde medical devices Educatieve programma's Overig Bron: Ernst & Young, Pagina 15

16 Trends en ontwikkelingen Nederland Ontwikkelingen in de zorgsector Door de wijzigingen in zowel de zorgvraag als de financiering van de zorg zijn de volgende trends zichtbaar ten aanzien van de locatie waar zorg wordt verleend: Langdurige zorg wordt verplaatst van instellingen naar huis, dit wordt ook wel de trend van intramuraal naar extramuraal genoemd; In de korter durende zorg, zoals veelal wordt gegeven vanuit ziekenhuizen, is deze trend ook zichtbaar maar wordt genoemd van verblijf naar ambulante zorg waarbij overnachting in een kliniek zo veel mogelijk wordt voorkomen; Een derde trend heeft vooral te maken met de wijze van organisatie en huisvesting van zorg die steeds meer van grootschalig naar kleinschalig gaat. Hoewel de instellingen fuseren en dus grotere organisaties vormen, gaat het in de organisatie van de zorg voor consumenten juist om kleinschalige en persoonlijke zorg. Het gevolg van deze verschuivingen is dat er meer zorg op afstand wordt verleend, bijvoorbeeld met behulp van Domotica. (Domoticais een samentrekking van domus (huis) informatica, telematica en robotica. De integratie van technologie en diensten, ten behoeve van een betere kwaliteit van wonen en leven. Domoticabetreft niet alleen de integratie van techniek en bediening in de woning, maar de dienstverlening van buitenaf naar de woning.) Een ander gevolg is dat diagnostiek, bijvoorbeeld onderzoek van bloed of radiologisch onderzoek, steeds vaker vanuit een gespecialiseerd service centrum plaatsvindt. Zoals eerder ook al genoemd is er een trend zichtbaar met toenemende aandacht voor kwaliteit en veiligheid in de zorg. Kwaliteit en veiligheid moeten zichtbaar worden voor de consument. Deze openheid wordt gevraagd door zowel regelgever als consument. In een recent rapport van de OESD (OECD Health Data 2011) wordt vastgesteld dat Nederland inmiddels na de VS het duurste zorgstelsel van alle ontwikkelde landen heeft in termen van kosten per inwoner. Dit maakt opnieuw de noodzaak zichtbaar om grip te krijgen op de zorgkostenontwikkeling door het toepassen van nieuwe, efficiënte, toepassingen van zorg. Deze ontwikkeling is niet uniek voor Nederland maar wereldwijd zichtbaar Pagina 16

17 Trends en ontwikkelingen Nederland life sciences Binnen Nederland is de HumanHealth life scienceshet sterkst vertegenwoordigd, zoals te zien is in de figuur rechts. Hierbinnen is de sector medicijnen (therapeutics) het grootst.voor het grootste gedeelte van de bedrijven zijn medicijnen de primaire activiteit, voor een aantal bedrijven is het echter ook een secundaire activiteit. In Nederland is de (rode) lifesciencessector voornamelijk geconcentreerd in Amsterdam, Groningen en Leiden. Hiernaast zijn er nog een aantal regionale subclusters, waar ook Rotterdam onder valt. Volgens the Decision Group (2011) zijn er 314 bedrijven in Nederland actief in de biotech. Toepassingsgebieden van life sciencesbedrijven in Nederland (primaire en secundaire activiteit) Primaire activiteit Secundaire activiteit Biotechin Nederland Facts & Figures(2009) 314 bedrijven actief in het Nederlandse cluster Meer dan 200 bedrijven actief in R&D Totale opbrengst 18,7 miljard,82,9% hiervanis gegenereerd door bedrijven met meer dan 250 werknemers 45% van de opbrengst wordt gegenereerd door R&D bedrijven; 48% door productiebedrijven werknemers, 68,5% van de werknemers is in dienst bij bedrijven met meer dan 500 werknemers Bron: The Decision Group, 2009 Bron: The Decision Group, Pagina 17

18 Trends en ontwikkelingen Nederland - Health Totale uitgaven in Nederland aan gezondheidszorg,% van BNP (2009) Uitgave aan gezondheidszorg in Nederland is hoger dan het regionale gemiddelde (EU 15 landen), % van BNP (2009) Voor Nederland liggen er uitdagingen op het gebied van stijgende kosten, toename van chronische ziekten en vergrijzing. De totale uitgaven aan gezondheidszorg nemen toe. Het gemiddelde sterftecijfer veroorzaakt door kanker is in Nederland hoger dan het OECD gemiddelde. Het merendeel van de uitgaven aan gezondheidszorg wordt gespendeerd aan zorg in de laatste levensfase van patiënten. Uitgaven gezondheidszorg Uitgaven aan gezondheidszorg in Nederland naar leeftijd (0-95 jaar). Totale kosten in miljoenen euro s. Leeftijd = Vrouw = Man Pagina18

19 Trends en ontwikkelingen Directe buitenlandse investeringen en locatiefactoren (I) In de Ernst & Young EuropeanInvestmentMonitor, worden aangekondigde grensoverschrijdende investeringen in Europa geregistreerd. De sectoren health& social work, pharmaceuticals, scientificinstruments en scientific research zijn onderdeel van deze monitor. De investeringen in deze sectoren worden nader toegelicht Buitenlandse investeringen in de health& lifesciences industrie in Europa (aantal) Health & life sciences In de periode zijn er in Europa investeringen in de sector health& lifesciences aangekondigd. De investeringen in Europa zijn sinds 2000, toen er 122 investeringen plaatsvonden gestegen tot 270 investeringen in Het grootste gedeelte van deze investeringen vond plaats in de sector pharmaceuticals (zie figuur rechtsboven). In de figuur rechtsonder is een verdeling naar activiteit van de investeringen gegeven. Het grootste gedeelte van de investeringen plaats in productiefaciliteiten (34%). Investeringen in sales & marketing nemen een tweede positie in (24%). Het aandeel R&D is met 23% relatief hoog vergeleken met andere sectoren (in software is dit aandeel 12% en in de chemische industrie 7%) % 23% 2% 3% 10% 4% 34% Hoofdkantoor Logistiek Productie Research & Development Sales & Marketing Testing & Servicing Overig Health & Social Work Pharmaceuticals Scientific Instruments Scientific Research Verdeling van het aantal directe Buitenlandse investeringen in de health& life sciencesindustrie in Europa per activiteit ( ) Pagina19

20 Trends en ontwikkelingen Directe buitenlandse investeringen en locatiefactoren (II) Totaal health & life sciences De grafiek rechtsboven laat het totale aantal buitenlandse investeringen in health& lifesciencesper land zien. Het grootste gedeelte van de investeringen vindt plaats in het Verenigd Koninkrijk en in Frankrijk. Duitsland neemt de derde positie in en de vierde positie wordt bezet door Ierland. De vierde positie van Ierland is opvallend te noemen, dit wordt mede veroorzaakt door een aantrekkelijk belastingklimaat. Ook België (117 projecten) en Zwitserland (120 projecten) zijn relatief succesvol in het aantrekken van buitenlandse investeringen in deze sector. Directe buitenlandse investeringen in health& lifesciencesin Europa ( ): Top 15 landen Aantal projecten Nederland neemt de 8e positie in Europa in op het gebied van het aantrekken van buitenlandse investeringen in de afgelopen tien jaar in de sector health& life sciences. Nederland trekt gemiddeld 3% van het aantal buitenlandse investeringen in health& lifesciencesaan. Bron: Ernst & Young European Investment Monitor Van de 65 projecten die in Nederland plaatsvonden, kwamen er 12 in Zuid-Holland terecht, waaronder CryoCathTechnologies, StamcellInnovationsen TLC Biopharmaceuticalsin Leiden, Bioriginal EuropeAsia in Den Bommel en Artemis International en Sectrain Den Haag Pagina20

21 Trends en ontwikkelingen Directe buitenlandse investeringen en locatiefactoren (III) Farmaceutische industrie In de periode zijn er in Europa 1184 investeringen in de farmaceutisch industrie aangekondigd. Nederland heeft in deze periode 30 investeringen uit de farmaceutische sector aan weten te trekken. Zoals te zien is in de figuur rechtsonder vindt het grootste gedeelte van de investeringen plaats in productie (42%). Investeringen in research & development(r&d) nemen een tweede positie in. Een aantal voorbeelden die de afgelopen jaren plaatsvonden in Nederland zijn weergegeven in onderstaande tabel. Buitenlandse investeringen in de farmaceutische industrie in Europa ( ) Aantal projecten Bron: Ernst & Young European Investment Monitor Jaar Locatie Bedrijf Land van Type Activiteit herkomst investering 2007 Hoofddorp IdexxLaboratories Inc VS Hoofdkantoor Uitbreiding 2007 Lelystad PrionicsAG Zwitserland Productie Uitbreiding 2008 Leiden CryoCathTechnologies Inc Canada Sales& Marketing Nieuw 2008 Haarlem Merck & Co Inc VS Productie Uitbreiding 2009 Oss Schering-PloughCorp VS Productie Co-locatie 2009 Sittard TigenixNV België Productie Nieuw 2009 Weesp SolvaySA België Productie Expansie 2009 Amsterdam Wright Medical VS Logistiek Co-locatie 2009 Veenendaal DishmanPharmaceuticals India Productie Nieuw 2009 EttenLeur Sysmex Japan Sales& Marketing Nieuw Directe Buitenlandse investeringen in de farmaceutische industrie in Europa per activiteit ( ) 2% 9% 5% 19% Hoofkantoor Logistiek Productie 23% Research & Development 42% Sales & Marketing Overig Bron: Ernst & Young European Investment Monitor Pagina21

22 Trends en ontwikkelingen Directe buitenlandse investeringen en locatiefactoren (IV) Scientific instruments en scientific research In de periode zijn er in Europa 789 grensoverschrijdende investeringen in de sectoren wetenschappelijke instrumenten en onderzoek aangekondigd, waarvan 533 in de sector wetenschappelijke instrumenten (definitie: ontwikkelen van medische-, optische-en precisieinstrumenten, klokken en horloges) en 256 in de sector wetenschappelijk onderzoek (definitie: R&D op het gebied van natuurwetenschap en techniek). Nederland heeft 34 investeringen aangetrokken. Zoals te zien is in de figuur rechtsonder vindt het grootste gedeelte van de investeringen plaats in sales & marketing faciliteiten (31%). Ook investeringen in R&D (25%) en productie (23%) zijn belangrijk. Een aantal voorbeelden die de afgelopen jaren plaatsvonden in Nederland zijn weergegeven in onderstaande tabel. Jaar Locatie Bedrijf Land van Type Activiteit herkomst investering 2010 Eindhoven Biocartis Zwitserland Hoofdkantoor Nieuw 2009 Wijchen MedXHealth Corp Canada Logistiek Nieuw 2009 Geleen CellMade Frankrijk R&D Nieuw 2009 Heerlen Micromeritics Instrument VS Hoofdkantoor Nieuw 2008 Beek Merit Medical Systems Inc VS Logistiek Nieuw 2008 Utrecht PhenomenexInc VS Sales & Marketing Nieuw 2007 Amsterdam PalomarMedicalTechn. VS Sales& Marketing Nieuw 2007 Veenendaal Mitutoyo Japan R&D Co-locatie 2007 Etten Leur Hollister Inc VS Logistiek Nieuw 2007 Hoofddorp MindrayCo Ltd China Sales& Marketing Nieuw Buitenlandse investeringen in de sectoren wetenschappelijke instrumenten en onderzoek in Europa ( ) Aantal projecten % % 2% 25% Bron: Ernst & Young European Investment Monitor Directe Buitenlandse investeringen in de sectoren wetenschappelijke instrumenten en onderzoek in Europa per activiteit ( ) 12% 3% 23% Hoofkantoor Logistiek Productie Research & Development Sales & Marketing Testing & Servicing Overig Bron: Ernst & Young European Investment Monitor Pagina22

23 Trends en ontwikkelingen Directe buitenlandse investeringen en locatiefactoren (V) Health and social work In de periode zijn er in Europa 77 grensoverschrijdende investeringen in de sector health& socialwork aangekondigd. Vergeleken met het aantal investeringen in de farmaceutische sector en de wetenschappelijke instrumenten/ onderzoek is dit weinig. Zoals te zien is in de figuur rechtsonder vindt het grootste gedeelte van de investeringen plaats op het gebied van testing& servicing (54%). Ook het aantal investeringen in sales & marketing activiteiten is relatief hoog. In onderstaande tabel zijn een aantal voorbeelden van investeringen in de sector health& social work weergegeven. Omdat geen enkele investering recent in Nederland heeft plaatsgevonden, zijn dit investeringen over geheel Europa. Jaar Locatie Bedrijf Land van herkomst Activiteit Type 2010 York (VK) Van Os Medical Nederland Sales & Marketing Nieuw 2010 Boekarest (ROM) Medicana Hospitals Group Turkije Testing & Servicing Nieuw 2009 Madrid (ESP) Quality Medical Services (AegonNV) Nederland R&D Nieuw 2009 Boedapest (HON) EuromedicInternational Nederland Testing & Servicing Nieuw 2008 Meerdere locaties in Roemenië FreseniusAG Duitsland Testing& Servicing Nieuw 2007 Hennigsdorf (DUI) Healthways International VS Contact centre Nieuw 2007 Dublin(IRL) EMC Healthcare Polen Testing& Servicing Nieuw 2007 Frankfurt am Main (DUI) Healthpia Europe Zuid-Korea Sales& Marketing Nieuw 2007 Londen (VK) Smiles Dental Spa Ierland Testing& Servicing Nieuw 2006 Gateshead(VK) MedExTech China Hoofdkantoor Nieuw Buitenlandse investeringen in health& socialwork in Europa, Aantal projecten % % 3 3 6% % 2% 2% 28% Contact center Hoofkantoor Productie Research & Development Sales & Marketing Testing & Servicing Overig Bron: Ernst & Young European Investment Monitor Directe Buitenlandse investeringen in health& socialwork in Europa per activiteit ( ) Bron: Ernst & Young European Investment Monitor Pagina23