De Parels van Partners in Learning 2008

Transcriptie

1 De Parels van Partners in Learning 2008 ITS 2008 Carolien van Rens Hans van Gennip

2 Inhoudsopgave VOORWOORD 3 DE PIL PARELS IN VOGELVLUCHT 4 DE PARELS 5 COÖPERATIEF LEREN MET WIKI S 6 MONTIWIKI: DE WEBSITE VAN EN VOOR DE LEERLING 8 PASSEND ONDERWIJS DOOR MULTITALENT 10 SMARTBOARDLESSEN IN HET SPECIAAL ONDERWIJS 13 KINDEREN VEILIG OP INTERNET MET SECURITY4KIDS 15 LERAREN LEREN OP EIGEN WIJZE MET ICTRAINING 17 INNOVATIEF ONDERWIJS IN BEELD 19 GLANSRIJKE ONTWIKKELINGEN 21 ZONDER VUUR ONDER HET WATER, STOPT HET KOKEN 22 DE INVOERING VAN HET DIGITAAL PORTFOLIO IN DIALOOGGESTUURD ONDERWIJS BIJ SKOZOK 26 2

3 Voorwoord Leerkrachten doen hun werk in een dynamische wereld. Leerlingen bereiken op school vaak schitterende resultaten. Voortdurend blijven participeren in deze dynamiek is voor scholen van groot belang. Microsoft is zich bewust van het belang van goed onderwijs. Niet alleen omdat daardoor zich kinderen optimaal kunnen ontplooien. Maar ook omdat onderwijs een onmisbare bijdrage levert aan de kwaliteit van de samenleving. Microsoft verkoopt niet alleen software, maar wil ook partner zijn in het stimuleren en faciliteren van onderwijsinhoudelijke innovaties waarin het gebruik van technologie een onmisbare rol speelt. Om daarmee weer een bijdrage te kunnen leveren aan een verhoging van de kwaliteit van het onderwijs. Microsoft heeft de afgelopen jaren via het Partners in Learning programma in meer dan 100 landen haar betrokkenheid getoond met innovatieve ontwikkelingen in het onderwijs. In samenwerking met partners uit het onderwijsveld heeft dit in Nederland o.a. tot bijzondere resultaten geleid die zijn verwoord in Parels. De parels beschrijven hoogtepunten uit de behaalde resultaten van de partners. Ontwikkelingen staan niet stil en op basis van nieuwe ervaringen en inzichten zullen deze parels een ander gezicht kunnen krijgen. Het zijn ook groeiparels. Naast de zeven parels is daarom de ontwikkelingsgang van twee glansrijke ideeën uitvoerig beschreven. In deze brochure delen we de ervaringen van de parels verwondering en inspiratie kunnen leiden. als beelden die tot Microsoft Nederland BV Partners in Learning Henk Lamers Academic Program Manager 3

4 De PiL Parels in vogelvlucht Coöperatief leren met wiki s Montiwiki thema doel ict-component PiLpartner samenwerkend leren leerlingen in gezamenlijke web 2.0 / wiki SKOZOK verantwoordelijkheid aan (Sharepoint) Veldhoven opdrachten laten werken kennis over school en omgeving delen leerlingen een platform voor informatie over de school bieden waarvoor zij zelf verantwoordelijk zijn Multitalent passend onderwijs typen meervoudige intelligentie onderkennen en op basis daarvan advies over gerichte lesideeën Smartboardlessen speciaal onderwijs Security4kids Ictraining Innovative Teachers Forum 2008 passend onderwijs: leermateriaal webwijs maken leerlingen leerbehoeften van leraren op ict-gebied professionele ondersteuning moeilijk lerende leerlingen prikkelen en uitdagen tot leren met aansprekend ict-taak leerlingen verhaal aanbieden dat boeit en hen spelenderwijs wijst op gevaren van verkeerd internetgebruik leeraanbod over ict aangepast aan behoefte en leerstijl van individuele leraar begeleiding van innovatieve leraren voor deelname Teachers Forum web 2.0 / wiki (Sharepoint) interactieve website smartboard: combinatie beeld en geluid smartboard, internet ict-toepassing afhankelijk van leervraag Virtual Classroom Tour Powerpoint (format) Montessoricollege Nijmegen VBS Den haag SCO Lucas Voorburg Connexus Nijmegen Piter Jelles APS / ITdiensten Utrecht

5 De Parels Elke partner levert concrete producten, die aantonen dat ict een plaats heeft gekregen in het onderwijzen en leren ( pareltjes ). Voor deze brochure zijn deze parels uitgelicht en beschreven. 5

6 Coöperatief leren met Wiki s Partner in Learning: SKOZOK Veldhoven Interview met Mart Kuijpers, Stafmedewerker ICT SKOzoK Veldhoven Een Wiki is een programma waarmee je werkstukken kunt maken, waarbij je met nieuwe link s inhoud aan elkaar knoopt. Je weet ook niet waar je uiteindelijk uitkomt. Wiki s zijn ook nooit af, je kunt altijd nieuwe inhoud toevoegen, inhoud uitbreiden en aanpassen. Je kunt bijvoorbeeld vanuit een Wiki over EHBO zelfs uitkomen bij tekenbeet. In de Wiki over EHBO kun je een doorlink maken naar de ziekte van Lyme en zo kom je uit op het diertje de teek. Hoe ziet het leren met Wiki s eruit? Scholen binnen SKOzok in Veldhoven maken via Sharepoint gebruik van een Learning Gateway. Ze beheren een afgesloten omgeving op internet waar alle leraren van die scholen toegang toe hebben. Binnen deze afgesloten omgeving is een website gebouwd waar leerlingen kunnen werken met Wiki s. Leerlingen kunnen op deze website materiaal toevoegen, wijzigen en schrappen. De teksten die worden gemaakt, kunnen door hyperlinks worden gekoppeld. Op den duur ontstaat er een gevulde databank waarin alle gezamenlijke kennis over een onderwerp (bijvoorbeeld de Tweede Wereldoorlog) gestructureerd is weergegeven. De scholen die al werken met Wiki s hebben allemaal een eigen website. Leerlingen en leraren hebben alleen toegang tot de webpagina s van hun eigen school. Wat kunnen leraren met leren met Wiki s? Coöperatief leren met Wiki s is breed inzetbaar door leraren. De opdrachten aan de leerlingen kunnen variëren van volledig open en ongestructureerd tot een specifieke voorgestructureerde opdracht. Leraren die terughoudend zijn in het gebruik van Wiki s, kunnen de opdracht alvast voorstructureren door een startpagina te maken met een vastgesteld onderwerp en bijbehorende thema s. Een andere leraar kan er juist voor kiezen om leerlingen een onderwerp te geven en hen zelf laat uitzoeken welke thema s bij dit onderwerp horen. Terwijl weer een andere leraar de voorkeur heeft om de leerling volledige vrijheid te geven. Coöperatief leren met Wiki s leent zich voor een variëteit aan opdrachten. Een leraar kan er voor kiezen om leerlingen een online woordenboek te laten vullen waarin ze zelf de betekenis van geleerde woorden beschrijven. Een klas kan in groepjes werken aan het schrijven van een verhaal waarbij de groepjes werken aan verschillende verhaallijnen. De leerlingen kunnen ook de opdracht krijgen om hun opstel of boekverslag met hulp van Wiki s te schrijven. Scholen zetten Coöperatief leren met Wiki s een aantal keren per jaar met gerichte opdrachten in. Wat kunnen leerlingen met het leren met Wiki s? ontvangen. Leerlingen krijgen de vrijheid om zelf initiatief te nemen en gezamenlijk de verantwoordelijkheid te dragen voor een tekst. Beide componenten (eigen initiatief en gezamenlijke verantwoordelijkheid) van werken met Wiki s bevorderen coöperatief leren. Leerlingen werken aan opdrachten waarbij ze veel met elkaar te maken krijgen. Onderwerpen kunnen gezamenlijke raakvlakken hebben waarbij leerlingen goed met elkaar moeten samenwerken om een werkbare structuur op de website te behouden. Daarnaast moeten leerlingen samen de teksten corrigeren en nieuwe teksten of afbeeldingen toevoegen. Door de gezamenlijke verantwoordelijkheid merken leerlingen al snel wat coöperatief leren inhoud. Ze leren na te denken over en te reageren op elkaars werk, kritiek te geven en kritiek te Een ander belangrijk positief effect is dat leerlingen door het ict-component niet langer gebonden zijn aan de schoollocatie om te werken aan hun opdracht. Als de leerling het wil dan kan hij / zij op elk tijdstip en op elke plek met een netwerkaansluiting aan de slag. 6

7 Waarom ben je trots op het leren met Wiki s? een uitspraak van een leerling die gewerkt heeft met de Wiki s: Leren wordt leuker met Wiki s SKOZOK is trots op coöperatief leren met Wiki s door de positieve reacties van de leerlingen. De leerlingen vinden het leuk en zijn enthousiast over leren. Door de ict-component leren ze gaandeweg met ict omgaan. Doordat leerlingen de mogelijkheid krijgen om hun opdracht niet alleen als tekst te presenteren maar ook in geluid en beeld, komt de opdracht dicht bij de belevingswereld van de leerlingen. Daarnaast is coöperatief leren met Wiki s iets om trots op te zijn omdat Sharepoint nu voor het eerst verweven is met het primaire proces van het onderwijs. Tot nu toe diende Sharepoint verschillende aspecten in het secundaire onderwijsondersteunend proces en was het alleen toegankelijk voor leraren. Met dit project wordt Sharepoint in de klas door de leerlingen gebruikt en krijgt het een nieuwe dimensie. Het is een stap dichter bij het doel van Sharepoint: een platform waarop leraren, leerlingen en ouders elkaar kunnen ontmoeten. Er wordt zo vaak geroepen over over samenwerkend leren, maar dat is dan niet met ict. Nu wel. Waarom zouden andere scholen leren met Wiki s moeten gebruiken? Andere scholen zouden ook gebruik moeten maken van coöperatief leren met Wiki s omdat het de kinderen blijkt aan te spreken. Sommige kinderen zijn zo enthousiast dat ze vanuit eigen initiatief aangeven dat zeook buiten de klas willen werken aan hun opdracht. Daarnaast biedt het een mogelijkheid om coöperatief leren te integreren met ict-gebruik in de klas. Wat heb je geleerd bij de ontwikkeling van leren met Wiki s? Bij de ontwikkeling van het product is er vooral van elkaar geleerd. Tijdens de gesprekken met collega s blijkt dat iedereen een eigen visie had op het gebruik van Wiki s. Door met elkaar te werken aan de opzet van het product leer je van elkaar wat er allemaal mogelijk is met Wiki s. De voor- en nadelen van volledig open versus voorgestructureerde opdrachten zijn uitgebreid besproken. Welke rol speelt ict bij leren met Wiki s? Het accent ligt op het onderwijskundige concept, waarin de kinderen samen verantwoordelijk zijn voor een product. Het ict-aspect bij het werken met een Wiki is daarmee middel en geen doel. Het feit dat Wiki s webbased zijn, zorgt er daarnaast voor dat ouders directer betrokken kunnen zijn bij de ontwikkeling van hun kind. Ze kunnen op elk gewenst moment meekijken. Op welke manier heeft PiL bijgedragen aan de totstandkoming van leren met Wiki s? Via PiL is SKOZOK in contact gekomen met Wortell. Dit bedrijf is gespecialiseerd in de inrichting en het gebruik van verschillende componenten binnen Sharepoint. Daarnaast is er periodiek contact met APS om de voortgang te evalueren en doelen bij te stellen. Op welke manier zorgt leren met Wiki s voor beter onderwijs? Voor een betere motivatie bij leerlingen. Met dit product krijgt coöperatief leren een belangrijk ictcomponent. Deze ict-component zorgt ervoor dat leerlingen niet om kwart over drie moeten stoppen met leren. Ze kunnen 24 uur per dag en 7 dagen per week aan de slag. Leerlingen worden op deze manier eigenaar van hun eigen ontwikkeling. 7

8 MontiWiki: de website van en voor de leerling Partner in Learning: Montessori College Nijmegen Interview met Sjef Martens, Manager ICT Montessori College Nijmegen Hoe ziet Monti Wiki eruit? Montessori College Nijmegen werkt aan de totstandkoming van een communicatieplatform dat gebaseerd is op MS Sharepoint. Hierop is/komt een veelvoud aan mogelijkheden beschikbaar. Het brandpunt wordt het educatiedeel waarin leraren en leerlingen elkaar vinden in virtuele klaslokalen. Eén van de extra applicaties wordt de MontiWiki. Dat is plek waar de leerlingen in de vorm van Wiki s informatie geven en vinden over de school, de omgeving en allerlei facetten buiten de school zoals sport en uitgaan. De digitale omgeving staat al klaar, er is voor de zomervakantie 2008 gestart met het vullen van de site door geselecteerde klassen van alle vier de locaties. Deze klassen gaan zich buigen over thema s als de geschiedenis van het Montessori College Nijmegen eruit, de dichtstbijzijnde fietsenmakers, de sportfaciliteiten in de buurt van het college. Wat kunnen leraren met MontiWiki? Leraren krijgen een inkijkje in het leven van de leerlingen. Ze kunnen zien wat belangrijk is voor de leerlingen die in hun klas zitten, waar hun interesses liggen. Dit is mogelijk te gebruiken voor lesdoeleinden. De mentor kan deze kennis bijvoorbeeld benutten om activiteiten te selecteren en organiseren binnen en buiten de school. Het kan ook worden ingezet als PR voor de basisschoolleerlingen die zo een betere kijk krijgen op het Montessori College en vooral hoe de leerlingen dit college ervaren. Wat kunnen leerlingen met MontiWiki? De MontiWiki is in beheer bij de leerlingen. Ze bepalen zelf welke thema s aandacht krijgen. De Wiki geeft de leerlingen de kans om van elkaar te leren. Omdat alle leerlingen eigen teksten kunnen plaatsen en die van anderen kunnen aanpassen, kunnen ze elkaars wijsheden verbeteren. Als de MontiWiki gevuld is, ontstaat er een schoolencyclopedie die voor leerlingen van alle leerjaren beschikbaar is. Vooral praktische informatie over alles wat met het schoolleven te maken heeft, komt er te staan. Uiteraard zullen ook moderators dit zijn ook leerlingen - worden aangesteld om de MontiWiki enigszins te controleren op het gebruik en inhoud. 8

9 Waarom ben je trots op MontiWiki? Leerlingen hebben tot nu toe geen podium waar ze zo makkelijk met elkaar informatie kunnen uitwisselen over schoolzaken en alles wat volgens hen daaromheen draait. De MontiWiki wordt een plek waar leerlingen echt hun ei kwijt kunnen. Waarom zouden anderen scholen MontiWiki moeten gebruiken? Montessori College Nijmegen staat op het punt om van start te gaan met MontiWiki. Het concept is nieuw voor het voortgezet onderwijs, het zal zich dus ook nog moeten bewijzen. Het College kan op dit moment niet voorspellen of de MontiWiki over een jaar een veelgebruikt medium is geworden. Als het concept van de grond komt, heeft de school een mooi middel waarmee leerlingen zich makkelijk kunnen presenteren en met elkaar kunnen communiceren. Wat heb je geleerd bij de ontwikkeling van MontiWiki? Omdat er bij het Montessori College Nijmegen geen voortgezet onderwijs scholen bekend zijn die bezig zijn met Wiki s over de school(omgeving) is er vooral geleerd van hbo s en universiteiten. De studenten aan universiteiten van bijvoorbeeld Amsterdam en Delft onderhouden een campus Wiki ( Wiki.nl) met praktische informatie over de universiteit en studie, maar ook informatie over verenigingen en evenementen. Deze Wiki s worden beheerd door de studenten van de betreffende universiteiten. De thema s die voor de MontiWiki geschikt lijken worden van tevoren voorgelegd aan enkele leerlingen. Welke rol speelt ict bij dit MontiWiki? De structuur van een Wiki geeft de MontiWiki een flexibel karakter, iets wat je op papier niet zou kunnen bereiken. Montiplaza, met daarin de MontiWiki, is een website met een web 2.0 principe. Het is geen verzameling van losse websites maar een platform met interactieve webapplicaties. leerlingen kunnen er documenten, foto s en video s opslaan en met elkaar delen. Leerlingen kunnen nu niet alleen online zelfstandig werken maar ook online samenwerken. Op welke manier heeft PiL bijgedragen aan de totstandkoming van MontiWiki? Doordat de school deelneemt aan het Partners in Learning project zijn de lijnen met Microsoft, Wortell en APS kort. Hierdoor is de Learning Gateway als onderwijs-tool in beeld gekomen en uitgeprobeerd. Wortell heeft de technische installatie verzorgd en heeft de school begeleid in de bouwomgeving van de website. APS heeft gezorgd voor de educatieve begeleiding en toepassing. Op welke manier zorgt MontiWiki voor beter onderwijs? Naar verwachting zal MontiWiki op indirecte wijze zorgen voor beter onderwijs. Het gebruik van MontiWiki genereert namelijk gebruik van Montiplaza. Daarnaast zullen leerlingen ervaring opdoen in een web 2.0 omgeving. 9

10 Passend onderwijs door Multitalent Onderkennen, steunen, volgen van meervoudige intelligentie Partner in Learning: VBS Interview met Marco Matthijsen, adviseur VBS Hoe ziet Multitalent eruit? Het gaat om een interactieve website: Multitalent. Multitalent is een hulpmiddel voor leerkrachten en leerlingen om verschillen in talenten in kaart te brengen en om op basis hiervan een passend onderwijsaanbod te bieden. Leerlingen variëren in talent. Uitgangspunt is de meervoudige intelligentie. Hierbij wordt onderscheid gemaakt in diverse soorten intelligentie die samengevat kunnen worden in de volgende omschrijving: woordknap, redeneerknap, beeldknap, muziekknap, lijf- of beweegknap, zelfknap, sociaalknap, natuurknap. De basiscomponenten van MULTITALENT zijn: 1. vragen om verschillen in meervoudige intelligentie te kunnen onderkennen; 2. tips voor de leraar (en leerlingen) om passend onderwijs te bieden; 3. observatiewijzers waarmee de leraar de vaardigheden van de leerling kan vaststellen en volgen. Multitalent wordt ontwikkeld door VBS, APS & Bazalt in een coöperatie om niet, samen met drie basisscholen, gesubsidieerd door Kennisnet via de Kennisrotonde en begeleidt door een InspiratieComite onder voorzitterschap van Jozef Kok. Wat kunnen leraren met Multitalent? Net als de leerlingen kunnen leerkrachten door een reeks vragen te beantwoorden de meervoudige intelligentie van leerlingen in beeld brengen, zowel qua interesse als ingeschatte vaardigheid. Daardoor kunnen leerkrachten gerichter aansluiten op lage of hoge interesses en/of vaardigheden. Met de observatiewijzers kan de leerkracht vervolgens nagaan in hoeverre kinderen de ingeschatte vaardigheden daadwerkelijk tonen. Zo n wijzer biedt observatiepunten waarmee de leerkracht een specifiek leerlingresultaat gericht kan observeren, waardoor nauwkeurig is vast te stellen in hoeverre daarbij blijk is gegeven van bepaalde types achterliggende intelligenties. Met de tips voor onderwijs kunnen leerkrachten algemene en concrete aanwijzingen krijgen voor leeronderwerpen (bijvoorbeeld breuken), waarbij gebruik wordt gemaakt van suggesties die uitgaan van de kracht van verschillende intelligenties. De tips zijn behalve naar intelligentie ook onderverdeeld naar leertype (onthouden, begrijpen, praktisch en creatief toepassen). De tips zijn op de website verplaatsbaar naar lesideemandjes, waardoor de leerkracht een overzicht krijgt van de gekozen lesideeën. Wat kunnen leerlingen met Multitalent? Leerlingen beantwoorden eerst vragen over een reeks activiteiten waarbij ze moeten aangeven in hoeverre ze hiervoor interesse hebben èn hoe vaardig ze zich daarbij voelen. Zo ontstaat een beeld voor de leerling en de leerkracht van het intelligentieprofiel. Deze profielen worden in kwadranten weergegeven (zie hieronder). De kwadranten bieden een overzicht per leerling, groepje of totale groep. 10

11 Voorbeeld van interesse en vaardigheid voor verschillende talentgebieden vaardig laag muziekknap lijf- of beweegknap laag beeldknap interesse natuurknap hoog hoog sociaalknap zelfknap woordknap redeneerknap Nadat de leerkracht een leerling of een groepje, tips voor een onderwijsactiviteit die zijn toegesneden op bepaalde vaardigheden heeft toegewezen, loggen leerlingen in en kunnen ze de tips bekijken en er mee aan de slag gaan. De leerlingen kunnen, indien de leerkracht hun dat toestaat, ook zelf tips opzoeken die al dan niet passen bij hun intelligentie. Waarom ben je trots op Multitalent? Multitaltent maakt een adequate toepassing van meervoudige intelligentie in het onderwijs mogelijk. Multitalent benut daarvoor de mogelijkheden van ict optimaal. Ict werkt als onderwijsondersteunend hulpmiddel doordat het vanuit de getoonde profielen van leerlingen (die resulteren uit de vragen en de observatiewijzers) relaties legt met specifiek didactische maatwerkmogelijkheden (de tips). Waarom zouden andere scholen Multitalent moeten gebruiken? Marco Matthijsen noemt drie redenen. Als je het didactische repertoire van leerkrachten wilt vergroten en verbreden. Als je recht wil doen aan de verschillende talenten van leerlingen. Als je andersoortig onderwijs beter wilt kunnen verantwoorden en volgen. Wat heb je geleerd bij de ontwikkeling van Multitalent? Multitalent is nog in ontwikkeling. Voor de zomervakantie 2008 vindt een pilot plaats op enkele scholen. In het najaar zouden ook andere scholen kunnen aanhaken. Marco Matthijsen is nauw betrokken geweest bij het ontwikkelingsproces. Er is veel geleerd bij dit proces. Een ict-ontwikkelaar die mee kan denken in het ontwerp, in plaats van het functioneel ontwerp afwacht, is onmisbaar. De ict-ontwikkeling zelf gaat meestal trager dan ingeschat. Als meer partners met uiteenlopende expertise bij het ontwerpproces betrokken zijn, dien je voldoende tijd en afstemming in te bouwen voor het ontwikkelen van een gezamenlijk ontwikkelingsperspectief. Het betrekken van meer partners kost wat meer opstarttijd, maar levert ook meerwaarde doordat je extra visies hebt en minder snel vervalt in bestaande denkkaders, groupthinking. Scholen hebben door hun sterke gerichtheid op roosters beperkte capaciteit om in innovatietrajecten mee te draaien. Leerkrachten kunnen vaak meer als ze zelf denken en moeten soms wat vrees overwinnen. Leerkrachten van drie scholen hebben tips ontwikkeld. Houd het praktisch en bruikbaar, maar onderschat ook niet de mogelijkheid van extra gebruikersfuncties voor maatwerk. 11

12 Welke rol speelt ict bij Multitalent? De rol van ict bij Multitaltent is enorm. Het is bij dit soort processen niet mogelijk om te werken vanuit het idee van een compleet functioneel ontwerp voordat er gedigitaliseerd wordt, omdat de digitalisering zelf leidt tot inhoudelijke mogelijkheden voor aanpassing. Ofwel een trial and learn - opzet is bij dit soort complexe ontwerpprocessen noodzakelijk. Verder is ict onmisbaar om de verschillende functionaliteiten flexibel op elkaar af te stemmen. Op welke manier heeft PiL bijgedragen aan de totstandkoming van Multitalent? Het netwerk Partners in Learning, betrokken mensen bij onderwijsontwikkeling met aandacht voor functioneel ict gebruik, ondersteunt in de motivatie. Het netwerk ondersteunt in oriëntatie op ictmogelijkheden voor het onderwijs. De uitwisseling en feedback levert belangrijke ideeën op in ontwerprichting, bijvoorbeeld wat betreft het inbouwen van ruimere mogelijkheden van het gebruik door leerlingen. Op welke manier zorgt Multitalent voor beter onderwijs? Beter maatwerk: leerlingen kunnen vanuit hun talenten leeronderwerpen beter pakken. Leerkrachten kunnen hun aanbod differentiëren, inzichtelijk krijgen en verder ontwikkelen. Gebruikers kunnen makkelijk en functioneel kennisdelen omtrent tips en observatiewijzers. Gebruikers kunnen zelf nieuwe tips inbrengen die vervolgens door andere gebruikers kunnen worden aangevuld en verbeterd. Als een tip voldoende is uitgewerkt, wordt die voor algemeen gebruik vrijgegeven. Scholen kunnen beter zien waarin zij goed zijn en waar mogelijkheden van leerlingen benut worden en waar nog onderbenut. De betrokkenen bij het leren wordt een gemeenschappelijke taal aangereikt die uitgaat van de eigen talentontwikkeling van de leerling. 12

13 Smartboardlessen in het speciaal onderwijs Partner in Learning: SCO Lucas Interview met Andrea Brauns, ict-coördinator Bernardusschool ZMLK Den Haag Hoe zien de smartboardlessen eruit? De Boerderij is een smartboardles voor leerlingen in het speciaal onderwijs. Het heeft als thema dierengeluiden. Leerlingen moeten de afbeelding van dieren combineren met het geluid van boerderijdieren. Het programma is door leraren van de Bernardusschool ZMLK gemaakt toen de gemeente Den Haag een smartboard cadeau gaf onder de voorwaarde dat er twee programma s werden geschreven voor het smartboard. Voor het tweede programma s zijn er door het personeel punttekeningen gemaakt, waarbij leerlingen de punten met elkaar moeten verbinden om tot een tekening te komen. Wat kunnen leraren met de smartboardlessen? In alle klassen hangt een digitaal bord dus alle leraren kunnen het programma gebruiken. De leraren zijn door de ict-coördinator opgeleid in het gebruik van het smartboard-programma. Het programma is individueel en klassikaal in te zetten. Leraren hebben met de Boerderij een programma waarin ze leerlingen een actieve taak kunnen geven die tot dan toe moeilijk bij een les te betrekken waren. Door deze uitdagende en vernieuwende manier van leren, worden deze leerlingen dusdanig geprikkeld dat de stof sneller in de hersenen wordt opgenomen. Wat kunnen leerlingen met de smartboardlessen? Leerlingen moeten aan de hand van een geluid het bijbehorende dier op een tekening zoeken. Ze zijn actief aan het werk omdat ze naar het bord moeten en zelf mogen drukken. Het resultaat kan worden uitgeprint zodat ze hun resultaten ook thuis kunnen laten zien. Waarom ben je trots op de smartboardlessen? De programma s hebben veel veranderd in het onderwijs. De meeste educatieve programma s zijn geschreven voor leerlingen uit het regulier basisonderwijs. Voor leerlingen in het speciaal onderwijs gaat het te snel, is het te kinderachtig of is de hoeveelheid oefenstof te gering. Door gebruik te maken van een programma op maat beklijft de leerstof beter. Leerlingen vinden het leuk, dus ze doen enthousiast mee met de les. Er zijn zelfs leerlingen met autisme die sinds het gebruik van de programma s voor het eerst spreken en een actieve rol hebben aangenomen in de klas. Waarom zouden andere scholen de smartboardlessen moeten gebruiken? Er zijn weinig bruikbare educatieve programma s gericht op de voorschoolse ontwikkeling terwijl veel leerlingen in het speciaal onderwijs daar wel behoefte aan hebben. Als het programma op maat geschreven is, zijn leerlingen in staat om meer te leren. Door het gebruik van digitale borden hebben leerlingen een actieve rol in het leerproces en kunnen ze elkaar, waar nodig, helpen. Wat heb je geleerd bij de ontwikkeling van de smartboardlessen? Als de mensen binnen het team goed ingezet worden, kan bijna iedereen een programma schrijven voor een smartboard. Voor het maken en uitvoeren van de lessen zijn geen externe bronnen gebruikt. Alles wat gemaakt is, heeft de school zelf gemaakt. Er is nagegaan welke kwaliteiten er nodig zijn voor het maken van een programma en vervolgens is er binnen het team gekeken wie deze kwaliteiten beschikt. In de toekomst zou de school het liefst een digitaal tekenprogramma gebruiken omdat er nu veel werk zit in het inkleuren van de tekening. Maak gebruik van het team. 13

14 Welke rol speelt ict bij de smartboardlessen? Ict zorgt voor een verlevendiging in de klas. Het programma moet één keer worden geschreven en is voortaan in elke klas klassikaal of in groepjes te gebruiken. Deze combinatie van beeld en geluid is zonder ict niet te krijgen. Het is juist de combinatie beeld en geluid in een klassikale of een groepsopdracht dat er voor zorgt dat de stof bij deze kinderen blijft beklijven. Op welke manier heeft PiL bijgedragen aan de totstandkoming van de smartboardlessen? De Bernardusschool is een school voor zeer moeilijk lerenden (ZML). De school maakt deel uit van de SCO Lucas. Deze stichting is één van de partners in het PiL-project. De Bernardusschool is met haar programma s voor digitale schoolborden een deelnemer aan de wedstrijd voor het Innovative Teachers Forum Dit forum is een jaarlijks terugkerende wedstrijd binnen een netwerk van innovatieve leerkrachten in het primair en voortgezet onderwijs. Partners in Learning heeft niet direct een bijdrage geleverd tot het in stand komen van het product. Op welke manier zorgen de smarboardlessen product voor beter onderwijs? Samengevat: - de geleerde stof blijft sneller en beter beklijven; - leerlingen weer blij en actief aan het werk; - leerlingen met autisme, spreken elkaar op fouten aan; - leerlingen helpen ineens elkaar. 14

15 Kinderen veilig op internet met Security4Kids Partner in Learning: Connexus Nijmegen, Daltonschool De Meiboom in Nijmegen Interview met Simone Leenders, leerkracht De Meiboom Nijmegen Hoe ziet Security4Kids eruit? Security4Kids is een educatief programma dat kinderen bewust wil maken van de kansen en de gevaren van internet. Dat gebeurt aan de hand van een verhaal dat stimuleert tot discussie. Het programma is via de website te doorlopen. De kinderen zien steeds één beeldvullend plaatje waarbij mensen via tekstballonnen met elkaar praten. Er zijn bijpassende achtergrondgeluiden te horen zoals fluitende vogels en een galopperend paard. Voor 7 tot 12-jarigen zijn er twee verhalen: Het eindeloze bos en Anna s nieuwe vrienden. Elementen uit het verhaal worden benut om begrippen uit de internetwereld te verduidelijken. Tijdens het verhaal krijgen leerlingen begrippen uitgelegd. Af en toe komen er vragen die tot nadenken willen prikkelen. Er zijn ook aparte quizvragen voor leerlingen over hun internetkennis en hoe daar verstandig mee om te gaan. Voorbeelden van onderwerpen die aan de orde komen, zijn oppassen met het lukraak verspreiden van wachtwoorden, internet als open medium, goede manieren op internet, auteursrechten, virussen en veiligheid. Wat kunnen leraren met Security4Kids? Je ziet door het programma bewustwording komen Simone Leenders van Daltonschool De Meiboom We zijn een school die verantwoordelijkheid, zelfstandigheid en samenwerken in ons vaandel voeren. Daarom vinden we het belangrijk dat leerlingen leren verstandig om te gaan met internet. We laten leerlingen om deze reden zelfstandig werken met het programma. Je luistert als leerkracht alleen soms even mee. Mijn taak hierbij is begeleider zijn. De Meiboom heeft Security4Kids in het lesprogramma ingepast. Het wordt gebruikt als onderdeel van het project Verhalen, dat weer onderdeel is van wereldoriëntatie. Leraren vinden toegespitste informatie en lessuggesties op de website van Security4Kids. De website biedt ook informatie voor ouders en geeft suggesties om met ouders te praten over internetgebruik door kinderen. De Meiboom gaat daar gebruik van maken. We willen binnenkort het onderwerp digitaal pesten met ouders ter sprake brengen. Wat kunnen leerlingen met Security4Kids? Security4Kids is voor leerlingen (vanaf groep 4) van het basis- en voortgezet onderwijs. Leerlingen laten we in groepjes van vier of meer werken met Security4Kids. Ze gebruiken daarbij het slimbord, er ontstaat vanzelf discussie tussen de kinderen. Ze doen ongeveer een uur over het verhaal. Kinderen worden zich bewust van wat ze tot dan toe onnadenkend deden. Aan het eind, als ze het verhaal hebben doorlopen, schrijven leerlingen op wat ze beloven over hun eigen veilig gebruik van internet, vooral wat ze niet meer zullen doen. Ik speel geen spelletjes waar virussen op zitten. Ik stuur geen wachtwoorden door. Doorstuurmailtjes stuur ik niet door. Waarom ben je trots op Security4Kids? Er komt steeds meer aandacht voor het bijbrengen van mediawijsheid bij jongeren. Het programma sluit goed aan bij dit streven. 15

16 De plaatjes zijn misschien wat oubollig, maar de kinderen vallen daar niet over. Waarom zouden andere scholen het moeten gebruiken? Internet biedt veel mogelijkheden maar ook gevaren. Aandacht hiervoor is noodzakelijk. Het is belangrijk daarbij ook ouders te betrekken. Het programma moet wel ingekaderd worden in een groter geheel. Wat heb je geleerd bij de ontwikkeling van Security4Kids? Simone Leenders: De kinderen leren er iets van. Je ziet bewustwording komen door het programma. Het programma past goed bij onze onderwijsdoelen. Als leerkracht kun je er bij de kinderen op terug komen. Als een kind iets doet wat niet in de haak is, dan kun je het herinneren aan wat het heeft beloofd aan het eind van het programma. Weet je nog wat je belofte is?, kun je dan zeggen. Welke rol speelt ict bij Security4Kids? Security4Kids is erop gericht jonge mensen veilig online te laten leren en spelen. Het programma zelf en de achtergrondinformatie is via de website te vinden en te gebruiken: Op welke manier heeft PiL bijgedragen aan de totstandkoming van Security4Kids? Microsoft heeft het programma Security4Kids laten ontwikkelen. Het komt oorspronkelijk uit Finland. Via PiL is de school gevraagd mee te doen aan een pilot waarvan er nog drie in het land lopen via andere partners. Op welke manier zorgt Security4Kids voor beter onderwijs? Het helpt om leerlingen mediawijs te maken. Security4Kids vraagt wel om inpassing in een groter onderwijsgeheel. 16

17 Leraren leren op eigen wijze met ICTraining Partner in Learning: Piter Jelles, Leeuwarden Interview met Hans Krabbendam, ICT projectleider Piter Jelles Junior Leeuwarden Hoe ziet ICTraining eruit? Sinds drieënhalf jaar kunnen leraren van Piter Jelles Junior terecht voor ICTraining. Elke woensdag tussen uur en uur kunnen ze werken aan hun ict-vaardigheden. Het project is destijds opgezet omdat de locatie overging van Novell naar Microsoft en veel leraren tegen dezelfde ictproblemen aanliepen. Leraren geven bij de aanmelding aan welke ict-vragen ze beantwoord willen hebben. De ict-coördinator inventariseert deze vragen en bekijkt welke informatie er al beschikbaar is. De aanpak is volledig vraaggestuurd, zowel in onderwerp, in werkvorm, duur en leerstijl. De leraar kiest zelf met welke informatiebron hij / zij vervolgens zelfstandig aan de slag gaat. Het aantal leraren dat zich aanmeldt voor de training varieert elke woensdag van 3 tot 15. Inmiddels heeft een dertigtal leraren langere of kortere tijd deelgenomen. Sinds een half jaar is deze training ook open voor personeel van andere Piter Jelles locaties. Een prettige bijkomstigheid voor de leraren is de onderbreking tussen uur en uur waar er tijd is voor een glas wijn en een warme maaltijd. Wat kunnen leraren met ICTraining? De één werkt liever in de gestructureerde en sturende omgeving van de Mell-training (Microsoft elearning Library), de ander heeft liever Babbage for masters (methode docenten en ict-cursisten als voorbereiding op het digitaal rijbewijs), een boek of de opdracht om een product te maken. Leraren werken aan hun eigen leervragen op ict-gebied, op een manier die past bij hun leerstijl. Sommigen leren hoe ze een kunnen versturen met een bijlage of hoe ze een distributielijst aanmaken in Outlook. Anderen experimenteren met het digitale bord of proberen zich het werken met bepaalde educatieve software eigen te maken. Wat kunnen leerlingen met ICTraining? De winst voor leerlingen is indirect. Zij krijgen meer en meer te maken met leraren die ict-vaardig zijn en, veel belangrijker, die open staan voor het gebruik van moderne media. Overigens is de ICTraining deels gemodelleerd naar de informatiekundelessen die de ict-coördinator aan leerlingen geeft. Waarom ben je trots op ICTraining? ICTraining voorziet in een behoefte van collega s. Blijkbaar is de omgeving veilig genoeg om te komen met eenvoudige leervragen en tegelijkertijd uitdagend genoeg om ook spannende dingen te doen. Denk daarbij aan het digitale bord en videoediting. Van begeleiding in de omslag van Novell naar Microsoft heeft de training zich ontwikkeld tot een plek waar leraren met de meest uiteenlopende ict-vragen terecht kunnen. Nu de training ook is opengesteld voor mensen buiten de locatie Junior, ontstaan er contacten tussen mensen die elkaar eerst niet kenden en die nu merken gemeenschappelijke interesses te hebben. Idealiter dijt het zover uit, dat mensen in meerdere lokalen in verschillende groepen bezig zijn met verschillende onderwerpen. De openingstijd ( ) en de gemeenschappelijke maaltijd blijven vaste onderdelen. Waarom zouden andere scholen ICTraining moeten gebruiken? Omdat het werkt. De vroegere DRO-scholingen (Digitaal Rijbewijs Onderwijs) waren op vooral aanbodgestuurd en soms dwingend van karakter. De DRO-scholing is binnen Piter Jelles nooit echt goed van de grond gekomen. De ICTraining werkt juist wel. 17

18 Sleutels zijn: vraagsturing, aansluiten bij intrinsieke motivatie, maatwerk in tijd en leerstijl, veiligheid, samen leren, gemeenschappelijke maaltijd, regelmatige (mond tot mond) reclame. Wat heb je geleerd bij de ontwikkeling van ICTraining? Het is cruciaal om betrouwbaar te zijn en zorgvuldig te communiceren (bijvoorbeeld in geval van een onverhoopte afgelasting). Aansluiten bij wat mensen werkelijk willen en ze de ruimte bieden om dat doel op hun manier te bereiken, hebben sterk bijgedragen aan het succes. Daarnaast blijft er altijd een groep mensen, die niet over de drempel heen komt. Dit zijn de mensen die door de week wel instant hulp willen, maar niet de investering in zichzelf willen of kunnen doen, om de training te volgen. Deze mensen kunnen altijd wel terecht bij collega s met verstand van ict. Deze wandelende vraagbakens worden in de toekomst ingeschakeld om de vragers ertoe te bewegen naar de ICTraining te gaan. Het is ook een mogelijkheid mensen die een vooraf bepaald niveau gehaald hebben, te belonen, bijvoorbeeld met het ter beschikking stellen van een laptop. Welke rol speelt ict bij ICTraining? Ict is bij deze training tegelijkertijd doel en middel. Bij mensen waar aan het learn to use is voldaan, komt de vraag over het use to learn op. Anders gezegd, als je weet hoe je een PowerPoint maakt en er een hyperlink naar een Teleblik-filmpje kunt inbouwen, ga je je afvragen wat dit betekent voor de didactiek van je les. Daarnaast gaan mensen steeds meer en steeds andere mogelijkheden zien. In het gesprek brengen deelnemers elkaar ook op ideeën. Hoe groter het gezelschap, hoe meer onderwerpen er aan bod komen, hoe groter de kans op kruisbestuiving. Op welke manier heeft PIL bijgedragen aan de totstandkoming van ICTraining? Eén van de redenen om te starten met ICTraining was dat Piter Jelles was overgestapt op een Microsoft-netwerk, en dat ongeveer gelijktijdig de Learning Gateway beschikbaar kwam. Via het APS zijn toen cursussen gegeven om hiermee om te leren gaan. De ict-coördinator is toen begonnen met ICTraining door middel van de trainingen die via het Innovative Teachers Network beschikbaar kwamen. Op welke manier zorgt ICTraining voor beter onderwijs? Doordat de ict-vaardigheden van leraren toenemen en de angst voor computers afneemt, staan deze leraren meer open voor de mogelijkheden die het werken met moderne media biedt. Ze sluiten daardoor met hun lesgeven beter aan bij de wereld van hun leerlingen die verwachten met media te worden voorbereid op hun toekomst. Die toekomst is media-rijk zijn en draait om informatie en de omgang ermee. Deze vaardigheden aanleren is een cruciale nieuwe taak van het onderwijs. Beter aansluiten bij de wereld van de leerlingen verhoogt hun motivatie, waarmee het rendement van het leren wordt vergroot. De leraar wordt meer vertrouwd met het gebruik van ict in de les. Zo wordt er met de ICTraining in de verbetering van het onderwijs meerdere vliegen in één klap geslagen. 18

19 Innovatief onderwijs in beeld Partner in Learning: APS IT diensten Interview met Albert Schot, consultant APS IT diensten Het vijfde Europese Innovative Teachers Forum heeft in maart leraren uit 40 landen verwelkomt in Zagreb, Kroatië. Bij deze jaarlijkse internationale bijeenkomst, georganiseerd door Microsoft, zijn van alle participerende landen vier innovatieve leraren uitgenodigd (twee primair onderwijs & twee voortgezet onderwijs). Het Forum stond dit jaar in het teken van het delen van kennis en ervaringen op het terrein van leren met ict. Delen en verbinden In het programma was veel tijd gereserveerd voor het delen en verbinden van beelden. De 150 leraren voerden een professionele dialoog op basis van door hen ingestuurde Virtual Classroom Tours (VCT), een sjabloon waarin de voorbeelden van ict en didactiek verwerkt zijn. Daarnaast beschikte elke leraar over een publicatiebord. Deze borden vormden een etalage waarin het ict-project in een collage werd uitgebeeld. Het ging bij de borden niet meer zo zeer om educatieve programmatuur, maar meer om de gereedschappen waarmee de leraren leerinhouden vorm kunnen geven. Innovatieve leraren bleken over een grote mate van creativiteit te bezitten en gebruiken tijdens de voorbereiding en de uitvoering van hun lessen allerlei ict-gereedschappen. De Nederlandse bijdrage aan het Innovative Teachers Forum 2008 is geleverd door Jonneke Smaling, groepsleerkracht op basisschool de Meiboom te Nijmegen. De Meiboom maakt gebruik van digitale schoolborden, digitale prentenboeken en digitale foto s. Het digitale bord wordt zowel door leraren als leerlingen gebruikt. Leerlingen maken tekeningen die aansluiten bij het thema en leraren voorzien de tekeningen van de juiste woorden. Een woordweb (woordspin) is een goede werkvorm daarvoor. Digitale prentenboeken, die door de leraren zelf worden gemaakt, dragen bij aan een betere taalontwikkeling van kinderen. Meestal worden deze prentenboeken in het Nederlands gemaakt, maar daarnaast ook in andere talen waaronder Arabisch. Uitgangspunt van het prentenboek is het verbeteren van de woordenschat. Met behulp van digitale camera s maken leerlingen zelfstandig foto s die aansluiten bij het thema van de week. Bart Brom, groepsleerkracht op basisschool de Triangel te Leende, werkt met kinderen aan een project dat in het teken staat van samenwerkend leren (coöperatief leren). Bart maakt daarbij gebruik van Wiki s binnen de Microsoft Learning Gateway. Wiki s maken het mogelijk om verschillende didactische werkvormen te gebruiken. De opdrachten kunnen variëren van een doorgeefverhaal tot een encyclopedie samenstellen met meerdere kinderen op groep- dan wel schoolniveau. Inhoudelijk is er in het kader van wereldoriëntatie gewerkt aan de Tweede Wereldoorlog. Leerlingen zijn uitermate gemotiveerd om samen te werken op deze interactieve manier. De Wiki nodigt uit tot acties en reacties waarbij verschillende vormen van communicatie een belangrijke rol speelt. Olaf de Groot, leerkracht van groep 8 op basisschool de Dijsselbloem, heeft een project waarbij kinderen zelf een film maken in Windows Movie Maker. Dit is een beeldverhaal van zelfgemaakte tekeningen en decors. In dit project komen verschillende disciplines aan de orde, zoals taal, beeldende vorming, techniek, tekenen, werken met computers en het maken van digitale foto s. Daarnaast wordt een beroep gedaan op het samenwerkende vermogen van de kinderen. Het hele groepje is verantwoordelijk voor de film die ze maken, maar binnen dit kader hebben ze wel allen een eigen taak. Tijdens het hele proces zullen ze gezamenlijk problemen moeten oplossen. Met behulp van Movie Maker maken ze uiteindelijk een film, al hun werk wordt zichtbaar! Niet het eindproduct staat centraal, maar het proces. Natuurlijk willen de leerlingen een leuke film maken, maar dat ze daartoe komen door samen te werken is in de ogen van Olaf veel belangrijker. 19

20 Veilig Internet Naast de presentatie van de VCT was er ook ruimte voor keynote speakers zoals Karl Hopwood (United Kingdom). Hij presenteerde beelden over het gebruik van internet. Met namen het veilig gebruik van internet door kinderen stond in zijn presentatie centraal. Voor veel kinderen is internet een vanzelfsprekende bron van informatie en communicatie. Kinderen gaan op een bijna argeloze wijze om met de functionaliteiten die beschikbaar zijn. Het zou goed zijn dat kinderen ervan bewust zijn dat internet niet zo veilig is als zij denken en dat zij door het maken van bewuste keuzes hun eigen veiligheid kunnen vergroten. De website is als Nederlands initiatief beschikbaar voor kinderen, hun ouders en leraren van basisscholen. Op de site staan interactieve scenario's, quizzen, ready-to-go lesplannen en adviezen om bijdrage te leveren om kinderen veilig op het internet te laten surfen. Gebruik van VCT en Forum De VCT s staan op de website van het Innovative Teachers Network. Na aanmelding kunnen leraren deze VCT s gebruiken om mogelijkheden van ict en didactiek helder te krijgen en toe te passen in de eigen situatie. Het Innovative Teachers Forum draagt zo jaarlijks bij aan kennisdeling en uitwisseling daar waar het gaat om opvattingen over leren. Het verbindt leraren op nationaal en internationaal niveau en laat ze op eenvoudige manier hun kennis delen. 20