Risicomanagement en brandveilig ondernemen in casu bedrijven met logiesfunctie

Transcriptie

1 Risicomanagement en brandveilig ondernemen in casu bedrijven met The Hague University Thesis Master Risicomanagement Leergang Kandidaatnummer d e c e m b e r De kans op het winnen van de loterij wint is 1 op 10 miljoen. De kans op een brand is 1 op A.W. Maranus De doelstelling van deze thesis is een bijdrage leveren aan de discussie om risicobenadering (onderdeel van de nieuwe doctrine brandveiligheid) praktisch toepasbaar te maken en daadwerkelijk te integreren in bestaand beleid bij bedrijven met een. De meerwaarde van de uitkomsten van het onderzoek is dat brandveilig ondernemen als beleid kan worden opgenomen en dat er waarde kan worden gecreëerd voor bedrijven met en voor de brandweer van Nederland, beide met het oog gericht op continuïteit. Google Hits; brand in logiesbedrijf 1390 resultaten (20 december 2011) Google Hits; hotel in brand resultaten (20 december 2011)

2 (blanco pagina) 2

3 Voorwoord De masterthesis is het eindproduct van de opleiding master in risicomanagement aan de Haagse Hoge School in de periode Met de oplevering van de thesis wordt een periode van twee jaar intensief studeren afgesloten. Om intrinsiek gemotiveerd deze masterthesis vorm te geven is gekozen om onderwerpen te kiezen die mij persoonlijk boeien en die praktisch toepasbaar zijn. De onderwerpen van de masterthesis zijn risicomanagement en brandveilig ondernemen. Deze titel is de paraplu waar de subonderwerpen van de masterthesis onder vallen. De bedrijven met is de praktijksituatie waarbij de theorie inzichtelijk wordt gemaakt, geanalyseerd en beoordeeld. Het blijkt dat de 'human factor' een van de meest kritische factoren is in het geheel. De 'human factor' ligt in lijn van mijn persoonlijke benadering van risicomanagement, waarmee de masterthesis enthousiast is vormgegeven. Veel leesplezier toegewenst. "Saepe stilum vertas" 1 1 "Schrap en verbeter veel als gij schrijft." Horatius Romeins dichter (65 v.c. - 8 v.c.) 3

4 (blanco pagina) 4

5 Inhoudsopgave Voorwoord...3 Managementsamenvatting...6 Hoofdstuk 1 Hoofdstuk Inleiding, bedrijfskader en projectkader...8 Hoofdstuk Opdracht, doel van het onderzoek en de onderzoeksverantwoording...12 Hoofdstuk Methodologie...20 Hoofdstuk Optiek en kritische risico- en succesfactoren...28 Hoofdstuk 2 Hoofdstuk Literatuuronderzoek nut en noodzaak van brandveilig ondernemen...34 Hoofdstuk Literatuuronderzoek ten aanzien van risicomanagement...43 Hoofdstuk 2.3 Literatuuronderzoek ten aanzien van brandveilig ondernemen...49 Hoofdstuk Literatuuronderzoek ten aanzien van implementatie RM en BVO...60 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk Criteria risicomanagement (RM), brandveilig ondernemen (BVO), de implementatie van RM en BVO en het conceptueel model (tabel criteria)...65 Hoofdstuk Hypothesen relatie RM, BVO en de implementatie van RM en BVO...67 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk Resultaten onderzoek huidige situatie...70 Hoofdstuk Resultaten veldonderzoek...74 Hoofdstuk 5 Hoofdstuk Triangulatie en analyse huidige situatie en veldonderzoek...78 Hoofdstuk Tabel criteria en toetsing hypothesen en conceptueel model en de beschrijving van de gewenste situatie...81 Hoofdstuk 6 Hoofdstuk Conclusies en aanbevelingen...87 Hoofdstuk Ontwerpbeleid risicomanagement en brandveilig ondernemen...90 Bijlagen Bijlage Scope thesislandschap Bijlage Huidige situatie van de brandweer Nederland Bijlage Begrippenlijst Bijlage Vink & thinklijst thesis Bijlage Risicoanalyse onderzoeksontwerp Bijlage Vergelijking op hoofdlijnen tussen ASNZS 4360, ISO en COSO Bijlage Hoofdlijnen van de gehouden interviews Bijlage Literatuur en andere informatiebronnen Bijlage Lijst met bijschriften van figuren in de tekst Bijlage Lijst met bijschriften van tabellen in de tekst Bijlage Safehotels checklist / hotelsterren checklijst (management, building, systems) Bijlage Persoonlijke reflectie op risicomanagementrollen

6 Managementsamenvatting Het thesisonderwerp heeft betrekking op de Strategische Reis van de brandweer. De nieuwe risicobenadering wordt binnen de brandweer als voorwaarde genomen om te kunnen ontwikkelen, van het huidige model naar een continuïteitsconcept. De opleiding Master in Risicomanagement aan de Haagse Hogeschool hanteert een bedrijfskundige benadering van risicomanagement voor bedrijven op mastersniveau. Door het wegnemen van risicobronnen worden onder andere imagoschade en continuïteitsproblemen bij brand voorkomen en verminderd. Balans is van belang tussen de harde en zachte kant van risicomanagement binnen brandveilig ondernemen. De maatregelen vanuit de risicobeheersing behelzen maatregelen op het gebied van risico's van het gebouw (techniek), het gebruik (gedrag) en de organisatie. Bij het nemen van beheersingsmaatregelen moet in gedachten worden gehouden dat deze maatregelen bewust omzeild of terzijde kunnen worden geschoven. Een vangnet is dan noodzakelijk. De brandweer gaat hierbij als vangnet voor het redden van mensen en niet over brandveiligheid. Als de ondernemer lang genoeg wacht, wordt risicomanagement vanzelf crisismanagement. Ondernemers vervullen hun werkzaamheden in kwadrant 3 en 4 van de Eisenhowermatrix. Deze matrix, ook wel Eisenhower-schema genoemd, is een model dat zich laat typeren door de beroemde uitspraak van Eisenhower: Urgente zaken zijn zelden belangrijk en belangrijke zaken zijn zelden urgent. De essentie van de matrix is dat de prioriteiten goed moeten worden vastgesteld, anders wordt van crisis naar crisis gewerkt zonder progressie. Als zaken maar lang genoeg blijven liggen, worden ze vanzelf urgent en belangrijk en moeten ze alsnog worden opgepakt. De kunst is de prioriteiten te stellen en de werkzaamheden te verdelen over kwadrant 1 en 2. Het gaat erom alles zo te organiseren dat het merendeel zich bevindt in het tweede kwadrant, want daar vindt het echte werk plaats en worden uiteindelijk de kwaliteit van het werk en de resultaten bepaald. Het is van cruciaal belang om duidelijk te maken dat de ondernemer prioriteit moet geven aan risicomanagement om crisismanagement te voorkomen. Crisisbeheersing Risicobeheersing Urgent Niet urgent Belangrijk (1) (2) Niet belangrijk (3) (4) Ondernemen zonder RM en BVO Figuur 1 Eisenhowermatrix en projectieconclusies vanuit optiek thesis Geen tijd, geen geld voor risicomanagement en brandveilig ondernemen; ondernemen gaat voor. De toegevoegde waarde van de beheersing van de risico s wordt gevonden in verbetering van de efficiency en de kwaliteit en in een beter imago bij aandeelhouders en klanten. Risicomanagement is geen garantie tegen faillissement, omdat volledige beheersing een mythe is. Bovendien leidt maximaal operationeel risicomanagement niet tot maximale toegevoegde waarde, maar tot een auditexplosie, die meer kost dan oplevert. Goed risicomanagement leidt tot bewust risico nemen in verhouding tot de ondernemingsdoelstellingen, zodat risico s de organisatie niet overkomen, maar een keuze zijn. 6

7 Aanbevelingen De thesis beschrijft een aantal algemene en specifieke aanbevelingen. De algemene aanbevelingen zijn: 1. Rendement door kennismanagement, 2. Publiek als bron, 3. Permanente aandacht voor veiligheid. De specifieke aanbevelingen zijn: 4. Crisisbeheersing als vangnet, 5. Risicobeheersing door risicomanagement, 6. Borging brandveiligheid door brandveilig ondernemen. De eerste aanbeveling betreft het rendement van kennismanagement. Het NIFV zou de regie moeten gaan voeren over kennismanagement aangaande (brand)veiligheid. Het rendement van kennismanagement wordt groter als de budgetten worden gebundeld. Als tweede aanbeveling is gesteld dat het publiek als bron gezien moet worden. Bedrijven en de wetenschap zien dikwijls het publiek over het hoofd als het gaat om innovatie. Veel voorbeelden tonen aan dat er een enorme potentie sluimert onder de mensen. Oplossingen zullen meer gericht moeten zijn en beter en breder moeten worden gedragen. Richt een afdeling publieksourcing op binnen het NIFV, om invulling te geven aan de ontwikkeling van nieuwe toepassingen. De derde aanbeveling pleit voor permanente aandacht voor veiligheid. De onderzoeksraad heeft gaandeweg geleerd dat, door tal van oorzaken, veiligheid niet de aandacht krijgt die zij verdient. Richt binnen het NIFV ook een afdeling (integrale) risicobeheersing op. Deze kan vorm geven aan risicobeheersing door het in kaart brengen en het geven van advies omtrent het (laten) wegnemen van bronnen van structurele onveiligheid. De vierde aanbeveling betreft het vangnet crisisbeheersing door crisismanagement. Crisismanagement omvat methodieken om noodsituaties te kunnen voorspellen, beoordelen, analyseren en voorkomen. Een stap voorafgaand aan het crisismanagement is om technisch en menselijk falen te voorkomen. Ondernemers en brandweer fungeren als vangnet als risico s zich manifesteren. Bedrijven met (zonder verplichte brandmeldcentrale) moeten zich hierop voorbereiden door de implementatie van brandveilig ondernemen. De brandweer fungeert als adviseur en moet horizontaal inspecteren. De vijfde aanbeveling betreft het maatschappelijk rendement en risicodifferentiatie als risicobenaderingsvormen. Deze kunnen praktisch toepasbaar worden gemaakt door het laten nemen van de eigen verantwoordelijkheid van ondernemers. Bedrijven met (zonder verplichte brandmeldcentrale) moeten risicomanagement implementeren (zie volgend hoofdstuk) en vervolgens mitigerende maatregelen nemen op het gebied van techniek, gedrag en organisatie. Dit wordt beloond door de verzekeraars. Effectieve waarde kan gecreëerd worden door het leggen van prioriteit waar het risico het hoogst is, en de perceptie het laagst. De zesde aanbeveling betreft de borging van brandveiligheid. Veel adviseurs, coaches en goeroes koppelen (organisatie)verandering anno 2011 (nog steeds) alleen aan gedragsverandering van mensen, buiten de context van technologie en organisatie. Hiermee creëren ze een aparte, op zichzelf staande en te simpel en te positief voorgestelde gedragswereld; gedragsverandering als selffulfilling prophecy. Gedragsanalyses die losgekoppeld zijn van het technologie- en organisatiedeel kunnen nooit de echte werkelijkheid van een verandering raken. Verkeerde of incomplete adviezen over gedragsverandering werpen dan eerder blokkades op dan dat ze positief bijdragen. Brancheorganisaties en alle bedrijven met moeten de daarvoor opgestelde Europese normen gaan hanteren om de brandveiligheid cyclisch te borgen; zie bijlage safehotels checklist / hotelsterren checklist (management, building, systems). 7

8 Hoofdstuk Inleiding, aanleiding, bedrijfskader en projectkader Hoofdstuk 1.1 Opzet onderzoek: Inleiding, aanleiding, Fase 1 opzet (Fase 1.1 ) bedrijfskader en projectkader onderzoek Hoofdstuk 1 omvat achtereenvolgens de inleiding, de aanleiding, de resultaten en de opzet van de thesis. Vervolgens worden het bedrijfs- en projectkader omschreven. Inleiding Per hoofdstuk wordt het volgende beschreven: onderwerpen en volgorde H1 - Opzet van het onderzoek H2 - Literatuuronderzoek H3 - Conceptueel model en hypothesen H4 - Empirie H5 - Analyse H6 - Conclusies en aanbevelingen Teneinde het overzicht te behouden in alle elementen wordt elk hoofdstuk opgedeeld in maximaal vier subhoofdstukken. Resultaten per hoofdstuk: Hoofdstuk 1 In dit hoofdstuk wordt de opzet van het onderzoek beschreven. Met de beschrijving van de opzet wordt onder andere het doel van het onderzoek, bedrijfskader en het projectkader beschreven. Een apart subhoofdstuk wordt gewijd aan de methodologie. Als laatste wordt in hoofdstuk 1 de optiek vanuit de context van het onderzoek en de kritische risico- en succesfactoren (kansen en bedreigingen) beschreven. Hoofdstuk 2 In dit hoofdstuk worden de resultaten van het literatuuronderzoek beschreven. Als eerste wordt de nut en noodzaak van brandveilig ondernemen beschreven. Daarna volgt de beschrijving van de resultaten van het literatuuronderzoek ten aanzien van risicomanagement en brandveilig ondernemen. Het hoofdstuk wordt afgesloten met het resultaat van het literatuuronderozek naar de implementatie van risicomanagement en brandveilig ondernemen. Hoofdstuk 3 In dit hoofdstuk wordt het conceptueel model en de hypthesen beschreven. Achtereenvolgens wordt in eerste subhoofdstuk de criteria van risicomanagement (RM), van brandveilig ondernemen (BVO) en de implementatie hiervan beschreven. Vervolgens wordt het conceptueel model en de hypothese opgesteld. Hoofdstuk 4 Dit hoofdstuk beschrijft de empirie met als eerste hoofdstuk de resultaten van het onderzoek naar de huidige situatie. Vervolgens een subhoofdstuk met de resultaten van het veldonderzoek. Hoofdstuk 5 In dit hoofdstuk worden de analyses van zowel de huidige situatie als het veldonderzoek beschreven. Vervolgens wordt de opgestelde tabel van de criteria ingevuld. Wat volgt is een beschrijving van de gewenste situatie. Als laatste worden zowel de hypothese als het conceptueel model getoetst. Hoofdstuk 6 In dit hoofdstuk worden de conclusies en aanbevelingen beschreven. De thesis wordt afgesloten met het ontwerpbeleid voor risicomanagement en brandveilig ondernemen 8

9 Aanleiding Als beleidsmedewerker bij de brandweer, gedetacheerd in Tholen, zet je wet- en regelgeving om naar beleid. Met name inzicht in de achterliggende strategische en visionaire vraagstukken blijkt als meerwaarde van doorslaggevend belang bij de opstelling van tactisch en operationeel beleid. De opleiding master in risicomanagement versterkt en ontwikkelt het strategisch en visionair denken. Met name de Strategische Reis van de brandweer is een ontwikkeling die met enthousiasme wordt gevolgd. Door het organiseren van een zogenaamde risk excellence day heb ik in het kader van de opleiding de visie van de brandweer voorgelegd aan ongeveer zestig risicomanagers. Het is voor mij persoonlijk en voor brandweer en bedrijven van meerwaarde om mijn enthousiasme voor de Strategische Reis te gebruiken bij de opstelling van het onderzoek naar brandveilig ondernemen. Bedrijfskundig risicomanagement en de Strategische Reis versterken elkaar en creëren waarde voor bedrijven. De gewenste resultaten van de thesis Met deze thesis worden de volgende resultaten gehaald. In plaats van afwachten tot (een deel van) de bedrijven de eigen verantwoordelijkheid neemt, wordt een actieve bijdrage geleverd om het continuïteitsconcept voor de brandweer te bewerkstelligen. De risicomanagement benadering van het creëren van kansen geeft een meerwaarde, in dit geval voor bedrijven met een, bij het beleid van brandveilig ondernemen als waardecreatie. Door maatschappelijke ontwikkelingen met een terugtredende overheid en een meereizende burger ten aanzien van veiligheid biedt het gekozen onderwerp juist veel kansen. Doelgroepen thesis De thesis bedient de volgende doelgroepen: bedrijven met (thesis als startdocument) Brandweer Nederland (thesis als discussiedocument) geïnteresseerden in strategisch vertaalde bedrijfskundige vraagstukken geïnteresseerden in het ombuigen van fysieke bedreigingen in kansen. Bedrijfskader van het onderzoek Ontwikkelingen bij de brandweer 2 De brandweer heeft de afgelopen jaren te maken gekregen met veel veranderingen op diverse gebieden. Vakinhoudelijke ontwikkelingen, toenemende kwaliteitseisen, complexere maatschappij en hogere eisen ten aanzien van de wet- en regelgeving. Dat alles gaat gepaard met toenemende kosten, krimpende begrotingen en een steeds meer knellende financiering. De brandweer heeft de laatste jaren veel geïnvesteerd om de organisatie te verbeteren. De lijst met knelpunten neemt echter niet af. Doorgaan met verbeteren zal uiteindelijk leiden tot een onbetaalbare brandweer. De grenzen van het verbeteren van de brandweer zijn bereikt, vandaar dat in opdracht van de Raad van Regionaal Commandanten (RRC) het project Strategische Reis Brandweer is gestart. 2 Someren T.C.R. van (Ynnovate), De Strategische Reis als basis voor de vernieuwingen voor de brandweer van overmorgen, Arnhem: pagina 44 9

10 Figuur 2 Ontwikkelingen van de brandweer De voorkeursoptie: het Continuïteitsconcept als stip op de horizon Nadrukkelijk is niet gekozen voor continuïteitsdienst of continuïteitsorganisatie, omdat daarmee verwarring zou kunnen ontstaan. Duidelijk is immers dat er geen sprake zal kunnen zijn van één organisatie, maar van een netwerk van organisaties, waarvan de brandweer deel uit zal maken. Zo kan uit het Continuïteitsconcept gedestilleerd worden dat het gaat om grote nadruk op proactief denken en handelen. Voor een uitgebreidere toelichting van de Strategische Reis Brandweer zie bijlage. Koppeling met het thesisonderwerp Op dit moment is er onvoldoende kennis van continuïteitsbarrières die kunnen worden weergegeven. Er is dus grote behoefte aan wetenschappelijke kennisontwikkeling. Verder kan het element maatschappelijk rendement als leidraad dienen. Andere elementen die ontwikkeld moeten worden zijn: zelfredzaamheid en eigen verantwoordelijkheid. Projectkader De brandweer gaat de komende jaren de brandveiligheid vergroten door fundamenteel te vernieuwen in plaats van te verbeteren. De nadruk komt minder op de brandbestrijding te liggen, maar meer op het voorkomen van branden. Onder de noemer Brandveilig Leven gaat de brandweer activiteiten ontplooien om ervoor te zorgen dat burgers en bedrijven een hoog ontwikkeld brandveiligheidbewustzijn krijgen. De brandweer gaat dit niet alleen doen, maar vormt een netwerkorganisatie die samen met (nieuwe) partners de doelen gaat realiseren. Daarbij kan worden gedacht aan woningcorporaties en verzekeringsmaatschappijen, die belang hebben bij brandveilig wonen. Woningen worden voorzien van rookmelders en woningsprinklers. Het meubilair, de elektrische apparatuur en installaties worden brandveilig uitgevoerd. Daardoor bestaat een reële kans dat de brandweer minder in actie hoeft te komen om mensen uit brandende panden te redden. De volgende uitspraak uit de beschrijving van de Strategische Reis vormt de basis voor de thesis: 3 3 Someren T.C.R. van (Ynnovate), De Strategische Reis als basis voor de vernieuwingen voor de brandweer van over morgen, Arnhem: pagina 20 10

11 Kennisinstituten en de brandweer zullen samenwerken om fundamenteel onderzoek te doen naar continuïteitsrisico s en hoe deze proactief kunnen worden voorkomen. De situatie waarin de brandweer is beland na de vele veranderingen en ontwikkelingen van de afgelopen jaren, zowel vakinhoudelijk als organisatorisch, én de waslijst aan lopende en nog komende ontwikkelingen is in het bedrijfsleven een bekend fenomeen. Het markeert het moment waarop een sprong zou moeten worden gemaakt naar een nieuw bedrijfsmodel. Dit bedrijfsmodel is alleen mogelijk als burgers en bedrijven de eigen verantwoordelijkheid nemen voor brandveiligheid. Niet alleen de wettelijke verantwoordelijkheid maar ook de principiële verantwoordelijkheid naar klanten, medewerkers en medeburgers. Het maatschappelijk verantwoord ondernemen stopt niet met het kiezen van verantwoorde producten of een verantwoord productieproces. Een ondernemer heeft een eigen verantwoordelijkheid bij het brandveilig ondernemen, ongeacht het gewenste continuïteitsconcept van de brandweer. Samenvatting De basis voor de thesis vormt het gedachtegoed van de Strategische Reis van de brandweer. Het toekomstige continuïteitsconcept van de brandweer en de continuïteit van bedrijven vormen het fundament van de thesis. De brandweer gaat van het verbeteren van de repressie naar het vernieuwende bedrijfsmodel door meer, betere en structurele aandacht aan proactie en preventie van brand. 11

12 Hoofdstuk Opdracht, doel van het onderzoek en de onderzoeksverantwoording Hoofdstuk 1.2 Fase 1 opzet Opzet onderzoek: De opdracht, doel van het (Fase 1.2) onderzoek onderzoek en de onderzoeksverantwoording In dit hoofdstuk wordt de opdracht, de probleemstelling en de motivatie voor de opdracht beschreven. Vervolgens komen het doel van het onderzoek en de randvoorwaarden aan de orde. De vraagstelling en deelvragen worden daarna behandeld. In het volgende deelhoofdstuk wordt aandacht besteed aan de uitkomsten van het onderzoek en aan het onderzoeksmodel in relatie tot de deelvragen. Vervolgens wordt de hoofdstukindeling gerelateerd aan de fasen en het onderzoeksmodel als hart van het onderzoek. Na het onderzoeksmodel worden de strategie en de onderbouwing van de strategie behandeld. Daarna volgt een deel over het vooronderzoek en de literatuuronderzoek. Als laatste wordt de motivatie en de wijze van begeleiding en intervisie behandeld. De opdracht De stip aan de horizon van de brandweer (vanuit de Strategische Reis Brandweer) is de ontwikkeling naar het continuïteitsconcept. Deze ontwikkeling moet leiden naar een organisatie die vooral in proactieve en preventieve zin zorg draagt voor het borgen van de continuïteit van het maatschappelijk leven. Deze visie kan pas worden gerealiseerd als de maatschappij (burgers en bedrijven) de nieuwe inzichten ten aanzien van de eigen verantwoordelijkheid voor brandveiligheid hebben genomen. Op het gebied van de risicobeheersing blijft de brandweer in grote lijnen op dezelfde velden actief. Het betreft dan adviestaken op het gebied van risicoprofielen en industriële veiligheid (brandrisico s zijn verwerkt in de nieuwe doctrine brandveiligheid). Er gaan echter nieuwe principes en uitgangspunten gelden. Deze principes zijn maatschappelijk rendement, risicobewustzijn, risicobenadering en risicoacceptatie, zelfredzaamheid en eigen verantwoordelijkheid. Welke nieuwe mogelijkheden biedt de nieuwe visie van de brandweer voor risicomanagement (risicomanagers) van bedrijven? Op basis van bovenstaande vraag, wordt de onderzoeksopdracht geformuleerd. De opdracht luidt als volgt: Onderzoek hoe de risicobenadering als onderdeel van de nieuwe doctrine brandveiligheid praktisch toepasbaar kan worden gemaakt voor bedrijven met een. De opdracht is tot stand gekomen op 10 november 2010 met dr. Ir. Ricardo Weewer, Lector brandweerkunde en René Hagen, Lector brandpreventie van het Nederlands instituut van fysieke veiligheid (NIFV). Bij de opdrachtbepaling werden de volgende punten als uitkomsten van de strategische reis als uitgangspunt genomen: 4 onbewuste keuzes omtrent restrisico s van bedrijven effecten van brand groter dan men weet (faillissementen) faalkans bouwkundige voorzieningen groter dan sprinklers? (brandonderzoek) foutief beeld: brandweer blust het wel, echter de brandweer kan niet alles! schade door brand 715 miljoen op jaarbasis wat in de preventie wordt nagelaten kan niet worden goedgemaakt met repressie. 4 Prof. dr. Someren T.C.R. van (Ynnovate), De Strategische Reis als basis voor de vernieuwingen voor de brandweer van overmorgen, Arnhem: 12

13 Probleemstelling Wat: mensen worden niet wakker (gemaakt) bij brand tijdens een verblijf in een bedrijf met zonder brandmeldcentrale. Uit Onderzoek Fatale Woningbranden, door het NIFV in mei 2009, blijkt dat na korte tijd (5 minuten) de mensen overleden zijn als gevolg van de inademing van rook door de brand. De aanrijdtijd van de brandweer bedraagt 8 minuten voor bedrijven met. 5 Wie: bedrijven met zonder verplichte brandmeldcentrale. Waar: Nederlandse bedrijven met ; in verband met de huidige Nederlandse wetgeving is het een specifiek Nederlands probleem. Bouwwerken met Bedrijven met Bouwwerken met zonder vereiste bewaking conform NEN 2535 Bedrijven met zonder vereiste bewaking conform NEN 2535 Bedrijven met zonder vereiste brandmeldcentrale Figuur 3 Filtering bedrijven met, geografisch afgebakend Volgens het Besluit brandveilig gebruik bouwwerken, artikel eerste lid (besluit 26 juli 2008) van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is bepaald dat voor bepaalde bedrijven met geen bewaking NEN2535 (brandmeldcentrale) is vereist. Voor sommige categorieën bedrijven met kan dus geen brandmeldcentrale worden geëist. Dit is een probleem omdat blijkt dat mensen niet wakker worden bij brand. Slapende mensen zullen stikken door de rook, bewijst het verleden. Het is dus noodzakelijk om bij slapende mensen functionerende rookmelders in gebruik te hebben, die zijn aangesloten op een meldsysteem. Motivatie voor de opdracht Op het gebied van de traditionele brandpreventie is een vernieuwingsslag voor de hand liggend. De huidige bouwregelgeving is gebaseerd op effectreductie en niet op verkleining van de kans op brand. Dit werkt door in de toepassing van gelijkwaardigheid, die nu vooral wordt gebruikt om effect te bereiken (prestatie-eisen). Nieuwe bouwontwerpen, bouwmaterialen en bouwwijzen kunnen daardoor vaak moeilijk worden ingepast. Door het toepassen van engineering of de toepassing van de risicobenadering kan gelijkwaardigheid ook leiden tot het stellen van minder eisen. Daarnaast blijkt in de praktijk dat 80% van de gebouwen uiteindelijk niet wordt opgeleverd zoals de bedoeling was. Blijkbaar is het voor aannemers en bouwbedrijven moeilijk om de vereiste bouwkundige preventiemaatregelen goed uit te voeren. Dit leidt tot een roep om meer toezicht en handhaving. Men kan zich afvragen of bouwkundige brandpreventiemaatregelen inmiddels niet een grotere faalkans hebben dan (zoals altijd wordt aangenomen) installatietechnische maatregelen, en of installaties zoals sprinklers niet uiteindelijk veel meer rendement 5 Aanrijdtijden brandweer volgens Leidraad repressieve basisbrandweerzorg, versie augustus

14 opleveren. Op het gebied van risicobeheersing liggen er dus ook kansen voor vernieuwing. (Bron: Visie op brandveiligheid, Ministerie van Vrom, april 2009) Doel van het onderzoek Onder het doel verstaat de onderzoeker een nuttig, realistisch en binnen de tijd haalbaar, eenduidig en informatierijk doel. Het doel van het onderzoek luidt als volgt: Aanbevelingen doen om risicomanagement (het onderdeel risicobenadering van de nieuwe doctrine brandveiligheid) en het brandveilig ondernemen praktisch toepasbaar te maken en te implementeren bij bedrijven met zonder verplichte brandmeldcentrale binnen de gemeente Tholen. Randvoorwaarden Randvoorwaarden voor het behalen van de doelstellingen: - de doelstelling behalen zoals geformuleerd is het meest belangrijk. - het onderzoek moet voor eind december 2011 zijn afgerond. De vink & thinklijst zoals opgenomen in de bijlage zal tijdens het gehele proces worden gebruikt. - het onderzoeksproces is dynamisch en de processen verlopen iteratief. Het kwalitatieve eindresultaat is belangrijker dan een vast onderzoek en het proces. - persoonlijk enthousiasme en commitment bij het onderwerp en onderzoek zijn noodzakelijk. - draagvlak voor het onderzoek en het onderzoeksproces van de werkgever moet worden geborgd door geregelde en open communicatie. - draagvlak voor het onderzoek en het onderzoeksproces van de klankbordgroepleden moet worden geborgd door geregelde en open communicatie, onder andere via feedback. - een 80% kwalitatief eindresultaat met een 100% bruikbaarheid geniet de voorkeur boven een 100% resultaat en een 20% bruikbaarheid. - het geografisch onderzoeksgebied is Tholen, omdat de onderzoeker op Tholen werkt. Vraagstelling Onder de vraagstelling verstaat de onderzoeker binnen dit onderzoek een nuttige, realistische en binnen de tijd haalbare, eenduidige en informatierijke aanpak. De vraagstelling van het onderzoek luidt als volgt: Hoe kan risicomanagement praktisch toepasbaar worden gemaakt en geïmplementeerd bij bedrijven met zonder verplichte brandmeldcentrale binnen de gemeente Tholen en tot welk effect (risicobeheersingsniveau) leidt dit? Als de thesis wordt opgeleverd moet aan de doelstelling zijn voldaan. Het tweede deel van de doelstelling geeft aan hoe dat moet gebeuren. Dit is de reden dat dit tweede deel de basis vormt voor de vraagstellingen. 14

15 Theorie (hoofdstuk 2 en 3) Deelvragen begripsvorming 1. Wat is de relevante formele basis, wat zijn de kaders en wat betekent dit voor de bedrijven met? 2. Wat is brandveiligheid en wat is het belang van brandveiligheid voor de bedrijven met? Deelvragen risicomanagement 3. Wat is risicomanagement en op welke wijze biedt risicomanagement meerwaarde bij ondernemen in het kader van brandveiligheid? ( best practice ) 4. Welke relevante risicomanagementmodellen zijn er en welk model biedt de ondernemer toegevoegde waarde in het kader van brandveilig ondernemen? Deelvragen brandveilig ondernemen 5. Welke wijze van risicomanagement binnen ondernemen biedt de beste basis voor het brandveilig ondernemen? 6. Wat is brandveilig ondernemen en op welke wijze kan dit het beste vormgegeven worden? ( best practice ) Deelvragen implementatie risicomanagement en brandveilig ondernemen 7. Wat is de risicobenadering en op welke wijze kan de risicobenadering praktisch toepasbaar worden gemaakt? ( best practice ) 8. Wat is de nieuwe doctrine brandveiligheid en wat is de meerwaarde hiervan? Deelvragen relatie risicomanagement, brandveilig ondernemen en de implementatie (hoofdstuk 3) 9. Hoe kan de relatie tussen risicomanagement en brandveilig ondernemen, de implementatie en het effect op de risicobeheersing worden gemeten? 10. Wat is de relatie tussen risicomanagement en brandveilig ondernemen, de implementatie en het effect op de risicobeheersing? Empirisch (hoofdstuk 4) Deelvraag risicomanagement in de praktijk 11. Wat is de huidige situatie aangaande risicomanagement van bedrijven met zonder verplichte brandmeldcentrale binnen de gemeente Tholen? Deelvraag brandveilig ondernemen in de praktijk 12. Wat is de huidige situatie aangaande brandveilig ondernemen van bedrijven met zonder verplichte brandmeldcentrale binnen de gemeente Tholen? Deelvraag implementatie risicomanagement en brandveilig ondernemen in de praktijk 13. Wat is de huidige situatie aangaande de implementatie van risicomanagement en brandveilig ondernemen van bedrijven met zonder verplichte brandmeldcentrale binnen de gemeente Tholen? Deelvraag risicobeheersing in de praktijk 14. Wat is de huidige situatie aangaande risicobeheersing van bedrijven met zonder verplichte brandmeldcentrale binnen de gemeente Tholen? Implementatie risicobeheersing (hoofdstuk 6) Deelvraag conclusies en aanbevelingen 15. Wat zijn de conclusies en aanbevelingen om risicomanagement praktisch toepasbaar te maken en te implementeren bij bedrijven met zonder verplichte brandmeldcentrale binnen de gemeente Tholen en tot welk effect leidt dit? Randvoorwaarden aan onderzoeksvragen De onderzoeksvragen zijn richtinggevend en geen vast gegeven; voortschrijdend inzicht biedt de mogelijke noodzaak tot aanpassing van het onderzoek en daarmee de fasen en eventueel de onderzoeksvragen. Het proces is iteratief. 15

16 Brainstorm vormgeving thesis Om een compleet beeld te krijgen aangaande relevante onderwerpen van de thesis is een brainstormsessie georganiseerd. De brainstormsessie is met een aantal inhoudelijk- en procesdeskundigen gehouden. Het resultaat wordt afgebeeld in de onderstaande figuur Figuur 4 Mindmap brainstorm 6 thesis De oorsprong van het onderzoek is bedrijfskundig risicomanagement en de strategische reis van de brandweer. De gebieden vanuit de segmenten worden onderzocht op basis van de nader te bepalen optiek (zie hoofdstuk 4). Het onderzoek legt de nadruk op de Figuur 5 Brainstorm vormgeving thesis Uitkomsten van het onderzoek en het onderzoeksproces De uitkomsten van het onderzoek leiden tot een ontwerp implementatieplan ten aanzien van beleid voor brandveilig ondernemen in bedrijven met. Belangrijk is te vermelden dat het onderzoek en het onderzoeksproces dynamische processen zijn. Mogelijk wordt het onderzoek scherper uitgevoerd dan gesteld in dit onderzoeksontwerp. Uiteraard wordt het onderzoek en het onderzoeksproces verantwoord, indien is afgeweken van een eerder plan. Het onderzoeksmodel en onderzoeksvragen Het onderzoek wordt verdeeld in verschillende fasen. Binnen iedere fase vinden weer deelonderzoeken plaats. De vraagstelling en de daaruit gedestilleerde onderliggende vragen zijn weggezet in de verschillende fasen. De output van de ene fase is de input voor de volgende. De fasen en de onderzoeksvragen zijn iteratief. Pas bij de afronding van het onderzoek zijn de resultaten definitief. Opzet thesis De opzet van het onderzoek wordt vormgegeven vanuit de doelstelling rondom het onderzoeksmodel. Dit model is het hart van het onderzoek en borgt het behalen van de doelstelling. 6 Vos, K. de, (2006) Brainstormen Ideeën per dag, Amsterdam: Pearson Education Benelux. 16

17 Fase 1 Opzet onderzoek Fase 2 Literatuuronderzoek Fase 3 Conceptueel model en hypothesen Tabel 1 Inzicht in de resultaten per hoofdstuk Hoofdstuk 1.1 Opzet onderzoek: inleiding, bedrijfskader en projectkader (Fase 1.1 ) Hoofdstuk 1.2 (Fase 1.2) Hoofdstuk 1.3 (Fase 1.3) Hoofdstuk 1.4 (Fase 1.4) Hoofdstuk 2.1 (Fase 2.1) Hoofdstuk 2.2 (Fase 2.2) Hoofdstuk 2.3 (Fase 2.3) Hoofdstuk 2.4 (Fase 2.4) Hoofdstuk 3.1 (Fase 3.1) Hoofdstuk 3.2 (Fase 3.2) Opzet onderzoek: opdracht, doel van het onderzoek en onderzoeksverantwoording Opzet onderzoek: methodologie Optiek vanuit de context van het onderzoek en kritische risico- en succesfactoren (kansen en bedreigingen) Literatuuronderzoek, begripsvorming en nut en noodzaak brandveilig ondernemen Literatuuronderzoek ten aanzien van risicomanagement Literatuuronderzoek ten aanzien van brandveilig ondernemen Literatuuronderzoek ten aanzien van implementatie risicomanagement en brandveilig ondernemen Criteria risicomanagement (RM), brandveilig ondernemen (BVO) de implementatie van RM en BVO en het conceptueel model (tabel criteria) Hypothesen ten aanzien van de relatie risicomanagement (RM), brandveilig ondernemen (BVO) en de implementatie van RM en BVO Fase 4 Empirie Fase 5 Analyse Fase 6 Conclusies, aanbevelingen en impl. Hoofdstuk 4.1 (Fase 4.1) Hoofdstuk 4.2 (Fase 4.2) Hoofdstuk 5.1 (Fase 5.1) Hoofdstuk 5.2 (Fase 5.2) Hoofdstuk 6.1 (Fase 6.1) Hoofdstuk 6.2 (Fase 6.2) Resultaten onderzoek huidige situatie Resultaten veldonderzoek Triangulatie en analyse van de huidige situatie en het veldonderzoek Invullen van tabelcriteria, toetsing van de hypothesen en het conceptueel model en beschrijving van de gewenste situatie Conclusies en aanbevelingen Ontwerpbeleid risicomanagement en brandveilig ondernemen Onderzoeksmodel Het onderzoeksmodel is als hart van het onderzoek is hieronder in fasen weergegeven. 17

18 Fase 1 Opzet Fase 2 Literatuuronderzoek onderzoek Figuur 6 onderzoeksmodel Fase 3 Conceptueel model en hypothesen Fase 4 Empirie Fase 5 Analyse Fase 6 Conclusies, aanbevelingen en impl. Inleiding, bedrijfskader projectkader Opdracht, doel en verantwoording onderzoek Methodologie, theorie, in the box en out of the box Optiekvorming van het onderzoek Literatuuronderzoek; begripsvorming, nut en noodzaak Literatuuronderzoek; risicomanagement (RM) Literatuuronderzoek; brandveilig ondernemen (BVO) Literatuuronderzoek; implementatie RM en BVO Criteria risicomanagement (RM), brandveilig ondernemen (BVO) de implementatie van RM en BVO Conceptueel model Hypothesen Resultaten onderzoek huidige situatie Resultaten veldonderzoek Operationele indicatoren Invullen van tabel criteria Triangulatie en analyse van de huidige situatie en het veldonderzoek Toetsing van de hypothesen en het conceptueel model en beschrijving van de gewenste situatie Conclusies en aanbevelingen Ontwerpbeleid RM en BVO Herzien het ontwerpbeleid Management samenvatting KLANKBORDGROEP & intervisie Figuur 6 onderzoeksmodel 18

19 bedrijfskundig risicomanagement & strategische reis brandweer Vooronderzoek Het vooronderzoek moet duidelijkheid geven over het onderzoeksontwerp. Daarnaast verschaft het duidelijkheid over het object van het onderzoek en de omgeving van het object. Het onderzoeksontwerp is daarbij het fundament. Piano, piano, si va lontano: tijd investeren in bewust gerichte acties bespaart uiteindelijk tijd en levert meer resultaat op. Literatuuronderzoek Gedurende het onderzoek wordt gebruik gemaakt van literatuur. Deze betreft wet- en regelgeving, wetenschappelijke literatuur, business practice artikelen, publieke internetsites en boeken. Uiteraard wordt door middel van bronverwijzing duidelijk gemaakt wat de oorsprong is van de betreffende informatie. In de bijlagen staat de literatuurlijst vermeld. Uiteraard worden door onderzoek meerdere bronnen gebruikt, de thesis verwijst hiernaar. Ontwerpen van onderzoeksproject Voorbereiding onderzoek Onderzoeksoptiek Terugkoppeling Verslaglegging en eerste analyse Verzamelen onderzoeksmateriaal werkmateriaal Aanvullende verzameling materiaal Conceptversies Eindrapport / onderzoeksverslag Figuur 7 Activiteitenplan voor onderzoek als onderdeel van de planning 7 Begeleiding en intervisie vanuit de klankbordgroep De klankbordgroep is dusdanig samengesteld dat vanuit diverse invalshoeken feedback wordt gegeven op de thesis. Met name wordt gebruik gemaakt van de betreffende professionele invalshoek voor een optimaal resultaat, zonder overigens de klankbordgroep te veel te belasten. Mr. V. Gangadin MFA MBA MCE can. MITM ing J.M. Nap, MBA MIM Ph.D candidate, focus: Structuur Gerard van Os bc focus: vergunningverlening en handhaving bij het brandveilig ondernemen. drs. G. van Leeuwen, focus: human factor, de mensfactor in het brandveilig ondernemen. drs. J. de Groot MBA, focus: meerwaarde / waardecreatie voor bedrijven met. G.P Noordergraaf BBA RRM, focus: de rol van de verzekeraars bij het brandveilig ondernemen. Ir Johan Borsten, intervisie als medestudent master risicomanagement Ard Rougoor RA, intervisie als medestudent master risicomanagement Eduard Rijnja, tekstuele controle en opmaak 7 Verschuren, P.J.M., & Doorewaard, H. (2007). Het ontwerpen van een onderzoek. Utrecht: Lemma, pagina

20 Hoofdstuk 1.3 Methodologie Hoofdstuk 1.3 (Fase 1.3) Fase 1 opzet onderzoek Opzet onderzoek: methodologie Het onderzoek wordt onderbouwd op basis van wetenschappelijke literatuur en artikelen. Daarnaast wordt gebruik gemaakt van relevante business-practice artikelen en veldonderzoek. Robson definieert het onderzoek als volgt: A strategy for doing research which involves an emperical investigation of a particular phenomenon within its real life context using multiple sources of evidence. 8 Methodologie Het onderzoeksontwerp maakt de verbinding tussen te verzamelen empirische data en de invulling van de onderzoeksvragen, om uiteindelijk conclusies te kunnen trekken. 9 Deze invulling van het onderzoeksontwerp helpt om de validiteit en de betrouwbaarheid te borgen. De theorie wordt gecombineerd met veldonderzoek. Er zijn in de literatuur verschillende strategieën van onderzoek te vinden en uitvoerig beschreven. In het boek van Verschuren & Doorewaard, (2007) 10 gaat het om: Survey Experiment Casestudy Gefundeerde theoriebenadering Bureauonderzoek. In eerste instantie is gekozen voor een casestudy; methodologisch bestaat de combinatie tussen casestudy en theoretisch onderzoek niet. Theoretische inzichten worden aangevuld met veldonderzoek en methodologisch verwerkt door gebruik te maken van de Grounded Theory. 11 Grounded Theory De oorsprong van Grounded Theory kan teruggevonden worden in een beweging bekend als symbolic interactionism van wie het origineel ligt in de werken van Chales Cooley ( ) en George Herbert Mead ( ). In tegenstelling tot wat er gedacht wordt, is Grounded Theory research niet alleen theoretisch. Het vereist een begrip van gerelateerde theorieën en wetenschappelijke soorten methoden om de theoretische gevoeligheid te versterken. Met theory wordt bedoeld: a set of relationships that offers a plausible explanation of the phenomenon under study 12 Grounded Theory process : the identification of an area of interest and data collection interpreting the data and further data collection theoretical sampling concept and category development. De thesis is op basis van de principes van Grounded Theory vormgegeven. Dit is een combinatie van de deductieve- en inductieve methode, om te komen tot een nieuw theoretisch concept. De theorie wordt gegenereerd aan de hand van de verzamelde gegevens, voorspellingen hieruit worden aan verdere waarnemingen getoetst. 8 Saunders, M., Lewis, P. and Thornhill, A., (2003), Research methods for business students. 3 rd edition, Prentice Hall, Finantopical Times, blz 93 9 Yin, R.K., (2003) Case study research, design and methods, thousand oaks, sage publications, blz Verschuren, P.J.M. & Doorewaard, H. (2007). Het ontwerpen van een onderzoek. Utrecht: Lemma pagina Goulding, C., (1999), Grounded Theory: some reflections on paradigm, procedures and misconceptions, University of Wolverhampton. 12 Goulding, C., (1999), Grounded Theory: some reflections on paradigm, procedures and misconceptions, University of Wolverhampton, blz 7 20

21 Figuur 8 Grounded Theory as building prices (Goulding, 2002) 21

22 Literatuuronderzoek; In het kader van het literatuuronderzoek zijn diverse nationale en internationale bronnen onderzocht. De relevante bronnen zijn verder bestudeert en uitgewerkt in hoofdstuk 2. Het literatuuronderzoek levert een bijdrage aan het beantwoorden van de deelvragen. De te hanteren bronnen behelzen onder andere wetenschappelijke literatuur en artikelen, geschreven rapporten, verslagen en interviews. De geschreven rapporten en verslagen zijn met een speciaal doel en voor een bepaalde doelgroep opgesteld. Bij het analyseren van de gegevens moet hiermee rekening worden gehouden. Figuur 9 Mindmap gebieden thesis op basis van eerder genoemde brainstorm 13 Het literatuuronderzoek omvat de volgende gebieden: - brandveiligheid - doctrine brandveiligheid - praktisch toepasbare brandveiligheid - best practice brandveiligheid (project NUT) - risicomanagement & modellen - risicobenadering - risicobeheersing - ondernemen - brandveilig ondernemen - verantwoord ondernemen Onderzoeksbronnen De onderzoeksbronnen zijn de volgende: bibliotheken van de universiteiten Erasmus en van Amsterdam relevante en vigerende wet- en regelgeving. algemene documentatie interviews met deskundigen en informanten de klankbordleden als expert in hun vakgebied relevante scripties vakliteratuur / business-practice artikelen. Betrouwbaarheid en validiteit Als definitie van betrouwbaarheid is genomen: de mate waarin men erop kan vertrouwen dat de onderzochte bronnen waar en relevant zijn. 14 Een belangrijke voorwaarde van het onderzoek is dat de informatiebronnen worden geverifieerd. Om dit te borgen wordt gebruik gemaakt van betrouwbare bronnen. In de thesis wordt verwezen van welke informatiebron gebruik is gemaakt. Als definitie voor validiteit wordt ernaar gekeken of de onderzoeksresultaten en het te meten verschijnsel met elkaar overeenkomen. De validiteit is of men meet wat men zou moeten meten. 15 De waargenomen resultaten worden met elkaar vergeleken, geduid en getoetst. 13 Vos, K. de, (2006) Brainstormen Ideeën per dag, Amsterdam: Pearson Education Benelux. 14 Verschuren, P.J.M. & Doorewaard, H. (2007). Het ontwerpen van een onderzoek. Utrecht: Lemma, pagina Verschuren, P.J.M. & Doorewaard, H. (2007). Het ontwerpen van een onderzoek. Utrecht: Lemma pagina