MINDER GELD POLITIEKE KEUZES HOE GAAN WE BEZUINIGEN? INHOUD WAT STAAT ER IN DEZE KRANT? ONDERWIJSKRANT VMBO

Transcriptie

1 ONDERWIJSKRANT VMBO POLITIEKE KEUZES HOE GAAN WE BEZUINIGEN? istockphoto.com MINDER GELD Je hebt het vast al gehoord: Nederland moet bezuinigen. De overheid heeft minder geld om uit te geven. Dit komt door de kredietcrisis. INHOUD WAT STAAT ER IN DEZE KRANT? Minder geld 1 Begrotingswijzer 2 Wat is belasting? 2 Bezuinigen in Nederland 3 Bezuinigen in het buitenland 3 Politieke keuzes Doordat er minder geld is moet de overheid keuzes maken. De politieke partijen in de Tweede Kamer moeten een beslissing nemen. Deze krant gaat over het maken van deze keuzes. Want hoe maak je politieke keuzes? Moeten de belastingen omhoog of moet je minder uitgeven? In één keer of in kleine beetjes? Elke partij wil weer iets anders. Een linkse partij zal andere keuzes maken dan een rechtse partij. Toch moeten ze samenwerken om een beslissing te kunnen nemen. De minister van Financiën beheert de Nederlandse schatkist, zeg maar de portemonnee van Nederland. De meerderheid van de Tweede Kamer beslist waar de minister zijn geld aan uit mag geven. Kredietcrisis De kredietcrisis begon in 2007 in Amerika. Een belangrijke bank ging failliet. Veel mensen hadden geld geleend bij deze bank om een huis te kopen. Het lukte ze niet om de schuld terug te betalen. De bank besloot om dan maar de huizen van deze mensen te kopen. De bank had toen wel veel huizen, maar geen geld. De huizen verkopen lukte niet, want bijna niemand had meer geld om een huis te kopen. Na 2007 kwamen er in de hele wereld banken in de problemen. Banken durfden geen geld meer te lenen aan andere banken. Dan is er echt een probleem. Banken hebben nog wel huizen, maar geen geld meer. De overheid moest veel betalen om te zorgen dat de banken uit de problemen kwamen. We noemen dat een kredietcrisis. Be zui ni gen Minder geld uit geven (of zorgen dat je meer inkomsten krijgt), zodat je schulden kleiner worden. Hypotheekrenteaftrek 3 Wel of niet bezuinigen? 4 Politici aan het woord 6 Wat kost dat? 7 Wat kost jij? 7 Wie beslist waar het geld naar toe gaat? 8 Begrotingsspel 8 Puzzel 8 POLITIEKE KEUZES. HOE GAAN WE BEZUINIGEN? 1

2 BEGROTINGSWIJZER Be gro ting Een plan waarin staat hoeveel geld je denkt te ontvangen en uit te geven. Stel je voor dat jij de begroting mag maken voor jouw eigen gemeente. Waar geef jij dan geld aan uit? En hoe kom je aan dat geld? Hieronder staat een begroting van een gemeente. Het is een voorbeeld. Jij mag een paar keuzes maken. Wil je meer camera s op straat of een extra wijkagent? En waar betaal je dat van? Inkomsten Uitgaven Je krijgt , van de nationale overheid. Je hebt nog , nodig. Wat kies je? 1, 2 of 3? Je mag vier keer , uitgeven. Er zijn verschillende mogelijkheden. Kies per onderwerp wat jij belangrijk vindt. flickr / martijn de visser Overheid Inkomsten nationale overheid , Parkeergeld duurder , Veiligheid 1 extra wijkagent , 3 extra bewakingscamera s , Sociale zaken 1 extra voedselbank , Gratis zwemles voor kinderen , uit arme gezinnen flickr / screenpunk Inwoners moeten 0,50 cent , per vuilniszak gaan betalen Milieu 5 nieuwe inzamelpunten voor oud papier/glas/plastic , Deel centrum autovrij maken , flickr / gerard stolk Eigenaren van een gebouw moeten , meer gemeentebelasting betalen (OZB) , Vervoer 1 extra fietsenstalling bij station , 1 keer per maand een nachtbus , op zaterdagavond , flickr / antoon s foobar WAT IS BELASTING? Belasting is geld dat mensen moeten betalen aan de overheid. Met dit geld betaalt de overheid van alles. Iedereen die in Nederland woont of op bezoek is betaalt belasting. Jij ook. Bijvoorbeeld als je kleren koopt of een mp3- speler. Van het geld dat jij betaalt in de winkel, gaat een deel naar de overheid. Er zijn verschillende soorten belasting. Hier een paar voorbeelden: Belasting die je betaalt als je geld verdient. Op je loonstrookje kun je zien hoeveel geld er naar de overheid gaat. Belasting die je betaalt als je spullen koopt. Dit noemen we btw. Belasting die je moet betalen als je een loterij wint. Dit noemen we kansspelbelasting. Belasting die je betaalt als je een auto of motor hebt. Belasting die je extra betaalt als je sigaretten, alcohol of benzine koopt. Dit heet accijns. De belastingen hierboven moet je allemaal aan het land betalen. Er zijn ook belastingen die je aan de gemeente moet betalen waar je woont. Dit is bijvoorbeeld hondenbelasting. In sommige gemeenten moet iedereen die een hond heeft geld betalen aan de gemeente. flickr / mystic mabel Wat doet de overheid met belastinggeld? Bijna alles wat de overheid doet wordt betaald van belastinggeld. Het gaat vaak om dingen waar iedereen gebruik van maakt. Zoals bijvoorbeeld het leger, gevangenissen, scholen, dijken en autowegen. Ook gaat er in Nederland belastinggeld naar mensen die zich niet zo goed voor zichzelf kunnen zorgen. Bijvoorbeeld omdat ze een handicap hebben, oud zijn of geen werk kunnen vinden. Deze mensen krijgen geld van de overheid. Politieke partijen bepalen samen hoeveel geld deze mensen krijgen. Ze zijn het niet altijd met elkaar eens. Zo vinden sommige politieke partijen dat mensen zonder werk minder geld moeten krijgen. Andere partijen vinden juist dat ze meer geld moeten krijgen. 2 ONDERWIJSKRANT VMBO

3 BEZUINIGEN IN NEDERLAND In de Nederlandse politiek heeft een partij (bijna) nooit in zijn eentje de meerderheid in de Tweede Kamer. Partijen moeten dus samenwerken. Tijdens de verkiezingen vertellen de partijen aan het volk wat hun plannen zijn. Na de verkiezingen worden er afspraken gemaakt tussen de partijen die samen een kabinet vormen. De VVD en het CDA vormen nu een kabinet met gedoogsteun van de PVV. Ze willen 18 miljard euro bezuinigen. Maar allereerst moesten ze het eens worden over de plannen. Alle drie partijen wilden de hypotheekrenteaftrek houden. Dat was dus makkelijk. Over andere plannen waren ze het niet eens. Ze moesten lang onderhandelen voordat ze een gezamenlijk plan hadden. Hieronder zie je drie voorbeelden waarover onderhandeld werd. BEZUINIGEN IN HET BUITENLAND Ook in het buitenland moeten er politieke keuzes gemaakt worden. Hoe doen andere landen dat? flickr / jos van zetten CDA: 67 jaar VVD: 67 jaar PVV: blijft 65 jaar AOW Kabinet: 66 jaar EIGEN RISICO IN DE ZORG istockphoto.com flickr / ciotka flickr / dfid CDA: 230 euro VVD: 300 euro PVV: 210 euro ONTWIKKELINGSSAMENWERKING CDA: 0,7% BBP VVD: 0,4% BBP PVV: Alleen noodhulp Kabinet: 210 euro Kabinet: < 0,8% BBP Verenigde Staten Het Amerikaanse leger wil binnen 5 jaar 100 miljard dollar bezuinigen. Vijftig generaals en admiraals moeten een nieuwe baan zoeken. Ook verliezen duizenden mensen in het leger hun baan. Roemenië In Roemenië heeft de overheid de salarissen van ambtenaren vanaf juni 2010 met 25% verlaagd. Docenten en verpleegsters hebben geprotesteerd tegen deze grote verlaging van hun inkomen. Frankrijk In Frankrijk heeft de overheid de pensioenleeftijd verhoogd. Veel Fransen protesteerden tegen deze maatregel. IJsland IJslanders moeten meer belasting op sigaretten, alcohol en benzine betalen. Een glas bier in IJsland kost ongeveer 4 euro. BBP Het BBP is het bruto binnenlands product. Dat is het bedrag dat er in Nederland in een heel jaar door iedereen samen verdiend is. Duitsland De Duitse regering wil een vliegbelasting invoeren. Dat zorgt er voor dat vliegtickets duurder gaan worden. HYPOTHEEKRENTEAFTREK Je hoort veel over hypotheekrenteaftrek, maar wat is dat eigenlijk? In het woord hypotheekrenteaftrek zitten drie woorden aan elkaar: hypotheek, rente en aftrek: Hypotheek Als mensen een huis kopen, kunnen ze dat niet in één keer betalen. Daarom lenen ze geld bij een bank. Die lening heet een hypotheek. Ze spreken met de bank af dat ze elke maand een deel van het bedrag terugbetalen. Na twintig of dertig jaar hebben ze dan het hele bedrag betaald. Rente Als je geld leent, moet je rente betalen. Dat moet dus ook bij een hypotheek. Mensen met een hypotheek moeten dus ook elke maand rente betalen: de hypotheekrente. Aftrek Iedereen die in Nederland woont of werkt, moet belasting betalen. Soms kun je korting krijgen, dan hoef je dus minder belasting te betalen. Dat heet belastingaftrek. Bijvoorbeeld als je veel reiskosten hebt voor je werk. Maar ook als je een eigen huis hebt! De hypotheekrente die je elke maand aan de bank betaalt,mag je aftrekken van het bedrag waarover je belasting moet betalen. Dat maakt het leven een stuk goedkoper! Hypotheekrenteaftrek is dus een regeling waardoor je minder belasting hoeft te betalen als je een eigen huis hebt (en als je daarvoor hypotheekrente betaalt aan de bank). De regeling is bedoeld om het makkelijker te maken om een huis te kopen. istockphoto.com POLITIEKE KEUZES. HOE GAAN WE BEZUINIGEN? 3

4 WEL OF NIET AUTOWEGEN Nederland heeft goede wegen en openbaar vervoer nodig, zodat iedereen snel en makkelijk naar zijn werk kan (of naar school). Het is zonde van de tijd als mensen lang in de file moeten staan. Hoe moet de regering dat probleem oplossen? Sommige partijen willen meer wegen bouwen, andere partijen vinden dat geen goed idee. AOW Nu heb je recht op een AOW-uitkering als je 65 jaar wordt. Sommige partijen willen die leeftijd verhogen naar 67 jaar. Niet op bezuinigen SP, PVV 65 moet 65 blijven. Mensen hebben er recht op om uit te kunnen rusten als ze een leven lang hebben gewerkt. Mensen met een zwaar beroep en met een laag inkomen leven korter en hebben eerder een slechte gezondheid. Het is onmenselijk als zij voortaan tot hun 67-ste moeten doorwerken. Trouwens, voor werklozen tussen de 50 en 65 is het vreselijk moeilijk om een baan te krijgen. Van de 64-jarigen werkt nog maar 13%. Deze partijen vinden dat er niets moet veranderen aan de AOW-leeftijd. Wel op bezuinigen VVD, CDA, PVV, PvdA, D66, Partij voor de Dieren Omdat mensen steeds ouder worden, krijgen ze steeds langer AOW. In 2040 is 25 procent van de bevolking 65-plusser. Dat wordt te duur. Er moet iets veranderen. Deze partijen willen dat mensen pas recht krijgen op een AOW - uitkering als ze 67 jaar zijn. flickr / adam jones Niet op bezuinigen VVD, PVV en SGP Er zijn nu twee keer zoveel auto s als twintig jaar geleden, maar er zijn niet twee keer zoveel wegen. Er moeten veel meer wegen bijkomen. Deze partijen willen meer geld steken in het aanleggen van nieuwe wegen. Wel op bezuinigen PvdA, GroenLinks, SP, D66, Partij voor de Dieren, CU en CDA Files zijn een groot probleem. Maar nieuwe wegen gaan ten koste van het milieu en het landschap. We moeten dus zorgen dat meer mensen met de fiets, de bus of de trein gaan reizen. Of nog beter: dat mensen thuis kunnen werken, zodat ze minder vaak hoeven te reizen. Deze partijen willen niet dat er meer geld wordt uitgegeven aan extra wegen. GroenLinks GroenLinks vindt dat iedereen na 45 jaar werken recht moet hebben op een AOW-uitkering. Mensen die vroeg zijn begonnen, kunnen dan ook eerder stoppen. Een bouwvakker die op zijn 18e begint, krijgt dan AOW als hij 63 wordt. Dokters en advocaten studeren langer en werken daarom ook langer door, bijvoorbeeld tot ze 70 jaar zijn. flickr / inyucho 4 ONDERWIJSKRANT VMBO

5 BEZUINIGEN? EIGEN RISICO IN DE ZORG Als je naar het ziekenhuis moet, hoef je de kosten daarvan niet zelf te betalen. Iedereen in Nederland is namelijk verzekerd voor zorg. Sinds een paar jaar heb je wel een eigen risico. Dat is een klein bedrag dat je zelf moet betalen als je zorg nodig hebt. In 2010 is dat bedrag 165 euro. Het eigen risico is ingevoerd om patiënten zuiniger met zorg te laten omgaan. Voorbeeld: Als jij in 2010 medicijnen nodig hebt van 65 euro, dan betaal je die zelf. Als je daarna naar de tandarts moet voor 100 euro, betaal je dat ook nog zelf. Maar als je daarna weer nieuwe medicijnen nodig hebt, hoef je die niet meer zelf te betalen. Je hebt dat jaar bij elkaar dan namelijk al 165 euro betaald. HYPOTHEEKRENTE - AFTREK De hypotheekrenteaftrek is een maatregel waardoor je minder belasting hoeft te betalen als je een eigen huis hebt. Dat maakt het makkelijker om zelf een huis te kopen. De hypotheekrenteaftrek kost ons land elk jaar 11 miljard euro. flickr / hans van de b Niet op bezuinigen SP Het eigen risico is asociaal. Als de plannen doorgaan, durven arme mensen straks geen zorg meer te vragen. Dan kunnen ze nog veel zieker worden. Misschien gaan er dan zelfs mensen dood, omdat ze niet op tijd om hulp gevraagd hebben! De SP wil het eigen risico helemaal afschaffen. Zij vinden dat de verzekering alles moet betalen. Wel op bezuinigen CDA, VVD, PVV Het eigen risico mag wel iets hoger worden. PVV wil dat het 210 wordt, CDA vindt 230 een goed bedrag en de VVD denkt aan 300 euro. PvdA, GroenLinks, ChristenUnie, D66, SGP Rijke mensen kunnen meer betalen dan arme mensen. Het eigen risico van rijke mensen moet dus ook hoger zijn dan dat van arme mensen. Deze partijen willen dus dat het eigen risico afhangt van hoe rijk je bent. Bijvoorbeeld 150 euro als je arm bent, en 600 euro als je rijk bent. Niet op bezuinigen VVD, CDA en PVV Het is goed als mensen een eigen huis kopen. Als je de hypotheekrente - aftrek afschaft, moeten huizenbezitters meer gaan betalen. Dan durft dus niemand meer een huis te kopen. Dat is slecht voor de huizenmarkt. Deze partijen willen dat er niets verandert aan de hypotheekrenteaftrek. Wel op bezuinigen PvdA, SP, Partij voor de Dieren, SGP, CU en D66 Mensen met dure huizen hebben meer voordeel van de hypotheekrenteaftrek dan mensen met goedkope huizen. Dus hoe hoger de hypotheek is die je hebt, hoe meer voordeel je hebt. Dat is niet eerlijk. Deze partijen willen dat de hypotheekrenteaftrek wordt aangepast. Ze willen dat gewone mensen de rente af kunnen blijven trekken van de belasting, maar rijke mensen moeten meer zelf gaan betalen. GroenLinks GroenLinks vindt de hypotheekrenteaftrek ook oneerlijk. Deze partij wil de hypotheekrenteaftrek binnen 25 jaar helemaal afschaffen. flickr / isafmedia POLITIEKE KEUZES. HOE GAAN WE BEZUINIGEN? 5

6 POLITICI AAN HET WOORD JOINT STRIKE FIGHTER ONTWIKKELINGS - SAMENWERKING KUNST EN CULTUUR flickr / aereimilitariorg flickr / julien harneis istockphoto.com Niet bezuinigen! Nederland heeft als handelsnatie belang bij een veiligere en betere wereld. Een krijgsmacht is nodig om op te treden tegen diverse dreigingen, zoals het terrorisme. Het luchtwapen is voor onze militairen onmisbaar. De F-16 s komen na meer dan dertig jaar aan het einde van hun levensduur. Het CDA wil ze vervangen door het beste toestel, voor de beste prijs, met de beste kansen voor de industrie. Dat is de JSF. Deelname aan het JSF-project biedt Nederland perspectief op miljardenorders en duizenden banen. En dat in tijden van economische crisis! De komende jaren willen we eerst een tweede testtoestel kopen. Pas later komt het moment om de rest van de vliegtuigen aan te schaffen. Niet bezuinigen! Van elke 10 euro die we in Nederland verdienen gaven we altijd 8 cent aan mensen die het een heel stuk slechter hebben dan wij. De PvdA vindt het niet goed dat de nieuwe regering daarop wil bezuinigen. Mensen in arme landen in Afrika, Zuid-Amerika en in Azië hebben het geld ook erg hard nodig. Natuurlijk moeten we ervoor zorgen dat dat geld goed terechtkomt en niet in de zakken van de verkeerde mensen komt. Het lukt niet altijd, maar in Nederland gaat ook niet altijd alles goed. We doen ons best. Met het geld dat wij als Nederland geven gaan veel kinderen in Afrika naar school en krijgen mensen medicijnen tegen ziektes als aids. Niet bezuinigen! De bezuinigingen op cultuur maken veel meer kapot dan ze opleveren. Het is slecht voor de Haagse economie en het is ook slecht voor de internationale reputatie van Den Haag. Een open en democratische samenleving geeft ruimte en vrijheid aan kunst en cultuur. Om ons aan onze geschiedenis te herinneren, maar ook om de toekomst te leren kennen. Deze bezuinigingen zijn een grove belediging voor alle hardwerkende (maar vaak slecht betaalde) muzikanten, dansers en kunstenaars. Straks is Haags talent wel in het buitenland te zien, maar niet meer in Den Haag. Hanke Bruins Slot CDA-Kamerlid Sjoera Dikkers, PvdA-Kamerlid Heleen Weening GroenLinks, gemeenteraad Den Haag Wel bezuinigen! De JSF is een miljardenverslindend project. Volgens de SP is er geen enkele noodzaak tot vervanging van de huidige gevechtsvliegtuigen, aangezien die nog tot na 2020 meekunnen. Bovendien, welke vijanden gaan we met deze nieuwe bommenwerpers bestoken? Daar komt nog bij dat we de 800 miljoen euro die voor deelname nodig is en de ruim 6 miljard euro die de aanschaf uiteindelijk zal kosten, veel beter kunnen gebruiken voor investeringen in de gezondheidszorg, het onderwijs, het openbaar vervoer en de veiligheid op straat. Kortom, stop met de aanschaf van de JSF. Wel bezuinigen! Jouw ouders werken hard voor hun geld en jij (binnenkort) ook. En als je hard werkt voor je geld wil je dat jouw geld goed wordt besteed. Dus ook als Nederland geld uitgeeft aan ontwikkelingssamenwerking, moet dat geld goed worden gebruikt. De VVD wil dat Nederland slimmer omgaat met jouw geld en zorgt dat mensen in die landen later voor zichzelf kunnen zorgen. Het geld dat wij aan de arme landen geven moet direct bij de mensen daar terecht - komen, en niet bij de corrupte overheden. Op die manier krijgen de mensen die het echt nodig hebben wat ze verdienen; een steuntje in de rug. Wel bezuinigen! De PVV in Den Haag wil graag bezuinigen op subsidies voor kunst en cultuur. Niet omdat we tegen kunst of cultuur zijn, maar omdat we vinden dat burgers zélf moeten bepalen waar ze hun zuurverdiende geld aan uitgeven. In een economische crisis als deze moeten we andere prioriteiten stellen, zoals het verbeteren van het ondernemersklimaat en het verlagen van belastingen. Zodoende houden mensen meer geld in de portemonnee om iets leuks mee te doen, bijvoorbeeld van kunst genieten. Bovendien komt zo de beste kunst boven drijven: Rembrandt en Mondriaan kregen ook geen subsidie, maar zijn nu wereldberoemd! Jasper van Dijk SP-Kamerlid Klaas Dijkhoff VVD-Kamerlid Sietse Fritsma PVV, gemeenteraad Den Haag 6 ONDERWIJSKRANT VMBO

7 WAT KOST DAT? WAT KOST JIJ? Hoeveel moet de overheid betalen? Zoek het goede bedrag bij elke uitgave van de overheid. Boom planten Koningshuis (per jaar) Joint Strike Fighter gevechtsvliegtuig De publieke omroep (per jaar) 1 kilometer snelweg 1 dag in het ziekenhuis 278, Behalve je school betalen je ouders nog allerlei andere kosten. Hieronder kun je zien hoe duur de gemiddelde jongere is. Stel je voor: je ouders moeten 10% bezuinigen op de kosten die ze voor jou maken. Op welke zaken zou jij bezuinigen? Woonlasten 80 Energie en water 28 Verzekeringen 11 Skatebaan Lantaarnpaal Kinderbijslag 16-jarig kind (per maand) 1 vmbo-leerling (per jaar) 2,5 miljoen 70 miljoen 110 miljoen 700 miljoen Telefoon en internet 10 Schoolkosten 68 Contributies en abonnementen 9 Fiets 5 Kleedgeld 100 Zakgeld 50 Meubels en alle andere spullen in huis 20 Vrije tijd en vakantie 110 Persoonlijke verzorging 20 Eten 50 TOTAAL (100%) (90%) bron: flickr / michel coumans POLITIEKE KEUZES. HOE GAAN WE BEZUINIGEN? 7

8 WIE BESLIST WAAR HET GELD NAARTOE GAAT? Elk jaar maakt ons land een nieuwe begroting. Waar gaan we als land geld aan verdienen? En waar betalen we geld aan? In dit schema kun je zien hoe de begroting wordt gemaakt: De ministers onder - handelen over waar het geld naar toe moet. De minister-president schrijft de plannen op in een verhaal. Dit noemen we de troonrede. De koningin leest de troonrede voor op Prinsjesdag. Dit is altijd op de derde dinsdag in september. De minister van Financiën heeft in een koffertje alle getallen die bij dit verhaal horen. Hij geeft deze getallen aan het parlement. In het parlement denken ze na: zijn ze het eens met de plannen, of willen ze de plannen veranderen? Ten slotte stemmen ze of de begroting goed is. De nieuwe regering Rutte op het bordes van Paleis Huis ten Bosch. anp royal images copyright hendrik jan van beek BEGROTINGSSPEL In dit spel van het ministerie van Financiën ben je de minister van Financiën. Je moet allerlei moeilijke beslissingen nemen over onderwijs, veiligheid en de zorg in Nederland. Maar je moet ook zorgen dat de begroting op orde blijft. Je wordt beoordeeld door een jury van de EU, Tweede Kamer en de burgers. 1 In welk land is de kredietcrisis begonnen? 2 Elk jaar overleggen alle waar ze geld aan uit willen geven. Ze maken samen een begroting voor het hele land: de rijksbegroting. 3 De Tweede en Eerste Kamer moet instemmen met de begroting voordat de plannen kunnen worden uitgevoerd. Hoe noemen we de Eerste en de Tweede Kamer ook wel? 4 Hoe noemen we de dag waarop de regering de rijksbegroting en de miljoenennota presenteert? 5 Geld dat je verplicht moet betalen aan de overheid noemen we. 6 Als je geld spaart bij de bank, dan krijg je vaak wat extra geld van de bank. Hoe noemen we dit extra geld? 7 De koningin leest op Prinsjesdag de troonrede voor. In welke zaal leest ze die voor? 8 Elke politieke partij maakt andere keuzes om op te bezuinigen. In de afgelopen tijd is er veel discussie geweest over de AOW. Dit gaat over de leeftijd waarop je kunt stoppen met. 9 Als je sigaretten, alcohol of benzine koopt, dan betaal je extra geld dat naar de overheid gaat. Hoe heet deze belasting? PUZZEL Oplossing Hoeveel euro moet Nederland bezuinigen volgens veel politieke partijen? Colofon Samenstelling en tekst Bas Banning, Berdien Jager en Sandra Boersma Vormgeving Puntspatie [bno], Amsterdam Druk Dijkman, Diemen Instituut voor Publiek en Politiek Prinsengracht KD Amsterdam T E info@publiek-politiek.nl I Het Instituut voor Publiek en Politiek (IPP) betrekt mensen bij politiek en samenleving. 8 ONDERWIJSKRANT VMBO