Postbus BE Heerhugowaard tel: Rabobank KvK BTW NL B02

Transcriptie

1 Postbus BE Heerhugowaard tel: Rabobank KvK BTW NL B02 Heerhugowaard, 7 december 2013 Energiebesparingsonderzoek XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX Type onderzoek : Energieadvies Status : V02 Definitief Opdrachtgever : XXXXXXXXXXXXX Adviseur : E-J. van Hove Deltas Power Energiebesparingsonderzoek Xxxxxxxxxx Pagina 1 van 22

2 Samenvatting en conclusies Door Deltas Power is een energiebesparingsadvies uitgevoerd bij Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx gevestigd aan de Xxxxxxxx te Xxxxxxxx. Van het gebouw, dat stamt uit xxxx en in xxxx uitgebreid is, hebben wij de benodigde zaken geïnventariseerd, geanalyseerd en energiebesparende mogelijkheden onderzocht. Gebouw en installaties Over het gebouw en de installaties hebben wij de volgende opmerkingen: de muren van het gebouw zijn goed (nieuwbouw) geïsoleerd het dak van het gebouw is goed (nieuwbouw) geïsoleerd de begane grond vloer van het gebouw is goed (nieuwbouw) geïsoleerd de ramen zijn uitgevoerd in dubbel glas (hoogbouw) en HR+ (renovatie/laagbouw) de ketelinstallaties bestaan uit VR-ketels het ventilatiesysteem bestaat voor het grootste deel uit een gebalanceerd ventilatiesysteem met warmteterugwinning. het verlichtingssysteem is zowel conventioneel als met PLC- en HF-armaturen uitgevoerd Energieverbruik Het specifieke verbruik van het gebouw is als volgt: Kengetallen energieverbruik 2013 Branche Zorg kengetallen resultaat waarde eenheid m² BVO Xxxxxxx Xxxxxxx gemiddeld Elektriciteitsverbruik kwh Lager dan gemiddeld Gasverbruik Nm Lager dan gemiddeld Energieverbruikskengetal* MJ Lager dan gemiddeld Primaire energie/bezet bed MJ/Bed Hoger dan gemiddeld Tabel 1 - kengetallen zijn afkomstig van Cijfers en Tabellen van Senter Novem Gasverbruik is incl. levering van het warmtenet (GJ) welke is omgerekend naar Nm3 Het warmteverbruik over november en december 2013 zijn ingeschat. *Het energieverbruikskengetal is opgebouwd uit het omgerekende volume gas en elektriciteit in MJ (Megajoule) waarin zowel het volume als ook de energie ten behoeve van het opwekken van deze energie is opgeteld. De conclusie is: het elektriciteitsverbruik van Xxxxxxxxx is lager dan gemiddeld het gasverbruik (gas incl. warmte in GJ omgerekend in Nm3) is veel lager dan gemiddeld het energieverbruikskengetal (energieverbruik gas en elektriciteit omgerekend naar MJ) is lager dan gemiddeld De berekening op primaire energie per bezet bed is hoger dan gemiddeld. Dit heeft als oorzaak dat Xxxxxxxxxxxx een gemiddeld hoger aandeel kantoren heeft welke een aandeel energieverbruik genereren. Het Energie adviesrapport heeft als doel de besparende maatregelen op CO2-uitstoot inzichtelijk te maken en te vertalen naar concrete doelstellingen. De belangrijkste maatregelen zijn: Inkoop groene energie Uitbreiding stadswarmte energie-efficiente verlichting kw-max verlagen (reeds uitgevoerd) Duurzame opwekking/energieverbruik Deltas Power Energiebesparingsonderzoek Xxxxxxxxxx Pagina 2 van 22

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Relatie milieu en energie Beleidsuitgangspunten Ontwikkelingen Beschrijving Xxxxxxxxxxxxx 5 3 Beschrijving gebouw Algemene gegevens Bouwkundige constructies 5 4 Elektriciteitsverbruik Elektriciteitsverbruik Kengetallen op basis van het energieverbruik Elektriciteitsbalans Verlichting Kantoor Keuken Apparaten Pompen Koeling Ventilatie Regeling binnenklimaat 8 5 Gasverbruik Algemeen Gasverbruik Gasverbruik op basis graaddagen Gasbalans Kengetallen verbruik tbv warmte (gas incl. stadswarmte) Conclusie Verwarming Warmtapwatervoorziening 10 6 Aansluitingen 11 7 Totale energiehuishouding Verdeling energiedragers in MJ CO2-uitstoot Conclusies en selectie aandachtspunten Inleiding Reeds getroffen en onderzochte maatregelen CV-ketels Verwarming Ventilatie Elektriciteitsverbruik Verlichting Conclusies Energie- en kostenbesparende maatregelen Overzicht energiebesparende maatregelen Totaal Beschrijving besparende maatregelen Beschrijving besparende maatregelen - Duurzame energie Bronnen Deltas Power Energiebesparingsonderzoek Xxxxxxxxxx Pagina 3 van 22

4 1 Inleiding Dit Energiebesparingsrapport omvat een uitgebreide analyse van verbruiken en kosten van de energiestromen in uw gebouw. Het doel van de energiebesparende maatregelen is tweeledig: vermindering van de uitstoot van broeikasgassen (CO2) en vermindering van de energiekosten. 1.1 Relatie milieu en energie Het produceren van energie levert een grote bijdrage aan de uitstoot van broeikasgassen zoals kooldioxide (CO2). Internationaal zijn, op het gebied van de CO2-uitstoot, afspraken gemaakt. Het besparingsdoel staat in het Nationale Milieubeleid Plan (NMP). Het beleid richt zich op het verbeteren van de energie-efficiency om het uitputten van fossiele energiebronnen te voorkomen. De overheid heeft een wet uitgevaardigd om het milieu te beschermen, de Wet Milieubeheer - WMB. Afhankelijk van de soort activiteiten, aanwezige installatie of voorziening heeft een bedrijf een vergunning nodig. Gelijksoortige bedrijven die bij een bepaalde branche behoren hebben geen specifieke milieuvergunning nodig maar vallen onder de Algemene Maatregelen van Bestuur - AmvB. Door uitvoering van de WMB vermindert het energieverbruik. Energiebesparende maatregelen - die binnen vijf jaar terugverdiend kunnen worden - moeten worden uitgevoerd. Deze verplichting geldt voor bedrijven of instellingen met een energieverbruik van meer dan: kwh m3 gas Uw instelling valt ook onder deze categorie. 1.2 Beleidsuitgangspunten De doelen voor energiebesparing en milieu zijn: CO2-besparing in 2020 minimaal 30% vermindering vergeleken met 2013 (conform convenant B&W gemeente Xxxxxxx) Duurzame energie in 2020 minimaal 20% aandeel (conform convenant B&W Gemeente Xxxxxx) 1.3 Ontwikkelingen Op het gebied van verlichting, verwarming en koeling gaan de ontwikkelen snel. De nieuwste technieken zullen dan ook worden meegenomen als mogelijke vervanger van de systemen die nu aanwezig zijn in het pand. Er zal een renovatie op de stadsverwarming plaats gaan vinden, aangezien ook de hoogbouw op deze wijze voorzien zal gaan worden van warmte. De ketels dateren uit 1990 en zijn aan vervanging toe zijn. De inbedding van de energie- en milieudoelstellingen is in ontwikkeling. Voor het huisvestingbeleid is een Lange termijn Huisvestingplan opgesteld en een strategisch voorraadbeleid geformuleerd. Ten aanzien van het onderhoud en beheer is er geen duidelijke onderhoudsstrategie die domineert. Het onderhoud vindt plaats zowel klachtengestuurd, gebruiksduurafhankelijk, conditiegestuurd en bij mutaties. Een onderhoudsbeleid- en meerjarenonderhoudsplan is in ontwikkeling. Het onderhoud is gericht op het in stand houden van installaties, vervanging vindt plaats uit technisch noodzaak. De maximale terugverdientijd van maatregelen is gesteld op 5 jaar. Deltas Power Energiebesparingsonderzoek Xxxxxxxxxx Pagina 4 van 22

5 2 Beschrijving Vestiging Xxxxxxxxx is gevestigd aan de Xxxxxxxxx x te Xxxxxxxx. Xxxxxxxxxxxxxx heeft diverse mogelijkheden voor wonen en zorg in het verpleeghuis, voor korte en lange tijd. Naast 24-uurs verpleeghuiszorg is er deeltijdzorg, zoals dag-, avond- en nachtopvang en speciale zorg gericht op herstel. Verder is er een dagvoorziening en komen er dagelijks groepen in huis om te fitnessen, een bewegingscursus te doen, gezellig samen te eten of deel te nemen aan een ontspanningsavond of -middag. Op de begane grond bevinden zich een kapper, het winkeltje en het stiltecentrum. Iedere zondag is er een kerkdienst. In het restaurant is er gelegenheid tot het met familie en gasten genieten van een maaltijd en het vieren van een verjaardag of familiefeest. Xxxxxxxxxxxxxxxx heeft x zorgafdelingen en x afdelingen kleinschalig wonen Dagelijks zijn er xxx medewerkers aanwezig (zorg, kantoor, technische dienst) 3 Beschrijving gebouw 3.1 Algemene gegevens Xxxxxxxxxx is een gebouw in eigendom van Xxxxxxxxxxxx en is opgebouwd uit kelder, begane grond en 6 etages en is de drie na grootste locatie onder Xxxxxxxxx. Het pand dateert uit 1973 Xxxxxxxxxxxxxx bestaat uit twee gedeeltes; hoogbouw welke begin van de jaren '70 is gebouwd en laagbouw, welke in de jaren '80 is gebouwd. Het platte dak van het gebouw is geisoleerd en bekleed met bitumen, renovatie van het dak is in 2012 uitgevoerd ten behoeve van de laagbouw, het dak en kozijnen van de hoogbouw zijn in 2001 gerenoveerd. In de renovatie van de hoogbouw heeft men het gebouw gestript tot op het beton. In xxxx en xxxx heeft Xxxxxxxxxxxxxx een grondige verbouwing ondergaan. In Xxxxxxxxx komt een zogeheten transmuraal centrum met een polikliniek van het Xxxxxxxxxx Ziekenhuis en verder onder andere een servicedesk van zorgverzekeraar Xxxx, een apotheek en een kinderdagverblijf. De laagbouw is uitgebreid met nieuwbouw, opgebouwd uit begane grond, eerste etage en bestaande bouw. De totale bruto vloeroppervlakte bedraagt m² en heeft een inhoud van ongeveer m3 De gegevens van het bestaande bouw zijn: De buitenmuur bestaat uit een na-geïsoleerde stenen spouwmuur. Het platte dak is geïsoleerd. De ramen zijn uitgevoerd in dubbelglas en voor een deel voorzien van zonwering. TBV de hoogbouw zijn de ramen uitgevoerd in dubbelglas in een aluminium kozijn en voor een deel voorzien van zonwering. De gegevens van de nieuwbouw zijn: De buitenmuur bestaat uit een geïsoleerde stenen spouwmuur. Het platte dak is geïsoleerd. De stenen vloer is geïsoleerd. De ramen van de nieuwbouw en renovatiegedeelte zijn uitgevoerd in HR+ De ramen van de hoogbouw zijn uitgevoerd in dubbelglas Deltas Power Energiebesparingsonderzoek Xxxxxxxxxx Pagina 5 van 22

6 kwh kwh Temp. gr.c 3.2 Bouwkundige constructies Met behulp van de beslisdiagrammen in ISSO 75.1 zijn de volgende RC- en U-waarden bepaald Constructie Type Rc (m²k/w) U (W/m²K) ZTA (%) Buitenmuur bestaande bouw Buitenmuur nieuwbouw Vloer bgg bestaande bouw Vloer bgg nieuwbouw Dak plat bestaande bouw Dak plat nieuwbouw Deur algemeen Wand Wand Vloer Vloer Dak Dak Deur Raam dubbel glas Raam 4.1 0,7 Tabel 2 - constructies Bovenstaande informatie geeft de waarde per gebouweenheid weer welke overeenkomt met de in punt 3.1 benoemde status van de gebouwschil. 0,43 2,53 0,43 2,53 2,53 2,53 0,12 4 Elektriciteitsverbruik 4.1 Elektriciteitsverbruik Xxxxxxx koopt bij Xxxxxx elektriciteit volgens de prijsafspraken zoals gemaakt in een collectieve overeenkomst Xxxxxxxxxx is grootverbruiker van elektriciteit. Dit verbruik wordt maandelijks afgerekend. Het elektriciteitsverbruik van Xxxxxxxx in 2013 bedroeg kwh. Electriciteitsverbruik Elektriciteitsverbruik Nachtverbruik kwh Dagverbruik kwh totaalverbruik kwh Gecontracteerd vermogen kw (Hoogste) Piekvermogen kw Totale kosten per jaar Kosten per kwh incl REB 0,0993 0, / per m2 BVO 5,3 4,5 Gebouwoppervlak m2 Dalverbruik Piekverbruik Temperatuur CO2 emissie (kg/jaar)* kg. Grafiek 1 - Elektriciteitsverbruik 2013 Tabel 3 - Elektriciteitsverbruik en-kosten 2012 en 2013 In bovenstaande grafiek is duidelijk te zien dat Co₂ stroometiket Eneco 2012; 184 g/kwh Xxxxxxxxxx met name in de zomermaand Bovenvermelde kosten zijn excl. Btw een hoger electriciteitsverbruik heeft. De temperatuur in de maand juli bereikte dan ook Elektriciteit wordt gebruikt voor: de hoogste waarde van het jaar. verlichting apparatuur klimaatinstallaties Elektriciteitsverbruik per jaar warmwatervoorziening jan-13 feb-13 mrt-13 apr-13 mei-13 jun-13 jul-13 aug-13 sep-13 okt-13 nov-13 dec-13 renovatie/nieuwbouw 2013 Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec kwh-verbruik 2012 kwh-verbruik 2013 Grafiek 2 - Elektriciteitsverbruik per jaar Het elektriciteitsverbruik in 2013 was bijna kwh lager als in 2012 Het lagere energieverbruik werd veroorzaakt door de renovatie. 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 Deltas Power Energiebesparingsonderzoek Xxxxxxxxxx Pagina 6 van 22

7 4.2 Kengetallen op basis van het energieverbruik 2013 Branche Verpleeghuis kengetallen resultaat Volume Xxxxxxxx Xxxxxxxx gemiddeld Elektriciteit/Vloeropp Lager dan gemiddeld Elektriciteit/bezet bed Hoger dan gemiddeld dalverbruik % 39% 45% 46% Lager dan gemiddeld Tabel 4 - kengetallen bron milieubarometer en Agentschap.nl eenheid Het piekverbruik vindt plaats tussen en uur. Het dalverbruik is tussen uur en uur 's morgens en in de weekenden en feestdagen. De conclusie is: Het totale kwh-verbruik per m2 vloeroppervlak van het gebouw is lager dan gemiddeld en veel lager dan het gemiddelde binnen de Xxxxxxxxxxx Het elektriciteitsverbruik per bezet bed is veel hoger dan het gemiddelde in de zorg, en ook hoger dan het gemiddelde binnen de Xxxxxxxxxxx vestigingen Xxxxxxxxxxxxxxxxxx presteert op het volume dalverbruik lager dan gemiddeld, dit betekent dat er gericht gezocht kan worden naar mogelijkheden om het elektriciteitsverbruik dat overdag plaatsvindt naar de nacht of de weekenden te verplaatsen. Bovenstaande kengetallen worden beinvloedt doordat de kantoren in de weekenden en avonduren niet gebruikt worden. Pompen 4.3 Electriciteitsbalans 2% De hiernaast weergegeven taartdiagram laat zien waaraan Xxxxxxxxxxxxxxx elektriciteit verbruikt. Koeling 8% De electriciteitsbalans is weergegeven zoals deze bij Verlichting Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxx is opgenomen. 32% Alle apparatuur is geïnventariseerd en de gebruikstijden zijn Ventilatie 27% hierbij aangegeven. Aan de hand van deze gegevens zijn de verbruiken berekend. Apparaten 7% Keuken 19% Kantoor 5% Grafiek 3 - Electriciteitsbalans Verlichting Ongeveer 32% van het totale elektriciteitsverbruik, oftewel kwh is ten behoeve van binnen- en buitenverlichting. De verlichting in de gangen branden 24 uur per dag, 7 dagen per week De verlichting in de kantoren branden doorgaans 10 uur per dag De verlichting in het renovatie- en nieuwbouwgedeelte bestaat voornl. uit spaarlampen en wordt geschakeld door aanwezigheidsdetectie. De buitenverlichting is geschakeld via een tijdschakelaar Kantoor 5% van het elektriciteitsverbruik wordt verbruikt door kantoorapparatuur. Deze betreffen o.a. printers en computerapparatuur Keuken Ongeveer 19% van het verbruik oftewel kwh kan toebedeeld worden aan de keukenapparatuur dit betreffen o.a. kookplaat, vaatwasser, magnetron, koffiezetapparaat en koelkast Apparaten Dit betreft een verzameling van apparatuur van T.V. lift, pospoeler, Het verbruik van deze groep betreft kwh per jaar, (6% vh totaal) Pompen De pompen tbv dentrale verwarmingsgroepen en water verbruiken per jaar kwh (2% vh totaal) Deltas Power Energiebesparingsonderzoek Xxxxxxxxxx Pagina 7 van 22

8 4.4.6 Koeling Voor de koeling van de hoogbouw wordt gebruik gemaakt van topkoeling. Deze is echter niet berekend op de inhoud van het pand waardoor de temperatuur in met name de hoogbouw in de zomer onbehaaglijk oploopt. Split-airco units worden gebruikt ten behoeve van de huiskamers en het onlangs gerenoveerde gedeelte In totaal zijn er negen airco-units van het type split-level geinstalleerd op Xxxxxxxxxxxxxxxx. De ramen van het gebouw zijn aan de zonzijde voorzien van zonneschermen 8% van het totale verbruik, is kwh. wordt verbruikt aan de koeling van Xxxxxxxxx Ventilatie Het gebouw heeft vier luchtbehandelingkasten en diverse afzuigventilatoren. In het gebouw wordt voor een groot deel gebruik gemaakt van mechanische ventilatie in combinatie met warmteterugwinning. De ventilatielucht wordt op een constante temperatuur ingeblazen. Ten behoeve van de bestaande (hoog)bouw wordt voor de ventilatie van Xxxxxxxxxx gebruik gemaakt van een 9 jaar oude luchtbehandelingskast, waarmee een mechanische balans ontstaat. Dit betekent dat er zowel ventilatielucht wordt aangevoerd als afgezogen. De luchtbehandelingskast is aangesloten op de Omnimat verwarmingsketel en de koelmachine, waarmee de toegevoerde lucht verwarmd of gekoeld wordt. Het jaarverbruik van de ventilatie is ongeveer kwh per jaar. Een overzicht van de luchtbehandelingkasten is als volgt:* LBK 01 entree en gezondheidscentrum LBK 02 Polikliniek LBK 03 Psychogeriatrische zorg LBK 04 Hoogbouw *Gedetailleerde tekeningen/informatie ontbreekt 4.5 Regeling binnenklimaat Het binnenklimaat en de installaties worden geregeld met een automatische voorregeling en gedeeltelijk een handmatige naregeling door thermosstatische ventielen op de radiatoren. De koelunits worden handmatig bediend. De ventilatoren en luchtbehandelingkasten worden ook automatisch geschakeld. De verwarming wordt gestuurd door het gebouwbeheersysteem Deltas Power Energiebesparingsonderzoek Xxxxxxxxxx Pagina 8 van 22

9 m³ m³ 5 Gasverbruik 5.1 Algemeen Xxxxxxx koopt bij Xxxxxxx gas volgens de prijsafspraken zoals gemaakt in een collectieve overeenkomst met inkoopcooperatie Intrakoop. Voor aardgas geldt een gemiddelde prijs van ca 0,50 per m3 inclusief netwerkkosten en belastingen. Xxxxxxxxxxxxxxxx gebruikt gas voor verwarming van de hoogbouw en stadsverwarming voor de laagbouw. 5.2 Gasverbruik Gasverbruik per jaar Verbruik gas m Verbruik GJ naar m m Totaal verbruik in m m Graaddagen dagen Gasverbruik per graad dag m Jaarkosten levering Jaarkosten transport Jaarkosten stadswarmte Totaal Gebouwinhoud m Kosten/m³ gas incl REB 0,48 0,62 Grafiek 4 - Gasverbruik per jaar CO2 emissie (kg/jaar) kg. In de grafiek is het verbruik in GJ omgerekend naar gas opgeteld. Tabel 5 - Gasverbruik Xxxxxxxxxxxxxx Bovenvermelde kosten zijn excl. Btw de graaddagen van december 2013 zijn ingeschat Het verbruik van november en december 2013 is ingeschat Het verbruik van het warmtenet (GJ) is omgerekend naar Nm3 (gas per m3) Jan. Febr. Mrt. Apr. Mei Jun. Jul. Aug. Sept Okt. Nov. Dec. De conclusie is: Het gasverbruik in 2013 was iets hoger als in 2012, de oorzaak kan onder meer gevonden worden in het feit dat; het aantal graaddagen (dagen onder 18 graden Celsius) in 2013 hoger uitkomt als in 2012 Uitbreiding van de faciliteiten is gerealiseerd Ook de stadswarmte vond in april aansluiting op de nieuwbouw, (uitbreiding van het aantal m2) 5.3 Gasverbruik op basis van graaddagen m³ 2012 verbruik per graaddag: verbruik per graaddag: 48 Tabel 6 - graaddagen Gasverbruik op basis graaddagen Jan. Febr. Mrt. Apr. Mei Jun. Jul. Aug. Sept Okt. Nov. Dec Grafiek 5 - Gasverbruik op basis graaddagen Het aantal graaddagen per dag is het verschil tussen de temperatuur in huis en de gemiddelde buitentemperatuur op die dag. Een graaddag wordt gemeten als het gedurende een gehele dag precies één graad onder de stookgrens van 18 C graden is. Is de gemiddelde buitentemperatuur 18 C of hoger, dan is het aantal graaddagen nul. Graaddagen zijn dus geen dagen, maar rekeneenheden. Gasverbuik Het gasverbruik is volledig toe te rekenen aan de verwarming van 5.4 het gebouw. Het pand heeft 1 gasmeter (GRXXX) Tevens wordt de laagbouw incl. 1e etage verwarmd door stadsverwarming. Verwarming hoogbouw ketel 2 en 3 18% Gasbalans Stadswarmte nieuwbouw 47% Grafiek 6 - verdeling gasverbruik Warmtap water 19% Verwarming hoogbouw ketel 1 30% De verwarmingscapaciteit in kw van de direct gestookte gasinstallatie bedraagt kw. Het vermogen van de direct gestookte apparatuur is 293 m3/uur. Het gasverbruik in 2013 is m3 De verwarmingscapaciteit ten behoeve van de laagbouw bedraagt 544 kw (stadsverwarming) Het geregistreerde verbruik in 2013 (april tm okt.) is 496,86 GJ. Deltas Power Energiebesparingsonderzoek Xxxxxxxxxx Pagina 9 van 22

10 5 Gasverbruik 5.5 Kengetallen verbruik tbv warmte (gas incl. stadswarmte) Branche Verpleeghuis kengetallen resultaat Volume eenheid Xxxxx Xxxxx gemiddeld Gas/Gebouwoppervlak Nm3/m Lager dan gemiddeld Gas/bezet bed 87 Nm3/bezet bed Hoger dan gemiddeld Tabel 7 - Kengetallen Om een vergelijk te trekken met de verbruiksprestatie op ruimteverwarming van branchegenoten, is de warmtelevering via Stadsverwarming, omgerekend in m3 gas en bij het gasverbruik van de ketels opgeteld. 5.6 Conclusie Het gasverbruik per m2 gebouwoppervlak is lager dan gemiddeld Het gasverbruik per bezet bed/bewoner is hoger dan gemiddeld De oorzaak van dit hogere verbruik heeft te maken met het grotere aandeel kantoorruimtes dat zich in Xxxxxxxxxxxxxx bevindt Verwarming De hoogbouw van Xxxxxxxxxx wordt verwarmd met drie Buderus CV-ketels uit 1990 met een stookvermogen van kw. De stadsverwarming heeft een aangesloten vermogen van 544 kw. De drie Omnimat gasketels voeden een verdeler waar de volgende groepen op zijn aangesloten: luchtbehandelingkasten radiatoren kelder, 2e tm 7e bouwlaag Stadsverwarming door Xxxxxx geleverd, draagt zorg voor voeding van navolgende groepen; Warmwatergroep radiatoren/naverwarmer bouwdeel C, D en B Warmwatergroep vloerverwarming bouwdeel A Warmwatergroep tbv warm tapwater Warmwatergroep luchtverwarmer LBK Bouwdeel B Entree Warmwatergroep luchtverwarmer LBK Bouwdeel C Warmwatergroep luchtverwarmer LBK Bouwdeel B Warmwatergroep luchtverwarmer LBK Bouwdeel D De vloerverwarming voor Psychogeriatrische zorg en het gerenoveerde gedeelte van Xxxxxxxx (laagbouw) worden gevoedt door middel van stadsverwarming Warmtapwatervoorziening De ketels staan aangesloten op een warmtewisselaar ten behoeve van opwarming van het leidingwater. 2 Nefit 65 gasgestookte ketels dragen zorg voor opwarming van het warmtapwater. Twee indirect gestookte Nibe boilers van 500 liter ieder, zorgen voor opslag en aanvoer van warm water, Deltas Power Energiebesparingsonderzoek Xxxxxxxxxx Pagina 10 van 22

11 6 Aansluitingen Het gebouw heeft de volgende aansluitingen: Aansluitgegevens Elektriciteit Gas EAN-code xxxxxxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxxxxxx Gecontracteerd vermogen 225 kw Leverancier Xxxxx Xxxxxx Netbeheerder xxxxxxxxxxxxxxxxxx Xxxxxx Meetbedrijf xxxxxxxxxxxxxxxxxx Xxxxxx Tabel 8 - Aansluitgegevens 7 Totale energiehuishouding 7.1 Verdeling energiedragers in MJ In 2013 bedroeg het elektriciteitsverbruik van Xxxxxxxxx kwh. Omgerekend naar Megajoule is dit MJ (1 kwh = 3,6 MJ primair verbruik:) dat wil zeggen dat ook de energie die nodig is voor het maken van elektriciteit, is meegenomen). Electra in MJ 37% Stadswarmte 12% Gas in MJ 51% Het gasverbruik in 2013 was m³. Omgerekend naar MJ is dit: (1 m³ gas is 26,36* MJ)." = MJ Het verbruik op stadswarmte bedroeg in 2013: MJ Grafiek 7 - Verdeling energiedragers in MJ 7.2 CO₂ - uitstoot Het produceren van elektrische energie levert verreweg de grootste bijdrage aan de uitstoot van broeikasgassen zoals kooldioxide (CO₂). Internationaal zijn, op het gebied van de CO₂-uitstoot, (Kyoto-verdrag) afspraken gemaakt, ter verbetering van de energie-efficiency om het uitputten van fossiele energiebronnen te voorkomen. Methodes om CO₂ uitstoot te verminderen zijn het gebruik van duurzame energiebronnen zoals zonne-energie en het toepassen van brandstofbesparende technieken. Bij de verbranding van aardgas ontstaan emissies naar de lucht. Deze emissies bevatten broeikasgassen (met name kooldioxide) en verzurende stoffen (o.a. stikstofoxiden en zwaveldioxide). Aardgas is de schoonste fossiele brandstof. Bij de verbranding van aardgas komt vrijwel geen roet (met name amorfe koolstof en PAK s) of as vrij. Bij de verbranding van 1 m3 (1 bar, 0 C) aardgas komt ongeveer 1,8 kg CO2 vrij. Bron: De CO2-uitstoot voor Xxxxxxxxxxxxxxxxx per energiedrager staat in de navolgende tabel en grafiek. Elektriciteit kg CO₂ Gas kg CO₂ Warmtenet kg CO₂ Totaal kg CO₂ Tabel 9 - CO2-uitstoot Verdeling CO2 uitstoot per energiedrager Warmtenet 6% Elektriciteit 34% Gas 60% Grafiek 8 - verdeling CO2 uitstoot Deltas Power Energiebesparingsonderzoek Xxxxxxxxxx Pagina 11 van 22

12 8 Conclusies en selectie aandachtspunten 8.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt het energiebesparingsadvies voor het gebouw gepresenteerd. Allereerst wordt een inventarisatie gegeven van de reeds getroffen en onderzochte maatregelen voor het gebouw. Vervolgens komen de mogelijke maatregelen aan bod. Hierbij ziet u direct per maatregel de financiële en energetische consequenties. Wanneer meerdere maatregelen worden toegepast, hebben deze maatregelen veelal invloed op elkaar. 8.2 Reeds getroffen en onderzochte maatregelen Maatregelen die al zijn uitgevoerd betreffen: Dakisolatie Muurisolatie Dubbel glas HF-verlichting (gedeeltelijk) CV-ketels Vermogen ketels kw CV-ketelvermogen/m2.BVO 175 Belasting ketels kw Maximale uurbelasting 293 Nm3/uur Vollasturen Tabel 10 - CV-ketels Het aantal vollasturen correspondeert met het gemiddelde volume dat een verpleeghuis representeert. Toch kan het gasverbruik lager doordat er een aansluiting op het warmtenet is gerealiseerd in verwarming Te verwachten is dat door installatie van het gebouwbeheersysteem, welke nog in doos zat tijdens inventarisatie van het pand ten behoeve van opmaak van dit rapport, het gasverbruik op verwarming van met name de radiatoren, naar beneden zal gaan aangezien in de huidige situatie, de radiatoren/thermostatisch ventiel handmatig worden bediend ventilatie Doordat het gebouw voor het grootste deel een mechanisch ventilatiesysteem met warmteterugwinning heeft zijn er volgens onze waarneming geen klachten over de ventilatie. De mechanische ventilatie leidt wel tot een hoger elektriciteitsverbruik. Wij adviseren de in- en uitschakeltijden van de ventilatiesystemen nader te onderzoeken elektriciteitsverbruik Volgens de Benchmarkgegevens is het elektriciteitsverbruik laag laag verbruik in de laag tariefuren (39%) (weekend, feestdagen, na uur tot uur) tegenover 45% gemiddeld verlichting De huidige verlichtingsinstallatie bestaat uit een groot aantal verschillende armaturen en lampen. Naar onze mening dienen laagfrequent armaturen zo veel mogelijk te worden vervangen door hoogfrequent tl-, spaar- of LED-lampen. Hierbij kan het noodzakelijk zijn armaturen om te bouwen of te vervangen. Dit dient nader onderzocht te worden. 8.3 Conclusies Aan de hand van de inventarisatie concluderen wij het volgende; Xxxxxxxxxxxxxxx verbruikt grijze stroom, door gecertificeerd groen in te kopen, wordt al een groot deel van de CO2-reductie zoals in het convenant genoemd, behaald. Energiebeheer heeft beperkte aandacht, er wordt wel geregistreerd maar er heeft nog geen verbruiksanalyse plaatsgevonden. Xxxxxxxxxx heeft over een verlaging van het energieverbruik gerealiseerd van 53,4 kwh/m² naar 50,1 kwh/m2 Het totale gasverbruik is gemiddeld 12 m3 per m3 gebouwinhoud, (gas + stadswarmte GJ omgerekend in Nm3) De toiletverlichting in de hoogbouw is niet voorzien van een bewegingsmelder. De boilers worden niet aangestuurd op verwarmingstijd in een bepaald dagdeel (daltarief) De ketels zijn gedateerd, deze vervangen door stadswarmte levert een forse CO₂ reductie op. De vierde verdieping van de hoogbouw is tot augustus 2013 verhuurd geweest. Doordat de vrijgekomen ruimte ingenomen wordt door de eigen medewerkers van Xxxxxxx zullen de energiekosten na augustus 2013 oplopen. Deltas Power Energiebesparingsonderzoek Xxxxxxxxxx Pagina 12 van 22

13 9 Energie- en kostenbesparende maatregelen 9.1 Overzicht energiebesparende maatregelen Energie Maatregel Maatregel Besparing Besparing Besparing Investering TVT Opmerking verbruik nr. per jaar/ CO₂ % CO₂ jaren Transport E Factuuranalyse Elektriciteit Uitgevoerd Elektriciteit Leveringscontract elektriciteit % Offerte Gas Vervangen gasketels door stadswarmte NMDA** % Bij renovatie Elektriciteit Onderzoek hoog nachtverbruik elektriciteit % Elektriciteit Tijdschakelaar op koffiezetapparaten % Elektriciteit Registreer, analyseer en verminder energieverbruik % Elektriciteit Hoogfrequent verlichting met spiegeloptiek % Elektriciteit Aan- of afwezigheidsdetectie % Elektriciteit Koeling van ICT-apparatuur in kelder % 0 0 Elektriciteit Zonnepanelen % Elektriciteit Koppel ventilator toiletten aan lichtschakelaar % ,5 Nader onderzoek Gas Koppel ventilator toiletten aan lichtschakelaar % Nader onderzoek Elektriciteit Hot fill voor de vaatwaaser % Nader onderzoek Gas Voorzetramen % Offerte Gas Zonneboiler tbv vloerverwarming en warmtapwater % Offerte Gas Groen dak % Offerte Elektra Groen dak % Offerte Tabel 11 - Bovenstaande besparingen zijn gemiddelden en kunnen daarom geen rechten aan ontleent worden. *TVT = terugverdientijd berekend op basis van investering incl. montagekosten **NMDA: Niet Meer Dan Anders )kosten van stadsverwarming is niet meer of minder dan wanneer u via gasketels stookt. Vanuit de opgesomde besparingsmaatregelen willen wij u erop attenderen dat bovengenoemde maatregelen elkaar kunnen beïnvloeden. Bijv. bij het aanpassen van uw verlichting zal een lagere CO2 reductie gerealiseerd worden wanneer u besluit om uw elektrische energie-inkoop te "vergroenen". Er is gerekend met de gemiddelde prijs per kwh- en m3 van Totaal Energieverbruik Basissituatie Basissituatie + gekozen maatregelen Verschil [%] Netbeheer gas [ ] % Netbeheer elektra [ ] % Aardgas [Nm3/jaar] % Warmte [GJ/jaar] % Elektriciteit [kwh/jr] % Totaal [ /jaar] , ,49 44% Besparing Energie nvt nvt Besparing Euro/jaar In hoofdstuk 10 vindt u de omschrijving van bovengenoemde maatregelen. Deze maatregelen zijn gebaseerd op bij ons bekende en verzamelde kengetallen van Agentschap NL en ervaringscijfers. Hier zijn kengetallen van voor u vergelijkbare organisaties genomen. De waarden zijn berekend en soms, indien nodig, geschat. Wij adviseren u om de genoemde investeringsbedragen te verifiëren door verschillende offertes aan te vragen. Doordat een offerte maatwerk is, weet u de exacte investeringsbedragen en kunt u uw besluitvorming hierop baseren. Deltas Power Energiebesparingsonderzoek Xxxxxxxxxx Pagina 13 van 22

14 10 Beschrijving besparende maatregelen Leveringscontract elektriciteit Duurzame energie wordt vaak door elkaar gebruikt met milieuvriendelijke energie en groene energie. Alle 3 gaan ze over hetzelfde: energie uit duurzame energiebronnen, waar voor onbeperkte tijd over beschikt kan worden en het milieu tijdens het gebruik geen schade toebrengt. Bij groene energie of duurzame energie wordt het milieu niet of minder belast met CO2 uitstoot, in tegenstelling tot grijze stroom. Groene energie is voor u als gebruiker van elektriciteit een verantwoorde keuze nu fossiele brandstoffen langzaam maar zeker op beginnen te raken. Veel energieleveranciers berekenen voor hun groene stroom dezelfde prijs als grijze stroom. Afhankelijk bij wie u uw ektriciteit inkoopt, en hoe de energie wordt opgewekt (water, wind, zon, bodem) wordt er meer of minder uitstoot CO2 per opgewekte kwh. gerealiseerd Onderzoek nachtverbruik elektriciteit Beschrijving Het percentage nachtverbruik van elektriciteit is de elektriciteit die in de dalperiode verbruikt wordt t.o.v. het totale elektriciteitsverbruik. De dalperiode loopt doorgaans op doordeweekse dagen van tot 7.00 uur en in het gehele weekend. Uitzondering zijn Noord-Brabant en Limburg: hier geldt het daltarief tussen en 7.00 uur en in het gehele weekend. Voor de gemiddelde intramurale zorginstelling is het nachtverbruik elektriciteit gemiddeld 45% van het totale verbruik. Elektriciteitsverbruik welke u in de nacht kunt laten plaatsvinden; opladen van apparatuur voorkoelen van het pand met nachtventilatie zodat overdag de koeling minder hoeft te doen. Heeft u een lager nachtverbruik dan u verwacht of wenst neem dan volgende maatregelen: 1. Meet een weekend lang het huidige nachtverbruik. Schakel het volgende weekend alle apparatuur in, die in de nacht ingeschakeld kan worden en meet het verschil in verbruik. Ga na of het nodig is dat de apparatuur overdag aan staat. Zo nee, zijn er mogelijkheden om te besparen door de apparatuur te laten werken in het daltarief. 2. Maak afspraken over het op bepaalde tijden inschakelen van apparatuur. 3. Schakel apparatuur automatisch uit als er geen gebruik van wordt gemaakt. Tijdschakelklok op dranken- en snoepautomaten 4. Controleer apparatuur die aan moet blijven staan op defecten of verkeerde instellingen. Denk aan het controleren van apparatuur met een tijdklok, zoals: verwarming, ventilatie, drankautomaat, buitenverlichting en/of thermostaat. 5. Maak apparatuur die continu aan moet blijven staan zuiniger en/of kies bij vervanging voor zuinige alternatieven Registreer het dag- en nachtverbruik maandelijks, om grip te krijgen op het werkelijke elektriciteitsverbruik. Toepasbaarheid Voor alle bedrijven met een dubbele meter. Milieu aspecten Energiebesparingmogelijkheden tot 5 tot 15% Financiële aspecten Afhankelijk van de grootte van uw bedrijf. De aanpassing van de gebruikstijd van uw apparatuur kost praktisch niets en verdient zich meestal binnen 6 maanden terug. Bron: Stichting Stimular Registreer, analyseer en verminder uw energieverbruik Meten is weten. Deze managementregel is ook van toepassing op het monitoren van het energieverbruik. Door te registreren, te analyseren, of bijvoorbeeld een vergelijking met de buitentemperatuur of uw proces te maken, kunt u beoordelen of het gebruik te hoog of juist laag is. De frequentie van monitoren hangt af van uw verbruik, maar maandelijks is vaak een goede periode. Is het energieverbruik hoog dan is het nuttig om zelfs dagelijks het energieverbruik te bewaken. U kunt deze bewaking zelf uitvoeren, maar ook uit laten voeren door gespecialiseerde adviesbureaus. Het alleen registreren van het energieverbruik levert geen energiebesparing op. Wanneer afwijkingen worden geconstateerd, zoals een stijging van het energieverbruik, moet vervolgens actie worden ondernomen. Ook bij een daling van het energieverbruik, moet actie worden ondernomen om deze toevallige daling (ofwel energiewinst) vast te houden. Monitoring levert een besparing op, zodra maatregelen worden genomen op basis van de gesignaleerde afwijkingen. Onderzoek van AgentschapNL heeft aangetoond dat actief energiebeheer 5 tot 10% besparing op het totale energieverbruik oplevert. Deltas Power Energiebesparingsonderzoek Xxxxxxxxxx Pagina 14 van 22

15 Tijdschakelaar op apparatuur Automaten (frisdrank, koffie, chocolademelk, soep, snoep) kunnen energie gebruiken voor verwarming, koeling en/of verlichting. Om warme dranken te maken is een verwarmingselement aanwezig. Dit element verwarmt het water direct koeling en/of verlichting. (bijv. espressomachines) Voorkom dat deze automaten onnodig (met name s avonds, s nachts en in het weekend) in bedrijf zijn. Sommige automaten hebben een ingebouwde tijdschakelaar. Schakel deze in overleg met uw leverancier in. Let op, apparatuur met stand-by-stand gebruikt vaak onverwachts veel energie. Moderne automaten (na 2005) zijn vaak voorzien van een elektronische regeling die het tapverbruik analyseert. Schakel deze in overleg met uw leverancier in. Let op, apparatuur met stand-by-stand gebruikt vaak onverwachts veel energie.als meerdere dagen tussen bijv. 20:00 en 7:00 uur geen koffieafname is, zal dit type apparaten de boiler in die periode niet of beperkt bijwarmen. Gebruik een tijdschakelklok. Let bij aankoop op het max. vermogen van de tijdschakelaar (voor frisdrankautomaat bijvoorbeeld 2,6 kw (12 Ampere)). Uitschakelen van koffieautomaten vergroot legionellagevaar niet. In water (ook in koud leidingwater) komt de legionella bacterie voor. Het aantal KVE (Kolonie Vormende Eenheden) is in gewoon koud leidingwater echter zo gering dat dit geen gezondheidsgevaar geeft. Zodra het water 10 seconden boven 60 C wordt verwarmd, dan is de bacterie gedood. Bij hogere temperaturen wordt de benodigde tijdsperiode steeds korter (bij 90 C enkele seconden). Om goed koffie te kunnen zetten, komt de watertemperatuur vrijwel altijd enige tijd boven 90 C. Er zijn voor zover bij het opstellen van deze tekst bekend nog nooit legionellabesmettingen geconstateerd, ontstaan door koffieautomaten. Toepasbaarheid Toepasbaar op koude- en warme dranken automaten, waterkoelers en snoepautomaten. Uitschakelen kan niet bij automaten met vloeibaar koffie-extract dat altijd gekoeld bewaard moet worden. Bij sommige oudere machines kunnen door aan- en uitzetten lekkages ontstaan. Overleg met uw leverancier. Milieu aspecten Besparing op elektriciteitsverbruik doordat automaten ongeveer 70% van de tijd uitgeschakeld kunnen worden. Financiële aspecten Enkele voorbeelden: Een koffieautomaat van 2 kw die continue aanstaat gebruikt ongeveer kwh per jaar. Met een tijdschakelaar kan hierop kwh ofwel 650 per jaar worden bespaard. Een standaard frisdrankautomaat gebruikt behalve energie om te koelen ook nog ongeveer kwh per jaar aan verlichting. Met een tijdschakelaar kan per jaar 700 kwh ofwel 70 op deze verlichting worden bespaard. Een waterkoeler gebruikt ongeveer 500 kwh per jaar. Hierop kan 250 kwh ofwel 25 worden bespaard met een tijdschakelaar. De terugverdientijd van deze maatregel is 0,5 tot 1 jaar. Aanvullende informatie Isoleer de boiler van oude koffieautomaten. Dit kan alleen als er ruimte is in de omkasting van het apparaat. Controleer jaarlijks of de tijdklok nog goed loopt. Een goed moment hier voor is de overgang van zomertijd naar wintertijd. Bron: Infomil / Stimular Deltas Power Energiebesparingsonderzoek Xxxxxxxxxx Pagina 15 van 22

16 Vervang conventionele TL door hoogfrequente TL-verlichting Beschrijving Verlichting bepaalt vaak een groot gedeelte van het energieverbruik van bedrijven en instellingen (gemiddeld 20 tot 40% van het totaal). Meestal is er veel TL-verlichting. Daarbij wordt het energieverbruik veroorzaakt door de TL-buis én het voorschakelapparaat (bij conventionele TL ook wel starter genoemd). Er zijn zuinige alternatieven voor ouderwetse (conventionele) TL. Voordelen zijn: Een elektronische VSA gebruikt minder energie dan een mechanische of magnetische VSA (ong. 5 i.p.v. 10 tot 15 Watt). HF-verlichting gaat langer mee (door een elektronisch VSA wordt de levensduur van een T8-lamp met 50% verlengd). HF-verlichting is dimbaar (met aanvullende daglichtafhankelijke regeling resulteert dat in nog minder energieverbruik). HF-verlichting geeft minder warmte af (dat bespaart op uw gebouwkoeling). HF-verlichting is prettiger voor uw ogen, omdat de frequentie zo hoog is dat ons oog de lamp niet ziet knipperen. Een defecte lamp schakelt automatisch uit en blijft niet vervelend aan en uit schakelen. Vaak wordt de overstap naar HF-verlichting gecombineerd met vervanging van de lampen door T5-lampen (een dunnere en kortere lamp). T5 is 17% efficiënter (meer licht per Watt, 104 lumen/watt t.o.v. 89 lumen/watt). T5 gaat ook langer mee ( uur t.o.v uur voor een TL-D zonder en uur voor een TL-D met elektr. VSA). Er zijn drie opties: 1. Vernieuw armatuur De oude armaturen vervangen door HF-armaturen. Daarbij kunt u kiezen uit T8-lampen en T5-lampen. T5 is efficiënter en gaat langer mee, investeringskosten zijn echter hoger. Het geheel vernieuwen van de armaturen is met name interessant: als er daglicht aanwezig is. In combinatie met daglichtregelingen op de armaturen hoeft namelijk het kunstlicht minder aan en bespaart u meer. als de huidige armaturen geen of een slechte spiegeloptiek hebben. In de nieuwe situatie heeft u met armaturen met goede spiegeloptiek waarschijnlijk minder lampen nodig. 2. Vervang TL-buis door spaaradapter en T5-lamp Zogenaamde opbouw- of retrofitsystemen. Iedere T8-lamp wordt vervangen door een T5-lamp. Deze geeft per lamp minder licht dan de T8-lamp. Door een reflector in de adapter kunt u de TL-buizen toch 1-op-1 vervangen. 58 Watt wordt vervangen door 35 Watt, 36 door 28 en 18 door 14. Bij ruimtes hoger dan 7 meter vervangt u lampen van 58 Watt door T5-lampen van 49 Watt. Het gebruik van een opbouw- of retrofitsystemen moeten de bestaande armatuur moeten aan een aantal eisen voldoen. Zo moet er plaats zijn voor een adapter. Teveel schakelen ( bijv. ten gevolge van bewegingsmelder ingesteld op korte tijd) is niet goed voor de levensduur van de lamp. Een bewegingsmelder ingesteld op lange tijd of een regeling op een hele lichtstraat kan wel. Niet mogelijk in combinatie met (dimbare) daglichtregeling. 3. Vervang conventionele VSA (starter) door HF VSA zonder vervanging van de armatuur en de lamp. Het vervangen van conventionele VSA's door elektronische versies in bestaande armaturen is niet eenvoudig, omdat ook de bedrading moet worden aangepast. Vaak kost het niet eens zo veel meer om de armaturen helemaal te vervangen. Toepasbaarheid Overal waar conventionele TL-buizen hangen, maar met name in ruimten waar veel verlichting hangt (> 17 Watt/m2), de verlichting langdurig brandt (> 8 uur per dag) en/of de armaturen moeilijk bereikbaar zijn. Gebruik in koelcellen TL-lampen speciaal voor lage temperaturen. LED is hier meer voor geschikt. Milieu aspecten Energiebesparing van 20 tot 80%: 20 tot 50%: vervangen van alle oude TL-buizen door adapter met T5-buizen. 80%: vervangen complete lichtstraat door HF-armaturen (de helft van de oude armaturen was overbodig) met een daglichtafhankelijke regeling in een fabriekshal met sheddaken (daglichtkoepels). Financiële aspecten Kosten (inkoop en plaatsen) van de drie opties zijn circa (afhankelijk van de kwaliteit, leverancier en grootte van de klus): 1. 60,- tot 80,- voor een armatuur van 2 maal 58 Watt; een standaard armatuur is 20,- goedkoper ,- per stuk voor een adapter op de plek van een conventionele TL-buis van 58 Watt. De spaaradapter wordt gemiddeld genomen binnen 2 jaar terugverdiend. 3. Conventionele VSA vervangen door HF VSA kost 15,- tot 20,- per armatuur, wanneer deze door het bedrijf zelf worden geïnstalleerd. Bij vermindering van de armaturen neemt de besparing toe en de terugverdientijd af. Er zijn wel extra kosten voor het aanpassen van het plafond. Deze maatregel staat op de Energielijst 2013 (code ). Indien de maatregel wordt toegepast ter vervanging van het huidige verlichtingssysteem in een bestaand gebouw, dan komt deze in aanmerking voor Energie Investerings Aftrek. Dit betekent dat u een extra bedrag ter grootte van 41,5% (2013) van het investeringsbedrag (incl. montage) ten laste mag brengen van de winst. De meerkosten van het compleet vervangen van een armatuur voor HF zijn dan praktisch nihil. De nieuwe verlichting moet voldoen aan de minimaal vereiste Light Output Ratio. Zie voor meer informatie Bron: Stichting Stimular, TL Spaarverlichting, Schoon licht in de industrie Deltas Power Energiebesparingsonderzoek Xxxxxxxxxx Pagina 16 van 22

17 Bewegingssensor Beschrijving In ruimten die niet continu bemenst zijn, zoals een magazijn of een opslagruimte, sanitair, vergaderruimtes en sommige kantoren kan aan- of afwezigheidsdetectie worden geplaatst. Met sensoren wordt vastgesteld of iemand in het vertrek aanwezig is. Is dit niet het geval dan schakelt de verlichting na een bepaalde tijd automatisch uit. Aanwezigheidsdetectie betekent dat in een ruimte een sensor gemonteerd is die, zodra iemand de ruimte betreedt, het licht aanschakelt. De sensor houdt de verlichting aan tot een bepaalde tijd nadat de ruimte weer verlaten is (uitschakeltijd). Bij afwezigheidsdetectie moet de verlichting handmatig worden ingeschakeld bij het betreden van de ruimte. Als de sensor geen aanwezigheid meer detecteert in de ruimte, wordt het licht na een bepaalde uitschakeltijd automatisch uitgeschakeld. Let op de instelling van het moment van uitschakelen: niet te snel, aangezien een te korte brandduur irritatie bij de aanwezige personen kan veroorzaken. niet te langzaam, omdat de besparing dan gering is. Toepasbaarheid In ruimtes die niet continu bemenst zijn. De sensor kan gekoppeld worden aan een armatuur, aan de verlichting in een ruimte of aan de verlichting in het hele gebouw. De sensor kan op alle soorten verlichting (halogeen, TL, traditionele (PL-) spaarlampen, LED) toegepast worden. Let op, zet de tijd niet te krap. Veel aan- en uitschakelen verkort de levensduur van conventionele TL en PL-spaarlampen. Milieu aspecten De besparing is 10 tot 90% op het elektriciteitsverbruik voor verlichting afhankelijk van het gebruikspatroon (lees: van hoe vaak en hoe lang het licht blijft branden) Financiële aspecten Afhankelijk van het type sensor zijn de kosten 50,- tot 60,- (excl. installatie). Hoe meer lampen op één sensor geschakeld kunnen worden, hoe groter de energie- en kostenbesparing. De terugverdientijd is 1 tot 3 jaar. Aanwezigheidsdetectie staat op de Energielijst 2013 (code ) en komt, mits dit in een bestaand gebouw wordt toegepast, daarom in aanmerking voor Energie Investerings Aftrek (EIA). Dit betekent dat u een extra bedrag ter grootte van 41,5% (2013) van het investeringsbedrag ten laste mag brengen van de winst. Bron: Infomil Koeling van ICT-apparatuur in de kelder ICT-apparatuur moet op een juiste wijze worden gekoeld, zodat deze apparatuur niet overhit raakt. Een traditionele mening over de luchttemperatuur van de koude lucht, is dat deze laag genoeg moet zijn om het risico op oververhitting van ICT-apparatuur te beperken. Daarbij wordt meestal een temperatuur gehanteerd die lager is dan 20 C. De apparatuur van Verbruikersplaats is thermisch beveiligd op 25 C. Als richtlijn wordt gehanteerd dat voor iedere graad Celsius verhoging van de koeltemperatuur, 3% op de elektriciteitskosten van koelinstallatie wordt bespaard, mits de temperatuurspecificaties van de ICT-apparatuur bekend is. Dit betekent dat bij een verhoging van 3 C. van de koeltemperatuur van de ICT-ruimte, een besparing van 3 graden x 3% op het jaarverbruik kan worden gerealiseerd; 9% van kwh = 609,4 kwh x 0,944 = 575,- besparing per jaar. Hiervoor zal eerst onderzoek moeten worden uitgevoerd Koppel ventilator toiletten aan lichtschakelaar Beschrijving Koppelen van de ventilator aan de lichtschakelaar van het toilet voorkomt dat de ventilator onnodig aanstaat. Toepasbaarheid Algemeen toepasbaar. Milieu aspecten Besparing op het energieverbruik. Financiële aspecten De kosten voor een ventilator met de mogelijkheid van het koppelen aan de lichtschakelaar liggen tussen EUR 20,- en EUR 100,-. De besparing per jaar op het elektriciteitsverbruik bedraagt ongeveer 150 kwh (EUR 14,-). In deze berekening is de nadraaitijd meegenomen. Doordat er minder warme lucht wordt afgezogen gaat er minder warmte verloren. Daarmee wordt nog ongeveer 100 m3 aardgas per afzuigventilator per jaar bespaard. Bron: Infomil "Hot fill" voor de vaatwasser Beschrijving Het spoelwater van de vaatwasmachines wordt elektrisch verwarmd. Bij veelvuldig gebruik kan ''hot-fill'' worden overwogen. Het water wordt dan niet elektrisch door de (vaat)wasmachine verwarmd maar vanuit een aparte gasboiler of geiser warm aangevoerd. De kostenbesparing op energie is meer dan 30%. Niet iedere vaatwasmachine biedt deze mogelijkheid. Er zijn ook losse hot-fill voorschakel units te koop. Financiële aspecten De terugverdientijd op deze maatregel is 3 tot 5 jaar. Deltas Power Energiebesparingsonderzoek Xxxxxxxxxx Pagina 17 van 22

18 11 Duurzame energie Het toepassen van duurzame energie als alternatieve bron om te voorzien in elektriciteit en warmte levert een belangrijke bijdrage aan een duurzame bedrijfsvoering. Naast de financiële voordelen geeft dit tevens een duurzame uitstraling Zonneboiler voor warm tapwater Beschrijving De zon kan water verwarmen. Een zonnecollector op het dak, met een oriëntatie tussen zuidoost en zuidwest, haalt warmte uit zonlicht en warmt daarmee water op in de boiler. Een zonneboiler heeft een levensduur van ruim 20 jaar. Er zijn twee soorten zonneboilers: 1. Een zonneboiler voor warm tapwater levert warm tapwater. Als het water onvoldoende is opgewarmd, stookt een naverwarmer bij. Dit kan zijn: een combiketel, een cv-ketel of een modulerende badgeiser. 2. Een zonneboiler-combi levert naast warm tapwater ook warmte voor ruimteverwarming. Het boilervat bevat een grote watervoorraad. In de bovenzijde van het boilervat is een extra warmtewisselaar opgenomen om het verwarmingssysteem van warmte te voorzien. De bovenzijde van het boilervat wordt op temperatuur gehouden door zonne-energie aangevuld met warmte uit een gasbrander. De zonneboilercombi is erg geschikt voor lage temperatuursverwarming. Beide systemen zijn beschikbaar als los systeem (standaard systeem), zoals ook in huishoudens wordt toegepast, en als groter systeem. Toepasbaarheid Een zonneboiler is een goede keuze als De warm waterbehoefte minstens 600 liter per dag is. Er iedere dag een warm waterbehoefte is, ook in de zomer. Er voldoende ruimte beschikbaar is voor het voorraadvat. De collectoren bij een hellingshoek van 15 tot 70 en een oriëntatie vanaf zuid tot 60 naar oost of west geplaatst kunnen worden. Een zonneboiler heeft nog wel naverwarming nodig. Het netto resultaat blijft een interessante energiebesparing. Een zonneboiler kan gecombineerd worden met warmteopslag in de bodem. De zonnewarmte van de zomerperiode kan dan in de winter gebruikt worden, eventueel in combinatie met een warmtepomp. Dit vergroot de aardgas besparing. De keuze voor een zonneboiler is vooral interessant bij de vervanging van een boiler of CV-ketel en bij nieuwbouw of verbouwing. Ook bij revitalisering van een bedrijventerrein kan het een goede start zijn voor verduurzaming van het terrein. Om een goede werking van zonneboilers te garanderen heeft VEWIN richtlijnen opgesteld voor de installatie van zonneboilers. Daarnaast bestaat er een keurmerk voor zonneboilers, de zonnekeur. Deze garandeert niet alleen de kwaliteit, maar kan ook van belang zijn voor subsidieaanvragen. Milieu aspecten Een zonneboiler of zonneboilercombi bespaart op het aardgasverbruik voor warm water en ruimteverwarming. Een zonneboilercombi bespaart 5% meer gas dan een zonneboiler, doordat ook warm water voor ruimteverwarming verwarmd wordt. De energiebesparing wordt groter bij continue vraag naar warm water, bijvoorbeeld als warm water ook voor productieprocessen wordt gebruikt. Dit vergroot ook de besparing op aardgasverbruik. Het rendement van een zonneboiler is hoger wanneer de gewenste watertemperatuur lager is. Financiële aspecten De prijs van een compleet zonneboiler systeem, (2 zonnecollectoren en een vat van 300 tot 400 liter), ligt rond EUR ,- (exclusief btw en montage). De hoogte van de investering hangt af van de inhoud van het opslagvat en de grootte van de zonnecollector (m²). De terugverdientijd is erg afhankelijk van het waterverbruik (hoeveelheid, temperatuur, frequentie) en de toegepaste regeling. De terugverdientijd van een zonneboiler ligt rond de 25 jaar, maar kan oplopen tot 40 jaar. Met subsidie wordt de terugverdientijd korter. Zonneboilers leveren een bijdrage aan het behalen van de EPC-eis voor nieuwbouwwoningen. Deze maatregel staat op de Energielijst 2013 (code en ) en komt daarom, onder voorwaarden, in aanmerking voor Energie Investerings Aftrek (EIA). Dit betekent dat u een extra bedrag ter grootte van 41,5% (2013) van het investeringsbedrag ten laste mag brengen van de winst. Naast dit fiscale voordeel zijn er vaak gemeentelijke of provinciale subsidies beschikbaar. Stimulering Duurzame Energieproductie (SDE) De SDE+ stimuleert de productie van duurzame energie en richt zich op bedrijven en (non-profit) instellingen. Duurzame energie wordt opgewekt uit schone, onuitputtelijke bronnen en heet daarom ook wel 'hernieuwbare energie'. De SDE is geopend van 4 april 2013, 9:00 uur tot 19 december 2013, 17:00 uur. Voor de SDE is een budget van 3 miljard euro beschikbaar om projecten te ondersteunen. Er kan subsidie aangevraagd worden voor de productie van duurzame elektriciteit, duurzame warmte of gecombineerde opwek van duurzame warmte en elektriciteit of groen gas. Bron: Infomil, Uneto-VNI, Stichting Stimular, AgentschapNL, BloomEnergy, diverse leveranciers Deltas Power Energiebesparingsonderzoek Xxxxxxxxxx Pagina 18 van 22

19 Vervangen gasketels door stadswarmte Xxxxxx is leverancier van stadswarmte voor een deel van Xxxxxxxxxxxxxx en heeft reeds voorzieningen getroffen tijdens de bouw en aansluiting op het warmtenet , om ook het overige deel van Xxxxxxxxx te kunnen voeden vanuit het warmtenet. De voordelen van de overgang naar het warmtenet zullen, in eerste instantie niet zozeer financieel als wel op een forse impact hebben op de doelstellingen vanuit het convenant met de gemeente Xxxxxxxx, door de CO2 uitstoot met bijna de helft te reduceren. Om de daadwerkelijke kosten van de aansluiting op het warmtenet te kunnen becijferen is vanuit het NMDA principe (niet meer dan anders) een offerte opgesteld te worden welke de kosten voor het vervangen van de gasketels inzichtelijk maakt. Het aanpassen of vervangen van direct gestookte apparatuur als bijv. de stoombevochtiger, is niet in de berekening meegenomen. Thermische schil De energiebehoefte beperken is de eerste stap naar een energiezuinig pand. Door het warmteverlies te beperken, hoeft minder gestookt te worden door de verwarmingsinstallaties. En andersom, door de warmtetoetreding te beperken, hoeft minder te worden gekoeld Voorzetramen Beschrijving Een voorzetraam is een raam dat afneembaar voor de sponningen van een raamopening wordt vastgezet, voornamelijk om voor warmte-isolatie te zorgen. Een voorzetraam kan van glas of plexiglas zijn gemaakt. De isolatiewaarde van voorzetramen is lager dan van dubbel glas en HR-glas maar de investering is ook een stuk lager. Zowel de prijs als de isolatiewaarde varieert afhankelijk van het type voorzetraam: glas of kunststof, type frame, type bevestiging (schroeven, clips, scharnieren). Toepasbaarheid Toepasbaar bij kozijnen met enkel glas. Als u voorzetramen plaatst, kan warme en vochtige lucht van binnen tussen de ruiten komen. Bij bepaalde weersomstandigheden kan tussen de ruiten (spouw) condensvorming optreden, de buitenste ruit beslaat dan. Ter voorkoming moet u letten op een goede afdichting tussen binnenruit en spouw en lichte ventilatie van de spouw met buitenlucht. Door ventilatie kunnen de ruiten aan de spouwzijde vervuilen. Het voorzetraam moet daarom gemakkelijk te verwijderen zijn zodat u de ramen kunt schoonmaken. Milieu aspecten Besparing op het energieverbruik. Financiële aspecten De kosten van voorzetramen zijn tussen 30,- en 70,- per m2, afhankelijk van de kwaliteit en de uitvoering. Als de kozijnen aangepast of vernieuwd moeten worden, zijn de investeringskosten hoger. De terugverdientijd is 6 tot 10 jaar als we uitgaan van: een gasprijs van 0,50 / m3 gas een besparing van 10 tot 15 m3 gas per m2 raam per jaar een prijs van het voorzetraam van 50 / m2 raam Naast de besparing op energie zorgen voorzetramen voor: meer comfort door minder tocht en minder uitstraling van kou door het raam waardevermeerdering van het pand Bron: Infomil / Stimular Groen dak Een groen dak is een dak met begroeiing en wordt ook wel vegetatiedak genoemd. Een groen dak kan verschillende vormen hebben: Bij extensieve groene daken is de begroeiing beperkt tot mossen, vetplanten, grassen en kruiden. Deze begroeiing kan zich grotendeels zelf in stand houden en verder ontwikkelen. Het gewicht van deze daken is relatief gering. Deze daken zijn niet bedoeld om op te lopen. Lichte of eenvoudige intensieve groene daken zijn te vergelijken met kruidenrijke graslanden. Dit type wordt dikwijls niet als een apart groen daktype beschouwd, maar als een overgang tussen intensieve en extensieve groene daken. Toepasbaarheid Intensieve groene daken zijn alleen mogelijk bij een plat dak. Extensieve groene daken kunnen ook op een hellend dak worden toegepast. Niet alle daken zijn geschikt. Een intensief groen dak weegt vaak meer dan een gewoon dak en niet alle dakconstructies kunnen dit extra gewicht aan. Laat vooraf de dakconstructie controleren. Het beste moment om een groen dak aan te leggen is als dakbedekking moet worden vervangen. U kunt ook een groen dak aan laten leggen als de dakbedekking niet wordt vervangen, dan is het wel noodzakelijk om wortelwerend folie aan te brengen. Milieuaspecten Groene daken: houden regenwater vast, waardoor overbelasting en overstort van het riool kan worden voorkomen bij regenval; maken de omgeving groener, wat kansen biedt voor flora en fauna; vangen fijn stof weg en verbeteren daarmee de lokale luchtkwaliteit; houden gebouwen in de zomer koeler; dempen geluid. Deltas Power Energiebesparingsonderzoek Xxxxxxxxxx Pagina 19 van 22

20 53100 Groen dak Financiële aspecten De gemiddelde aanlegkosten voor een extensief dak variëren van EUR 45 per m2 tot EUR 100 per m2. Intensieve daktuinen beginnen bij EUR 120 per m2. De meerkosten van het aanleggen van een (extensief) vegetatiedak bedragen zo n EUR 25,- per m2 ten opzichte van een traditioneel dak. Onderhoud kost vanaf EUR 1 per m2 per jaar. Met een groen dak is het in het gebouw gemiddeld 3 C koeler in de zomer. Een groen dak levert een reductie van 23% minder energieverbruik voor verwarming en 75% minder verbruik voor airconditioning op. Een groen dak gaat ongeveer 2 keer zo lang mee als een bitumendak. De terugverdientijd varieert van 8 tot 21 jaar Groene daken staan op de Milieulijst 2013 (code F 7070) en komen daarmee in aanmerking voor de fiscale stimuleringsregelingen MIA (milieu investeringsaftrek) en VAMIL (willekeurige afschrijving milieu investeringen). Zie voor meer informatie AgentschapNL. Voor de groendaken houdt deze regeling in dat 13,5% van de aanschafkosten aftrekbaar is van de fiscale winst. Div. gemeenten en waterschappen geven subsidie voor de aanleg van groene daken. Bron: Rotterdam Climate Initiative, Optiegroen Figuur 9: Dak voorzien van een laag sedum Zonnepanelen voor elektriciteitsproduktie Beschrijving Photo-voltaïsche panelen (PV-panelen of zonnepanelen) zetten zonnestraling om in elektriciteit. De opgewekte elektriciteit wordt in eerste instantie gebruikt voor het gebouw waarop het systeem is geplaatst. Bij een overschot aan elektriciteit wordt er terug geleverd aan het net. Afhankelijk van de meter en afspraken met de energieleverancier wordt dit verrekend. PV-panelen zijn de bekendste techniek waarbij zonlicht wordt omgezet in elektriciteit. Dit gebeurt met behulp van twee lagen silicium. De panelen leveren meestal 12 of 24 Volt gelijkspanning die met een converter wordt omgezet in wisselspanning. Andere technieken om energie uit zonlicht op te wekken zijn: PV-folie PV-glas Zonnebuizen PVT collectoren Zonneboiler voor warm tapwater (en verwarming) PV-panelen worden op het dak gemonteerd. Dit kan op drie verschillende manieren, namelijk: Dakopbouw Hierbij ligt het paneel direct op het schuine dak. Het dak moet hierbij op de zon gericht zijn, oftewel tussen zuidoost en zuidwest. De hellingshoek van het dak is vaak ook de optimale hellingshoek voor de panelen (tussen de 20 en de 40 graden). Een nadeel is de beperkte mogelijkheid van afvoer van warmte. Dit heeft een negatieve invloed op het rendement. Dak geïntegreerd Deze montage houdt in dat de panelen worden gemonteerd als onderdeel van het dak, dus in plaats van dakpannen of andere dakbedekking. Het voordeel van deze methode is dat de panelen gemakkelijk in de architectuur van een gebouw geïntegreerd kunnen worden. De efficiëntie van de panelen neemt bij deze montagevorm wel af, doordat de panelen erg opwarmen door de beperkte luchtcirculatie langs de panelen. Paneel op rek Dit is vanuit efficiëntie gezien de beste montage methode. De lucht kan langs alle kanten het paneel koelen. Deze montagemethode is alleen mogelijk bij een plat dak. Een bijkomend voordeel is dat het paneel gemakkelijk onder optimale hoek en oriëntatie (ten opzichte van de zon) gemonteerd kan worden. Het is ook mogelijk de panelen met de zon mee te laten draaien. Dit verhoogt de efficiëntie. Nadeel is dat er minder panelen op het dak passen (slechts 50% van het dakoppervlak). Dit is omdat de panelen geen schaduw op elkaar mogen werpen. Toepasbaarheid Dakoriëntatie en dakhelling PV-panelen zijn goed toepasbaar op gebouwen met een plat of schuin dak. De oriëntatie van de panelen moet tussen zuidoost en zuidwest zijn. Belangrijk hierbij is dat de panelen zo min mogelijk beschaduwd zijn. Let daarom goed op schaduw van andere gebouwen, airconditioningsystemen en schoorstenen. Indien u over een schuin dak beschikt dient de dakhelling tussen de 20 en 40 graden te zijn. 30 graden is optimaal. Panelen op basis m2 o Elektriciteitsverbruik hu Berekende jaarprodu Deltas Power Energiebesparingsonderzoek Xxxxxxxxxx Pagina 20 van 22