10/03/2016. Omgaan met verlies bij dementie. Terugkomdag Referentiepersonen Dementie. Omgaan met verlies. Dementie en verlies
|
|
- Stijn van de Berg
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Terugkomdag Referentiepersonen Dementie Omgaan met verlies bij dementie 10 maart 2016 Malle Omgaan met verlies 1. Dementie en verlies Ondersteuning Dementie en verlies Brief van Piet Uit magazine: Omgaan met verlies Welke reacties en verlieservaringen zie je bij Piet? Welke mogelijke andere reacties en ervaringen kunnen er ontstaan bij een persoon met (de diagnose) dementie? 1
2 Verlieservaringen en reacties bij de persoon met dementie Verlies Bedreigde ik Cognitieve achteruitgang Competenties en zelfstandigheid nemen af, lichamelijk minder controle Sociale contacten vervlakken Continuïteit neemt af Gevoelens Ongeloof, ontkenning, façade Hevige gevoelsontladingen: Prikkelbaar, gespannen, nerveus Kwaad, opstandig Verdrietig, depressief, eenzaam Angstig Achterdochtig Twijfel, onzekerheid, onveiligheid Machteloos, wanhoop Schuldgevoel, gevoel tot last te zijn Dementie en verlies Reacties en verlieservaringen bij de persoon met dementie Verdwaalde ik Verlies Controleverlies, cognitieverlies Identiteitsverlies Gevoelens Angstig Boosheid Schaamte (on)tevredenheid Verborgen ik Verlies Eigen lichaamsschema Initiatief tot contactname Psychomotoriek Gevoelens uiten gaat sterk achteruit Gevoelens Angstig Moeilijker te achterhalen, overspoelen hem/haar Dementie en verlies Reacties en verlieservaringen bij de persoon met dementie Verzonken ik Verlies afgesloten van de wereld, verzinkt in eigen wereld, verlies zichzelf volledig cognitief verval Gevoelens Angstig 2
3 Dementie en verlies Verlies bij de familie Verlies van de vertrouwde persoon Verlies van communicatie Verlies van vertrouwd gedragspatroon Verlies van wederkerigheid en onderlinge steun Verlies van reële relatie met de persoon met dementie Verlies van vertrouwd rollenpatroon Verlies van sereniteit in de familiesfeer Verlies van sociale contacten Verlies van vrijheid Verlies van gezamenlijke woonsituatie Dementie en verlies Verlies bij familie Belangrijk: Familieleden zijn zich niet altijd bewust dat zij reageren op deze verlieservaringen met emoties en reacties die horen bij een rouwproces En ook: verlies en rouwen raakt aan ons denken Dementie en verlies Verlies bij familie Verlies en rouwen raakt aan het denken: Verlieservaringen en rouwen verstoort het denken: overspoeld, verwarring, chaos, nood aan houvast en controle Negatief denken over eigen reactie en die van anderen bemoeilijkt de rouw Piekeren is gif voor het verlies- en rouwproces Verlieservaringen en rouwen bemoeilijkt het zoeken naar helpende gedachten.. 3
4 VERLIES ROUW deel van het leven maakt deel uit van onze identiteit We worden geboren uit verlies Het doel van rouw is om verlieservaringen te integreren in onze identiteit. Verlies en rouw zijn daarom zo belangrijk we veranderen er door Fases van verlies (Marie-Christine Adriaensen) Rouwtaken (Manu Keirse) Erkenning van wat elk kan (ver)dragen Worsteling met de verandering Vechten met tegenstrijdigheden Zoeken naar (nieuwe) betekenis Dagelijks leven opnieuw invullen Voorbereiden op de dood Onder ogen zien van de realiteit Ervaren van de pijn van het verlies Aanpassen aan de wereld Opnieuw leren houden van het leven (Anticiperende rouw) Laatste fase van verlies / rouwtaak Dagelijks leven opnieuw invullen Opnieuw leren houden van het leven Voorbereiden op de dood (anticiperende rouw): laatste fase van het dementieproces Niet echt sprake van ROUWVERWERKING (levend verlies) OMGAAN MET VERLIES 4
5 Verliesrad Uit Als ouderen rouwen door M.C. Adriaensen Coping = het omgaan met omstandigheden die aanpassing vragen Omvat: gedragsmatige, cognitieve en emotionele componenten Copingstrategie Probleemgerichte coping > men probeert het probleem op te lossen. Emotiegerichte coping > men probeert de gevoelens die het probleem veroorzaakt te veranderen. Primaire coping = men gaat de problematische situatie te lijf. Secundaire coping = men probeert zijn gedrag aan te passen aan de situatie. Verlies en rouwverwerkng Copingstrategie > een veelheid aan mechanismen Actief aanpakken: het probleem wordt geanalyseerd en opgelost. Sociale steun zoeken: troost en begrip zoeken bij anderen, samen met een ander het probleem oplossen. Vermijden: het probleem wordt ontkend en uit de weg gegaan Palliatieve reactie: men richt zich op andere dingen dan het probleem. In extreme vorm kan dit leiden tot verslavingen. Depressief reactiepatroon: piekeren, zichzelf de schuld geven, twijfel aan zichzelf. Expressie van emoties: het probleem leidt tot frustratie, spanning en agressie. Geruststellende gedachten en wensdenken: men houdt zich voor dat het probleem vanzelf wel goed komt of dat anderen het nog veel zwaarder hebben. 5
6 Copingstrategieën van personen met beginnende dementie Het van waarde willen zijn en blijven staat centraal in de manier waarop mensen met de ziekte omgaan Van waarde zijn voor zichzelf Van waarde zijn voor anderen Uit: onderzoek Steeman e.a. (2013) Copingstrategieën van personen met beginnende dementie Het van waarde willen zijn en blijven Staat veel centraler dan de geheugen-, gedrags- of emotionele problemen eigen aan de ziekte. een constant balanceren compenseren van gevoelens van waardeverlies en waarde-behoud om te beschermen tegen negatieve gevoelens en verlies van hoop Uit: onderzoek Steeman e.a. (2013) Copingstrategieën van familie Actieve coping plannen Hulpmiddelen/ systemen inzetten Uitstellen Zoeken naar instrumentele en sociale steun Emotiegerichte coping Zoeken van emotionele steun Ontkennen Positieve herinterpretatie Relativering Aanvaarden 6
7 Copingstrategieën van familie Lees artikels: André en Valéry, p 7-8 Els en Liesbeth, p17-19 Opdracht: Welke reacties lees je? Welke copingstijl hanteren ze? Welke rouwtaken herken je? Verschil tussen partner en kinderen? Gecompliceerde rouw Dementie kan sneller aanleiding geven tot problematische rouw dan andere soorten verlieservaringen. Wanneer kan verlies- en rouwverwerking problematisch worden? Relatie had een ambivalent karakter Persoon met dementie was motor van gezin/relatie Moeilijk met het uiten van gevoelens Tekort aan zelfvertrouwen, onzekerheid, angst Problemen bij eerdere (onverwerkte) verlieservaring Veel stresssituaties op korte termijn Depressie Sociaal isolement 7
8 Symptomen van een stoornis bij gecompliceerde rouw (1) de rouw is chronisch; geen aanvaarding van het verlies, de acute rouw blijft aanhouden; voortdurend en verstorend ongeloof, protest tegen de werkelijkheid van het overlijden; woede, bitterheid en weerstand om de pijnlijke werkelijkheid te erkennen; algemene weerstand om zich aan te passen aan het leven in afwezigheid van de geliefde Symptomen van een stoornis bij gecompliceerde rouw (2) wanhopig verlangen dat de tijd teruggedraaid kan worden naar de periode van samenzijn vóór het overlijden; intens blijven verlangen en uitkijken naar de overledene, samengaand met geregelde uitbarstingen van pijnlijke emoties; gedachten over de overledene blijven het denken beheersen, samen met ongewilde beelden in verband met het overlijden; vermijden van zo veel mogelijke situaties en activiteiten die herinneren aan het verlies; de belangstelling in het leven dat verder gaat, is beperkt tot het gemis van de geliefde of de dierbare; Symptomen van een stoornis bij gecompliceerde rouw (3) gevoel van leegte en geen hoop nog vervulling te vinden in de toekomst; piekeren, herkauwen en zich niet kunnen concentreren op taken buiten het verlies; sociale afzondering en vervreemding versterkt door gevoel van afstand tegenover verwanten en vrienden; een deel van zichzelf is mee-gestorven. Er is een leegte en het identiteitsgevoel is verstoord en verward; blijven vasthangen in de nare herinneringen van het dementieproces, waarbij de mooie levenssouvenirs verdrongen worden. 8
9 Wat te doen bij gecompliceerde rouw? = stoornis! GESPECIALISEERDE HULP ZOEKEN Ondersteuning Steun van veerkracht Het vermogen om na het vallen weer op te staan, om de levenskracht terug te winnen nadat ze door een tegenslag werd gebroken. Na verloop van tijd slagen de meeste erin om het verlies te integreren in hun levensverhaal en om de draad van het leven weer op te pakken. Om weer te leven. Ondersteuning aan persoon met dementie Filmfragment: Wegwaaiende gedachten Hoe beleeft Han zijn dementie? Welke coping herken je bij Han? Hoe stelt Peter Jan Rens zich op? Wat valt op in zijn manier van bevragen? Wat kan je als hulpverlener betekenen? (rekening houdend met de coping strategieën en theorie van Steeman.) 9
10 Ondersteuning Steun aan persoon met dementie Emotionele steun en hulp bij praktische dingen Eenvoudige, duidelijke taal Tijd geven om te verwerken wat gezegd is Structuur bieden Ga niet mee in de ontkenning, maar forceer niet als de persoon de schijn ophoudt Neem een realiteitsondersteunende houding aan Moedig aan om gevoelens en ervaringen te uiten, ook gevoelens van frustratie en boosheid Bied emotionele steun aan bij verlies. Geef geen advies, maar luister actief. Bevorder zelfstandigheid onder meer door onopvallende hulpmiddelen Neem niet over wat de persoon zelf kan, ook al neemt het wat meer tijd. Biedt voldoende keuzevrijheid, maar begeleid waar nodig Ondersteuning aan familie Andere posities en rollen in het gezin en/of in de familie Rekening houdend met de verschillende levensfasen waarin familieleden zitten de verschillende betekenissen die ze geven aan verlies Ondersteuning aan familie Wat is onze rol, taak en positie als hulpverleners? Pogingen doen om op alles een antwoord te geven is zinloos Ons leefritme is niet het ritme van de ziekte, noch die van verliesen rouwverwerking Actief aanwezig zijn (nabij zijn en praten) Aandachtig luisteren, onbevooroordeeld, zwijgen is ook praten Gesprekken voeren / help gevoelens te uiten Warmte en genegenheid geven, vertrouwen opbouwen Sta toe dat iedereen op zijn eigen manier rouwt Stel jezelf in vraag Eigen levensgeschiedenis, ervaringen op het gebied van rouw en verlies meenemen! 10
11 Ondersteuning aan familie Houding van de hulpverlener Je kunt de pijn niet wegnemen, je kan ze wel delen Laat je echte betrokkenheid en zorg zien Houdt contact / polshoogte met de familie Geef mensen tijd om anders te leren omgaan met veranderende situaties, aanvaarden heeft tijd nodig. Ondersteuning Het belang van rituelen De kracht van een ritueel: geeft de mogelijkheid tot afscheid nemen van een oude situatie en ondersteunt het aanpassen aan de nieuwe situatie Rituelen zorgen vaak voor (h)erkenning Heeft een symbolische waarde: je doet afstand van symbolen. Herkenbare rituelen geven houvast en bieden troost Kanaliseren gevoelens Rituelen versterken de emoties en de beleving van het gebeuren Helpt de realiteit van het verlies onder ogen zien Vertrekt vanuit een handeling die betekenis heeft voor de betrokkene LET OP: bij het gebruik van rituelen bij personen met dementie dient men vooraf goed de gewoontes, gebruiken, waarden en normen van de persoon te kennen. Rituelen moeten immers haarfijn kunnen aansluiten bij de levenssfeer van de persoon met dementie Ondersteuning Als het einde nadert Geef de mogelijkheid dat de familie zoveel mogelijk aanwezig is/ kan zijn. Gesprek niet meer mogelijk, maar aanwezigheid is voelbaar voor de persoon met dementie Ook opvang na overlijden is nodig, geef ruimte om gevoelens te uiten. Aanwezigheid op de begrafenis is teken van medeleven maar ook teken van appreciatie voor de inzet en bezorgdheid van de familie Nazorg: Nodig uit om achteraf nog eens langs te komen (wzc) Uitnodigen op een herdenking van alle overledenen 11
12 Ondersteuning Het belang van rituelen Heeft een symbolische waarde om bv. een afscheid te duiden. Versterken de emoties en de beleving van het gebeuren Kanaliseert gevoelens Helpt de realiteit van het verlies onder ogen zien Vertrekt vanuit een handeling die betekenis heeft voor de betrokkene LET OP: bij het gebruik van rituelen bij personen met dementie dient men vooraf goed de gewoontes, gebruiken, waarden en normen van de persoon te kennen. Rituelen moeten immers haarfijn kunnen aansluiten bij de levenssfeer van de persoon met dementie Omgaan met verlies Wat kwam niet aan bod uit het magazine? Een mens is niet dement (beeldvorming) Wil je de diagnose weten? Medicatie bij dementie Omgaan met dementie Samen eten, toch een feest (voedingsproblemen) Comfort en ondersteuning in de palliatieve fase Antwoorden op vragen 12
13 Bedankt! 13
https://dementie.nl/dagbesteding/tijdelijke-opvang-respijtzorg-regelen
1 2 Odensehuis Hoeksche Waard: Odensehuizen landelijk platform: Dementie.nl: Dementie winkel: Doorleven: Fotofabriek: Handen in huis: Samen Dementievriendelijk: Stichting Alzheimer Nederland: http://odensehuishw.nl
Nadere informatieRouw en Verdriet bij Ouderen. Marie-Christine Adriaensen CGG Brussel - Elder
Rouw en Verdriet bij Ouderen Marie-Christine Adriaensen CGG Brussel - Elder Ouder worden: spontane ongewilde onomkeerbare veranderingen Fysieke veranderingen - Gezondheid - Mobiliteit - Fysieke capaciteiten
Nadere informatieTOOLKIT ROUW EN VERDRIET
TOOLKIT ROUW EN VERDRIET ALS JE IEMAND DICHTBIJ VERLIEST. Rouwen: een werkwoord waarvan je de betekenis pas leert kennen als je voor het eerst iemand verliest die veel voor jou betekende. Misschien wil
Nadere informatieComplexe rouw. Prof. dr. Jos de Keijser. 8 oktober Zorg Diensten Groep. Symposium Kennis & kunde delen in de postmortale zorg
faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 23-10-2014 Complexe rouw Prof. dr. Jos de Keijser 8 oktober Zorg Diensten Groep Symposium Kennis & kunde delen in de postmortale zorg Normale rouw
Nadere informatie29/11/2016. De wereld van dementie. PERSOON met dementie. Expertisecentrum Dementie Paradox. Besef en beleving. Dementerenden.
De wereld van dementie Frederix Nelle Expertisecentrum Dementie Paradox We spreken niet meer over Dementen Dementerenden Maar : PERSOON met dementie Elke persoon met dementie is UNIEK! Besef en beleving
Nadere informatieDepressie. Informatiefolder voor cliënt en naasten. Zorgprogramma Doen bij Depressie UKON. Versie 2013-oktober
Depressie Informatiefolder voor cliënt en naasten Zorgprogramma Doen bij Depressie Versie 2013-oktober Inleiding Deze folder bevat informatie over de klachten die bij een depressie horen en welke oorzaken
Nadere informatieDepressie. Informatiefolder voor zorgteam. Zorgprogramma Doen bij Depressie UKON. Versie 2013-oktober
Depressie Informatiefolder voor zorgteam Zorgprogramma Doen bij Depressie Inleiding Deze folder is bedoeld voor afdelingsmedewerkers die betrokken zijn bij de zorg voor een cliënt bij wie een depressie
Nadere informatieRouwproces. Door Dorine Peters SPV, Indigo Gelderland
Rouwproces Door Dorine Peters SPV, Indigo Gelderland Definitie rouwproces Rouwen is het verwerken van een groot verdriet. Het is een proces waarbij iemand geleidelijk aan leert omgaan met pijn, verdriet,
Nadere informatierouw Masé Sutterland DGO Morning never comes to an end it is a process of remembering, not one of leaving behind - S.
rouw Morning never comes to an end it is a process of remembering, not one of leaving behind - S. Freud 1923 Masé Sutterland DGO 05-10-2018 Doel van deze middag Kennismaken met visies op rouw Welke vragen
Nadere informatieHet leven leren leven
Rouwbegeleiding in de praktijk Het leven leren leven Karin van der Plas Themabijeenkomst IDPZ 31 oktober Programma Welkom Theorie over rouw Bespreking casus/ luisteroefening Wat is Levenskunst? Tijd voor
Nadere informatieDepressie bij verpleeghuiscliënten
Doen bij Depressie zorgprogramma Informatiefolder voor afdelingsmedewerkers Depressie bij verpleeghuiscliënten Folder 4 Inleiding Deze folder is bedoeld voor afdelingsmedewerkers die betrokken zijn bij
Nadere informatieEmoties, wat is het signaal?
Emoties, wat is het signaal? Over interpretatie en actieplan dr Frits Winter Functie van Emoties Katalysator, motor achter gedrag Geen emoties, geen betrokkenheid, geen relaties Te veel emoties, te veel
Nadere informatieDepressie bij verpleeghuiscliënten
Doen bij Depressie zorgprogramma Informatiefolder voor cliënt en naasten Depressie bij verpleeghuiscliënten Folder 3 Inleiding Deze folder bevat informatie over de klachten die bij een depressie horen
Nadere informatieOf je hart nu breekt of scheurt, kapot is kapot.
Of je hart nu breekt of scheurt, kapot is kapot. Rouw van naastbestaanden van personen met dementie Gerke VERTHRIEST Een pluim voor jou, mantelzorger! We staan stil bij: - Rouwen als iemand nog niet dood
Nadere informatieOpvang en nazorg van nabestaanden van suicides van jongeren. RINO 15 december Ad Kerkhof
Opvang en nazorg van nabestaanden van suicides van jongeren RINO 15 december 2016 Ad Kerkhof Opvang en nazorg van nabestaanden van suicides van jongeren Rouw en gecompliceerde rouw Eerste opvang Tweede
Nadere informatie..en. rouwend. VOOK 6 oktober 2011 ( )Carine. Kappeyne van de Coppello
Jong, eigen-wijs..en rouwend VOOK 6 oktober 2011 ( )Carine Kappeyne van de Coppello Krijgen kinderen met de dood te maken? Internationaal onderzoek wijst uit dat van ongeveer 5% van de kinderen tot 16
Nadere informatieJong en rouw hoe moet dat nou?
Jong en rouw hoe moet dat nou? Wat is rouwen?? Rouwen is je aanpassen aan de veranderde situatie Je kunt niet tegengaan dat de vogels van verdriet overvliegen, maar je kunt wel voorkomen dat ze nesten
Nadere informatieTerrorisme en dan verder
Terrorisme en dan verder Hoe kunt u omgaan met de gevolgen van een aanslag? - Ga zo veel mogelijk door met uw normale dagelijkse activiteiten. Dat geeft u het gevoel dat u de baas bent over de situatie.
Nadere informatiePsychologische aspecten bij donatie dr. Carine Poppe, MSc, PhD Psycholoog Cognitief-gedragstherapeut Transplantatiecentrum UZG
Psychologische aspecten bij donatie dr. Carine Poppe, MSc, PhD Psycholoog Cognitief-gedragstherapeut Transplantatiecentrum UZG 1 Emotioneel beladen thema s Overlijden van dierbare Donatie van iets van
Nadere informatieHaïti. Anneke Vinke, 19 januari 2010
Haïti Anneke Vinke, 19 januari 2010 Opzet Korte introductie Feiten en verder Morgen... PAUZE --> daarna vragen/discussie 2 Situatie: RAMP in Haïti TV beelden & leed: zien van pijn van kinderen niet te
Nadere informatie...de draad weer oppakken
...de draad weer oppakken Na de schok... Volwassenen Informatie voor volwassenen die betrokken zijn geweest bij een schokkende gebeurtenis Betrokken raken bij een schokkende gebeurtenis, dat laat niemand
Nadere informatieDoor Machteld Muller & Linda Stoutjesdijk www.phorosadvies.nl 06-10508273/06-12987505
Door Machteld Muller & Linda Stoutjesdijk www.phorosadvies.nl 06-10508273/06-12987505 Lichamelijk: pijn, fysieke beperkingen, afweging behandeling vs bijwerkingen Angst en onzekerheid: verloop ziekte,
Nadere informatieEen dierbare verliezen. Informatie voor nabestaanden
00 Een dierbare verliezen Informatie voor nabestaanden Deze folder is bedoeld voor nabestaanden. U leest hierin over de gevoelens die u kunt ervaren, en hoe u in deze moeilijke tijd goed voor uzelf kunt
Nadere informatieTussen ziekte en het leven. Klaas-Jan Rodenburg Mei 2016
Tussen ziekte en het leven Klaas-Jan Rodenburg Mei 2016 Stellingen 1. Ik ben mijn overtuigingen of Mijn overtuigingen geven richting aan mijn leven 2. Ik denk dus ik besta of Mijn denken helpt mij om controle
Nadere informatieKanker in het gezin als een steen in het water
NVPO Congres 16 maart Drs. Carine Kappeyne van de Coppello Drs. Anja van Onna Kanker in het gezin als een steen in het water als een steen in het water Agenda Kanker in het gezin: algemene informatie Ontwikkelingsfases
Nadere informatieSchokbrekers in de communicatie met patiënten en hun naasten
Schokbrekers in de communicatie met patiënten en hun naasten Christien de Jong, psychotherapeut / trainer Amsterdams Instituut voor Gezins- en Relatietherapie christiendejong@hetnet.nl Koos van der Knaap,
Nadere informatieSchokbrekers in de communicatie met patiënten en hun naasten
Schokbrekers in de communicatie met patiënten en hun naasten Christien de Jong, psychotherapeut / trainer Amsterdams Instituut voor Gezins- en Relatietherapie christiendejong@hetnet.nl Distress rond overgangen
Nadere informatieRouwen na faillissement
Rouwen na faillissement Vriendelijk aangeboden door Tussenstap is een product van de vzw Zenitor is een dochter van vzw Zenitor, alle rechten voorbehouden 1/7 Inleiding:... 3 1.Wat is rouwen eigenlijk?...
Nadere informatieINFORMATIE JONGEREN IN ROUW 13-18 JAAR STICHTING STERRENKRACHT
INFORMATIE JONGEREN IN ROUW 13-18 JAAR STICHTING STERRENKRACHT Voorwoord Beste ouders/verzorgers, Deze informatie is bedoeld om antwoord te geven op vragen als: Hoe ga ik om met het verdriet, angst of
Nadere informatieWERNER VANDEN EYNDEN DE ROUWENDE SENIOR
WERNER VANDEN EYNDEN DE ROUWENDE SENIOR OUD WORDEN GEEN PRETJE? LICHAMELIJK VERVAL PSYCHISCH VERVAL PERSOONLIJK VERVAL BLEG S ROUWPROCESSEN SOCIAAL BREAKDOWN SYNDROOM IEDEREEN ROUWT OP ZIJN OF HAAR EIGEN
Nadere informatiePraktijk voor zingevingsvragen bij levenseinde, rouw en verlies
Praktijk voor zingevingsvragen bij levenseinde, rouw en verlies Als ervaringsdeskundige bied ik je een ruim hart een open blik onbevangen luisteren voorbij de hindernissen De reis door het leven is geen
Nadere informatiePsychosociale aspecten bij longkankerpatiënten. Christine De Coninck Palliatief Support Team UZ Gent 1 december 2007
Psychosociale aspecten bij longkankerpatiënten Christine De Coninck Palliatief Support Team UZ Gent 1 december 2007 Overzicht Inleiding Prevalentie psychosociale problemen Specifieke aspecten bij longkanker
Nadere informatieMini symposium 5 leefstijlen bij sterven
Mini symposium 5 leefstijlen bij sterven Gent 25 april 2013 Opzet Opstarten Toelichting op STEM Introductie in leefstijlen bij sterven + casuïstiekbespreking Verschillen in omgaan met verdriet Afsluiting
Nadere informatieAlle gelukkige families lijken op elkaar, elke ongelukkige familie is ongelukkig op zijn eigen wijze. Tolstoj Anna Karenina
Alle gelukkige families lijken op elkaar, elke ongelukkige familie is ongelukkig op zijn eigen wijze Tolstoj Anna Karenina Familiezorg Methode Familiezorg Relationeel werken Denken en handelen vanuit het
Nadere informatieDelen is Helen. Wat kan je doen bij verlies van relatie, werk, geliefde of gezondheid
Delen is Helen Wat kan je doen bij verlies van relatie, werk, geliefde of gezondheid Rouw Is een natuurlijk proces, waarbij verdriet en eenzaamheid voorkomende gevoelens kunnen zijn. Verlies van gezondheid
Nadere informatieVan loslaten naar VERBINDEN: Hoe we mensen in rouw kunnen uitnodigen om verhalen te vertellen over wat hen dierbaar is.
Van loslaten naar VERBINDEN: Hoe we mensen in rouw kunnen uitnodigen om verhalen te vertellen over wat hen dierbaar is. Anik Serneels Klinisch psychologe, relatie- en gezinstherapeute, specialisatie narratieve
Nadere informatieVerlies, verdriet en rouw
Verlies, verdriet en rouw Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding Iemand die u dierbaar was, waar uw zorg naar uitging, is overleden. Het wegvallen van de overledene
Nadere informatieVerlies, verdriet en rouw
Verlies, verdriet en rouw Albert Schweitzer ziekenhuis november 2013 pavo 0233 Inleiding Iemand die u dierbaar was, waar uw zorg naar uitging, is overleden. Het wegvallen van de overledene brengt wellicht
Nadere informatieVerlies en rouw Dominique Ebbeng - Martina Janssen TITEL / 1
Verlies en rouw Dominique Ebbeng - Martina Janssen TITEL / 1 Verlies en rouw Emotioneel proces als gevolg van een verlies. Rouw zou in fases verlopen Dit leidde nogal eens tot misverstanden en onbegrip
Nadere informatieWat er ook aan de hand is, de gevolgen zijn hetzelfde. Je bent een aantal lichamelijke functies, die je voorheen als vanzelfsprekend aannam, kwijt.
Hoofdstuk 7 Emoties Nu is het tijd om door te gaan. Je hebt je dwarslaesie, je bent hopelijk klaar met al de medische dingen, nu is het tijd om ook je gevoelens aandacht te geven. Dus: ga lekker zitten,
Nadere informatieSchokbrekers in de communicatie met patiënten en hun naasten
Schokbrekers in de communicatie met patiënten en hun naasten Christien de Jong, psychotherapeut / trainer Amsterdams Instituut voor Gezins- en Relatietherapie christiendejong@hetnet.nl Koos van der Knaap,
Nadere informatieEEN DIERBARE VERLIEZEN
EEN DIERBARE VERLIEZEN 994 Inleiding Deze folder is bedoeld voor nabestaanden. U leest hierin over de gevoelens die u kunt ervaren en hoe u in deze moeilijke tijd goed voor uzelf kunt zorgen. U heeft kort
Nadere informatieProgramma. Toename aantal oudere migranten. Casus. Oudere migranten 05-10- 12. Oudere migranten en vluchtelingen met trauma en demen6e.
Oudere migranten en vluchtelingen met trauma en demen6e Casus Programma cultuursensi6eve demen6ezorg Beeld van de doelgroepen en ingrijpende en trauma6sche ervaringen Renate van den Bronk, Cogis Nies van
Nadere informatieLesmodule 4 fasen van. dementie. VOORBEELD LESMODULE: 4 fasen van dementie
Lesmodule 4 fasen van dementie Inhoudsopgave: 1. Wat is dementie? blz. 3 2. Twee basisprincipes over de werking van de hersenen blz. 4 3. Omschrijving van de vier fasen van ikbeleving bij dementie blz.
Nadere informatie25-9-2014. Door Machteld Muller & Linda Stoutjesdijk www.phorosadvies.nl 06-10508273/06-12987505
Door Machteld Muller & Linda Stoutjesdijk www.phorosadvies.nl 06-10508273/06-12987505 Lichamelijk: pijn, fysieke beperkingen, afweging behandeling vs bijwerkingen Angst en onzekerheid: verloop ziekte,
Nadere informatieDepressieve symptomen bij verpleeghuiscliënten
Doen bij Depressie zorgprogramma Informatiefolder voor afdelingsmedewerkers Depressieve symptomen bij verpleeghuiscliënten Folder 2 Inleiding Deze folder is bedoeld voor afdelingsmedewerkers die betrokken
Nadere informatieVERLIES NAAR WINST. bij rouw op het werk. inleiding door Trudy van Gils tgv 75 jarig jubileum uitvaartvereniging Joure op 8 oktober 2010
VAN WELKOM VAN VERLIES NAAR WINST bij rouw op het werk inleiding door Trudy van Gils tgv 75 jarig jubileum uitvaartvereniging Joure op 8 oktober 2010 Enkele overwegingen Wie een kind baart, kan vier maanden
Nadere informatieDistress rond overgangen in het ziekteproces
Schokbrekers in de communicatie met de patiënt en hun naasten Christien de Jong Psychotherapeut / trainer Eigen praktijk / Amsterdams Instituut voor Gezins- en Relatietherapie Christien de Jong, psychotherapeut
Nadere informatieRouw na een niet-natuurlijke dood
Rouw na een niet-natuurlijke dood Yarden Symposium Afscheid na een niet-natuurlijke dood Donderdag 14 november 2013 Prof. dr. Paul Boelen Universiteit Utrecht Wat is rouw? Inhoud Wat is niet-natuurlijke
Nadere informatieKOPP-kinderen reageren door allerlei rollen op zich te nemen. Welke rol nemen ze niet op zich: a. Pestkop b. Clown c. Rebel d.
Feedbackvragen Casus Anneke Vraag 1 Lees de tekst KOPP-kinderen en bekijk de kennismaking en de scène. Beantwoord daarna de vraag. Voor een correct antwoord is meer dan één keuze mogelijk. Een kind als
Nadere informatieZelfbeschadiging; wat kun jij doen om te helpen?
Zelfbeschadiging; wat kun jij doen om te helpen? Familie of naaste zijn van iemand die zichzelf beschadigt kan erg moeilijk zijn. Iemand van wie je houdt doet zichzelf pijn en het lijkt alsof je niks kunt
Nadere informatieSpirituele zorg Wat kun je ermee? Carlo Leget
Spirituele zorg Wat kun je ermee? Carlo Leget Palliatieve zorg Palliatieve zorg is een benadering die de kwaliteit van het leven verbetert van patiënten en hun naasten die te maken hebben met een levensbedreigende
Nadere informatieeen dierbare verliezen
een dierbare verliezen een dierbare verliezen U heeft kort geleden iemand verloren. Dat kan heel verwarrend zijn. Vaak is het moeilijk te accepteren dat iemand er niet meer is. Soms is het verdriet of
Nadere informatiePsychosociale begeleiding
Borstkliniek Voorkempen Psychosociale begeleiding Borstkliniek Voorkempen Sofie Eelen psychologe AZ St Jozef Malle 9-12-2008 1 Diagnose van kanker Schokkende gebeurtenis Roept verschillende gevoelens en
Nadere informatieBewonersbespreking bij Ruitersbos. Inhoud:
Bewonersbespreking bij Ruitersbos Inhoud: 1. Overzicht van bewoners en contactverzorgenden. 2. Planning. 3. Voorbereiding. 4. Leidraad bewonersbespreking. 5. Na de bewonersbespreking. 6. Notulen. 7. Toelichting:
Nadere informatieInterculturele communicatie
Interculturele communicatie 11 november 2014 Andre van Houwelingen, Klinisch psycholoog, psychotherapeut Medisch Centrum Haaglanden 1 Programma Inleiding en kennismaking Wat is cultuur Wat is communicatie
Nadere informatie3. Rouw en verliesverwerking
3. Rouw en verliesverwerking 29 Voor de trainer De belangrijkste begrippen van dit gedeelte zijn: Grote verschillen tussen verschillende getroffenen Breuk in de levenslijn Rouw/Verliesverwerking/chronische
Nadere informatieSchokbrekers in de communicatie met de patiënt en hun naasten
Schokbrekers in de communicatie met de patiënt en hun naasten Christien de Jong Psychotherapeut / trainer Eigen praktijk / Amsterdams Instituut voor Gezins- en Relatietherapie Christien de Jong, psychotherapeut
Nadere informatieVerdriet, verlies en rouw, omgaan met een ongeneeslijke ziekte, Maar wanneer en hoe stopt het leven? Drs. P.A. Croese
Verdriet, verlies en rouw, omgaan met een ongeneeslijke ziekte, Maar wanneer en hoe stopt het leven? 27-03-2018 Drs. P.A. Croese Programma Wat is rouwverwerking eigenlijk? Wat speelt een rol als je niet
Nadere informatieRouwen op eigen wijze, een leven lang
Workshop symposium 30 jaar VOOK Rouwen op eigen wijze, een leven lang Roel Rischen huisarts Hattem Rouwen is levenslang voorbeeld uit de dagelijkse praktijk Heer van 83 jaar Rouwen is levenslang korte
Nadere informatieVisie. Wat is dementie?
Visie Opdrachthoudende vereniging VitaS staat open voor gebruikers met dementie. Binnen onze dagverzorgingscentra worden alle ouderen met dementie opvangen ongeacht hun zorgnoden. Wij streven naar een
Nadere informatieOud worden en sterven met de oorlog
Oud worden en sterven met de oorlog Mede mogelijk gemaakt door de Stichting 1940-1945 1 Oud worden en sterven met de oorlog Over wie gaat het Schokkende gebeurtenissen Kenmerken en stressreacties Verwerking
Nadere informatieKind & echtscheiding. Geen lid van het gezin? ook dan kun jij een kind steunen!
Kind & echtscheiding Geen lid van het gezin? ook dan kun jij een kind steunen! Kind in een echtscheidingssituatie Per jaar belanden ongeveer 70.000 kinderen in een echtscheiding. De gevolgen van een echtscheiding
Nadere informatieE book Rouwverwerking
E book Rouwverwerking Praktijk Meta Bosheuvel 5 5683 AS Best info@praktijkmeta.nl E-Book Rouwverwerking Wat is rouw? Rouw ontstaat als reactie op het verlies van iemand die een grote betekenis had in het
Nadere informatieColofon. www.stichtinggezondheid.nl. Dit e-book is een uitgave van Stichting Gezondheid. Teksten: Stichting Gezondheid
Colofon Dit e-book is een uitgave van Stichting Gezondheid Teksten: Stichting Gezondheid Vormgeving: Michael Box (Internet Marketing Nederland) Correspondentie: Stichting Gezondheid (Stefan Rooyackers)
Nadere informatieEen dierbare verliezen
Algemeen Een dierbare verliezen www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl ALG042 / Een dierbare verliezen / 14-07-2015 2 Een dierbare verliezen U heeft
Nadere informatieVerlies & Rouw. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website:
Verlies & Rouw HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Verlies is wanneer je iemand of iets die veel voor
Nadere informatiePATIËNTEN INFORMATIE. Rouwverwerking
PATIËNTEN INFORMATIE Rouwverwerking 2 PATIËNTENINFORMATIE Een dierbare is overleden. Dit is een aangrijpende gebeurtenis. In de eerste plaats gaat onze deelneming uit naar u en de overige nabestaanden.
Nadere informatieDepressieve klachten bij verpleeghuiscliënten
Doen bij Depressie zorgprogramma Informatiefolder voor cliënt en naasten Depressieve klachten bij verpleeghuiscliënten Folder 1 Inleiding Deze folder is bedoeld voor mensen met depressieve klachten en
Nadere informatieOmgaan met verlies INFORMATIE VOOR PATIËNTEN
Omgaan met verlies INFORMATIE VOOR PATIËNTEN INHOUD Rouwen 4 Het aanvaarden van het verlies 4 Het verwerken van de pijn verbonden aan het verlies 6 Het aanpassen aan een leven waarin de overledene ontbreekt
Nadere informatieVerlies en rouw vanuit het perspectief van ontspoorde mantelzorg. Laat me niet alleen. Programma workshop.
Verlies en rouw vanuit het perspectief van ontspoorde mantelzorg Claire de Graaf 11 Juni 2019 Laat me niet alleen Wende Snijders Programma workshop Verlies en diffuus verlies Rouw en complexe rouw Overlevingsstijlen
Nadere informatie10/03/19. Inhoud. Bouwstenen in de zorg voor personen met dementie. Bouwstenen in de zorg voor personen met dementie
Leentje Vanderniepen Expertisecentrum Dementie Meander Kerkstraat 115 9200 Dendermonde 052/ 26 28 23 meander@dementie.be Inhoud Communicatietool voor mantelzorgers 1. 1.1 Risico s bij mantelzorg 1.2 Vaardigheden
Nadere informatieOmgaan met weerstanden Gedreven mensen bevlogen scholen. 28 april 2017 Lieve Peeters
Omgaan met weerstanden Gedreven mensen bevlogen scholen 28 april 2017 Lieve Peeters Omgaan met weerstand Wie in huis de trekker is van veranderingen, weet dat je dan kunt rekenen op een hoeveelheid weerstand
Nadere informatieNieuwsbrief Februari 2019
Nieuwsbrief -01- Februari 2019 Nieuwsbrief 01 van Aandacht voor Afscheid Dit is de eerste nieuwsbrief van Aandacht voor Afscheid. Het is meteen een heel uitgebreide nieuwsbrief, met hierin het verslag
Nadere informatieHELPEN IN ROUW EN VERDRIET
HELPEN IN ROUW EN VERDRIET Manu KEIRSE Mensen in rouw en hun omgeving stellen zich allerlei vragen: Is het normaal dat ik mij na maanden nog zo verdrietig voel? Zal ik nog ooit opnieuw kunnen genieten
Nadere informatieVERWERKING NA EEN INGRIJPENDE GEBEURTENIS 1
SOCIAAL WERK VERWERKING NA EEN INGRIJPENDE GEBEURTENIS 1 U bent recent betrokken geweest bij een gebeurtenis waarbij u geconfronteerd werd met een aantal ingrijpende ervaringen. Met deze korte informatie
Nadere informatieCambriana online hulpprogramma
Dit is deel 1 van het online hulpprogramma van Cambriana. Verwerking van een scheiding 'Breaking up is hard to do' Neil Sedaka Een scheiding is een van de pijnlijkste ervaringen die je kunt meemaken in
Nadere informatieVisie. Wat is dementie?
Visie Opdrachthoudende vereniging VitaS staat open voor zorgbehoevende bewoners en voor bewoners met dementie. Binnen onze woonzorgcentra worden alle ouderen met dementie opvangen ongeacht hun zorgnoden.
Nadere informatieDepressie bij ouderen
Depressie bij ouderen 2 Depressie bij ouderen komt vaak voor, maar is soms moeilijk te herkennen. Deze folder geeft informatie over de kenmerken en de behandeling van een depressie bij ouderen. Wat is
Nadere informatieHoe kunt u voor uw bijzondere kleinkind zorgen? Tips voor opa s en oma s. Foto Britt Straatemeier. Deze brochure werd mogelijk gemaakt door:
Hoe kunt u voor uw bijzondere kleinkind zorgen? Tips voor opa s en oma s Foto Britt Straatemeier Deze brochure werd mogelijk gemaakt door: Tips voor grootouders Foto Susanne Reuling Als in het gezin van
Nadere informatieAandacht voor jonge nabestaanden na zelfdoding. Joke Vandenhoute Suïcidepreventiewerker van de CGG PassAnt vzw
Aandacht voor jonge nabestaanden na zelfdoding Joke Vandenhoute Suïcidepreventiewerker van de CGG PassAnt vzw Werkgroep verder In Vlaanderen elk jaar + 8.000 nabestaanden na zelfdoding Direct betrokkenen
Nadere informatieWat wordt onder nazorg verstaan?
Wat wordt onder nazorg verstaan? Jaarbijeenkomst NPZR&o 2016 Rouw en nazorg Rotterdam, 4 februari 2016 Rouw en Nazorg Nazorg bij palliatieve zorg kan beter Rouw (in onze samenleving) Rouwmodellen Tips
Nadere informatiediagnose Curatief E M O T I E S Handout Schokbrekers in de communcatie met patiënt en naasten in de palliatieve fase - 15 november 2018 Borne
chokbrekers in de communicatie met cliënten en hun naasten Distress rond overgangen in het ziekteproces (1) diagnose overlijden Curatief Follow up tumorgericht Palliatief symptoomgericht + +++ symptomen
Nadere informatieVooruitziende zorg, een cultuur in ons huis. Inleiding. Inleiding 21/11/2014. De grote impact van het kleine gebaar
Vooruitziende zorg, een cultuur in ons huis De grote impact van het kleine gebaar Liselotte Van Ooteghem Mia Vervaeck Studiedag Kronkels - 27 november 2014 Wie we zijn en waarom we hier staan Inleiding
Nadere informatieHET LEVEN LEVEN. Drs. Trudy van der Jagt, psycholoog NIP
HET LEVEN LEVEN Drs. Trudy van der Jagt, psycholoog NIP Oud-Beijerland Verschil tussen psycholoog en psychiater Psycholoog bewerkstelligt verandering in gedrag, gevoel en gedachten Psychiater bewerkstelligt
Nadere informatieDokter, ik heb kanker..
Dokter, ik heb kanker.. huisartsen-duodagen noordwest utrecht november 2006 Anette Pet Klinisch psycholoog-psychotherapeut Hoofd Patiëntenzorg Welmet Hudig Theoloog Therapeut Het Helen Dowling Instituut
Nadere informatieThema s voor het Alzheimer Café. Verzameld, kopjes gekozen en geordend door Franklin Roos van Alzheimer Café Zuidelijk Westerkwartier te Leek
Thema s voor het Alzheimer Café Verzameld, kopjes gekozen en geordend door Franklin Roos van Alzheimer Café Zuidelijk Westerkwartier te Leek Medische aspecten Wat is dementie? Medische aspecten Verschillende
Nadere informatieEen dierbare verliezen
Een dierbare verliezen Over de gevoelens die u kan ervaren en tips om goed voor uzelf te zorgen INFORMATIEBROCHURE VOOR DE NABESTAANDEN Een dierbare verliezen U hebt kort geleden iemand verloren. Dat
Nadere informatieDe aanloop naar opname
De aanloop naar opname Dementie is een proces dat een uiterst lange aanloopperiode kent tot opname in een zorginstelling. Vaak is de ziekte al lang aanwezig voordat men daadwerkelijk in de gaten krijgt
Nadere informatieKwijt! verlies bij mensen met verstandelijke beperkingen. Doel. Kwijt! verlies bij mensen met verstandelijke beperkingen. Inhoud. Casussen
01-12- 16 voorbij als de regen als de wind de zon de zorgen en het kind gaat alles eens een dag een nacht toch s>ekem weer voorbij Kwijt! verlies bij mensen met verstandelijke beperkingen ellen, 8 april
Nadere informatieWANNEER VERTEL JE HET AAN JE KINDEREN? Als de beslissing om te gaan scheiden eenmaal genomen is, dan kun je dit het beste zo snel mogelijk aan de
OVER EN UIT OVER EN UIT Welkom bij de e-training Over en uit. In deze training leer je beter om te gaan met je scheiding. Je leert hoe je het beste het nieuws van de scheiding aan je kind kan vertellen,
Nadere informatieBaasjes van de perfecte hond. Eva Lambrecht KynoCongres 2016
Baasjes van de perfecte hond Eva Lambrecht KynoCongres 2016 Baasjes van de perfecte hond Aandacht voor de hond die lijdt Terecht en onmisbaar! Aandacht voor de baasjes die lijden Ook terecht en onmisbaar!
Nadere informatiePersonen met dementie en verlieservaringen
Personen met dementie en verlieservaringen Kijken naar verlies Verlies begint reeds vóór de diagnose, bij de eerste tekenen. MANU KEIRSE EM. HOOGLERAAR FACULTEIT GENEESKUNDE KU LEUVEN Niet alleen voor
Nadere informatiePsychosociale problemen bij kanker
Psychosociale problemen bij kanker mogelijkheden voor begeleiding in het azm Psychosociale problemen bij kanker Inleiding 3 Reacties 3 Begeleiding 3 Wanneer hulp inschakelen 4 Vroegtijdige herkenning 4
Nadere informatieWij hebben autisme. De impact van ASS op de gezinsleden en enkele overlevingstips. Anneke E. Eenhoorn
Wij hebben autisme De impact van ASS op de gezinsleden en enkele overlevingstips. Anneke E. Eenhoorn Wat betekent een kind dat anders is voor het gezin Verstoring van het gewone gezinsleven Ouders moeten
Nadere informatieRouwen. Praten en delen met lotgenoten
Rouwen Als een dierbaar iemand pas gestorven is en je afscheid van hem of haar hebt moeten nemen, dan voel je je vaak heel wezenloos. Je vraagt je af waarom dit moest gebeuren maar je krijgt geen antwoord.
Nadere informatieUtrecht, Gooi & Vecht. Ondersteuning bij leven met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind
Utrecht, Gooi & Vecht Ondersteuning bij leven met een beperking Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Inhoudsopgave Wat betekent het dat uw kind moeilijk lerend is en wat 3
Nadere informatieHerstel en Balans. Kanker zet je leven op zijn kop. De rol van de psycholoog. Maria Poppe GZ-psycholoog De Vruchtenburg maart 2010
Herstel en Balans De rol van de psycholoog Maria Poppe GZ-psycholoog De Vruchtenburg maart 2010 Kanker zet je leven op zijn kop 1 Kanker, gevolgen voor de patiënt Heftige emoties. Verlies van controle
Nadere informatieStress, spanningen, en psychosociale problematiek na confrontatie met een hart- of longaandoening
Stress, spanningen, en psychosociale problematiek na confrontatie met een hart- of longaandoening 1. Wat is stress? 2. Een aandoening als oorzaak voor stress en psychosociale problematiek 3. Problematiek
Nadere informatieNA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS
NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS Betrokken raken bij een schokkende gebeurtenis laat niemand onberoerd. Je bent er meestal niet op voorbereid en als het gebeurt kan dat ingrijpende gevolgen hebben voor
Nadere informatie