De lange weg van alg naar verf

Transcriptie

1 verf&inkt magazine van de vereniging van verf- en drukinktfabrikanten VVVF Thema algemene ledenvergadering VVVF: kennis en innovatie De lange weg van alg naar verf Onderzoekers: Innovatie in verfindustrie evolutie, geen revolutie Voorzitterswisseling: Van Wijhe en Berkel laten zich niet kisten Ons beroep op verf en drukinkt: de klokkenrestaurateur De mens achter Jan van der Laan Wat de fun is? 200 paardjes en je rug wordt gemasseerd Kleurrijk verleden: zwarte bladzij in geschiedenis De Veluwe Slimme auto s en goeie wegen: weinig werk voor de schadehersteller Fusie een feit: PGB veilige haven voor de pensioeneuro Willem Lageweg (MVO): Circulaire economie bespaart Europa 500 miljard dollar per jaar

2 Vision on quality NEDERLANDS ENIGE FABRIKANT VAN TEST- EN MEETAPPARATUUR VOOR DE VERFINDUSTRIE TQC AUTOMATISCHE FILM APPLICATOR Voor het aanbrengen van een uniforme, reproduceerbare filmlaag. Geschikt voor folies en /of glazen, papieren, metalen ondergronden Geschikt voor spiraalapplicatoren en / of standaard blok applicatoren Intuïtieve bediening Vele instelmogelijkheden TQC AUTOMATISCHE CUPPING TESTER Voor het testen van coatings bij verschillende stadia van deformatie conform ISO Ergonomisch: tester instelbaar naar werkhouding Led verlichting instelbaar in kleur en hoek voor optimale beoordeling testplaat Deformatie vooraf instelbaar in mm TQC WASBAARHEID / SLIJTVASTHEIDTESTER Voor het testen van bijv. coatings, inkten, textiel, hout en plastic op slijtvastheid. Voor droge en natte testen Test tot vier proefstalen tegelijk Dubbele pomp voor simultaantest met twee verschillende testvloeistoffen TQC GLANSMETERS Voor het meten van mat, zijde- en hoogglans oppervlakten Drie modellen: SoloGloss 60, Duogloss 60 /20, Polygloss 60 /20 /85 Uniek in stabiliteit en robuustheid Geïntegreerde kalibratie standaard Voldoet aan alle gangbare normen (muv 45 hoek) Incl. Ideal Finish Analysis software TQC AUTOMATISCHE VISCOSITEITSMETERS Diverse modellen voor het bepalen van de viscositeit in mpa s, cp, cst en KU (Krebs Units). Volledig automatisch, dus zeer hoge reproduceerbaarheid Ook handmatig instelbaar ASCOTT ANALYTICAL CORROSIE TESTKASTEN Voor versnelde corrosietesten. Vochtigheids corrosietest Zoutsproei corrosietest Cyclische corrosietest Alle modellen in div. maten leverbaar Modern vormgegeven Zeer gebruiksvriendelijk TQC B.V LL Capelle a/d IJssel 31(0) info@tqc.eu Molenbaan 19 Nederland 31(0)

3 ons beroep op verf & inkt Restauratieschilder van antieke klokken Els Schut: In deze rubriek komen mensen aan het woord die beroepsmatig met verf & inkt van doen hebben en daar enthousiast over vertellen. Deze keer: de restauratieschilder van antieke klokken. Kon je een verfverwijderaar Begonnen als liefhebberij, restaureert Els Schut uit Woerden jarenlang antieke klokken. Dat wil zeggen: ze beschildert wijzerplaten van houten en metalen klokken. Zoals Friese staartklokken, Stoelklokken, Duitse Schwarzwalderklokken, Engelse en Franse klokken van soms honderden jaren oud. Zij doet het restauratiewerk in samenwerking met haar man Frans, die de techniek, het uurwerk, voor zijn rekening neemt. Met Van tijd tot tijd als bedrijfsnaam, werkt het duo in opdracht van musea, uurwerkmakers en particulieren door het hele land. maar programmeren Tekst: Anton Stig Foto: Pet van de Luijtgaarden Mensen die met een klok langskomen, denken vaak dat ik ook verstand heb van uurwerken. Maar dat is het pakkie-an van mijn man. Ik hoef me slechts op één ding te concentreren: het uiterlijk, oftewel het gezicht van de klok. Ze weer van een mooi, passend verfjasje voorzien. Waar iedereen het eerst naar kijkt. Soms heel frustrerend voor de uurwerkmaker. Wat ziet die klok er weer prachtig uit, zeggen mensen vaak na een restauratie. Maar het is nooit: wat loopt ie weer lekker. Dat komt meestal pas weken later! Mijn man had reparatie van antieke klokken al voor zijn pensionering als hobby. Vooral Schwarzwalder uurwerken. Boeren uit het Zwarte Woud maakten dergelijke klokken s winters vaak zelf. Hout genoeg. Toen ik een appelklok van hem cadeau kreeg, was ik snel verkocht. Klokken zijn een wereld apart. Met elke klok een eigen verhaal. Bovendien vind ik het een eer om aan het behoud van (ons) cultuurbezit te mogen werken. En daarmee mensen ook tevreden te stellen. Qua historie heb ik me de materie eigen gemaakt door me goed in te lezen en door de dagelijkse praktijk: hoe zijn wijzerplaten opgebouwd, zit er een kalk-, een stuclaag over bepaalde houten klokken en zo ja, waar bestaat die uit. Is het gips of pijpaarde met huidenlijm? Bij houten klokken zit zo n laagje er vaak over voor de flexibiliteit, omdat hout werkt. Dan pas ik daar mijn papje op aan. En wat was de originele beschildering en uit welke tijd? Klokken zijn vaak van generatie op generatie familiebezit. Waardoor tussentijds soms veranderingen zijn aangebracht. Dan kun je ineens op een verflaag uit zeventienzoveel stuiten, wat weer verrassende plaatjes kan opleveren. Fascinerend. Met ongelooflijk veel symboliek. Een zwaantje in een wapentje betekende bijvoorbeeld dat de eigenaar ook grondbezitter was. Bij houten klokken maak ik meestal gebruik van transparante olieverven, sterk verdund, in de kleuren bitumen, oxydebruin en sepia. Voor metaal heb je weer andere verfsoorten. Ik verlies nooit de oorspronkelijkheid uit het oog. Laat ik het zo zeggen: ik combineer functionaliteit met authenticiteit waar deze elkaar positief kunnen aanvullen. Op houten klokken gebruik ik bijvoorbeeld vaak ei-tempera: pigmenten met eidooier, een beetje lijnolie en water. Waarbij eigeel het bindmiddel is om de pigmenten aan elkaar en aan de ondergrond te laten kleven. Maar ook dat wordt keihard en valt goed te beschermen met schellak. Met ei-tempera kun je de kleur in wezen passend maken aan de omgeving. Maar zodra er schellak overheen gaat verdonkert de kleur. Iets om bij de beschildering al rekening mee te houden. Mij maak je heel blij met een verfverwijderaar die valt te programmeren. Zo van: de eerste verflagen eraf, maar de vierde handhaven. Nu is dat meestal handwerk met een scalpel, laag voor laag. Al werk ik ook wel met een middel dat een verflaag traag verweekt. Toch blijft het opletten dat je niet te snel door een andere laag zit, die je misschien juist wilt handhaven. Bij de BBC zag ik een keer dat er een laagje afbijt, afgedekt met papier over het schilderwerk werd geplakt, waarmee na verloop van tijd alle verflagen uit het hout getrokken konden worden. Ik dacht: kijk, zo zou het moeten. Maar dan nog graag per laag! Misschien een leuke uitdaging voor de industrie. Al vrees ik dat mijn vakgebied te klein zal zijn om daar tijd, geld en moeite in te stoppen. verf&inkt

4

5 inhoud De lange weg van alg naar verf Vier jaar lang deden zij onderzoek naar verf uit algen, de Wageningse wetenschappers Blaauw en Mooibroek. Het is ze met partners Essent, AkzoNobel en Ingrepo gelukt om op kleine schaal grondstof voor verf te maken uit algen. Maar er is ook genoeg nog niet gelukt. Blaauw: Het onderzoek staat nog steeds in de kinderschoenen. Pagina 12 Verf-innovatie: geen revolutie maar evolutie Spectaculaire vindingen zijn niet te verwachten, maar innovatie is van wezensbelang voor de Nederlandse verfindustrie. Dat althans is de overtuiging van verfonderzoekers Pieter Geurink (AkzoNobel) en Ad Verbree (Nelf). Het is meer evolutie dan revolutie. Duurzame verven en functionele coating zijn de toekomt, weten ze. Geld voor onderzoek is vaak een probleem en het topsectorenbeleid komt nog niet uit de verf. Technische innovatie in de verfindustrie: de stand van zaken. Pagina 15 Verder in dit nummer: 3 Ons beroep op verf & inkt: de restauratieschilder van oude klokken 7 Branchenieuws en voorwoord 9 Branchenieuws en colofon 17 Gespot 18 Blik op 19 Gastcolumn Willem Lageweg (MVO) 20 De mens achter: Jan van der Laan 25 Moeilijke tijden voor autoschadeherstel 28 Nanocoat: gevelbescherming met nano 31 Pensioenfusie een feit 34 Lijmen en kitten overleven de crisis 36 Kleurrijk verleden: Zwarte dagen 38 VVVF-nieuws Voorzitterswisseling Na drie jaar neemt Marlies van Wijhe tijdens de algemene ledenvergadering op 12 december afscheid als voorzitter van de VVVF. Gedurende haar voorzitterschap had de verf- en drukinktindustrie af te rekenen met een zware recessie. Opvolger Ben Berkel hoopt op betere tijden, maar ziet vooralsnog geen signalen dat we snel uit de zorgen zijn. Toch laten ze zich niet kisten. Een duo-interview. Pagina 22 verf&inkt

6 Vakkennis Gekwalificeerde verpakkingsdeskundigen Vakkundig advies over verpakkingsvraagstukken Ervaren team met vakkennis over logistiek, techniek, marketing en producten Snelle levering Vandaag besteld, morgen in huis Levering vanuit voorraad binnen 24 uur In combinatie met kleine orderaantallen brengt dit flexibiliteit Flexibele aantallen Verschillende en aangepaste ordergrootheden Blisterverpakkingen Euro pallets Omverpakken naar dozen Warehousing Magazijnruimte voor dedicated stock Opslag andere producten dan uw eigen Alle producten handig op één plek Mus Verpakkingen cans & closures Mus Verpakkingen BV Herfordstraat EX NL - Deventer T +31 (0) info@musverpakkingen.nl

7 branchenieuws voorwoord Geld naar nano-onderzoek Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) heeft 167 miljoen euro vrijgemaakt voor wetenschappelijk onderzoek. Het geld gaat naar zes onderzoeksteams van topwetenschappers aan diverse universiteiten. Het is voor het eerst sinds 1998 dat het rijk zo n groot bedrag investeert in wetenschappelijk onderzoek. De komende tien jaar gaan zes wetenschappelijke teams zich richten op onder meer kankeronderzoek, nanotechnologie, breinonderzoek en natuurkundig onderzoek. Ministern Bussemaker van OCW hoopt met de investering onderzoek te stimuleren dat tot de wereldtop behoort of de potentie ervoor heeft. Tarmacoat: sneldrogende vloerverf voor buiten Onderzoekers bij Rust-Oleum hebben een nieuwe watergebaseerde ééncomponent vloerverf ontwikkeld voor buitengebruik. De makers noemen de snelle droogtijd van slechts een half uur uniek. De verf is regenbestendig na slechts één uur. Dit biedt schilders en andere applicateurs veel flexibiliteit voor de keuze van aanbrengen. De verf kan worden gebruikt op asfalt, beton, straatstenen en sportvelden. De verf kan op licht vochtige ondergronden worden aangebracht. Naast deze eigenschappen voldoet de verf ook aan alle milieu- en veiligheidseisen van deze tijd: het bevat geen vluchtige organische oplosmiddelen en heeft een waterbasis. Rust-Oleum is gevestigd in Roosendaal. Het bedrijf maakt deel uit van het Amerikaanse, aan de beurs van New York genoteerde RPM International. In de VS is Rust-Oleum het bestverkopende merk roestwerende coating en de grootste producent van spuitbusverven. AkzoNobel: lak sportwagen McLaren Verf- en chemiebedrijf AkzoNobel gaat een nieuwe geavanceerde laktechnologie leveren aan McLaren Automotive. De lak is bedoeld voor de straatversie van de McLaren racewagens. De auto kost, afhankelijk van het model, tussen en pond. Voor Akzo heeft de deal vooral pr-waarde, en biedt wellicht toegang tot het onderzoekscentrum van het raceteam. Dat is het neusje van de zalm in de autoracerij. McLaren, in 1963 opgericht door voormalig Formule-1-coureur Bruce McLaren, diende aanvankelijk om hem van een racewagen te voorzien waarmee hij aan de F1 kon deelnemen. Zelf won McLaren vier F1-races. In de jaren 80 domineerde het team de sport, met fameuze wereldkampioenen als Ayrton Senna en Alain Prost. Dit jaar deed Lewis Hamilton in een McLaren lang aan de kop mee in de strijd om de wereldtitel. Een aantal jaren geleden besloot het Britse team zich in de bouw van sportwagens voor de openbare weg te begeven. Onderdeel daarvan was de productie van een ruim 300 miljoen pond kostend Technology Center, dat in 2004 door de Britse koningin werd geopend. Wereldwijd zijn er slechts 35 dealers die de rechten zullen krijgen om de exclusieve sportwagen te verkopen. In Nederland is de wagen niet te krijgen. McLaren bouwde in 2011 een kleine duizend van deze wagens en wil dat jaarlijks verhogen tot 4000 exemplaren in Laatste voorwoord Drie jaar geleden schreef ik in mijn eerste voorwoord in Verf&Inkt: Al heeft de verfindustrie nu te maken met een van de grootste crises uit haar bestaan, ze zal die overleven zoals ze door de eeuwen heen alle tegenslagen heeft overleefd. Tijd vliegt, maar staat soms ook stil, zo lijkt het. We hebben, als conjunctuurgevoelige branche, drie ongekend zware jaren achter de rug en ik durf nog geen voorspelling te doen over het moment waarop we uit het dal komen. Aanvankelijk was ik enthousiast over elementen uit het regeerakkoord, maar al snel bleken de positieve punten overschaduwd te worden door de negatieve. Met alle gevolgen van dien. Om het vliegwiel van een economie op gang te krijgen en te houden, moeten ondernemers en consumenten vertrouwen hebben in de toekomst. Als er vertrouwen is durven ondernemers te investeren en durven consumenten te kopen. Uit recente CBS-cijfers blijkt echter dat het slecht gesteld is met het vertrouwen van de consument. Hij zet zijn geld dus liever op de bank. Daarnaast rapporteerde het Economisch Bureau van ING vorige maand dat het niveau van investeringen in bedrijfsmiddelen twintig procent lager ligt dan voor aanvang van de crisis in ING verwacht dat de investeringen volgend jaar zullen stabiliseren en pas in de aanloop naar 2014 langzaam terrein zullen winnen. Hier geldt hetzelfde: grote multinationals hebben stevige kasposities, maar wenden die slechts mondjesmaat aan voor investeringen. Vertrouwen kan alleen groeien als de politiek een vaste koers vaart, als bedrijven en burgers houvast hebben om binnen dat kader goede beslissingen te nemen. Ik zou mijn laatste voorwoord dus in mineur kunnen eindigen, maar dat doe ik niet. Ik herhaal gewoon wat ik drie jaar geleden op deze plaats ook schreef: De crisis waarin wij met elkaar zijn terechtgekomen biedt ook kansen. We moeten weer even kritisch naar onszelf kijken, naar onze productieprocessen en naar onze producten. Misschien kan het anders, beter. Die gedachten, en de uitwerking ervan, noemen we tegenwoordig innovatie. En die innovatie zal ons, in nauwe samenhang met vergroening van onze producten, uit het dal helpen. Die woorden zijn drie jaar later nog net zo waar. Lees deze Verf&Inkt, waarin we ten overvloede de betekenis van innovatie belichten, net als de ups en downs die we daarbij tegenkomen. Rest mij iedereen te danken voor de afgelopen drie jaar. Ik heb het voorzitterschap inspirerend gevonden en ik heb de functie met plezier uitgeoefend. Ik wens mijn opvolger Ben Berkel net zo veel plezier en voldoening. Ik zie er naar uit velen van u op 12 december tijdens onze algemene ledenvergadering in Soestduinen te mogen begroeten. Marlies van Wijhe, voorzitter VVVF verf&inkt

8 WORLÉEKYD, WORLÉESOL EN SLAGREGENS Er worden forse regenbuien verwacht. Toch heeft Alexander H. zojuist het hek in de verf gezet. Links met een water gebaseerd en rechts met een oplosmiddel houdend systeem. Nu zal moeten blijken dat laksystemen op basis van WorléeSol E én WorléeKyd over een zeer snelle watervastheid beschikken; dus hopen we dat de weersvoorspelling uitkomt anders valt dit experiment in het water! Bij de keuze van bindmiddelen gelieve u contact op te nemen met: worlee@worlee.nl Alexander H., laborant applicatie laboratorium Worlée-Chemie GmbH E. H. Worlée & Co. B. V. Meenthof 17 A NL-1241 CP Kortenhoef Tel Fax worlee@worlee.nl

9 colofon Branchenieuws Shades of grey uit een spuitbus Verf&Inkt is een uitgave van de Vereniging van Verf- en Drukinktfabrikanten VVVF. De VVVF behartigt de belangen van de Nederlandse verf- en drukinktindustrie. Het blad wordt verspreid onder leden van de branche-organisatie en externe relaties. Verf&Inkt verschijnt zes keer per jaar. Verf&Inkt wil een opinieblad zijn. Dat betekent dat van VVVF-standpunten afwijkende meningen niet uit het blad geweerd worden. Redactie Peter Boorsma, Jos de Gruiter (hoofdredactie), Adriaan van Hooijdonk, Marloes Hooimeijer, Annet Huyser (eindredactie), Hans Klip en Anton Stig Redactieadres Loire AK Den Haag Postbus AE Leidschendam Vormgeving GrafischeZaken, Den Haag Druk Deltahage, Den Haag Advertentie-acquistitie Mooijman Marketing & Sales, Julius Röntgenstraat KS Den Haag Telefoon VVVF Alle rechten voorbehouden. Behoudens de door de Auteurswet 1912 gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd (waaronder begrepen het opslaan in een geautomatiseerd gegevensbestand) of openbaar gemaakt, op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de VVVF.De bij toepassing van art. 16B en 17 Auteurswet 1912 wettelijk verschuldigde vergoedingen wegens fotokopiëren, dienen te worden voldaan aan de Stichting Reprorecht, Postbus 882, 1180 AW te Amstelveen.Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, aanvaarden de auteur(s), redacteur(en) en uitgever geen aansprakelijkheid voor eventuele fouten of onvolkomenheden. Valspar Automotive introduceert een nieuwe oplossing voor kleine reparaties: grijstinten in spuitbussen. De spuitbussen zijn geschikt voor kleine reparaties zoals doorgeschuurde randjes. Voor kleinere oppervlakken is het niet efficiënt om de minimale hoeveelheid (100 ml) grijstint HS Surfacer aan te maken. Door de assortimentsuitbreiding met de 1K primer in spuitbus heeft de spuiter altijd de juiste hoeveelheid primer bij de hand die hij nodig heeft voor grote en kleine reparaties. De Grey Shade 1K primer is te gebruiken onder de WaterBase Serie 900+ en voor klanten buiten de EU ook onder de BeroBase Serie 500 en de BeroMix Serie De 1K primer is verkrijgbaar in drie tinten, namelijk wit, lichtgrijs en middengrijs. Valspar biedt hoogwaardige mengkleursystemen, variërend van VOC-compliant watergedragen en high solidsystemen tot de conventionele Basecoat- en 2K Acrylaat systemen. De kwaliteit van Valspar autoreparatielakken is geoptimaliseerd. Het gebruik van grijstinten kan helpen om de productiviteit te verhogen: wanneer een grijstint wordt gebruikt als primer kan de basecoat direct daarna worden aangebracht. Valspar BV, voorheen De Beer Lakfabrieken BV, is opgericht in 1910 en produceert sinds 1951 autoreparatielakken. In 1980 werd de huidige productielocatie in Lelystad geopend. Vanuit Lelystad levert Valspar aan meer dan 100 landen wereldwijd. Sinds 2004 maakt het bedrijf deel uit van de Valspar Corporation USA. Met meer dan medewerkers verdeeld over 80 locaties wereldwijd, is Valspar in de unieke positie om te kunnen voldoen aan de vraag naar een uitgebreid assortiment van lakken en coatings voor uiteenlopende toepassingen. Verfmarkt veert op De wereldwijde verfmarkt heeft klappen opgelopen door de economische crisis. Maar op dit moment is weer een stijging aan de gang. Dat meldt het Duitse marktonderzoeksinstituut Ceresana. Azië en speciale coatings trekken de kar. Op dit moment wordt een derde van de wereldverfproducten in Azië en het Verre Oosten afgezet. De komende acht jaar zal deze regio zeker nog leidend blijven, stellen de Duitse onderzoekers. De wereldwijde behoefte aan verfproducten zal uiteindelijk in 2019 uitkomen op 48 miljoen ton. De vraagstijging nemen de onderzoekers vooral waar in nieuwe toepassingsgebieden van coatings in de industrie. Uit het onderzoek blijkt verder dat nu al de helft van alle coatings watergedragen zijn. Ook dit aandeel zal in de komende jaren zeker vergroten, denken de onderzoekers, mede omdat nieuwe spuit- en drogingstechnieken watergedragen producten ook geschikt maken voor de transportsector en de automotive sector. Verbeterde Sigma S2U Gloss voor alle seizoenen Sigma Coatings uit Uithoorn heeft onlangs een nieuwe, sterk verbeterde Sigma S2U Gloss voor vier seizoenenonderhoud op de markt gebracht. Zo droogt de hoogglans lakverf bijvoorbeeld nog sneller bij lage temperaturen. Ook de verwerkbaarheid is aanzienlijk verbeterd door een mooiere vloei en langere open tijd. De eigenschappen van Sigma s S2U Gloss, zoals kleur- en glansbehoud, zijn behouden. De snellere (door)droging heeft vooral bij lagere temperaturen in herfst en winter ook voordelen voor de bewoners. Draaiende delen als ramen en deuren kunnen immers weer snel gesloten worden. Sinds de introductie van een nieuwe generatie houtverven, die conform de Europese Richtlijn VOC2010 minder oplosmiddel per liter bevatten (maximaal 300 gr/l in plaats van 400 gr/l), heeft de schilder aan een steviger lak moeten wennen. De professionele schilder schildert op gevoel. Met de nieuwe generatie 2010 verven brengt de schilder snel een te grote laagdikte aan. Echter, te veel verf opbrengen kent een aantal grote nadelen zoals een lager rendement, de (door)droging duurt langer - vooral bij lagere buitentemperaturen - en er kunnen bij warm weer blaasjes ontstaan op grofporige houtsoorten als Meranti. Dat probleem heeft Sigma nu dus aangepakt, en, zo schrijft het bedrijf, met behoud van de beste duurzaamheid (kleur- en glansbehoud) in de markt. Sigma Coatings is een merk van PPG Industries. Het bedrijf heeft zijn hoofdkantoor in Pittsburgh en opereert in meer dan 60 landen. 4 verf&inkt

10 Optimaal voeden van mengers en processen TITANIUM DIOXIDE EFFECT PIGMENTEN ORGANISCHE PIGMENTEN IJZEROXIDES Automatisch efficiënt Reitsma & Koree BV importeert hoogwaardige pigmenten voor een aantrekkelijke prijs uit China naar Europa. Wij vertegenwoordigen toonaangevende Chinese producenten van titanium dioxide, ijzeroxides, organische pigmenten en effect pigmenten. Ga naar voor een uitgebreid overzicht van ons product assortiment. Reitsma & Koree BV P.O.B AR Amsterdam Nederland +31(0) (0) koree.com koree.com Voedingssystemen voor mengers : AZO betrouwbaar nauwkeurig economisch Bedrijfszekere en economische oplossingen voor de automatisering van uw grondstoffen en processen. AZO N.V. Katwilgweg 15 B-2050 Antwerpen Tel. : Fax : Uw partner voor kunststof verpakkingen voor: Pigmentpasta Watergedragen autoreparatielak Verf Drukinkt Zowel standaard potten als speciaalverpakkingen. nagenoeg restloos leegbare speciaalverpakkingen. Kom voor informatie en voorbeelden van 7 t/m 9 oktober Voor meer naar informatie naar onze en stand voorbeelden 8408 op kijk de op Eurofinish 09 in Gent of kijk op Deltastraat 14, Tel RC Zierikzee info@bema.nl

11 Branchenieuws SchildersVakprijs Marechausseemuseum Een project dat dicht bij de perfectie komt die de schilder altijd voor ogen staat. De jury van de Nationale SchildersVakprijs was nog nooit zo zeker van haar zaak bij het toekennen (op 22 november jongstleden) van zowel de categorieprijs (onderhoudsschilderwerk) als de overall-juryprijs aan Schildersbedrijf Hoogstraten Haarzuilens in Vleuten. Het bedrijf schilderde het voormalig weeshuis in Buren, waarin sinds 1972 het Nationaal Marechausseemuseum is gevestigd. Prijswinnaar Paul Hoogstraten Het publiek kende via de publieksprijs toe aan Schildersbedrijf Joh. Van Doorn De Bilt voor het werk aan het zogenoemde Paushuize in Utrecht. De prijs in de categorie decoratieschilderwerk ging naar F.R.E.D. Fred Restyling en Decor in Uden. In de categorie nieuwbouwschilderwerk ging de prijs naar Kuurman Groep in Hoogezand. De Nationale SchildersVakprijs is een initiatief van Eisma Bouwmedia, uitgever van Eisma s Schildersblad, SchildersVakkrant en De prijs werd voor de zesde keer georganiseerd en heeft to doel de kwaliteit van schilderwerk in Nederland te bevorderen door bijzonder schilderwerk te belonen. Er waren negen genomineerden, verdeeld over drie categorieën. Op de foto prijswinnaar Paul Hoogstraten. Schildersziekte OPS wordt zeldzaam De schildersziekte OPS komt in Nederland steeds minder vaak voor sinds het gebruik van oplosmiddelen in verf eind jaren negentig bij wet aan banden is gelegd. Dat zegt directeur Marian Schaapman van het Bureau Beroepsziekten. In 1999 werden nog honderd diagnoses van OPS bij het door de overheid ingestelde Nederlands Centrum Beroepsziekten gemeld. In 2002 was dat aantal al gehalveerd en vorig jaar kwamen er nog slechts veertien diagnoses binnen. Schilders, autospuiters en drukkers werken nu veelal met watergedragen verf. Onlangs maakte het aan vakcentrale FNV gelieerde Bureau Beroepsziekten bekend dat de claim van een operator van lamellenfabrikant Hunter Douglas is gehonoreerd. De man ontving een schadevergoeding van bijna euro. Volgens de man was hij op 34-jarige leeftijd arbeidsongeschikt geraakt als gevolg van OPS. Het is de hoogste schadevergoeding die ooit aan een werknemer met OPS is uitgekeerd. De arbeidsongeschikt verklaarde werknemer viel al Veluvine kleurt wegen Benelux Veluvine is specialist in de ontwikkeling en productie van wegmarkeringsproducten. Maar sinds kort kleurt het bedrijf uit Breda óók op andere wijze de wegen. Twee nieuwe vrachtwagentrailers zijn herkenbaar aan de opvallende oranje zebra van Veluvine. Die staat sinds jaar en dag symbool voor de topkwaliteit van Veluvine-producten: slijtvast, stroef, helder, uitstekend reflecterend en in alle denkbare kleuren. Of zoals het bedrijf zelf zegt: standing out in the crowd. Veluvine zocht voor de levering en signing van de trailers samenwerking met huistransporteur De Graaf Logistics en Zeilmakerij Horssen. De twee nieuwe vrachtwagens kunt u inmiddels tegenkomen op het asfalt, onderweg met nieuwe leveringen naar Veluvineklanten in de Benelux. in 1998 uit, nadat hij jaren verfrollen in de verfmachines had opgebouwd en schoongemaakt. Pas deze zomer kreeg hij te horen dat hij een schadevergoeding kreeg. De operator was twaalf jaar geleden een procedure begonnen. Schaapman: De verzekeraar van Hunter Douglas is tot en met de Hoge Raad gegaan om maar geen vergoeding te hoeven betalen. Toen dat niet lukte, is er nog 2,5 jaar geprocedeerd over de hoogte van de vergoeding. Volgens Schaapman wordt momenteel in de scheepsbouw en in de lijm- en kitindustrie nog gewerkt met oplosmiddelgedragen materialen. De werknemers worden daarbij onvoldoende beschermd, meent zij. OPS, of organisch psychosyndroom, wordt veroorzaakt door een langdurige blootstelling aan oplosmiddelen in bijvoorbeeld verf. Symptomen zijn extreem geheugenverlies, concentratiestoornissen, oververmoeidheid, verhoogde prikkelbaarheid en agressie, hoofdpijn, reukverlies en oriëntatieproblemen. VVVF heeft duurzame voorzitter Directeur Marlies van Wijhe van Van Wijhe Verf is op de 47e plaats geëindigd in de verkiezing Duurzame 50 Vastgoed NL. Zij is de enige uit de verfwereld die in deze lijst met de duurzaamste professionals uit de vastgoedsecor voorkomt. Ceo Coen van Oostrom van OVG Projectontwikkeling kwam als winnaar uit de bus. De Duurzame 50 Vastgoed NL is een initiatief van DGBC (een onafhankelijke non-profit organisatie die streeft naar blijvende verduurzaming van de bebouwde omgeving in Nederland) en de site Duurzaam Gebouwd. De uitreiking vond plaats tijdens het slotfeest van de Dutch Green Building Week De jury, onder leiding van Ed Nijpels, was verheugd over het groot aantal inzendingen en vooral de diversiteit van de inzendingen. De jury koos vanuit de inzendingen 37 mannen en dertien vrouwen in de top 50. In verhouding tot het aantal werkzame vrouwen in de vastgoed en bouw is dit een bovengemiddeld aantal vrouwen. Goed vertegenwoordigd zijn de architecten, onderwijsinstellingen, onderwijs, overheid en adviseurs. Doelgroepen die volgens de jury nog ondervertegenwoordigd zijn de aannemers, de vastgoedeigenaren zoals beleggers, en onderaannemers zoals installateurs. verf&inkt

12 verf & innovatie Wageningse onderzoekers over hogere algenbra: Algen en verf: nog lange weg te gaan Vier jaar lang deden zij onderzoek naar verf uit algen, de Wageningse wetenschappers Blaauw en Mooibroek. Het is ze met partners Essent, AkzoNobel en Ingrepo gelukt om op kleine schaal grondstof voor verf te maken uit algen. Maar er is ook genoeg nog niet gelukt. Blaauw: Het onderzoek staat nog steeds in de kinderschoenen. Tekst: Marloes Hooimeijer Foto s: Pet van de Luijtgaarden 12

13 verf & innovatie Het houdt een keer op, zegt wetenschapper dr. Rolf Blaauw. En het is hier het gebruik van de eindige reserves fossiele brandstoffen. Op is op, dus zetten wetenschap, overheid en industrie alle zeilen bij om te komen tot een biobased economy, waarin groene grondstoffen de motor zijn. Voor de verfindustrie betekent dit in de toekomst misschien wel dat algen de vetzuren voor hun coatings gaan leveren. Blaauw en zijn collega dr. Hans Mooibroek, beiden verbonden aan Wageningen UR Food & Biobased Research, onderzochten de mogelijkheden in het project AlgiCoat. Met een Energie Onderzoek Subsidie van het Agentschap NL, onderdeel van het ministerie van Economische Zaken, gingen de Wageningse wetenschappers vier jaar geleden aan de slag. Maar niet in hun eentje. Mooibroek: Het Agentschap, toen nog SenterNovem, heeft ons gematcht met AkzoNobel. Later zijn daar Essent en algenproducent Ingrepo bijgekomen. Essent en AkzoNobel bezitten samen de warmtekrachtcentrale Delesto in Delfzijl. Het project kon mogelijk een oplossing bieden voor hun CO2-uitstoot. Proefbassins Dat zit zo: om algen te laten groeien is CO2 nodig. Dus legden de onderzoekpartners twee proefbassins - open vijvers - met algen aan bij de warmtekrachtcentrale, waaraan ze rookgas (met daarin CO2) uit hun centrale doseerden. De gedachte achter het project was drieledig: door nuttig gebruik van de CO2 kunnen algen groeien, algen vormen een alternatieve bron voor vetzuren voor alkydverven - zodat gebruik van olie uit voedingselementen zoals soja en lijnzaad niet nodig is - en de algrestanten kunnen als biomassa voor andere toepassingen dienen. Mooibroek: Sommige algen kunnen in 24 uur tijd hun gewicht verdubbelen en leveren per hectare meer biomassa dan bieten en aardappelen. De snelle groei van algen zou bovendien, zo was het idee, kunnen zorgen voor een grote hoeveelheid vetzuren. Maar dat moesten dan wel de juiste vetzuren zijn. Blaauw: De olie uit alg moet drogend zijn, zoals olieverf in aanraking met lucht een film wordt. In de literatuur staan wel honderdduizend microalgen beschreven, maar er bestaan waarschijnlijk wel een miljoen verschillende soorten. Wij hebben gekeken welke alg voor dit project het meest geschikt leek. Dit was de Chlorella-alg. Voordat de Chlorella de vijvers in Delfzijl in ging, zochten collega s van de afdeling BioProcessEngineering uit welke voedingsstoffen deze alg nodig had om te groeien en ontwikkelden hiervoor een genetisch algoritme. Mooibroek: Ze deden een test om het medium - de kunstmest voor de alg - te optimaliseren. Hoe groener het medium met de alg uit de test kwam, hoe beter. En om na enting de kwaliteit van de algen op verschillende momenten te kunnen testen, ontwikkelden Mooibroek en de zijnen een DNA-test die ze verder willen ontwikkelen tot een zwangerschapspredictor voor algen. Daarmee kunnen we snel nagaan hoeveel van de gewenste alg met de gewenste vetzuren zich in de vijver bevindt. Complicaties Daarmee komen de onderzoekers gelijk bij een belangrijke complicatie van het project, waarmee vooraf geen rekening was gehouden. Blaauw: Algen maken niet constant het gewenste vetzuur aan. Zo bleek dat de algen van Ingrepro vrijwel het hele jaar een olie maken die weliswaar erg goed droogt, maar te rijk is 4 verf&inkt

14 verf & innovatie Mooibroek: Ons hoor je niet verkondigen: Eureka, we hebben dé manier gevonden, voortaan gaan we verf uit alg maken! Blaauw: De inkoop is duur, de kunstmest is duur, het drogen is duur: de algen groeien in een heel verdund, waterig medium aan linoleenzuur. Slechts enkele weken per jaar had de olie de juiste samenstelling. Verder lees je in de media vaak hoe geweldig het is dat algen voor de helft uit vetzuren kunnen bestaan en dat ze zich heel snel kunnen vermenigvuldigen. Allemaal waar, alleen is het niet en-en maar of-of. Juist als algcellen zich niet meer kunnen delen, door stikstoflimitatie, zijn ze rijk aan vetzuren. Net als bij varkens eigenlijk, als ze hun energie niet kwijt kunnen, worden ze vet. Het viel ook tegen dat de geselecteerde Chlorella-alg moeilijk op grote schaal te kweken bleek in de open vijvers van Delfzijl. Mooibroek: Het nadeel van zo n open systeem is dat er beestjes in vallen die de algen of hun nutriënten opeten. Het water in de vijver moet voor Chlorella ph-neutraal zijn, terwijl de alg die Ingrepo normaliter kweekt kan overleven bij een hoge ph. Bij zo n hoge ph heb je niet het probleem dat er ook allemaal andere organismen meegroeien in de vijver. Bij Chlorella was dit wel het geval, waardoor zowel de kwantiteit als de kwaliteit achteruitging. Een aantal keren werden de algen bruin en braken ze af. Uiteindelijk bleek de Ingrepro-alg toch de beste kandidaat te zijn. Voor een producent als AkzoNobel is het uiteraard van belang te kunnen rekenen op voldoende vetzuren van goede kwaliteit tegen een concurrerende prijs. Helaas is ook die prijs nog lang niet vergelijkbaar met die van alternatieve grondstoffen, zoals soja- en lijnzaadolie. Blaauw: Voor een kilo vetzuren uit alg betaal je zo twintig euro. Ter vergelijking: sojaolie kost 1 tot 1,50 euro per kilo. De inkoop van alg is duur, de kunstmest is duur, het drogen is duur: de algen groeien in een heel verdund, waterig medium. Er gaat meer energie in dan dat het energie uit biomassa oplevert. Bovendien gaat de extra CO2 die je erin stopt er net zo hard weer uit. Mooibroek: Alsof je een fles 7Up opendraait. Groene verf Het project AlgiCoat stopt aan het einde van dit jaar. In een rapport aan het Agentschap NL publiceren de partners hun bevindingen. Het was een onderzoekstraject met tegenvallers, maar Blaauw en Mooibroek benadrukken dat er ook genoeg highlights te noemen zijn. Blaauw wijst naar de twee glazen flesjes op tafel. In het ene flesje zit een donkergroene substantie, de AkzoNobel: Nog te veel showstoppers Zoals uit het hoofdartikel goed blijkt, is het rendabel maken van verf uit alg nog toekomstmuziek. De algenproductie ging met veel problemen gepaard, waardoor ook de CO2-vermindering van de Delestocentrale in Delfzijl tegenviel. Hans Feenstra, energiecoördinator bij AkzoNobel: Het zijn deze showstoppers die maken dat ik het niet zie gebeuren dat AkzoNobel binnen nu en tien jaar op grotere schaal algen gaat produceren. Er moet eerst meer duidelijkheid komen over hoe we dit economisch rendabel kunnen maken. AkzoNobel wil graag een bijdrage leveren aan de biobased economy en de algenproductie leek hiervoor volgens Feenstra een mooie route. Maar die route is nog te lastig om snel de vruchten van te kunnen plukken. Toch was het onderzoek buitengewoon nuttig: we hadden nog helemaal geen ervaring met algen. Ik heb er veel plezier aan beleefd om te leren hoe de wereld van algen in elkaar steekt. ruwe algenolie, en in de andere een lichtgele substantie met een vleugje groen, de gezuiverde vetzuren. Van deze olie kun je verf maken. Mooibroek: Alleen witte verf is hiervan nog lastig te maken, doordat die algen zo ontzettend donkergroen zijn. Dan moet je het eerst ontkleuren. De onderzoekers zijn tevreden met de schat aan ervaring die zij tijdens het project hebben opgedaan en met de bruikbare instrumenten die zijn ontwikkeld, zoals de DNA-test voor algen en het genetisch algoritme om de kunstmest te optimaliseren. Mooibroek: Ons hoor je niet verkondigen: Eureka, we hebben dé manier gevonden, voortaan gaan we verf uit alg maken! Voor verf hebben algen nog een lange weg te gaan. Maar het is in ieder geval wel technisch haalbaar óm verf uit alg te maken. De economie is de belangrijkste belemmerende factor. Cosmeticafabrikanten en farmacie willen wel flink betalen voor alg, maar als grondstof voor verf zijn algen nog veel te duur. Er moet naast goedkopere teelttechnieken een economisch systeem van bioraffinage op gang komen waarin alle elementen van de alg benut worden. AlgaePARC Het project is weliswaar ten einde, het algenonderzoek in Wageningen gaat door. Blaauw: Om het gebruik van algen rendabel te maken heeft de universiteit hier in de buurt de onderzoeksfaciliteit AlgaePARC ingericht met gesloten systemen voor algengroei. Daar vinden experimenten plaats met verschillende algen onder verschillende condities. Als de verfindustrie dat wenst, kunnen in deze gesloten systemen ook experimenten worden gedaan naar alg voor verf. Het onderzoek naar verf uit alg staat nog steeds in de kinderschoenen. Voor nadere informatie: 14

15 verf & innovatie Onderzoekers Geurink (AkzoNobel) en Verbree (Nelf) over toekomst R&D: Innovatie in de verfindustrie geen revolutie maar evolutie Spectaculaire vindingen zijn niet te verwachten, maar innovatie is van wezensbelang voor de Nederlandse verfindustrie. Dat althans is de overtuiging van verfonderzoekers Pieter Geurink (AkzoNobel) en Ad Verbree (Nelf). Het is meer evolutie dan revolutie. Duurzame verven en functionele coating zijn de toekomt, weten ze. Geld voor onderzoek is vaak een probleem en het topsectorenbeleid komt nog niet uit de verf. Technische innovatie in de verfindustrie: de stand van zaken. Tekst: Jos de Gruiter Foto s: Pet van de Luijtgaarden Technische innovatie kan een belangrijke rol spelen bij het dichterbij brengen van duurzame ontwikkeling. De VVVF heeft onder andere de ambitie om in 2030 vijftig procent van het verfassortiment op de Nederlandse markt te produceren met hernieuwbare grondstoffen, waarbij de samenstelling een gelijkwaardige prestatie zal leveren als de op petrochemie gebaseerde tegenhangers. Ook nanotechnologie belooft een weelde aan mogelijkheden en kansen om verfproducten te ontwikkelen en toe te passen. De verf- en drukinktsector blijft investeren in kennis en innovatie. Aldus de wervende tekst op de kaart waarmee de VVVF leden en stakeholders uitnodigde voor de algemene ledenvergadering van 12 december. Dat roept de vraag op hoe het op dit ogenblik, midden in economische moeilijke tijden, is gesteld met het speur- en ontwikkelingswerk in de sector. Waar is de verfindustrie mee bezig, waar komt het geld vandaan, zijn er belemmeringen en welke vernieuwingen staan ons te wachten? Voorste groep De Nederlandse verfindustrie is van oudsher een sterke branche als het gaat om nieuwe ontwikkelingen, opent Pieter Geurink. Hij is niet alleen manager van de service unit van AkzoNobel en uit hoofde van die functie verantwoordelijk voor het goed functioneren van de laboratoria bij de multinational, maar ook voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Verftechnici (NVVT), de organisatie van onderzoekers en ontwikkelaars in de verfindustrie. Hij is ervan 4 verf&inkt

16 verf & innovatie overtuigd dat de Nederlandse verfindustrie zich in de voorste groep op innovatiegebied bevindt. We zijn in een vroeg stadium begonnen met high solid verven, UV-coatings en coatings met speciale toepassingen. Bovendien zijn we permanent bezig met onderzoek naar de mogelijkheden om producten te maken die steeds minder oplosmiddelen en andere schadelijke elementen bevatten en als het even kan ook nog met een betere performance. De aanwezigheid van twee multinationale ondernemingen op verfgebied in Nederland speelt daarbij een belangrijke rol, denkt hij. Dat is best bijzonder voor een relatief zo klein land. Daarnaast zijn er altijd goede contacten geweest met kenniscentra als TNO en universiteiten. Belemmeringen noemt hij ook: De opleiding is er daarvan een. We missen bijvoorbeeld een faculteit coatingstechnologie. Dat is lastig. Voor de ontwikkeling van verf is mutidisciplinair onderzoek nodig: van synthese- en polymeerchemie tot specialistisch onderzoek naar grensvlakken en physisch-, analytisch, colloid tot catalysegebieden. Technologen worden gevormd in cursussen die door de bedrijven worden gegeven. Bovendien is geld vaak een probleem. Er is vrijwel altijd een tekort aan middelen. Elk stimuleringsfonds heeft direct te kampen met het probleem dat er meer ideeën zijn dan er aangepakt kunnen worden. Als dan, zoals nu, bedrijven gedwongen zijn te korten op R&D-uitgaven, wordt het lastig. Ik ben blij met initiatieven als het huidige IOP Self Healing Materials en als DPI (Dutch Polymer Institute red.), waarin overheid, universiteiten en bedrijven gezamenlijk onderzoek financieren, maar ik vraag me af hoe het zal gaan onder de vlag van het topsectorenbeleid. Alle heil wordt nu verwacht van TKI s en topinstituten, waarbij universiteiten en bedrijven overeenkomsten moeten sluiten voor het uitvoeren van onderzoek. Voorlopig stel ik vast dat beide partijen er nog moeite mee hebben: universiteiten omdat ze hun basisgeldstroom kwijtraken en bedrijven omdat ze geld beschikbaar moeten stellen dat er soms niet is. Maar bovenal is het allemaal nog vaag. Er wordt veel tijd gespendeerd aan discussies, waardoor grote bedrijven terughoudend zijn. Die staan op het standpunt we melden ons wel als de damp is opgetrokken. Dat heeft tot gevolg dat lopende researchprojecten even op een laag pitje worden gezet. Bovendien loop je op tegen de steeds terugkerende discussie of onderzoek altijd direct gerelateerd moet zijn aan de wensen van bedrijven. Ik ben het eens met de stelling dat je nooit innovaties krijgt als de wetenschap precies doet wat de markt vraagt. De pc is een betere typemachine dan het oorspronkelijke ontwerp, maar de ontwikkeling komt uit een totaal andere hoek. De verfwereld is met van alles bezig, maar innovaties kunnen vanuit een heel andere hoek komen. Neem zonnecellen: die zitten nu nog vast op grote platen, maar dat kunnen al flexibele folie-achtige vellen worden. En straks kunnen we misschien zonnepanelen maken via verftoepassingen. Dat zal minder rendabel zijn, maar je Geurink: De verfwereld is met van alles bezig, maar innovaties kunnen vanuit een heel andere hoek komen. kunt er relatief eenvoudig grote oppervlakken mee bestrijken. Kortom: je moet niet alles laten aansturen door het bedrijfsleven. Er lopen op universiteiten veel slimme jongens rond, die leuke dingen kunnen bedenken waar jij nooit op gekomen was. Plons-chemie Een bedrijf als het onze zal nooit dingen opzetten waarvan onduidelijk is of ze kans van slagen hebben. De marges zijn te klein om ons in avonturen te storten. In één zin beschrijft Ad Verbree de grenzen van R&D-werk voor het kleine bedrijf. Bij verffabrikant Nelf/Koopmans in Marrum (80 medewerkers) houdt hij zich bezig met onderzoek- en ontwikkelingswerk. Net als Geurink is hij bestuurslid van de NVVT. R&D is voor ons belangrijk om bij te blijven, licht hij toe, maar we kunnen ons geen missers veroorloven. Verbree (62) is als self made onderzoeker een man van de praktijk. Begon als jongeman onderaan de ladder in de verfindustrie, volgde avondstudies en klom langzaamaan naar zijn huidige positie. Hij is daardoor van alle markten thuis en hanteert een aanstekelijke down to earth benadering. Verf maken is eigenlijk een soort plons-chemie, is zijn stelling. Wij mengen grondstoffen en kijken wat er gebeurt. Trial and error. Het blijft een empirisch gebeuren. De beste test blijft de praktijk. Je kunt veel doen in een laboratorium, maar uiteindelijk moet je een ontwikkeld product op hout of staal aanbrengen en blootstellen aan de elementen. Dan zie je op termijn of je het goed gedaan hebt. Structurele contacten met de onderzoekwereld heeft het bedrijf niet. Onze ontwikkelingen staan heel dicht op onze klant. Die korte lijnen geven ons een enorme slagvaardigheid, is zijn even simpele als realistische verklaring. Tailor made productontwikkeling is aan de orde van de dag. Zijn contacten verlopen hooguit via het informele netwerk. Over de aard van het huidige ontwikkelingswerk zijn de onderzoekers weer eensgezind. Verbree: Zoeken naar vervangers voor grondstoffen die ter discussie staan vormt een belangrijk element van het werk. Zo is te voorspellen dat het gebruik van kobalt in verven zijn langste tijd heeft gehad. Ik zoek al vijftien jaar naar systemen voor de scheepvaart die stupid proof zijn wat betreft overschilderbaarheid. Hij noemt het de kern van zijn rol als researcher: iets op de plank hebben staan als de markt of de wetgever vragen om aanpassing van het product. Je moet dus vooruitdenken, weten in welke richting klanten en wetgevers willen. De wetgever is daarbij vaak leidend voor innovatie, vindt hij. Geurink denkt daar een slag anders over: Innovatie wordt gestimuleerd door de driehoek wetgever, afnemer, fabrikant, is zijn ervaring. De wetgever loopt niet per definitie voorop, maar haakt in op trends. Het gebruik van oplosmiddelhoudende lakken binnenshuis is verboden, maar de wetgever kwam pas met dat verbod op het moment dat zulke lakken technisch te realiseren waren. En wij maken ook wel mee dat afnemers met wensen komen die wij proberen te vervul- Nederlandse verfbranche van oudsher sterk als het gaat om innovatie len. Een vierde bron is de universitaire wereld. Op het grensvlak van wetenschap en industrie worden ook mogelijkheden besproken en in onderzoek genomen. Functionele verven Revolutionaire ontwikkelingen zijn de komende jaren niet te verwachten, denkt Geurink. Vrijwel alle ontwikkelingen van dit moment hebben te maken met onderwerpen als duurzaamheid, hergebruik, toepassing van biogrondstoffen en coatings met extra functionaliteit. Zelfherstellende verven bijvoorbeeld. Of coatings die iets doen met warmtewering of juist -behoud. Ik kan een hele waslijst aan mogelijkheden laten zien. Die ontwikkeling is in gang gezet en zal gestaag verder gaan. We kunnen nu autolakken maken die kleine krasjes repareren, over een paar jaar repareren ze diepere krassen. Antibacteriële verven bestaan al, maar het potentieel wordt nog niet tot volle benut. Je kunt ook denken aan coatings die juist de rol van bacteriën overnemen of die vieze luchtjes neutraliseren of vuil afbreken. De mogelijkheden zijn legio. Echt revolutionaire vindingen verwacht ik niet. Het is meer evolutie dan revolutie. De hoeveelheid oplosmiddelen zal steeds verder worden teruggedrongen, chromaten zullen verdwijnen uit lakken voor speciale toepassingen zoals bv vliegtuiglakken en we zullen lakken leveren die van kleur kunnen veranderen. Maar echt sensationeel is dat niet. Dat zou het 16

17 Verbree: Onderzoekers zoals ik, die alle stappen van het proces hebben meegemaakt, zijn er niet meer. wel zijn als we een alternatief vinden voor titaandioxide. Nanotechnologie, een techniek waaraan grote kansen worden toegedicht, speelt een rol bij veel mogelijke toepassingen, maar Geurink verbaast zich over de ophef rond de toepassingsmogelijkheden en veiligheid bij de productie en de applicatie. Verf bevat van oudsher componenten op nanoschaal, die verf bijzondere eigenschappen geven, zoals specifieke kleuren of eigenschappen zoals krasvastheid. Ik zie wel degelijk nieuwe mogelijkheden, bijvoorbeeld in de vorm van geleidende coatings, maar echt baanbrekend vind ik het allemaal niet. En wat de veiligheid betreft: in het kader van Reach moet van elke stof de veiligheid worden aangetoond. Dat geldt ook voor stoffen op nanoschaal. Bovendien toont elk onderzoek aan dat nanodeeltjes altijd clusteren, opgesloten zitten in het bindmiddel en dus niet vrij kunnen komen. Verbree ziet toekomst voor verdere overschakeling naar biologische grondstoffen, maar ziet ook de beperkingen. We moeten voorkomen dat we kwalitatief een veer laten. Veel stoffen die nu ter discussie staan of schaars worden hebben wel altijd hun nut bewezen. En onze applicateurs vormen niet de meest vooruitstrevende beroepsgroep. De overgang van olie- naar alkydverven stuitte aanvankelijk op veel weerstand en zo zien we steeds dat vernieuwingen tijd nodig hebben om te worden geaccepteerd door de schilder. En soms is de weerstand terecht. Methyleenchloride was een actieve component in afbijtmiddel, maar de stof bleek kankerverwekkend. Het alternatief is twee keer zo duur en de werking is minder. Het gevolg is een vermindering van onze afzet. Aan de andere kant functioneren bijvoorbeeld watergedragen polyurethaanlakken weer voortreffelijk. Toekomst R&D Geurink herkent de terughoudendheid van de afnemer. We kunnen mooie dingen ontwikkelen, maar die moeten dan ook commercieel aantrekkelijk zijn. Als een fabrikant grondstoffen inkoopt gaat hij ervan uit dat de prijs verhoudingsgewijs omlaag gaat naarmate hij een groter volume koopt. Maar sommige biogrondstoffen worden juist duurder als je er meer van koopt. Helaas ziet de consument verf nog altijd als een commodity. Hij wil er niet te veel voor uitrekken. We werken dat overigens zelf een beetje in de hand. Verf wordt vaak verkocht in grote partijen en staat meestal bij de aanbiedingen. Dat wekt een verkeerde indruk. Verf is heel speciaal. Met een heel dun laagje bescherm je je kostbare spullen tegen rot of roest. Dertig jaar geleden hoorde je een auto als het ware roesten, tegenwoordig is dat een uitzondering. Dat is mede te danken aan verbeterde lakken. Die zorgen voor een enorme toegevoegde waarde. Dat komt onvoldoende over de bühne. Voor de overschakeling op biogrondstoffen vormen beschikbaarheid en prijs de belangrijkste complicatie, denkt hij. Hij pleit er voor het transitieproces niet te forceren. Alkydverven bestaan al voor zestig tot tachtig procent uit renewables. We moeten nu kijken naar andere bindmiddelen. Polyester is nog voor negentig procent gebaseerd op chemische bouwstenen. Dat wordt tachtig en zakt de komende jaren verder naar zeventig of zestig procent. Op die manier zal het gaan en ik denk dat die evolutionaire benadering de beste garantie is om kwaliteit en prijs stabiel te houden en toch aan verduurzaming te doen. De toekomst van het verfonderzoek in Nederland hangt van een paar factoren af: de beschikbaarheid van geld, van mankracht en van de aanwezigheid van onderzoekcentra. Verbree maakt zich wel eens zorgen over zijn opvolging en over de aanwas in de gehele ontwikkelingssfeer van verven. Mensen zoals ik, die alle stappen van het proces hebben meegemaakt, zijn er niet meer. Dat hoeft op zichzelf geen probleem te zijn, maar mijn opvolger zal haast onontkoombaar een man of vrouw zijn met gespecialiseerde kennis en veel minder met een algemeen kennisniveau. R&D op hoog niveau vereist ook de aanwezigheid van een Nederlandse industrie met voldoende volume. Geurink verwacht op dat vlak geen problemen zolang er voldoende aandacht aan wordt gegeven. AkzoNobel verlegt zijn aandacht naar Azië, er zijn daar fabrieken gebouwd. Uiteraard zijn daar ook ondersteunende R&D faciliteiten gestart, maar het ligt niet in de lijn der verwachting dat de R&D op grote schaal die kant opgaat. Feike Sijbesma (DSM) op VVVF-jaarvergadering Op 12 december zal de VVVF-jaarvergadering plaatsvinden in Hilton Royal Parc Soestduinen. Gastsprekers Alfons van Blaaderen (hoogleraar Debye Institute for NanoMaterials Science), Stef Kranendijk (chairman Desso Group) en Feike Sijbesma (ceo Koninklijke DSM) zullen het thema kennis en innovatie nader toelichten. Het besloten deel van de bijeenkomst begint om uur. Om uur start de openbare vergadering met de jaarrede van terugtredend voorzitter Marlies van Wijhe. duurzaam onderhoud Gespot Begraven Als ik had gezien dat de betrokken medewerker de gasbrander hanteerde had ik hem in de Sahara begraven met de brander in z n reet (Veiligheidscoördinator Hans de K. van Chemie- Pack tijdens de rechtszaak over de grote brand op Moerdijk, op 24 oktober) Nadenken Denk niet te veel na. Als je voortdurend nadenkt kunnen je hersens niet rusten (Leefregel van acteur en oud-gouverneur van Californië Arnold Schwarzenegger in zijn onlangs verschenen autobiografie Total recall my incredibly true life story ) Niet nodig Als het niet nodig is: niet opnemen (Overheidsspotje over telefoneren in de auto) Boekhouden Nederlanders kozen voor een historicus en een bioloog en klagen nu dat zij niet kunnen boekhouden (Beschouwing op Vlaamse radio op 8 november) Uit den boze Ten tijde van het Kunduz-akkoord dacht de PvdA nog dat extra bezuinigen niet nodig was. Het leverde de partij veel nieuwe kiezers op, waaronder ondergetekende. Maar de partij is gedraaid als een blad aan de boom en vindt het nu geoorloofd alles te doen wat in een tijd van crisis uit den boze zou moeten zijn (Hoogleraar openbare financiën Harrie Verbon van de Universiteit van Tilburg, in een ingezonden stuk in De Volkskrant van 13 november) Demente eikel Als Cruijff praat, stopt iedereen met denken. Als hij zegt dat de wereld plat is zegt iedereen oké, maar niemand vraagt zich af wat die demente eikel nou eigenlijk zegt (Voetbalmakelaar Mino Raiola in Het Parool van 24 oktober) Struikelen Op het parkeerterrein struikelde je over de Porsches en binnen over de dames met korte rokjes. (Entertainmentondernemer Joop van den Ende legt in zijn biografie uit waarom hij het failliete bedrijf van Marco Borsato niet wilde overnemen) verf&inkt

18 Blik op Russenweg Zwolle, 12 november, uur 1/500 sec f3.6, 64 ISO 18

19 gastcolumn Circulaire economie bespaart Europa 500 miljard per jaar De VVVF en de FOSAG hebben onlangs de handen ineen geslagen om de onderhoudswerkzaamheden in de bouw flink te verduurzamen. Nadat in beide branches een aantal koploperbedrijven heeft laten zien dat duurzaamheid en een succesvolle bedrijfsvoering heel goed samen gaan, zijn nu ook op sectorniveau de eerste plannen geformuleerd. En dat is een goede zaak gezien de kansen die duurzaamheid in de markt biedt. Maar ook vanwege de urgentie van het milieuvraagstuk hoop ik van harte dat deze plannen met kracht worden omgezet in concrete maatregelen. Ik zie de afspraken als een goede eerste stap waarop nog vele stappen zullen en moeten volgen. Sinds de Club van Rome zo n 40 jaar geleden alarm sloeg over de staat van onze planeet, zijn hierover vele duizenden nieuwe studies verschenen. Zij hadden in essentie allemaal dezelfde boodschap: de aarde en het milieu kunnen niet oneindig en ondoordacht worden gebruikt voor onze menselijke behoeften. Willen ook onze kinderen en kleinkinderen een goed en gezond leven leiden, dan zijn ingrijpende veranderingen in productie en consumptie hoogst noodzakelijk. Deze studies hebben inmiddels veel op gang gebracht. Wereldwijd, en ook in Nederland, pikt het bedrijfsleven de boodschap op. Waar aanvankelijk NGO s en overheden een leidende rol hadden, fungeren nu steeds meer bedrijven als motor van de verandering. Bekende Nederlandse multinationals als Unilever, DSM en AkzoNobel behoren hier tot de wereldtop. En ook honderden Nederlandse MKB-bedrijven, waarvan ook een aantal in de verf-, schilders- en onderhoudssector, zijn een voorbeeld van wat er kan op het gebied van een lage uitstoot, zorgvuldig materialengebruik en groene producten. Toch is dit nog maar het begin van een verandering die onze traditionele wijze van produceren volledig op z n kop zal zetten. Nu worden de meeste producten nog gemaakt op een manier dat ze snel veroude- ren en uiteindelijk op de vuilnisbelt of in verbrandingsovens belanden. De nieuwste inzichten leren ons dat dit niet meer houdbaar is. Omdat grondstoffen uitgeput raken, omdat het milieu en het klimaat duidelijk hun grenzen stellen en omdat deze lineaire manier van produceren economisch niet meer rendabel is, is een nieuwe economie in aantocht. Die nieuwe economie wordt ook wel de circulaire economie genoemd. Het gaat om een economie waarin producten zodanig worden ontworpen en gebruikt dat zij na gebruik probleemloos terug kunnen naar de natuur, of oneindig kunnen worden hergebruikt. Voor het lineaire denken, met een begin- en een eindpunt, komt het kringloopdenken in de plaats. Bij kringlopen is er geen afval. Gebruikte spullen zijn hier het begin van een nieuw leven, in de natuur of in de fabriek. Recente studies tonen aan dat we met die circulaire economie alleen al in Euro- pa zeker 500 miljard dollar per jaar kunnen besparen op de kosten van grondstoffen en materialen. Om duurzaamheid vanzelfsprekend te laten worden moet er nog veel gebeuren op het gebied van bewustwording en gedrag. Daar ligt zelfs de grootste uitdaging. Immers, technologisch kan er al heel veel. Het gaat erom dat we die kennis ook toepassen en dat directies en medewerkers het belang en de kansen van duurzaamheid echt gaan inzien. Samenwerking met ketenpartners en kennisinstellingen is daarbij cruciaal. Onderzoek toont aan dat het rendement van technologische innovaties bij bedrijven waar samenwerken en kennis delen voorop staat, veel hoger is dan bij bedrijven die solistisch en conservatief bezig zijn. Voor veel bedrijven worden de komende vijf jaar bepalend. Als we opschieten dan komt het met het milieu, met onze medewerkers en met de continuïteit van het bedrijf wel goed. Doen we dat niet, dan hebben we onze kinderen en kleinkinderen heel veel uit te leggen. Willem Lageweg, directeur MVO Nederland verf&inkt

20 De mens achter Jan van der Laan en ontspanning in een Porsche Wat de fun is? 200 paardjes en je rug wordt gemasseerd Jan van der Laan voelt zich als een vis in het water als vice president en finance director bij The Royal Dutch Ink Factories van Van Son. Het indrogen van de mondiale inktplas door de digitale opmars ten spijt. Want boven alles heeft het 140 jaar geworden bedrijf een kwaliteitsproduct, en daarmee ook kansen in huis. Bovendien staat er een familie achter met traditie, kennis, ervaring, vertrouwen en geloof. En voor de ontspanning is er de klassieke Porsche. Je moet weten wat je doet, anders sta je zo achterstevoren. Tekst: Anton Stig Foto: Pet van der Luijtgaarden De grafische sector zal nooit verdwijnen en dus zal er altijd inkt nodig blijven, is de heilige overtuiging bij het bedrijf en bij Van der Laan. Temeer omdat er op deze wereld nog dagelijks van alles en nog wat moet worden verpakt en bedrukt. Waarvoor weer zoiets als het offsetdrukprocedé nodig blijft. En daarmee als vanzelf drukinkt. Bij voorkeur van Van Son. Van der Laan is dan ook trots, maar tegelijkertijd vergroeid met inkt. En met het familiebedrijf in Hilversum waar hij inmiddels meer dan twintig jaar van zijn werk ook zijn hobby heeft gemaakt. Ook al pleegt hij het eindproduct nog wel eens plastisch te omschrijven als een hoog gepigmenteerd goedje om het papier mee vuil te maken. Een oeroud product van een net zo traditioneel Hollands bedrijf, dat sinds 1972 het predicaat Koninklijk mag voeren. En een bedrijf dat de eindgebruikers een product te bieden heeft dat doorlopend wordt geïnnoveerd. Groene inkt Daarom komt de Koninklijke binnenkort bijvoorbeeld weer met een nieuwe, duurzame, groene inkt op de markt. Een product dat onze concurrentie op meetbare punten zal verslaan, is de verwachting. Volgens Van der Laan zit het geheim van een kwalitatief goede inkt vooral in het bindmiddel dat bij Van Son zelf wordt geformuleerd en geproduceerd. Thuis all over the world en met de Verenigde Staten als belangrijkste markt, is de Van Son Groep met vestigingen in eigen land en Europa, tegenwoordig ook te vinden in China en in Korea, waar recent nog een productie-unit is geopend. Alle internationale vestigingen meegerekend, werken er een paar honderd man bij de groep. Digitale opmars Johannes Wilhelminus van der Laan (1952), no nonsense betaman met gezond boerenverstand weet als geen ander dat de digitale opmars de inktbranche over het algemeen geen goed doet. Hoe houdt het bedrijf zich desalniettemin staande? Een kwestie van anticiperen, maar ook een zaak van de langste adem zien te houden, weet de cijferman uit eigen ervaring. En hij kan het weten, omdat hij als financieel directeur samen met algemeen directeur Wim van Mastrigt vooral op de centjes moet letten en het bedrijf dus mede op adem moet houden. En daarom als teamworker in de directie vooral tijdig probeert te signaleren en bij te sturen waar nodig geacht. Ik denk dat een familiebedrijf toch net iets meer adem heeft en flexibeler kan opereren, zegt hij veelbetekenend. Waar we vroeger naar de klant toe soms ook bankier waren, ligt dat nu heel anders. Zo is ook de omloopsnelheid van voorraden aanzienlijk verhoogd. Toch heeft de Koninklijke meer bakens moeten verzetten om concurrerend te blijven in een tegelijkertijd constant veranderende markt. In eigen land is het bedrijf de afgelopen tien jaar verder geautomatiseerd en gerobotiseerd en qua personeel gereduceerd. Daar tegenover staat dat in Korea juist weer een productie-unit is opgebouwd. En dat het bedrijf intussen ook in China is neergestreken. Volgens Van der Laan een groeimarkt. Kortom, digitalisering in de wereld is zeker niet altijd synoniem voor papier- en inktloos. De boodschap: we moeten zaken genuanceerd zien als het gaat om kansen en bedreigingen. Van der Laan, oudste uit een katholiek gezin van zeven kinderen uit het kerkdorp Bemmel, leek voorbestemd agrariër te worden. Net als zijn vader die in kistkalveren deed in zijn geboortedorp. En als afnemer van melkpoeder voor zijn eigen vee namens de Coöperatieve Condensfabriek Friesland uit Sloten de eerste vertegenwoordiger van Nederland werd met het doel het veevoer met bijbehorende spraymethode bij collega-bedrijven aan de man te brengen. In een tijd waarin echter ook groeihormonen in zwang waren. Met dat gedoe rond wielrenner Armstrong dacht ik er meteen aan: oh ja, waar heb ik dat meer meegemaakt. Want ook in de vetmesterij was ineens een hele branche verdacht. Zelf hebben we toen ook wel politie over de vloer gehad. Maar mijn vader was altijd schoon. Het kwam er niet van dat Jan de zaak van zijn vader overnam. Na de Mulo, de middelbare en de hogere landbouwschool in respectievelijk Didam en Den Bosch kwam hij 20