Omkeer 2.0 Friese proeftuin voor wonen, welzijn en zorg

Transcriptie

1 Omkeer 2.0 Friese proeftuin voor wonen, welzijn en zorg 1

2

3 Vernieuwende cocktail van wonen, welzijn en zorg Dutch Bramble Ingrediënten 40 ml Jenever 15 ml Crème de Cassis 25 ml Citroensap 10 ml Sucre de Cannes Garnering 1 Braam 1 Slice citroen Glas Whiskeyglas Methode Vul het glas voor 3/4 met crushed ijs Schenk alle ingrediënten in, behalve Crème de Cassis Roer 4x Aftoppen met crushed ijs Schenk Crème de Cassis uit, langs de rand van het glas voor het bleeding effect

4 colofon tekst Erik Zwierenberg Oebele Herder Ans Peeters Weem Fettje Nolles Rowena Nust Ate Dijkstra coördinatie en eindredactie Schrijfburo Terwisscha en Wagenaar ontwerp en opmaak BW H ontwerpers fotografie Martin Rijpstra druk Rekladruk recept The Fabulous Shaker Boys Dit boek is mede mogelijk gemaakt door de consortiumpartijen van Omkeer 2.0: Thuiszorg Het Friese Land Skewiel Trynwâlden Zorggroep Noorderbreedte Palet Zorgkantoor Friesland Woon Friesland Elkien Gemeente Leeuwarden Welzijn Leeuwarden Sinne Welzijn NHL Hogeschool Gerrit Nijfinster Bij de totstandkoming van deze uitgave is de grootst mogelijke zorgvuldigheid betracht. Desalniettemin kan de uitgever geen verantwoordelijkheid nemen of aansprakelijk worden gesteld voor mogelijk verkeerde informatie. november 2009

5 Omkeer 2.0 Friese proeftuin voor wonen, welzijn en zorg

6 Inhoudsopgave 1 Dutch Bramble 2 Colofon 4 Inhoudsopgave 6 Vernieuwende cocktail van wonen, welzijn en zorg 9 Het concept Skewiel 13 Het concept Bilgaard 16 Bestuurlijke drukte 17 Zachte mantel: software-ontwikkeling door en voor mantelzorgers 20 Kennen en gekend worden 21 Digitaal kabaal 22 Een socratisch succes 24 Goedenacht-zuster live op internet 31 Tussen droom en daad staan wetten in de weg 33 De val van een icoon 34 Verwachtingen, ambities, realiteit en de tsunami 35 Brandstof voor transitie 36 Virtuele kuddes 37 Ongekend talent 38 De lange weg naar klantgerichtheid 40 Een goede buur is beter dan 46 De digitale opbouwwerker verdwaalt 47 Een memorabele dag, dinsdag 15 januari Bilgaard in beweging

7 49 Welke burger wil nu eigenlijk transitie? 50 Klussenproject, een kwestie van de juiste match 52 Het dementie-bestendige gasfornuis 57 Mondriaan achter de voordeur 59 SMART-doelstellingen en Columbus 61 De bureaucratie te lijf 62 Meten is weten 67 Burenhulp-centrale, terug naar vroeger? 69 Help, de scootmobiel verzuipt! 71 Doorgeschoten individualisme 73 De Omtinker, ondersteuner van cliënt en mantelzorger 74 Adaptieve stress 81 Vraag het de Zelfstandigheidtoets 83 Volg je dagpad, à la de deipaadstipers 85 Stel gerust uw vraag: multiculturele cliëntondersteuning 86 Dromen in themawerkgroepen 92 Van Alexander Graham Bell naar Mantelzorg in Beeld 93 Een miljoen in drie maanden uitgeven 94 De wensenfee 96 Toolbox of doos van Pandora 100 Bijlage 1: De transitietheorie en -praktijk 105 Bijlage 2: Selectiecriteria voor transitie-experimenten op micro-niveau

8 Omkeer 2.0 Vernieuwende cocktail van wonen, welzijn en zorg Omkeer 2.0 startte in september Een tiental organisaties op het terrein van wonen, welzijn en zorg in Leeuwarden en de Trynwâlden zagen dat er verandering nodig was: een verandering die ze niet alleen konden realiseren. Een verandering om de langdurige zorg betaalbaar te houden voor toekomstige generaties. Ook de gemeente Leeuwarden en de NHL Hogeschool herkenden de problematiek en waren van meet af aan bij dit initiatief betrokken. De twaalf organisaties vormden samen een consortium. Niet eerder zocht zo n brede groep van maatschappelijke organisaties samen naar de juiste samenstelling van een vernieuwende cocktail van wonen, welzijn en zorg. Met zoveel verschillende organisaties - ieder met hun eigen cultuur, werkwijze en innovatiebereidheid (of aversie) - werd Omkeer 2.0 het symbool van het over je eigen grenzen en die van je organisatie heen kijken. Medewerkers leerden elkaar kennen en zoeken nu samen naar een betere toekomst, waarin hun organisaties een coherente, geïntegreerde en heldere dienstverlening aan de maatschappij leveren. Een maatschappij waarin burgers alle mogelijkheden krijgen aangeboden om hun eigen regie te voeren. Dit boek geeft inzicht in de ervaringen die werden opgedaan tijdens Omkeer 2.0, onderdeel van het Transitieprogramma in de Langdurende Zorg van het ministerie van VWS. Een transitieproject is meer dan het werk anders inrichten. Het beoogt een structurele maatschappelijke verandering op langere termijn. Dat vraagt ook om een andere manier van rapporteren dan de gebruikelijke projectrapportages. We kozen er voor de opgedane ervaringen vast te leggen in columns. Vooraf gegaan door inleidende artikelen en gelardeerd met foto s van mensen die betrokkenen waren bij het project. De columns geven de auteurs de vrijheid om eigen inzichten op een narratieve wijze over te dragen aan anderen. Zo bieden ze inzicht in menselijke, technische, culturele en politieke vraagstukken die in het project Omkeer 2.0 zijn verkend. Iedere column bevat wel één of twee lessen die voor u misschien nieuw zijn of (on)bewust bekend. Nu staan onze lessen op papier. Wie projecten vergelijkbaar met die binnen Omkeer 2.0 wil oppakken, kan het boek gebruiken ter lering en vermaak. 8

9 Via de link ww.transitieprogramma.nl/omkeer komt u naast de columns uit bij alle relevante documenten van het project. Deze documenten kunnen bijdragen aan nieuwe projecten die transitie op gang brengen. Een aantal projecten is één op één elders kopieerbaar. Uit voorgaande projecten en programma s waarbij veel organisaties betrokken waren, weten we dat een procesmatige aanpak nodig is om gezamenlijk te werken aan doelen die zich gedurende het proces verhelderen. We zijn er trots op dat in de ruim twee jaar dat het project Omkeer 2.0 loopt, alle partijen hun bijdrage hebben geleverd. En dat ondanks soms grote problemen, zoals minder budget dan verwacht of onzekerheid bij de verschillende partners over hun eigen toekomst. We wisten ook dat alleen een procesmatige aanpak zou leiden tot lange (praat)sessies. En dat de resultaten na twee jaar praten nihil kunnen zijn. Om dat te voorkomen zijn we in het begin direct aan de slag gegaan met enkele tientallen deelprojecten. De deelprojecten moesten optimaal bijdragen aan de gewenste transitie. Gedurende het project is er nader onderzoek gedaan naar de eisen die aan transitieprojecten gesteld moeten worden om de maximale kans op transitie te vergroten. Inherent aan deze projecten is dat ze een groot afbreukrisico hadden. In de verschillende columns zult u dan ook lezen dat er naast successen ook doodlopende wegen zijn. Sommige projecten lijken in het begin veelbelovend en struikelen uiteindelijk over kleine issues. Adaptief plannen, een mooi concept dat in andere sectoren goed werkt, loopt klem in de sleutelproblematiek: een kenmerkend probleem voor de zorg. Transitieprojecten mogen mislukken, als we er maar van leren en in de toekomst meer kansrijke wegen kunnen bewandelen. Die luxe, het mogen mislukken van deelprojecten, is maar weinig projecten gegeven. Dat vraagt om een nieuwe wijze van werken en evalueren. Normaal gesproken mogen projecten nooit mislukken en dat doen ze dan ook niet, toch..? Mislukken betekent hier dat de gekozen innovatieve werkwijze niet, of nog niet, voldoet. Het deelproject Connected nurse is een voorbeeld waar we te vroeg mee waren. De gps-technologie had het in principe moeten doen. Helaas waren de apparaatjes nog wat traag, snel leeg en onhandig in gebruik. In twee jaar tijd is de onderliggende techniek snel verbeterd en zal het concept van Connected nurse (column: Goedenacht-zuster live op internet) nu als vanzelf zijn weg weten te vinden. De eerste artikelen in dit boek gaan over welzijn, wonen en zorg binnen het concept Skewiel en het concept Bilgaard. Als u hier begint, krijgt u een goede indruk van het kader waarbinnen het project is uitgevoerd. Daarna kunt u de columns in willekeurige volgorde lezen. Ze staan op zichzelf en de inhoud varieert van leuk verhaal tot briljante observatie. Het oordeel is aan u. Als laatste willen we enkele woorden wijden aan Foeke de Jong. Hij stond mede aan de wieg van het Omkeer 2.0 project. Foeke wordt gezien als inspirator en visionair, maar soms ook als zelfbenoemde goeroe van het Skewiel-concept. Vaststaat dat hij een groot deel van zijn leven aan Skewiel gaf en heel veel mensen inspireerde. Daar zijn we hem erg dankbaar voor. Foeke werd halverwege het project ziek. Dat had een negatief effect op de transitiekracht van Skewiel. Eind 2009 krabbelt Skewiel uit het dal en staat het concept gelukkig nog steeds als een huis. Als dit boek bijdraagt aan het inzicht in de succesfactoren van transitie in de langdurige zorg en de benodigde veranderingen iets versnelt, dan hebben we ons doel bereikt. Rest ons u veel leesplezier en inspiratie te wensen met dit boek. Erik Zwierenberg Oebele Herder Ans Peeters Weem Fettje Nolles Rowena Nust Ate Dijkstra 9

10 10 Erik Zwierenberg

11 Het concept Skewiel De afbraak van verzorgingshuis Heemstra State eind vorige eeuw en de nieuwbouw van het gelijknamige multifunctionele dienstencentrum staan symbool voor de nieuwe manier van denken over welzijn en zorg in Trynwâlden. Ouderen en hulpbehoevenden worden niet langer geïsoleerd en verzorgd onder één dak, maar maken blijvend deel uit van een actieve gemeenschap, waarbij ze naar behoefte kunnen winkelen bij de supermarkt voor zorg : Skewiel. 11

12 Skewiel is Fries voor steunbalk. Het concept Skewiel geniet grote bekendheid. Busladingen geïnteresseerden reizen af naar het idyllische Trynwâlden waar ze gastvrij worden onthaald, een rondleiding en een boeiende presentatie krijgen. Voorheen onder leiding van Foeke de Jong zelf, de bedenker van Skewiel. De meeste nieuwsgierigen zijn onder de indruk van het concept en gaan geïnspireerd en vol goede voornemens naar huis. Ik probeer zo bondig en krachtig mogelijk te vertellen waarop het concept Skewiel is gebaseerd en zal de voornaamste onderdelen kort aanstippen. Tijdloos bouwen Skewiel is geïnspireerd op de ideeën van Christopher Alexander over het ontwikkelen van een woonomgeving en dan met name over tijdloos bouwen. Hij verwoordde dat als volgt: There is one timeless way of building. It is a thousand years old, and the same today as it has ever been. The great traditional buildings of the past, the villages and tents and temples in which man feels at home, have always been made by people who were very close to the center of this way. It is not possible to make great buildings, or great towns, beautiful places, places where you feel yourself, places where you feel alive, except by following this way. And, as you will see, this way will lead anyone who looks for it to buildings which are themselves as ancient in their form, as the trees and hills, and as our faces are. Civil Society Bezoekers van de nieuwe Heemstra State ervaren dat deze filosofie doorgevoerd is in de ontwikkeling en inrichting van de gebouwen en de parkachtige tuin van het complex. Voor een deel verklaart dat de inspiratie die ze in het dienstencentrum opdoen. Skewiel is tevens gebaseerd op de ideeën over de Civil Society. Wikipedia omschrijft deze als volgt: De burgermaatschappij of Civil Society kan bondig worden omschreven als het institutionele domein van vrijwillige associaties. Het is een aanduiding van organisaties of instituties buiten de sfeer van de overheid, de markt en de verbanden van familie en vrienden. Mensen maken er vrijwillig deel van uit. De burgermaatschappij staat bovendien voor politieke en maatschappelijke wensbeelden, zoals betrokkenheid van burgers bij de publieke zaak, vergroting van maatschappelijk zelfbestuur ten koste van de politiek, beperking van commerciële invloeden en versterking van gemeenschapszin en tolerantie. Geestelijk vader van Skewiel Foeke de Jong vatte de ideeën van Christopher Alexander en de Civil Society een keer als volgt samen: Het zoogdier mens leeft in een kudde van maximaal stuks. Wordt de groep groter dan ontstaan er uitwassen. De criminaliteit neemt toe, mensen vervreemden van hun leefomgeving, de betrokkenheid bij de kudde verdwijnt en de sociale controle werkt niet meer. Een gezonde kudde ondersteunt zijn individuele leden en biedt hen ruimte om te groeien en te bloeien. In een latere levensfase zorgt de kudde voor een plezierige plek om oud te worden. Mensen die geen deel uitmaken van een gezonde kudde missen aandacht, worden sneller ziek en doen eerder en een groter beroep op zorg. De ervaringen met Skewiel leren ons dat meer aandacht voor welzijn leidt tot drie jaar uitstel van de behoefte aan zorg. De AWBZ-kosten zijn ten opzichte van vergelijkbare verzorgingsgebieden lager. Door het huidige financieringssysteem komt het voordeel niet vanzelf terecht bij de organisatie die een besparing mogelijk maakt, waardoor deze in een financieel kafkiaans probleem terecht komt. erik zwierenberg 12

13 Op basis van de voorgaande ideeën is het concept Skewiel ontwikkeld en zijn de volgende, typerende onderdelen geconcretiseerd. De visie van Skewiel In de visie van Skewiel Trynwâlden wordt de burger zodanig gefaciliteerd dat hij of zij zijn eigen dagpad kan vormgeven. In praktijk betekent dit dat mensen eerst door de eigen omgeving worden opgevangen. In tweede instantie wordt een beroep gedaan op de sociale steunstructuur die via welzijnsactiviteiten wordt versterkt. Als dat niet meer toereikend is, komt er pas zorg om de hoek kijken. Deze wordt thuis, in de eigen omgeving aangeboden. In principe blijft iedereen tot zijn of haar dood thuis wonen. De Mienskipsrie (gemeenschapsraad) De gemeenschapsraad is samengesteld uit mensen met een groot netwerk binnen de Trynwâlden. Ze zijn betrokken en begaan met de ontwikkelingen in het gebied en de gemeenschap. De Mienskipsrie heeft geen officiële macht of positie. Zij functioneert vooral als een communicatieplatform en klankbord voor Skewiel. Zij is een soort Raad van ervaren en wijze dorpsbewoners. Zij herkent problemen in de gemeenschap en draagt oplossingen aan. Achterliggende gedachte is dat mensen betrokken moeten zijn om van elkaars hulp, zorg, middelen en informatie gebruik te kunnen maken. Het dienstencentrum, de supermarkt voor zorg Het dienstencentrum ligt centraal in de Trynwâlden en maakt onderdeel uit van de nieuwe Heemstra State. Op deze locatie vinden bezoekers onder andere het kantoor van Skewiel Trynwâlden, een tandarts, een apotheek, fysio-, ergonomie-, mensendieck- en logopediepraktijk, maar ook een bibliotheek, bloedpriklaboratorium, consultatiebureau, buitenschoolse opvang, kinderdagverblijf en kapper. Het dienstencentrum maakt onderdeel uit van twee appartementencomplexen waar mensen vanaf hun 50ste een appartement kunnen huren of kopen. Zij wonen zelfstandig en kunnen dichtbij de gewenste diensten afnemen. De Omtinkers (omdenkers) De Omtinker kent de problemen waar ouderen, hulpbehoevenden en mantelzorgers tegenaan lopen. Hij of zij adviseert, ondersteunt en regelt - indien nodig - hulp op het gebied van wonen, welzijn en zorg. De Omtinker weet wie ondersteuning nodig heeft en zoekt mensen op. De Omtinker helpt mensen ook hun eigen vragen en behoeftes helder te krijgen. It deipad (dagpad) Ieder mens heeft zijn eigen dagritme. Van opstaan en op geregelde tijden werken, eten, winkelen tot ontspannen. Als iemand daar, om wat voor reden ook, moeite mee krijgt is het belangrijk dat daar aandacht voor is en ondersteuning wordt geboden zodat men de dagelijkse dingen kan blijven doen. Mensen willen zolang mogelijk hun eigen dagpad blijven volgen. Zelfsturende teams (à la buurtzorg) De Trynwâlden omvat zeven dorpen. Samen goed voor zo n inwoners die voor hulp en zorg aan huis een beroep kunnen doen op zogenaamde doarpstallen. Ook wel wijkteams genoemd. Deze teams bestaan uit huishoudelijke hulpen, helpenden, verzorgenden, verpleegkundigen, artsen, fysiotherapeuten, ergotherapeuten, dominees, geestelijke verzorgers én welzijnwerkers. De Trynwâlden telt vier reguliere doarpstallen en een vliegende keep team met oproep- en invalkrachten. De doarpstallen zijn zelfredzaam en zelfsturend en bieden alle voorkomende diensten op het gebied van (thuis)hulp, zorg en welzijn. Het (digitaal) opbouwwerk Voor het (her)kennen van sociale problemen is opbouwwerk een belangrijk instrument. Ook werkt het opbouwwerk aan het versterken van sociale steunstructuren. Dat gebeurt in de dorpen en op straat, maar ook via digitale netwerken worden steeds meer mensen bereikt en geholpen. Skewiel besteedt veel aandacht aan de digitalisering van het opbouwwerk. De Skewielmobiel De bereikbaarheid van voorzieningen (voor iedereen) is op het platteland een belangrijk aandachtspunt. Dat geldt ook voor de faciliteiten die het dienstencentrum biedt. Skewiel wil voor mensen met een laag inkomen, mensen die moeilijk ter been zijn en mensen die geen auto hebben betaalbaar vervoer regelen. De organisatie werkt samen met het Cartesius Instituut aan de ontwikkeling van de duurzame Skewielmobiel: een milieuvriendelijk elektrisch voertuig voorzien van een digitaal (route)aanvraagsysteem. Het wordt te veel om in te gaan op alle onderdelen van het concept Skewiel. Toch wil ik de maaltijdvoorzieningen, het werken met vrijwilligers, het aanbieden van cursussen, het ondersteunen van hangjongeren, de digitale leerstee en het inkopen van lokale producten nog even noemen. Temeer omdat ook op die fronten hard aan verdere ontwikkeling wordt gewerkt. We hopen hiermee een beetje duidelijk te maken waarom Skewiel belangstelling en bezoekers uit alle werelddelen trekt. Het mag duidelijk zijn dat het concept van Skewiel niet ondoorgrondelijk is, maar eigenlijk zo oud is als de mensheid. 13

14 14 Oebele Herder

15 Het concept Bilgaard Bilgaard is volgens de bewoners een plezierige en leefbare wijk. Een wijk waar verschillende groepen bewoners met elkaar wonen en respectvol met elkaar omgaan. Waar mensen zich kunnen ontwikkelen. Waar het schoon en veilig is. Dat moet zo blijven, schrijft het wijkpanel van Bilgaard. De bewoners zijn vooral tevreden over het goede voorzieningenniveau en de gunstige ligging ten opzichte van stad en platteland. Veel mensen wonen er al vanaf de bouw in de jaren 60. En ze willen er graag blijven. 15

16 De naoorlogse woonwijk past precies in het woningbouwprogramma van de jaren 60. Systeembouw was op dat moment het credo. Het oorspronkelijke ontwerp is van Van der Broek en Bakema. De architecten waren aanhanger van de filosofie van Christopher Alexander, dat is te zien aan de zogenaamde stempelbouw. Elke wooneenheid (plein/stempel) is met een toegangsweg gekoppeld aan de hoofdontsluitingswegen. Mensen maken gemakkelijk contact in deze woonomgeving. Pleintjes, kleine toegangswegen en het centraal gelegen overdekte winkelcentrum: alles bevordert de sociale cohesie. De ramp was dan ook niet te overzien toen het winkelcentrum enkele jaren terug grotendeels afbrandde. Met de brand verloren de ouderen in de wijk hun vertrouwde hangplek. Alleen al daardoor dreigde de sociale cohesie af te brokkelen. Gelukkig vordert de wederopbouw gestaag en krijgt de wijk er een mooier hart dan voorheen voor terug. De Mienskipsrie Zoals alle Leeuwarder wijken kent ook Bilgaard een wijkpanel, samengesteld uit vrijwilligers. Ze vormen een goede afspiegeling van de bewoners en hebben een goed netwerk in de wijk. Het wijkpanel heeft ook een visie op de wijk ontwikkeld. Het is het panel er alles aan gelegen dat de positieve mening van de bewoners blijft bestaan: een plezierige, leefbare wijk. Dat betekent dat zij voor bewoners die ouder worden, goede voorzieningen willen creëren. Bijvoorbeeld door de woonservicezone en huiskamers in seniorenflats. Bovendien mag het aantal ouderen in de wijk stabiel blijven. Ook jongeren krijgen kansen in deze wijk. Het panel wil hen de kans bieden er langer te kunnen blijven wonen. Meer starterswoningen en meer diversiteit in vervolgwoningen zodoende. Op het wensenlijstje van het wijkpanel staat ook een betere integratie van allochtonen in de wijk. Om de wijk leefbaar te houden moet het percentage niet verder toenemen. Verder vindt het panel dat een goed mix nodig is van sociaal-cultureel werk, kinder- en jeugdwerk, opbouwwerk en handhaving door gemeente, corporaties en politie. Woonservicezone Al in 2004 werd vastgesteld dat de wijk Bilgaard met haar groeiend aandeel oudere bewoners een interessant gebied voor een woonservicezone is. Dat stond in de Visie op wonen en zorg in In de wijk wonen namelijk relatief veel senioren (55+). Het centraal gelegen winkelcentrum en de nabij gelegen bouwlocaties (nieuwbouw en renovatie) boden een goede mogelijkheid voor de realisatie van een centrale woonservicezone in de wijk. Deze ambities zijn grotendeels gerealiseerd. In 2008 opende het multifunctionele centrum voor wonen en zorg haar deuren. In de wijk zijn 42 woningen voor beschermd wonen, 180 voor verzorgd wonen en 595 voor mensen met beperkingen geschikte woningen beschikbaar. Volgens de huidige inzichten is dat voldoende om de vergrijzing van de wijkbevolking hier op te kunnen vangen. De bewoner kan dus in de eigen woning of, als de woning echt ongeschikt blijkt voor verdere bewoning, in zijn of haar eigen woonomgeving blijven wonen. Community Care Bij de ontwikkeling van de woonservicezone is niet alleen aandacht voor de hardware: het gebouw, maar ook aandacht voor de software, de mensen die in de wijk wonen. In dat kader is enkele jaren terug het project Community Care opgezet om sociale netwerken te versterken onder het motto Meedoen is belangrijk, gewoon waar het kan, speciaal waar dat moet. Het wijkpanel vormt een goede afspiegeling van de bewoners en heeft een goed netwerk in de wijk. 16

17 Smart Caring Community, Omkeer 2.0 in Bilgaard In vervolg op dit project is samen met Skewiel in 2007 het project Omkeer 2.0 ontwikkeld. Kern van het project: Verder versterken van de sociale steunstructuur ter bevordering van zelforganiserend vermogen Ontwikkelen nieuwe media en diensten die ondersteunend zijn aan zorgproces t.b.v. optimale communicatie tussen zorgvrager, sociaal steunsysteem en formele zorg Inventarisatie knelpunten regelgeving en financieringsstructuur Herinrichten zorgproces (aanbieders) Met als doel: - Afname van vraag naar professionele zorg - Afname uitgaven publieke middelen - Ontstaan betaalbare arrangementen/diensten Bilgaard telt zo n 6600 inwoners. Eenderde van de inwoners is ouder dan 55 jaar. Het aandeel gezinnen met kinderen ligt beneden het gemiddelde; het aandeel eenoudergezinnen bovengemiddeld hoog. Het netto huishoudinkomen in Bilgaard blijft achter bij de rest van Leeuwarden. In Bilgaard heeft 15% van de bewoners van jaar een uitkering. Voor de gemeente Leeuwarden ligt dit op 8%. In Bilgaard wonen relatief veel allochtonen. Er zijn grote groepen Marokkanen, Surinamers, en vluchtelingen; er zijn kleinere groepen Antillianen, Turken (maar wel meer dan gemiddeld in Leeuwarden) en overige minderheden. WoonFriesland heeft een visie die uitgaat van Goed Wonen in drie punten. Een goede woning, een goede woonomgeving en goede dienstverlening. WoonFriesland is ook op zoek naar vormen om de samenwerking met andere partijen ter bevordering van de leefbaarheid te versterken en te verbeteren. Er wordt al gewerkt in PPS-constructies en er wordt nagedacht over andere vormen van samenwerking. frans kooiker (woonfriesland) 17

18 Bestuurlijke drukte In het najaar van 2007, bij de start van Omkeer 2.0, hebben wij het project vaak omschreven als de zoektocht naar de juiste samenstelling van een duurzame cocktail voor wonen, welzijn en zorg. Een cocktail die in ieder geval zou moeten bestaan uit het versterken van de sociale steunstructuur, het vergroten van de informele zorg, het vereenvoudigen van de regelgeving, het verhogen van het veiligheidsgevoel en klantsturing als basisprincipe. Alle benodigde ICT-middelen dienen bij die omvorming als hefboom: de opening tot nieuwe mogelijkheden. De juiste samenstelling van de hierboven genoemde cocktail moesten we proefondervindelijk vaststellen. Dat betekende dat we in de praktijk moesten shaken en beproeven om te zien wat de goede verhouding was. Misschien miste er nog wel een ingrediënt. Misschien zouden we onverwacht nog nieuwe ingrediënten tegenkomen in het proces. Een avontuurlijke bezigheid, dat shaken! Nog avontuurlijker, als dat door een tiental organisaties gezamenlijk wordt opgepakt. En zo geschiedde bij Omkeer 2.0. Nu gaat samenwerken niet vanzelf. Daarvoor moet je afspraken maken en die moet je vastleggen in een overeenkomst. Vooral wanneer er aanzienlijke geldsommen mee gemoeid zijn. Dat het vastleggen van een samenwerkingsovereenkomst niet zo gemakkelijk was, kwam mede doordat de subsidie bestond uit AWBZ-geld dat via het Zorgkantoor alleen aan een erkende AWBZ-instelling kon worden toegekend. Kortom, met het Zorgkantoor moesten afspraken worden gemaakt over een aparte, zeer uitzonderlijke vorm van verantwoording. Nog kon het shaken en beproeven niet beginnen. Eén organisatie, de erkende AWBZ-instelling, diende op te treden als ontvanger en verantwoordelijke van de subsidie. Deze was alleen als kashouder primus inter pares en verder net als de anderen één van de samenwerkende partijen. Maar hoe leg je dit allemaal vast in een bestuurlijke overeenkomst om gezamenlijk een avontuur aan te gaan met ongewisse uitkomst? En, wat zou er gebeuren als achteraf toch (een deel van) de besteding van gelden als onrechtmatig zou worden aangemerkt door een voortvarende accountant? Ondanks alle afspraken met het Zorgkantoor was dat een risico. Wie zou daarvoor moeten opdraaien? Het was inderdaad zo: deze opdracht vertoonde enige gelijkenis met de opdracht tot de kwadratuur van een cirkel: het was onoplosbaar. In de maanden oktober en november van 2007 was er druk mailverkeer met de bestuurders over de juridische vormgeving van de samenwerking. Ik werd enerzijds geprezen om mijn voortvarende aanpak om nog in december 2007 een formele ondertekening met een feestelijk tintje te organiseren, maar kreeg anderzijds meteen de suggestie of we die bijeenkomst niet konden beperken tot het feestelijk tintje. Om de zaken juridisch nog maar eens goed van alle kanten te kunnen laten bekijken. Tegelijkertijd hadden we de opdracht het toegekende miljoen voor 2007 wel uit te geven. Want bij alle afspraken met het Zorgkantoor bleef één AWBZ-gulden regel wel bestaan: niet uitgegeven geld in het jaar van toekenning moet worden teruggestort. Uitgaven doen zonder enige vastlegging van de samenwerkingsafspraken leek mij niet zo verstandig en ook de subsidieontvangende organisatie werd daar wel een beetje zenuwachtig van. Uiteindelijk werd de samenwerking beklonken in een Verklaring deelname Caring Communities (zo heette Omkeer 2.0 toen nog) tussen de subsidie ontvangende organisatie en elke deelnemende partij. Met de feestelijke ondertekening op 19 december 2007 op het stadhuis in Leeuwarden werd formeel beklonken dat wij met zijn allen op pad gingen om een nog onbekende cocktail te gaan shaken en beproeven. Het had wat bestuurlijke drukte gegeven, maar nu stond er toch een samenwerkingsverband. Het landelijke transitiemanagement vond de totstandbrenging van deze overeenkomst al een eerste lovenswaardig transitieproduct en dat compliment hebben we in dank aanvaard. Een avontuurlijke cocktail in een bestuurlijke samenwerkingsovereenkomst: de kwadratuur van een cirkel?! 18

19 Zachte mantel: software-ontwikkeling door en voor mantelzorgers Vrijwel dagelijks worden we overspoeld door een tsunami van nieuwe diensten op internet. Vaak worden ze met veel kabaal aangekondigd om onze vluchtige aandacht even vast te houden. Door die overvloed en het vele tromgeroffel missen we soms de mooiste ontwikkelingen. Zo werd ik laatst getipt op een pareltje dat ik u niet wil onthouden; cc-net. Ik was direct enthousiast over dit concept en maakte een afspraak met de eigenaar onder het motto baat het niet, dan schaadt het niet. Wat direct opviel was de integere gedrevenheid van de eigenaar/verkoper van de webapplicatie. Alleen dat al was de moeite van het gesprek waard. Iemand die tot in zijn tenen gelooft dat zijn product iets toevoegt aan het welzijn van de medemens, dat is bijzonder mooi om te zien. Cc-net is ontwikkeld door de eigenaar toen zijn moeder hulpbehoevend werd en in een verpleeghuis werd opgenomen waar ze nog jaren met veel plezier heeft gewoond. Hij en zijn vier broers en zussen onderhielden vanaf dat moment geregeld contact met de verpleeg(st)ers over het wel en wee van hun moeder. Kortom, veel heen en weer gebeld en g d. Om dit te stroomlijnen en beperken hebben ze cc-net ontwikkeld. In eerste instantie voor hun eigen gemak. Later werd het via het verpleeghuis ook aan meerdere families beschikbaar gesteld. Cc-net is een eenvoudig concept. Via een afgesloten website kunnen verzorgers, moeder (in dit voorbeeld), kinderen, familieleden en vrienden communiceren. Verzorgers kunnen op cc-net aangeven wat er die dag gebeurd is. Alle betrokkenen krijgen dan een mail met link, zodat ze snel kunnen inloggen op cc-net waar de boodschappen achtergelaten zijn. Dat voorkomt omvangrijke bel- en mailrondes. Als extraatje heeft cc-net een fotoalbum en andere mogelijkheden die het contact intensiever maken. Het mooie van deze webdienst is dat het volledig ontwikkeld is door een klant van het verpleeghuis en niet door professionals. Die insteek, gebaseerd op de behoeftes van de gebruiker en eigen ervaringen, is de kracht van een ontwikkeling als deze. Niet gevestigde instituten, maar de afnemer ontwikkelt diensten die waarde hebben. Mijn ouders zijn nog jong en kunnen voorlopig nog prima voor zichzelf zorgen. Waar ik soms wel van baal is dat ik duizend keer moet vertellen hoe het met mijn dochter gaat. Misschien kan ik cc-net voor haar gaan inzetten? 19

20 2 delen ha 3 delen hu 1 1/2 deel

21 rdware manware software

22 Kennen en gekend worden In de krant lees ik weer een artikel over een uit de hand gelopen burenruzie. Letterlijk dolgedraaid door een maandenlange opgespaarde woede, veroorzaakt door harde muziek op nachtelijke uurtjes. De ene buurman heeft de ander aangevallen met een heggenschaar. De nu ook overdag grijsgedraaide cd van de buren moet de druppel zijn geweest. Ik vraag me af of dit echt de enige oplossing is geweest. Helaas zijn bovengenoemde taferelen aan de orde van de dag. Zelf opgegroeid in een pittoresk dorpje ken ik mijn buren en is de verstandhouding goed. Toen ik naar de stad verhuisde om op kamers te gaan, moest ik wennen aan de manier waarop men met buren omgaat. Ik wil niet zeggen dat het overal zo is, maar over het algemeen is het onderlinge contact ver te zoeken. In flats vindt er nog nauwelijks een praatje op de galerij plaats en lijkt het alsof eenieder zo snel mogelijk de voordeur achter zich dichttrekt. Een gevolg van dit afnemende onderlinge contact is de toegenomen vraag naar formele diensten. Men kent elkaar niet en durft geen gezellig praatje aan te knopen. Laat staan iemand aanspreken op hinderlijk gedrag. Het is veel gemakkelijker om anoniem je beklag te doen bij de politie. Van deze wordt vervolgens verlangd het probleem op te lossen. Helaas werkt het in de praktijk vaak niet zo. Escalatie van onderlinge meningsverschillen tussen buren is dan ook een veelvoorkomend probleem. Burenoverlast is in de huidige samenleving een bekend fenomeen. Veel mensen kampen met problemen die gerelateerd zijn aan dit fenomeen. Maatschappelijk gezien heeft deze vorm van overlast, veelal gekoppeld aan de leefbaarheid in een wijk, veel aandacht. Ook zijn er talloze documenten op internet die beschrijven hoe burenoverlast is op te lossen of te voorkomen. De eerste stap is een persoonlijke benadering van de overlastgever. Later komen officiële instanties als de politie of zelfs justitie in beeld. Het probleem is dat stagnatie zich veelal in het beginstadium voordoet. Buren kennen elkaar nauwelijks en daarom wordt de persoonlijke benaderingsstap overgeslagen. Er wordt direct naar formele oplossingen gegrepen. Getracht moet worden om mensen zover te krijgen dat zij eerst samen naar een oplossing zoeken. Meer zicht en inzicht krijgen in de sociale problematiek achter de voordeur. Simpel gezegd, Men moet elkaar leren kennen. In de Bird 7, een flat in de wijk Bilgaard, is gestart met het project Kennen en gekend worden. Bij dit project is het van belang om flatbewoners op een ontspannen en vrijblijvende wijze met elkaar in contact te brengen. Om dit te realiseren en de sociale cohesie te versterken, zijn drie feestelijke en laagdrempelige bewonersbijeenkomsten georganiseerd. Door het kennen en gekend worden van de bewoners te bevorderen, zal het begrip voor elkaar en elkaars situaties groeien. De verdraagzaamheid neemt toe als redenen en achterliggende gedachten van bepaald gedrag bekend zijn. Dit hoeft niet altijd te betekenen dat er een innig contact moet ontstaan. Maar alleen al een vriendelijk goedemorgen in de lift volstaat. Vaak zijn buren zich niet bewust van de overlast die zij veroorzaken. Wanneer men er niet op wordt aangesproken, wordt het storende gedrag voortgezet. In veel gevallen leidt een goed gesprek tot een oplossing of het begin ervan. Natuurlijk levert in sommige gevallen een gesprek niet het gewenste resultaat op. Sommige overlastproblemen zijn met praten alleen niet op te lossen. Hier kan een formele hulpinstantie worden ingeschakeld. Belangrijker dan het aandragen van mogelijkheden om burenoverlast op te lossen, is dus het voorkomen ervan. Bij dit project is dan ook gekozen voor de preventieve insteek. Doordat het gemêleerde gezelschap elkaar op een laagdrempelige manier leert kennen, zal de beeldvorming jegens elkaar veranderen. Deze veranderde beeldvorming en het ontstane begrip zal het gevoel van veiligheid en saamhorigheid vergroten. Want waarom pas ingrijpen als het al te laat is en de negatieve stempel reeds gedrukt staat? Plezierig naast elkaar wonen is wel degelijk mogelijk. Als we ons allemaal maar iets menselijker en positiever opstellen. 22