Coilen of clippen? Behandelen van aneurysma s binnen de schedel

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Coilen of clippen? Behandelen van aneurysma s binnen de schedel"

Transcriptie

1 Coilen of clippen? Behandelen van aneurysma s binnen de schedel R.J.M. Groen, N.A. Bakker In 2008 verscheen het rapport Clippen of coilen? Behandelen van aneurysma s binnen de schedel. Zoals de opstellers van het rapport zelf schrijven, beschrijft het rapport de kwaliteit, veiligheid en doelmatigheid van de behandeling van patiënten met intracraniële aneurysma s. Door middel van een literatuurverkenning zijn de relatieve voor- en nadelen van beide behandelmethoden in kaart gebracht, waarna de rapporteurs de huidige toestand in ons land onder de loep hebben genomen. In dit commentaar op het rapport van de Gezondheidsraad wordt geconstateerd dat de problematiek zeer eenzijdig is belicht, ten gunste van coiling. Het rapport wordt per hoofdstuk kritisch besproken, waarna geconcludeerd wordt dat de titel van het rapport niet Clippen of coilen? had moeten luiden, maar, Clippen én coilen..., met als uitgangspunt de vraag hoe in Nederland de multidisciplinaire behandeling van het cerebrale aneurysma in de toekomst het best georganiseerd kan worden. (Tijdschr Neurol Neurochir 2010;111:100-4) Inleiding Op 31 juli 2008 kreeg de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport het rapport getiteld Clippen of coilen? Behandelen van aneurysma s binnen de schedel aangeboden. 1 Dit rapport kwam tot stand onder de redactie van prof. dr. J.A. Knottnerus, voorzitter van de vaste commissie Medical Technology Assessment (MTA) van de Gezondheidsraad, na voorbereiding door Plexus Medical Group te Amsterdam. Het rapport vloeit voort uit de taak die de Gezondheidsraad heeft om nieuwe medische technieken en ontwikkelingen te signaleren en daarover te adviseren aan de betrokken bewindspersoon. In dit geval stelde de raad zich ten doel zich te buigen over...de kwaliteit, veiligheid en doelmatigheid van de behandeling van patiënten met intracraniële aneurysma s. Voor deze patiënten is de endovasculaire coiling-behandeling in toenemende mate een alternatief geworden voor de bestaande operatieve ingreep waarbij clips op het aneurysma worden geplaatst om bloeding te voorkomen. Door middel van literatuurverkenning zijn de relatieve voor- en nadelen van beide methoden in kaart gebracht, en vervolgens hebben de onderzoekers de huidige toestand in ons land onder de loep genomen. In zijn aanbiedingsbrief aan de minister constateert de commissievoorzitter dat uit het onderzoek is gebleken dat er sprake is van een positieve samenhang tussen volume en kwaliteit: ziekenhuizen waar een groter aantal patiënten coiling ondergaat, hebben gemiddeld betere uitkomsten. Voor patiënten die gelet op hun aandoening en fysieke toestand in aanmerking komen voor coiling, kan deze ingreep als behandeling van eerste keus gelden. Zij zouden geen clippingoperatie meer moeten ondergaan. Mede op grond van deze gegevens worden enkele aanbevelingen gedaan die erop gericht zijn de kwaliteit, veiligheid en doelmatigheid van de zorg voor aneurysmapatiënten te verhogen. Het rapport is opgedeeld in 7 hoofdstukken, te beginnen met een inleiding, waarin de motivatie binnen het MTA om over te gaan tot deze signaleringsrapportage staat verwoord. De medische achtergronden en de techniek van de endovasculaire afsluiting (coi- Auteurs: dhr. dr. R.J.M. Groen, neurochirurg, en dhr. dr. N.A. Bakker, neurochirurg i.o., afdeling Neurochirurgie, Universitair Medisch Centrum Groningen. Correspondentie graag richten aan dhr. dr. R.J.M. Groen, Universitair Medisch Centrum Groningen, afdeling Neurochirurgie, postbus 30001, 9700 RB Groningen, adres: r.j.m.groen@nchir.umcg.nl Belangenconflict: geen gemeld. Financiële ondersteuning: geen gemeld. Trefwoorden: cerebraal aneurysma, clippen, coilen. Ontvangen 25 augustus 2009, geaccepteerd 2 februari

2 3 ling) en van clipping worden uitgelegd in hoofdstuk 2. Hoofdstuk 3 is getiteld veiligheid en effectiviteit van coiling en clipping, waarbij uitsluitend gebruikgemaakt wordt van geselecteerde gegevens uit de (internationale) literatuur. In hoofdstuk 4 worden de onderwerpen volume, expertise en ervaring besproken, waarbij gestart wordt met een opsomming van gegevens uit de literatuur over de invloeden van behandelvolume en expertise op de behandelkwaliteit. Aansluitend wordt verslag gedaan van een schriftelijke inventarisatie (vragenlijsten) die werd gedaan naar het aantal behandelingen van cerebrale aneurysma s in Nederland in Tevens werd gebruikgemaakt van gegevens van de fabrikant van coilingmateriaal om een schatting te maken van de te verwachten groei van de coiling-procedures. Onderdeel van de inventarisatie was tevens een interviewronde, waarin de mening werd gevraagd over kwaliteitsbepalende factoren (samenstelling behandelteam, moment en wijze indicatiestelling), gewenst volume (zowel voor coiling als voor clipping), eventuele wens tot concentratie, en het item opleiding tot neurovasculair interventionalist. Een dergelijke opleiding is er in Nederlands nog niet, evenmin als een landelijke erkenning van het specialisme neuro-interventionalisme. In hoofdstuk 5 wordt ingegaan op de vraag welke infrastructuur noodzakelijk is voor een goed behandelresultaat bij coilen en clippen. Ten slotte is door de commissie aan 9 behandelaars en experts (inclusief R.J.M. Groen) gevraagd naar de huidige en de wenselijke situatie. In hoofdstuk 6 wordt kort ingegaan op het kostenaspect van coiling in vergelijking met clipping. In het laatste hoofdstuk (hoofdstuk 7) volgen de conclusies en aanbevelingen. Context van coiling en clipping: de patiënt met een subarachnoïdale bloeding Alvorens inhoudelijk in te gaan op het rapport, wordt eerst de context geschetst waarbinnen het rapport ons inziens gelezen moet worden. De patiënt met een subarachnoïdale bloeding (SAB) stelt de betrokken behandelaars voor een uitdaging. Allereerst dient met spoed de juiste diagnose te worden gesteld, de oorzaak van de bloeding te worden opgespoord en eventuele bijkomende problemen (denk hierbij aan acute hydrocefalus, intracerebraal hematoom, bijkomende neurologische stoornissen (uitvalsverschijnselen, bewustzijnsdaling)), en additionele algemene problematiek (onder andere respiratoire insufficiëntie, bedreiging vitale functies) te worden onderkend. Het primaire doel is het stabiliseren van de patiënt, al dan niet door middel van behandeling van een acute hydrocefalus, gevolgd door het instellen van een behandeling met als doel het voorkomen van een (vaak fatale) recidiefbloeding. Deze behandeling dient in principe binnen 3 dagen na de bloeding te hebben plaatsgevonden, vanwege de grote kans op een vroege recidiefbloeding en de kans op vaatspasmen (vasospasme treedt veelal pas op in de periode van 4-10 dagen na de SAB). Uitschakeling van een aneurysma kan tegenwoordig op grofweg 2 manieren worden bereikt: 1) clipping, dat wil zeggen het plaatsen van een klemmetje op de basis van het aneurysma; hiervoor is een craniotomie noodzakelijk, en 2) coiling, het langs endovasculaire weg dichtstoppen van het aneurysma met behulp van flexibele platina spiraaltjes (coils). Beide behandelingen vinden plaats onder narcose, en veelal verblijven de patiënten in de acute fase van de opname en behandeling op de afdeling (neuro-)intensive care. De keuze van de behandeling, clippen of coilen, is van verschillende factoren afhankelijk, waarbij het van belang is te onderkennen dat niet ieder aneurysma zowel gecoiled als geclipped kan worden. Sinds het begin van de jaren 90 van de vorige eeuw wordt coiling toegepast. Voorheen was clipping van aneurysma s feitelijk de enige behandelmogelijkheid. Inmiddels is veel onderzoek verricht naar de voor- en nadelen van beide technieken. Duidelijk is dat coiling de behandeling van eerste keus is voor de zogenoemde posterieure circulatie-aneurysma s (aneurysma s uitgaande van (takken van) de arteria (a.) vertebralis en de a. basilaris). Aneurysma s uitgaande van de anterieure circulatie (met uitzondering van de a. cerebri media, zie later) kunnen zowel gecoiled als geclipped worden. Bij oudere patiënten heeft coiling in het algemeen de voorkeur; bij jonge patiënten (<40 jaar) bestaat echter een lichte voorkeur voor clipping. 2 Aneurysma s van de a. cerebri media (ACM) lenen zich het beste voor clipping. Dit in verband met het feit dat deze vaten slechter toegankelijk zijn voor coiling (technische moeilijkheden bij het stabiel positioneren van de katheters en de grotere kans op thrombo-embolische complicaties). 3 Dit blijkt ook uit het feit dat in studies over coiling van cerebrale aneurysma s de 101

3 ACM-aneurysma s ondervertegenwoordigd zijn. Uiteraard zijn patiënten bij wie de neurologische conditie vooral bepaald wordt door de aanwezigheid van een ruimte-innemend (intracerebraal) hematoom, primair een kandidaat voor operatie (hematoomevacuatie en gelijktijdige clipping van het aneurysma). Vaak gaat het hier om een bloeding uit een aneurysma van de a. cerebri media. Voor iedere patiënt met een aneurysmatische SAB geldt dat een afgewogen behandelplan gemaakt moet worden, waarbij alle specialismen (vasculair neurochirurg, neuro-interventiespecialist, vasculair neuroloog) betrokken zijn (indicatiestelling in een multidisciplinair overlegverband). Voor een goede opvang en behandeling zijn tevens neuro-anesthesiologen, neuro-intensivisten en een goed geoutilleerde (neuro-)intensive care onontbeerlijk, want de behandeling van deze categorie patiënten eindigt niet op het moment dat het aneurysma is uitgeschakeld. Een belangrijk deel van de posthemorragische schade die de patiënt ondervindt, treedt namelijk op onder invloed van vasospasmen, hydrocefalie, en andere complicaties tijdens de eerste 2 weken na de SAB. Daarom dient voor deze patiëntencategorie 24 uur per dag en 7 dagen per week de bovengenoemde deskundigheid beschikbaar te zijn, en dat is meer dan alleen het in huis hebben van een clipper en/of een coiler. Bespreking rapport De titel van het rapport luidt Coilen of clippen?, hetgeen suggereert dat men zich nadrukkelijk heeft gebogen over de vraag op welke wijze in Nederland het intracraniële aneurysma bij voorkeur behandeld zou moeten worden. Bij het doorlezen van de rapportage lijkt het er zelfs op dat er een eenduidig antwoord is, namelijk coiling. Dat komt doordat in het rapport een onevenwichtige belichting van de behandeling van het cerebrale aneurysma wordt gegeven, waarbij vooral de voordelen van coiling worden besproken, terwijl het item clipping slechts beperkt aan de orde komt. Er wordt gesuggereerd dat een analyse is gedaan van de kwaliteit, de veiligheid en de doelmatigheid van de endovasculaire behandeling in Nederland (zie de eerder geciteerde aanbiedingsbrief), maar de samenstellers hebben uitsluitend gebruikgemaakt van gegevens uit de (eenzijdig aangehaalde) internationale literatuur. De bevinding dat er sprake is van een positieve samenhang tussen volume en kwaliteit, waarbij ziekenhuizen waar een groter aantal patiënten coiling ondergaat, gemiddeld betere uitkomsten (hebben), is dan ook niet gebaseerd op eigen (Nederlandse) getallen. Daarvan doet men uiteindelijk indirect wel melding op pagina 34: in de Nederlandse praktijk bestaat er geen landelijke registratie van complicaties, sterfte en morbiditeit na een coilingbehandeling. In de rest van het rapport blijft deze belangrijke constatering (het ontbreken van eigen landelijke getallen) echter onderbelicht. Al in de inleiding van hoofdstuk 3 wordt gesteld dat coiling effectiever en veiliger is dan clipping, zonder dat de criteria waarop de uitkomst betrekking heeft, zijn beschreven. Effectiviteit van clipping of coiling kan betrekking hebben op de mate van (definitieve) afsluiting, maar zou ook kunnen gaan over de mate waarin de technieken verschillen in het voorkómen van een nieuwe bloeding. Daarop wordt niet ingegaan. Wel wordt door de samenstellers gerapporteerd over een vergelijkend onderzoek tussen coiling en clipping, waarin bij 23% van de clippinggroep een proceduregerelateerde complicatie optrad, terwijl dat in de coilinggroep bij 15% het geval was. 4 Niet vermeld wordt dat het bij deze studie gaat om ongeruptureerde aneurysma s, terwijl het onderzoeksrapport van de Gezondheidsraad voornamelijk gericht is op de behandeling van acute patiënten na een aneurysmatische SAB. Bij ongeruptureerde aneurysma s spelen ten aanzien van de behandeling vaak heel andere overwegingen, en worden aan die behandeling andere eisen gesteld (denk daarbij aan het complicatierisico, de effectiviteit (ten aanzien van symptomatologie, duurzaamheid afsluiting), de kosten, duur van de behandeling en consequenties van, soms levenslange, antistolling). Resultaten van behandeling van een aneurysmatische SAB mogen dan ook niet in één lijn worden gezet met de behandeling van ongeruptureerde (en vaak zijn dat dan ook nog asymptomatische) aneurysma s. Verderop in het rapport worden ter ondersteuning van coiling de uitkomsten van een grote internationale studie gememoreerd, de International Subarachnoid Aneurysm Trial (ISAT). Aan de hand van de 1-jaarsanalyse in 2005 werd aangetoond dat een significant hoger percentage in de clippinggroep een slechte uitkomst had (mrs3-6) vergeleken met de coilinggroep. 5 Een belangrijke reden waarom men bij die 102

4 3 studie tot deze conclusie kwam, is het feit dat het hier ging om een geselecteerde groep kleine, geruptureerde aneurysma s in de voorste circulatie, bij patiënten in een goede klinische conditie. Patiënten met intracerebrale hematomen (die eigenlijk altijd geopereerd moeten worden (evacuatie van het hematoom en clipping van het aneurysma in dezelfde sessie)) zijn hierin niet meegenomen, evenmin als patiënten met grotere aneurysma s en patiënten met ACM-bifurcatieaneurysma s. Een dergelijke nuancering hoort in een kritische beschouwing van de literatuur thuis, maar is helaas achterwege gebleven. In dit kader is het interessant dat in het meinummer van The Lancet Neurology van vorig jaar de 5-jaars follow-upresultaten van de ISAT werden gepubliceerd. Daarin staat, dat er na 5 jaar geen verschil meer was in de functionele uitkomst na coiling en clipping in dezelfde geselecteerde groep patiënten. Er is dus geen bewijs dat de langetermijnresultaten (kwaliteit van leven) na coiling beter zijn dan na clipping. 6 Op het moment van verschijnen van het rapport waren deze gegevens nog niet gepubliceerd, maar ook de toen wel beschikbare gegevens rechtvaardigden hoe dan ook de conclusies van de Gezondheidsraad over de waardering van de veiligheid en effectiviteit van coiling boven die van clipping niet. In hoofdstuk 4 wordt een opsomming gegeven van de door de individuele centra aangeleverde getallen (over 2006), waaruit een sterk uiteenlopend aantal patiënten per centrum en een sterk uiteenlopende verhouding clip:coil naar voren komt. Een interessante vraag zou zijn geweest waar die grote verschillen nu door komen, maar die vraag werd door het onderzoeksbureau dat de gegevens aanleverde (Plexus Medical Group) niet gesteld. Dat is wat ons betreft een gemiste kans, want in die vraag ligt de sleutel naar de oplossing voor de Nederlandse praktijk verscholen. De geconstateerde grote verschillen tussen de Nederlandse centra zijn ons inziens de resultante van de lokale verschillen in caseload, infrastructuur, behandelbeleid, verwijspatroon en verwijsstrategie, logistiek, beschikbaarheid van specifieke vasculaire neurochirurgische expertise, beschikbaarheid van endovasculaire expertise, beschikbaarheid van (neuro)-anesthesiologie en de beschikbaarheid van de onontbeerlijke intensive-carefaciliteiten. Uniformiteit is er op dit punt nergens in Nederland en het is duidelijk dat er behoefte is aan een betere structurering. Enerzijds om de kosten in de hand te houden, anderzijds om de gewenste (hoge) kwaliteit van behandeling te waarborgen. Belangrijk hierbij is de constatering dat het aantal patiënten dat in aanmerking komt voor behandeling van een geruptureerd aneurysma, de komende jaren niet zal toenemen. Dat houdt in dat er jaarlijks ongeveer 900 patiënten met een aneurysmatische SAB een coil- of een clip-procedure zullen moeten ondergaan in een van de daarvoor ingerichte (neurochirurgische) centra. Idealiter zou een dergelijk centrum moeten beschikken over een ervaren 24x7-team met een vasculair neurochirurg, een neuro-interventionalist (neurointerventieradioloog), een neuro-anaesthesioloog, een neuro-intensivist en een vasculair neuroloog, die beschikken over moderne apparatuur, een moderne intensive care en voldoende opnamecapaciteit. Slechts op weinig plekken in Nederland wordt deze situatie enigszins benaderd en de Gezondheidsraad stelt dan ook vast dat hier een belangrijk punt van zorg ligt. Zij adviseert daarom aan de minister dat de doelmatigheid en de kwaliteit van de zorg verbeterd moeten worden. Ten eerste door te streven naar concentratie van de behandeling in regionale centra, ten tweede door het stellen van kwaliteitscriteria ten aanzien van de beroepsuitoefening en scholing (onder andere vaststellen van minimumvolumina, prestatie-indicatoren, certificatie, monitoring). Op deze wijze kan worden voorkomen dat coiling-procedures plaatsvinden in ziekenhuizen die niet voldoen aan de beschikbaarheid van een multidisciplinair team. Het is opmerkelijk dat hier door de rapporteurs uitsluitend over coiling wordt gesproken. Uit het voorgaande is namelijk al gebleken dat het aantal acute clipping-procedures in de afgelopen 15 jaar gestaag is afgenomen en landelijk op dit moment hooguit nog maar patiënten betreft. Dat roept vragen op over de caseload van de (vasculair) neurochirurg. Het opereren van cerebrovasculaire aneurysma s kan door dit lage aantal niet meer worden beschouwd als het werkterrein van de allround neurochirurg. Conclusie In feite is het al lang niet meer de vraag of er geclipt of gecoiled moet worden. Men weet dat beide modaliteiten noodzakelijk en onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. De titel van het rapport had daarom eigenlijk moeten luiden: Coilen én clippen: de behandeling van aneurysma s binnen de schedel. De 103

5 Aanwijzingen voor de praktijk 1. Het in 2008 verschenen rapport van de Gezondheidsraad, getiteld: Clippen of coilen? Behandelen van aneurysma s binnen de schedel geeft een zeer eenzijdige belichting van de problematiek, in het voordeel van coiling. 2. Het zou niet zozeer om de vraag Clippen of coilen? moeten gaan, maar meer om de vraag hoe de multidisciplinaire behandeling van het cerebrale aneurysma in de toekomst het best georganiseerd kan worden in Nederland, ofwel: Clippen én coilen.. 3. Het is nu aan het veld om op constructieve wijze naar een goede structurering van de zorg voor patiënten met een cerebraal aneurysma toe te werken. Het risico bestaat anders dat de minister zelf, bij het uitblijven van zelfregulatie, sturend gaat optreden, met alle nadelige gevolgen van dien. belangrijkste vraag op dit moment is feitelijk wáár geclipt en gecoiled (zou) moet(en) worden, en tussen de regels door kan die vraag uit de conclusies en aanbevelingen in het laatste deel van het rapport worden gedestilleerd. Het antwoord op die vraag kan het beste uit het veld zelf komen, en het rapport van de Gezondheidsraad, aangevuld met het hier gepresenteerde commentaar, kan worden beschouwd als een eerste aanzet in die richting. Het risico bestaat anders dat de minister zelf, bij het uitblijven van zelfregulatie, sturend gaat optreden. Inmiddels is er binnen het Nederlands Neurovasculair Genootschap, een samenwerkingsverband tussen vasculair neurochirurgen, vasculair neurologen en neuro-interventieradiologen, overleg gaande over deze materie. De komende tijd zullen minimumeisen moeten worden opgesteld, waaraan moet worden voldaan om te kunnen optreden als neurovasculair centrum voor de behandeling van cerebrale aneurysma s (acuut én electief, geruptureerd én ongeruptureerd). Aangezien ook de behandeling van andere neurovasculaire afwijkingen (arterioveneuze malformaties, arterioveneuze fistels) tegenwoordig uitsluitend in multidisciplinair verband plaats dient te vinden, zal ook de behandeling van deze aandoeningen onderwerp van bespreking moeten zijn. Hoewel in het rapport het accent erg sterk op het endovasculaire aspect van de behandeling is gelegd, ligt ons inziens de achilleshiel op een andere plek: 1) de logistiek van de totale opvang en behandeling van de acute SAB, en 2) de noodzakelijke neurochirurgische expertise. Het vereiste minimum aantal neurochirurgische indicaties zal een van de belangrijkste uitgangspunten moeten worden bij de discussie over centralisatie van de behandeling van cerebrale aneurysma s en andere neurovasculaire malformaties. Het is nu aan het veld, om de handschoen op te nemen en op constructieve wijze naar een goede structurering toe te werken. Hoewel kostenbeheersing zeker een belangrijk aspect zal zijn, zal bij de besprekingen de kwaliteit van de patiëntenzorg, in al haar facetten, voorop moeten staan. Referenties 1. Gezondheidsraad. Coilen of clippen? Behandelen van aneurysma s binnen de schedel. Den Haag: Gezondheidsraad; publicatienr. 2008/12. Te raadplegen op 2. Mitchell P, Kerr R, Mendelow AD, Molyneux A. Could late rebleeding overturn the superiority of cranial aneurysm coil embolization over clip ligation seen in the International Subarachnoid Aneurysm Trial? J Neurosurg 2008;108: Jayaraman MV, Do HM, Versnick EJ, Steinberg GK, Marks MP. Morphologic assessment of middle cerebral artery aneurysms for endovascular treatment. J Stroke Cerebrovasc Dis 2007;16: Johnston SC, Wilson CB, Halbach VV, Higashida RT, Dowd CF, McDermott MW, et al. Endovascular and surgical treatment of unruptured cerebral aneurysms: comparison of risks. Ann Neurol 2000;48: Molyneux AJ, Kerr RS, Yu LM, Clarke M, Sneade M, Yarnold JA, et al. International subarachnoid aneurysm trial (ISAT) of neurosurgical clipping versus endovascular coiling in 2143 patients with ruptured intracranial aneurysms: a randomised comparison of effects on survival, dependency, seizures, rebleeding, subgroups, and aneurysm occlusion. Lancet 2005;366: Molyneux AJ, Kerr RS, Birks J, Ramzi N, Yarnold J, Sneade M, et al. Risk of recurrent subarachnoid haemorrhage, death, or dependence and standardised mortality ratios after clipping or coiling of an intracranial aneurysm in the International Subarachnoid Aneurysm Trial (ISAT): long-term follow-up. Lancet Neurol 2009;8:

Jo Peluso. Endovascular treatment of posterior circulation aneurysms

Jo Peluso. Endovascular treatment of posterior circulation aneurysms Jo Peluso AVM PICA SAB arterioveneuze malformatie posterior inferior cerebellar artery subarachnoïdale bloedingen Endovascular treatment of posterior circulation aneurysms Sinds de introductie van loslaatbare

Nadere informatie

Coilen of clippen? Behandelen van aneurysma s binnen de schedel

Coilen of clippen? Behandelen van aneurysma s binnen de schedel Coilen of clippen? Behandelen van aneurysma s binnen de schedel Gezondheidsraad Health Council of the Netherlands Voorzitter Aan de minister Volksgezondheid, Welzijn en Sport Onderwerp : aanbieding signalement

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Aneurysma

Patiënteninformatie. Aneurysma Patiënteninformatie Aneurysma Inhoud Inleiding... 3 Informatie over het ziektebeeld... 3 Diagnose... 3 Behandeling... 4 Postoperatieve zorgen... 5 Clipping... 5 Coiling... 5 Verwikkelingen... 6 Clipping

Nadere informatie

Ongeruptureerd intracranieel aneurysma: richtlijn voor behandeling en screening

Ongeruptureerd intracranieel aneurysma: richtlijn voor behandeling en screening Ongeruptureerd intracranieel aneurysma: richtlijn voor behandeling en screening Versie: mei 2018. Revisie: mei 2020 Auteurs: E. Osei, M. Scheele, B. Roozenbeek (beheerder richtlijn) Beoordeeld door: Afdeling

Nadere informatie

Endovasculaire behandeling van intracraniële vasculaire aandoeningen

Endovasculaire behandeling van intracraniële vasculaire aandoeningen Endovasculaire behandeling van intracraniële vasculaire aandoeningen Click to add title Click to add subtitle intracraniële vasculaire aandoeningen Aneurysma Arterio Veneuze Malformatie (AVM) Durale Arterio

Nadere informatie

Subarachnoïdale bloeding (SAB) op de Intensive Care

Subarachnoïdale bloeding (SAB) op de Intensive Care Subarachnoïdale bloeding (SAB) op de Intensive Care Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Wat is een subarachnoïdale bloeding 1 Oorzaken 2 Verschijnselen 3 Diagnose 3 Behandeling 3 Endovasculaire

Nadere informatie

Research. Diny Heiden Neural Practitioner i.o. Erasmus MC

Research. Diny Heiden Neural Practitioner i.o. Erasmus MC Vrijuit reizen 1 1 Research Diny Heiden Neural Practitioner i.o. Erasmus MC 2 Inhoud presentatie Inleiding Probleem en doel stelling Onderzoeksmethode en resultaten Conclusie en aanbevelingen Rol en taak

Nadere informatie

Hersenbloeding vanuit aneurysma

Hersenbloeding vanuit aneurysma Hersenbloeding vanuit aneurysma Informatie voor patiënten F1048-3110 maart 2013 Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl MCH Antoniushove, Burgemeester Banninglaan 1 Postbus 411, 2260 AK Leidschendam

Nadere informatie

Chapter Fourteen. General discussion Samenvatting Summary Dankwoord List of publications Curriculum Vitae

Chapter Fourteen. General discussion Samenvatting Summary Dankwoord List of publications Curriculum Vitae Chapter General discussion Samenvatting Summary Dankwoord List of publications Curriculum Vitae Het eerste deel van dit proefschrift beschrijft de gevolgen op de lange termijn bij een subarachnoïdale bloeding

Nadere informatie

Factsheet Indicatoren CVA (CVAB) 2017 Versie: 2017 Registratie gestart: 2014

Factsheet Indicatoren CVA (CVAB) 2017 Versie: 2017 Registratie gestart: 2014 Factsheet en CVA (CVAB) 2017 Versie: 2017 Registratie gestart: 2014 Versie 2017 pagina 1 van 8 enoverzicht CVAB 2017 Nr. Type Uitvraag Bron indicator over (jaar) 1. Aantal klinisch opgenomen CVA-patiënten,

Nadere informatie

Hersenbloeding vanuit aneurysma

Hersenbloeding vanuit aneurysma Hersenbloeding vanuit aneurysma Verhinderd Bent u op het afgesproken tijdstip verhinderd, bel dan zo snel mogelijk (uiterlijk 24 uur voor de afspraak) de polikliniek Neurochirurgie om u af te melden. Dit

Nadere informatie

Hersenletselcongres

Hersenletselcongres B6b "Kop d'r veur": Gevolgen en herstel na een subarachnoïdale bloeding (potentiële) belangenverstrengeling - De betrokken relaties bij dit project zijn: - Sponsoring of onderzoeksgeld: Honorarium of andere

Nadere informatie

New developments in imaging and treatment of intracranial aneurysms

New developments in imaging and treatment of intracranial aneurysms Anjob Laurent de Gast New developments in imaging and treatment of intracranial aneurysms Sinds de introductie van loslaatbare coils in het begin van de jaren negentig van de vorige eeuw, heeft de endovasculaire

Nadere informatie

Factsheet Indicatoren Aneurysma Aorta Abdominalis (DSAA) A. Beschrijving Indicator

Factsheet Indicatoren Aneurysma Aorta Abdominalis (DSAA) A. Beschrijving Indicator Factsheet en Aneurysma Aorta Abdominalis (DSAA) A. Beschrijving DSAA 2014 [2.6.; 20-11-2014] Registratie gestart: 1 januari 2013 Compleet in te vullen indien op de ziekenhuislocatie voor het aneurysma

Nadere informatie

Factsheet Indicatoren Aneurysma Aorta Abdominalis (DSAA) A. Beschrijving Indicator

Factsheet Indicatoren Aneurysma Aorta Abdominalis (DSAA) A. Beschrijving Indicator Factsheet en Aneurysma Aorta Abdominalis (DSAA) A. Beschrijving DSAA 2014 [2.7.; 27-11- 2014] Registratie gestart: 1 januari 2013 Compleet in te vullen indien op de ziekenhuislocatie voor het aneurysma

Nadere informatie

Vasculaire problematiek op de IC. Nascholing neuriochirurgie

Vasculaire problematiek op de IC. Nascholing neuriochirurgie Vasculaire problematiek op de IC Nascholing neuriochirurgie Inhoud icva bcva SAB CVA 47.000 patienten/jaar Ndl (126/d) 80% ischemisch, 20% bloedig 15-20% vd patienten naar IC Stroke unit verbetert uitkomst

Nadere informatie

Factsheet Indicatoren aneurysma aorta abdominalis (DSAA)

Factsheet Indicatoren aneurysma aorta abdominalis (DSAA) Factsheet en aneurysma aorta abdominalis (DSAA) DSAA 2017.2 Registratie gestart: 1 januari 2013 Datum Versie Mutatie Eigenaar 20-10-2017 2017.2 Vrijwillig/ verplicht toegevoegd DICA Versie 2017.2 pagina

Nadere informatie

Sciatica MED Trial resultaten na 1 jaar

Sciatica MED Trial resultaten na 1 jaar Sciatica MED Trial resultaten na 1 jaar Micro endoscopische operatie (buisjesmethode) voor lage rughernia minder effectief U doet mee aan de Sciatica MED Trial, het doelmatigheidsonderzoek naar de behandeling

Nadere informatie

Nimodipine. Luuk van den Bersselaar, ANIOS IC April 2019

Nimodipine. Luuk van den Bersselaar, ANIOS IC April 2019 Nimodipine Luuk van den Bersselaar, ANIOS IC April 2019 Inleiding, profylaxe van vasospasmen SAB à nimodipine CABG met art revascularisatie à diltiazem Amlodipine, nifedipine, nicardipine? Nimodipine Calciumantagonist

Nadere informatie

Follow-up van patiënten met een gecoild intracranieel aneurysma

Follow-up van patiënten met een gecoild intracranieel aneurysma Follow-up van patiënten met een gecoild intracranieel aneurysma 2 Follow-up of patients with a coiled intracranial aneurysm J.D. Schaafsma, B.K. Velthuis, G.J.E. Rinkel Samenvatting Een subarachnoïdale

Nadere informatie

Woord vooraf. K.G. Go en G. Blaauw Groningen en Maastricht

Woord vooraf. K.G. Go en G. Blaauw Groningen en Maastricht Woord vooraf Een tweede, herziene druk van Basisboek neurochirurgie was noodzakelijk omdat veel inzichten en behandelingen in de neurochirurgie wezenlijke veranderingen hebben ondergaan. De opzet van het

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 15 mei 2013 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 15 mei 2013 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter, > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 2008 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Rijnstraat 50 255 XP DEN HAAG T 070 340 79 F 070 340 78 34

Nadere informatie

De Carotis (halsvaat OK) WJ Schuiling Anja van Schelven

De Carotis (halsvaat OK) WJ Schuiling Anja van Schelven De Carotis (halsvaat OK) WJ Schuiling Anja van Schelven Oorzaken van het herseninfarct 1. artherosclerose grote vaten 2. aantasting kleine bloedvaten (lacunes) 3. cardiaal embool 4. niet-atherosclerotische

Nadere informatie

Time is brain J.M.P. Rovers, Clinic Allemaal Transmuraal,

Time is brain J.M.P. Rovers, Clinic Allemaal Transmuraal, Time is brain Getallen, waar doen we het voor Prevalentie en incidentie beroerte Sterfte NL / Lokaal Prevalentie en incidentie, NL 2015 437.100 mensen met een beroerte 53.800 nieuwe TIA patiënten 41.300

Nadere informatie

Hardell: mobiel bellen en hersentumoren aan de belzijde

Hardell: mobiel bellen en hersentumoren aan de belzijde Hardell: mobiel bellen en hersentumoren aan de belzijde Kennisbericht over een publicatie in een wetenschappelijk tijdschrift: Hardell L, Carlberg M, Söderqvist F, Hansson Mild K, Meta-analysis of long-term

Nadere informatie

Reactie van de commissie Richtlijnen goede voeding 2015

Reactie van de commissie Richtlijnen goede voeding 2015 Reactie van de commissie Richtlijnen goede voeding 2015 op het achtergronddocument over Kalium De commissie heeft op het achtergronddocument over kalium reacties ontvangen van de Federatie Nederlandse

Nadere informatie

Behandeling van het acute herseninfarct

Behandeling van het acute herseninfarct Behandeling van het acute herseninfarct VPL symposium 14-03-2014 Puck Fransen, onderzoeker neurologie, Erasmus MC Inhoud Achtergrond (epidemiologie/etiologie) Behandeling endovasculaire behandeling Huidige

Nadere informatie

endovasculaire behandeling van cerebrale aneurysma's

endovasculaire behandeling van cerebrale aneurysma's N E U R O C H I R U R G I E Nieuwe inzichten bij de endovasculaire behandeling van cerebrale aneurysma's T R E F W O O R D E N CEREBRALE ANEURYSMA' S ; ENDOVASCULAIRE BALLONAFSLUITING, COILING; G UGLIELMI

Nadere informatie

Subarachnoïdale bloeding Hersenbloeding

Subarachnoïdale bloeding Hersenbloeding Subarachnoïdale bloeding Hersenbloeding U bent bij ons met spoed opgenomen vanwege een hersenbloeding, ofwel een subarachnoïdale bloeding. Misschien bent u overgeplaatst vanuit een ander ziekenhuis. Dat

Nadere informatie

Oplegger indicatorenset Aneurysma Aortis Abdominalis (DSAA) verslagjaar 2017

Oplegger indicatorenset Aneurysma Aortis Abdominalis (DSAA) verslagjaar 2017 Zorginstituut Nederland Kwaliteitsinstituut Eekholt 4 1112 XH Diemen Postbus 320 1110 AH Diemen www.zorginstituutnederland.nl T +31 (0)20 797 89 20 Transparantiekalender@zinl.nl Oplegger indicatorenset

Nadere informatie

Bloodpressure target in symptoma2c vasospasm pa2ent

Bloodpressure target in symptoma2c vasospasm pa2ent Bloodpressure target in symptoma2c vasospasm pa2ent Willem- Jan Schellekens CASUS van de Dag 9-9- 2015 Casus 47 jarige pa+ënte: D1 SAB obv vertebralisdissec+e wv coiling en EVD Dag 7 na SAB: neurologische

Nadere informatie

INTERVENTIONELE RADIOLOGISCHE BEHANDELINGEN

INTERVENTIONELE RADIOLOGISCHE BEHANDELINGEN 24 wij aan werken zo WIN-WIN WARME EN SAMENWERKINGS- BETROKKEN VERBANDEN ZORG Jessa en ZOL werken samen voor INTERVENTIONELE RADIOLOGISCHE BEHANDELINGEN Het Jessa Ziekenhuis en het Ziekenhuis Oost-Limburg

Nadere informatie

Verderop in deze folder zal worden ingegaan op de verschillende soorten bloedingen en hun behandelingen.

Verderop in deze folder zal worden ingegaan op de verschillende soorten bloedingen en hun behandelingen. Hersenbloedingen Een hersenbloeding kan spontaan optreden of door een ongeval (trauma), al dan niet in combinatie met antistolling (medicatie). Bij een spontane hersenbloeding gaat het dan meestal om een

Nadere informatie

Als een donderslag bij heldere hemel

Als een donderslag bij heldere hemel Als een donderslag bij heldere hemel Ruud van der Kruijk, neuroloog Slingeland Ziekenhuis Doetinchem Mede namens Sarah Vermeer, neuroloog Rijnstate, Peter Coppens huisarts te Ulft en Rik van Dijk huisarts

Nadere informatie

Samenvatting. Aanleiding voor de adviesvraag

Samenvatting. Aanleiding voor de adviesvraag Samenvatting Aanleiding voor de adviesvraag Op dit moment zijn bijna 400.000 mensen in Nederland aangewezen op behandeling met antistollingsmiddelen van het type vitamine K-antagonist (VKA). Hoewel zeer

Nadere informatie

Aneurysma Bloedvatmisvorming in de hersenen

Aneurysma Bloedvatmisvorming in de hersenen Aneurysma Bloedvatmisvorming in de hersenen Neurochirurgie polikliniek 512 5114 INLEIDING Onder een aneurysma in de hersenen wordt verstaan een uitstulping van de wand van een hersenslagader. Het aneurysma

Nadere informatie

Hierbij zend ik u de antwoorden op de vragen van het Kamerlid Wolbert (PvdA) over het bericht Oudere met kanker loopt juiste zorg mis (2016Z09879).

Hierbij zend ik u de antwoorden op de vragen van het Kamerlid Wolbert (PvdA) over het bericht Oudere met kanker loopt juiste zorg mis (2016Z09879). > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag T 070 340 79 11 F 070 340

Nadere informatie

AVM (vaatmalformatie)

AVM (vaatmalformatie) AVM (vaatmalformatie) Inleiding Een arterio-veneuze malformatie (AVM) is een vaatafwijking, waarbij er sprake is van een abnormale kortsluiting tussen slagaders (arterieel) en aders (veneus). Normaal voert

Nadere informatie

NL [BASICS PIF en IC wilsbekwaam Isala versie 2.0 dd ]

NL [BASICS PIF en IC wilsbekwaam Isala versie 2.0 dd ] BASICS: Basilar Artery International Cooperation Study Een gerandomiseerd onderzoek naar de veiligheid en effectiviteit van de lokale intra-arteriële behandeling na intraveneuze trombolyse bij een acute

Nadere informatie

Oplegger indicatorenset Aneurysma Aortis Abdominalis (DSAA) verslagjaar 2018

Oplegger indicatorenset Aneurysma Aortis Abdominalis (DSAA) verslagjaar 2018 Zorginstituut Nederland Kwaliteitsinstituut Eekholt 4 1112 XH Diemen Postbus 320 1110 AH Diemen www.zorginstituutnederland.nl T +31 (0)20 797 89 20 Transparantiekalender@zinl.nl Oplegger indicatorenset

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag www.rijksoverheid.nl Bijlage(n)

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 26 februari 2018 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 26 februari 2018 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter, > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 2008 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 25 VX Den Haag T 070 340 79 F 070 340 78 34

Nadere informatie

PKS TOEKOMSTVISIE OP PK ZORG

PKS TOEKOMSTVISIE OP PK ZORG PKS TOEKOMSTVISIE OP PK ZORG Prof. dr. Harm Kuipers 1 WAAROM NU? TIJD IS ER RIJP VOOR Zorgveld in beweging; steeds meer nadruk op specialisatie en concentratie Oncologische literatuur: 1) relatie tussen

Nadere informatie

Opereren in een veranderend landschap. Over kwaliteit en kwantiteit in de klinische neurochirurgie.

Opereren in een veranderend landschap. Over kwaliteit en kwantiteit in de klinische neurochirurgie. Opereren in een veranderend landschap. Over kwaliteit en kwantiteit in de klinische neurochirurgie. Rede uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van hoogleraar in de Klinische Neurochirurgie aan de

Nadere informatie

Arterio-veneuze malformatie

Arterio-veneuze malformatie Arterio-veneuze malformatie Behandeling Sanne Roijackers, coassistent IC 7-12-2016 Casus 60 jarige man Bewusteloos gevonden in badkamer Anisocorie L>R; bdz lichtreactief Subduraal hematoom met midlineshift

Nadere informatie

2. De incidentie van zwangerschap beëindiging voor hypertensieve aandoeningen op de grens van foetale levensvatbaarheid in Nederland.

2. De incidentie van zwangerschap beëindiging voor hypertensieve aandoeningen op de grens van foetale levensvatbaarheid in Nederland. Tijdens de zwangerschap kan de gezondheid van de moeder ernstig bedreigd worden door verschillende aandoeningen. Deze aandoeningen kunnen veroorzaakt worden door de zwangerschap zelf, zoals bijvoorbeeld

Nadere informatie

NL [BASICS PIF en IC wilsbekwaam Rijnstate versie 2.0 dd ]

NL [BASICS PIF en IC wilsbekwaam Rijnstate versie 2.0 dd ] BASICS: Basilar Artery International Cooperation Study Een gerandomiseerd onderzoek naar de veiligheid en effectiviteit van de lokale intra-arteriële behandeling na intraveneuze trombolyse bij een acute

Nadere informatie

NL [BASICS PIF en IC wilsonbekwaam Isala versie 2.0 dd ]

NL [BASICS PIF en IC wilsonbekwaam Isala versie 2.0 dd ] BASICS: Basilar Artery International Cooperation Study Een gerandomiseerd onderzoek naar de veiligheid en effectiviteit van de lokale intra-arteriële behandeling na intraveneuze trombolyse bij een acute

Nadere informatie

Subarachnoïdale bloeding bij patiënten op de afdeling intensive-care en medium-care

Subarachnoïdale bloeding bij patiënten op de afdeling intensive-care en medium-care Subarachnoïdale bloeding bij patiënten op de afdeling intensive-care en medium-care Uw familielid, vriend of vriendin is opgenomen op de afdeling met een zogenoemde subarachnoïdale bloeding. Dit is een

Nadere informatie

Behandeling bij een hersenaneurysma

Behandeling bij een hersenaneurysma Behandeling bij een hersenaneurysma Als u met een subarachnoïdale bloeding (SAB) wordt opgenomen komt u binnen op de Spoedeisende Hulp. Afhankelijk van de ernst van de situatie en de behandeling wordt

Nadere informatie

- Geplaatst in VISUS EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE?

- Geplaatst in VISUS EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE? - Geplaatst in VISUS 4-2017 - EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE? Om de verschillen tussen de kennis uit het laatste wetenschappelijk bewijs en de klinische praktijk kleiner te maken is de afgelopen

Nadere informatie

Uw brief van Uw kenmerk Datum 26 oktober Ons kenmerk Behandeld door Doorkiesnummer PAK/ mw. drs. A.J. Link (020)

Uw brief van Uw kenmerk Datum 26 oktober Ons kenmerk Behandeld door Doorkiesnummer PAK/ mw. drs. A.J. Link (020) Aan de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG Uw brief van Uw kenmerk Datum 26 oktober 2006 Ons kenmerk Behandeld door Doorkiesnummer PAK/26088542 mw. drs. A.J. Link

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/35176 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Lindenburg, Irene Title: Intrauterine blood transfusion : indications, risks, quality

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 29 oktober 2018 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 29 oktober 2018 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter, > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag T 070 340 79 11 F 070 340

Nadere informatie

NL [BASICS PIF en IC wilsonbekwaam Rijnstate versie 2.0 dd ]

NL [BASICS PIF en IC wilsonbekwaam Rijnstate versie 2.0 dd ] BASICS: Basilar Artery International Cooperation Study Een gerandomiseerd onderzoek naar de veiligheid en effectiviteit van de lokale intra-arteriële behandeling na intraveneuze trombolyse bij een acute

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 29 juni 2016 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 29 juni 2016 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter, > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag T 070 340 79 11 F 070 340

Nadere informatie

Besluit van 8 november 2017 houdende de opleidings- en erkenningseisen voor het medisch specialisme neurochirurgie

Besluit van 8 november 2017 houdende de opleidings- en erkenningseisen voor het medisch specialisme neurochirurgie Besluit van 8 november 2017 houdende de opleidings- en erkenningseisen voor het medisch specialisme neurochirurgie (Besluit neurochirurgie) Het College Geneeskundige Specialismen, gelet op artikel 14,

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Hersenbloedingen

Patiënteninformatie. Hersenbloedingen Patiënteninformatie Hersenbloedingen Inhoud Praktische informatie... 3 Inleiding... 4 Informatie over het ziektebeeld... 4 Soorten... 4 1. Chronisch subduraal hematoom... 5 Definitie... 5 Diagnose... 5

Nadere informatie

Standard Mortality Ratio s (SMR) en de Hospital Standardized Sterftecijfers (HSMR) per specifieke diagnosegroep

Standard Mortality Ratio s (SMR) en de Hospital Standardized Sterftecijfers (HSMR) per specifieke diagnosegroep Standard Mortality Ratio s (SMR) en de Hospital Standardized Sterftecijfers (HSMR) per specifieke diagnosegroep SMR s per specifieke diagnosegroep 2015-2017 De Standard Mortality Ratio s (SMR) geeft per

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 28 augustus 2013 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 28 augustus 2013 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter, > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 2008 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Rijnstraat 50 255 XP DEN HAAG T 070 340 79 F 070 340 78 34

Nadere informatie

Behandeling bij een hersenaneurysma

Behandeling bij een hersenaneurysma Behandeling bij een hersenaneurysma Als u met een subarachoidale bloeding (SAB) wordt opgenomen komt u binnen op de Spoedeisende Hulp. Afhankelijk van de ernst van de situatie en de behandeling wordt u

Nadere informatie

ADVIES INZAKE DE PROGRAMMATIE VAN GESPECIALISEERDE ZORGPROGRAMMA S ACUTE BEROERTEZORG MET INVASIEVE PROCEDURES (KB 19-04-2014)

ADVIES INZAKE DE PROGRAMMATIE VAN GESPECIALISEERDE ZORGPROGRAMMA S ACUTE BEROERTEZORG MET INVASIEVE PROCEDURES (KB 19-04-2014) FOD VOLKSGEZONDHEID BRUSSEL, 30 maart 2015 VEILIGHEID VAN DE VOEDSELKETEN EN LEEFMILIEU ------ DIRECTORAAT-GENERAAL GEZONDHEIDSZORG NATIONALE RAAD VOOR ZIEKENHUISVOORZIENINGEN -------- Afdeling Programmatie

Nadere informatie

Vaccinatie van ouderen tegen pneumokokken. Nr. 2018/05. Samenvatting

Vaccinatie van ouderen tegen pneumokokken. Nr. 2018/05. Samenvatting Vaccinatie van ouderen tegen pneumokokken Nr. 2018/05 Vaccinatie van ouderen tegen pneumokokken pagina 2 van 6 Veel mensen dragen pneumokokken bij zich zonder ziek te worden. De pneumokok kan echter ernstige

Nadere informatie

WBO: onderzoek naar online leefstijladvies om het risico op dementie te verlagen. Nr. 2018, Den Haag 12 juni Samenvatting

WBO: onderzoek naar online leefstijladvies om het risico op dementie te verlagen. Nr. 2018, Den Haag 12 juni Samenvatting WBO: onderzoek naar online leefstijladvies om het risico op dementie te verlagen Nr. 2018, Den Haag 12 juni 2018 WBO: onderzoek naar online leefstijladvies om het risico op dementie te verlagen pagina

Nadere informatie

Ik onderschrijf het advies van de Commissie Bevolkingsonderzoek.

Ik onderschrijf het advies van de Commissie Bevolkingsonderzoek. Gezondheidsraad Health Council of the Netherlands Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Onderwerp : Briefadvies Amendement DENSE-studie Uw kenmerk : 701406-129805-PG Ons kenmerk : I-1611/JB/pm/894-O1

Nadere informatie

Vene jugularis lijn bij patiënten met risico op verhoogde ICP. Carine van Rijn

Vene jugularis lijn bij patiënten met risico op verhoogde ICP. Carine van Rijn Vene jugularis lijn bij patiënten met risico op verhoogde ICP Carine van Rijn Inleiding Verhoogde intracraniële druk zou een contra-indicatie zijn voor cannulatie van de v. jugularis interna v. subclavialijn

Nadere informatie

Gezondheidsraad. 29 november Daan Kromhout Commissievoorzitter Vicevoorzitter Gezondheidsraad. Gezondheidsraad

Gezondheidsraad. 29 november Daan Kromhout Commissievoorzitter Vicevoorzitter Gezondheidsraad. Gezondheidsraad Gezondheidsraad 29 november 2011 Gezondheidsraad Daan Kromhout Commissievoorzitter Vicevoorzitter Gezondheidsraad Het adviesproces Adviesaanvraag: 18 augustus 2009 7 vergaderingen van multidisciplinaire

Nadere informatie

Nr. Indicator 1. Aantal patiënten dat is behandeld middels carotis interventie in de DACI Zizo Structuur 2014 DACI Structuur 2014 Invul

Nr. Indicator 1. Aantal patiënten dat is behandeld middels carotis interventie in de DACI Zizo Structuur 2014 DACI Structuur 2014 Invul Factsheet en Carotis chirurgie (DACI) A. Beschrijving DACI 2014 [2.7.; 27-11- 2014] Registratie gestart: 1 juli 2013 Type Uitvraag over Bron Nr. indicator (jaar) 1. Aantal patiënten dat is behandeld middels

Nadere informatie

CGM/101129-01 Aanbieding onderzoeksrapport international medical tourism from the Netherlands for gene therapy

CGM/101129-01 Aanbieding onderzoeksrapport international medical tourism from the Netherlands for gene therapy Aan de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu Dhr. J.J. Atsma Postbus 30945 2500 GX Den Haag DATUM 29 november 2010 KENMERK ONDERWERP CGM/101129-01 Aanbieding onderzoeksrapport international medical

Nadere informatie

Kwaliteitsnormen. Blaascarcinoom

Kwaliteitsnormen. Blaascarcinoom Kwaliteitsnormen Blaascarcinoom Versie 6 September 2018 Achtergrond herziening 2017 De NVU heeft eind 2010 de eerste kwaliteitsnormen blaascarcinoom openbaar gemaakt en deze in 2012 en 2014 herzien. Sinds

Nadere informatie

Factsheet Indicatoren Carotisstenose (DACI) 2016

Factsheet Indicatoren Carotisstenose (DACI) 2016 Factsheet en Carotisstenose (DACI) 2016 Registratie gestart: 1 juli 2013 Inclusie en exclusie criteria DACI Inclusie Patiënten die electief of met spoed geopereerd worden in verband met een stenose dan

Nadere informatie

Richtlijn Niet scrotale testis (NST) (2012, multidisciplinair)

Richtlijn Niet scrotale testis (NST) (2012, multidisciplinair) Richtlijn Niet scrotale testis (NST) (2012, multidisciplinair) 3. Samenvatting en toelichting Beslissingsanalyse en expertbijeenkomst Samenvatting Beslissingsanalyse Project beslissingsanalyse en expertbijeenkomst.

Nadere informatie

Datum 1 juli 2014 Onderwerp Beantwoording Kamervragen over het onderzoek naar het verband tussen medicijngebruik en agressie

Datum 1 juli 2014 Onderwerp Beantwoording Kamervragen over het onderzoek naar het verband tussen medicijngebruik en agressie 1 > Retouradres Postbus 20301 2500 EH Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Turfmarkt 147 2511 DP Den Haag Postbus 20301 2500 EH Den Haag www.rijksoverheid.nl/venj

Nadere informatie

Hierbij zend ik u de antwoorden op de vragen van het Kamerlid Arib (PvdA) over het nut van de griepprik (2011Z20885).

Hierbij zend ik u de antwoorden op de vragen van het Kamerlid Arib (PvdA) over het nut van de griepprik (2011Z20885). > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX DEN HAAG T 070 30 79 11 F 070 30

Nadere informatie

Antwoord van minister Schippers (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) (ontvangen 16 juli 2014)

Antwoord van minister Schippers (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) (ontvangen 16 juli 2014) AH 2568 2014Z11398 Antwoord van minister Schippers (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) (ontvangen 16 juli 2014) 1 Heeft u het NOS-bericht 'separeercel nog te vaak gebruikt' gelezen en het Nieuwsuur-item

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/43013 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Hofstede, S.N. Title: Optimization of care in orthopaedics and neurosurgery Issue

Nadere informatie

Feiten en cijfers. Beroerte. Aantal nieuwe patiënten met een beroerte. Definitie. Uitgave van de Nederlandse Hartstichting.

Feiten en cijfers. Beroerte. Aantal nieuwe patiënten met een beroerte. Definitie. Uitgave van de Nederlandse Hartstichting. Feiten en cijfers Uitgave van de Nederlandse Hartstichting November 211 Beroerte Definitie Beroerte (in het Engels Stroke ), ook wel aangeduid met cerebrovasculaire aandoeningen/accidenten/ziekte (CVA),

Nadere informatie

Een beroerte, wat nu?

Een beroerte, wat nu? Een beroerte, wat nu? U bent opgenomen in het VUmc op de zorgeenheid neurologie, omdat u een beroerte heeft gehad. Wat is een beroerte? Een beroerte wordt in vaktaal een CVA genoemd: een Cerebro Vasculair

Nadere informatie

Behandeling van een aneurysma in het hoofd

Behandeling van een aneurysma in het hoofd Behandeling van een aneurysma in het hoofd In overleg met uw behandelend arts heeft u besloten tot de behandeling van een aneurysma in uw hoofd. Deze behandeling vindt plaats op de afdeling Neurochirurgie

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag www.rijksoverheid.nl Datum

Nadere informatie

Eindtermen vervolgopleiding intensive care verpleegkundige

Eindtermen vervolgopleiding intensive care verpleegkundige Eindtermen vervolgopleiding intensive care verpleegkundige De beschrijving van de eindtermen voor de vervolgopleiding tot intensive care verpleegkundige is ontleend aan het deskundigheidsgebied intensive

Nadere informatie

ELANN. Voorste kruisbandreconstructie: state of the art. Vrijdag 9 december 2011. Euroborg, ABN Amro businesscorner te Groningen

ELANN. Voorste kruisbandreconstructie: state of the art. Vrijdag 9 december 2011. Euroborg, ABN Amro businesscorner te Groningen ELANN Voorste kruisbandreconstructie: state of the art Vrijdag 9 december 2011 Euroborg, ABN Amro businesscorner te Groningen Inleiding Voorste kruisbandreconstructie: state of the art Dit congres heeft

Nadere informatie

Aneurysma van de hersenen

Aneurysma van de hersenen Aneurysma van de hersenen Inleiding Onder een aneurysma in de hersenen wordt verstaan een uitstulping van de wand van een hersenslagader. Het aneurysma bevindt zich vrijwel altijd op de splitsing van twee

Nadere informatie

Beleidsregels indicatiestelling AWBZ Bijlage 7. Behandeling

Beleidsregels indicatiestelling AWBZ Bijlage 7. Behandeling 2009 Versie 1 januari 2009 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Doelstelling functie 4 2.1 Algemeen 4 2.2 Aanvullende functionele diagnostiek 4 2.3 Kortdurende behandeling gericht op herstel en/of het aanleren

Nadere informatie

Behandeling van een aneurysma in het hoofd

Behandeling van een aneurysma in het hoofd Behandeling van een aneurysma in het hoofd In overleg met uw behandelend arts heeft u besloten tot de behandeling van een aneurysma in uw hoofd. Deze behandeling vindt plaats op de afdeling Neurochirurgie

Nadere informatie

De interventiebundels POWI en Lijnsepsis: toe aan verandering?

De interventiebundels POWI en Lijnsepsis: toe aan verandering? De interventiebundels POWI en Lijnsepsis: toe aan verandering? Jan Wille, coördinator infectiepreventie Titia Hopmans, senior adviseur PREZIES RIVM, Centrum voor Infectieziektebestrijding 1 Patiëntveiligheid

Nadere informatie

Kinderneurologie.eu. Subarachnoidale bloeding.

Kinderneurologie.eu. Subarachnoidale bloeding. Subarachnoidale bloeding Wat is een subarachnoidale bloeding? Een subarachnoidale bloeding is een bloeding tussen de hersenen en de hersenvliezen in. De bloeding zit dus niet in de hersenen, maar rondom

Nadere informatie

Chapter 12. Samenvatting

Chapter 12. Samenvatting Salkantay Trek, Peru Chapter 12 Samenvatting 182 I Chapter 12 Radiculaire beenpijn veroorzaakt door een lumbale hernia komt wereldwijd vaak voor en bij de meeste patienten is het natuurlijke beloop gunstig.

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Sinds enkele decennia is de acute zorg voor brandwondenpatiënten verbeterd, hetgeen heeft geresulteerd in een reductie van de mortaliteit na verbranding, met name van patiënten

Nadere informatie

Intracerebrale bloeding

Intracerebrale bloeding Intracerebrale bloeding Tony Van Havenbergh, neurochirurgie, GZA Philippe Jorens, Intensieve zorg, UZA/UA Neuro Vasculair Centrum Antwerpen Problem list wat weten we al? Meest frequente spontane intracerebrale

Nadere informatie

Op 4 juli 2000 ontving de Gezondheidsraad van de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport het volgende verzoek (brief kenmerk CSZ/ZT 2081765):

Op 4 juli 2000 ontving de Gezondheidsraad van de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport het volgende verzoek (brief kenmerk CSZ/ZT 2081765): Bijlage A De adviesaanvraag Op 4 juli 2000 ontving de Gezondheidsraad van de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport het volgende verzoek (brief kenmerk CSZ/ZT 2081765): Hierbij doe ik u een ontwerp

Nadere informatie

Bezoekadres Kenmerk Bijlage(n) Samenvatting

Bezoekadres Kenmerk Bijlage(n) Samenvatting > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag www.rijksoverheid.nl Bijlage(n)

Nadere informatie