Frequente bezoekers van de huisarts maken hoge kosten in de eerste en tweede lijn*

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Frequente bezoekers van de huisarts maken hoge kosten in de eerste en tweede lijn*"

Transcriptie

1 Frequente bezoekers van de huisarts maken hoge kosten in de eerste en tweede lijn* Frans T. Smits, Henk J. Brouwer, Aeilko H. Zwinderman, Jacob Mohrs, Hugo M. Smeets, Judith E. Bosmans, Aart H. Schene, Henk C. van Weert en Gerben ter Riet ONDERZOEK Doel Opzet Methode Resultaten Conclusie Onderzoeken in hoeverre patiëntgegevens en huisartskenmerken de zorgkosten verklaren van patiënten die hun huisarts frequent bezoeken gedurende 1-3 jaar. Observationeel onderzoek. Er werd gebruikgemaakt van huisartsregistratiebestanden en declaratiegegevens van een zorgverzekeraar. Gepseudonimiseerde gegevens uit de dossiers van patiënten (39 huisartsen) werden gekoppeld aan eerste- en tweedelijns kosten vergoed door een zorgverzekeraar in de periode Huisartskenmerken werden verzameld via administratieve gegevens en een vragenlijst. Via multilevel lineaire regressieanalyse schatten we het effect van de duur van het frequente bezoek op de zorgkosten, na correctie voor aandoeningen van de patiënt en huisartskenmerken. De ongecorrigeerde uitgaven in 3 jaar waren voor niet-frequente bezoekers en voor frequente bezoekers Na correctie voor bekende confounders bleven de zorgkosten voor frequente bezoekers aanzienlijk hoger. Hoe langer het frequente bezoek bestond, hoe hoger de kosten waren. Vergeleken met niet-frequente bezoekers waren de gecorrigeerde kosten voor 3 jaar zorg 1723 hoger voor patiënten die gedurende 1 jaar frequente bezoeker waren, en 5293 hoger voor patiënten die 3 jaar lang frequent bezoeker waren. Frequente bezoekers van de huisarts genereren hoge zorgkosten, zowel in de eerste als in de tweede lijn. Deze kosten kunnen deels worden verklaard door de aandoeningen van patiënten en door kenmerken en werkstijl van de huisarts. Mogelijk spelen aandoeningen die nu niet door de huisarts worden geregistreerd, een rol. De mechanismen die deze extra uitgaven veroorzaken vereisen nader onderzoek. *Dit onderzoek werd eerder gepubliceerd in BMC Family Practice (2013;14:138) met als titel Morbidity and doctor characteristics only partly explain the substantial healthcare expenditures of frequent attenders: a record linkage study between patient data and reimbursements data. Academisch Medisch Centrum/Universiteit van Amsterdam, Amsterdam. Afd. Huisartsgeneeskunde: drs. F.T. Smits, huisarts en onderzoeker; drs. H.J. Brouwer, psycholoog; J. Mohrs, wetenschappelijk programmeur; prof.dr.h.c. van Weert, huisarts; dr. G. ter Riet, arts-epidemioloog. Afd. Klinische Epidemiologie, Biostatistiek en Bioinformatica: prof.dr.a.h. Zwinderman, klinisch epidemioloog en biostatisticus. Afd. Psychiatrie: prof.dr. A.H. Schene, psychiater. Universitair Medisch Centrum Utrecht, Julius Centrum voor Gezondheidswetenschappen en Eerstelijns Geneeskunde, Utrecht. Dr. H.M. Smeets, arts-epidemioloog. Vrije Universiteit Medisch Centrum, EMGO Instituut, Amsterdam. Dr. J.E. Bosmans, gezondheidswetenschapper. Contactpersoon: drs. F.T Smits (f.t.smits@amc.uva.nl). Huisartsen besteden een onevenredig groot deel van hun tijd aan een relatief kleine groep patiënten die de praktijk frequent bezoekt. 1,2 In de meeste studies worden deze frequente bezoekers (FB ers) gedefinieerd als de 10% meest bezoekende patiënten per leeftijds- en geslachtsgroep. 3-5 Van FB ers uit een bepaald jaar blijft ongeveer 15% de huisarts frequent bezoeken in de daaropvolgende 2 jaar. 1,6 FB ers gedurende 1 jaar waren verantwoordelijk voor 39% van alle directe, persoonlijke contacten met de huisarts in dat jaar; de patiënten die gedurende 3 jaar FB waren (langdurig frequente bezoekers (LFB ers), 1,6% van het patiëntenbestand), waren verantwoordelijk voor 8% van de directe contacten. FB ers, en vooral LFB ers, hebben meestal meerdere gewoonlijk chronische somatische en psychiatrische aandoeningen en daarnaast sociale problemen. 1,7,8 Bovendien worden zij vaker dan niet-frequente bezoekers (non- FB ers) verwezen naar specialisten. 9 Het is echter onbekend in welke mate non-fb ers en FB ers verschillen in zorggebruik en zorgkosten. Eventuele verschillen kunnen samenhangen met kenmerken van de patiënt en zijn of haar huisarts. Het opsporen en behandelen van aandoeningen die aan het frequente bezoek ten grondslag liggen, kan een betere kwaliteit van leven en lagere zorgkosten opleveren. NED TIJDSCHR GENEESKD. 2014;158: A7117 1

2 ONDERZOEK In deze studie gingen we na in hoeverre eventuele meerkosten van FB ers verklaard worden door patiënt- en huisartskenmerken. Methoden Studieopzet Dit onderzoek was een historische cohortstudie van 3 jaar in 7 gezondheidscentra, de continue morbiditeitregistratie van de afdeling Huisartsgeneeskunde van het Academisch Medisch Centrum. Hiervoor gebruikten wij gegevens van patiënten die waren verzekerd bij 1 zorgverzekeraar. Dit betrof 45% van de patiëntenpopulatie in de 7 gezondheidscentra. 10 De databases van de afdeling Huisartsgeneeskunde en van de verzekeraar werden door een gecertificeerde trusted third party versleuteld en daarna gekoppeld. Onderzoekspopulatie Alle in 2009 ingeschreven patiënten van 18 jaar en ouder werden geïncludeerd; in deze populatie werden per geslacht 4 leeftijdsgroepen onderscheiden. FB ers werden gedefinieerd als de 10% meest bezoekende patiënten per leeftijd- en geslachtsgroep in 2007, 2008 en Patiënten konden FB zijn gedurende 1, 2 of 3 jaar, aangeduid met respectievelijk 1jFB ers, 2jFB ers en 3jFB ers; deze laatste groep waren LFB ers. Alleen directe contacten met de huisarts werden meegenomen om de FB-status te bepalen. Alle andere ingeschreven patiënten (non-fb ers) werden gebruikt als controlegroep. Determinanten Kosten De eerste- en tweedelijns zorgkosten van 3 opeenvolgende jaren werden gebruikt als afhankelijke variabele. Geregistreerde aandoeningen Ten behoeve van de cor- TABEL 1 Mediane en kosten van eerste- en tweedelijns zorg voor patiënten die de huisarts frequent bezoeken kostenpost kosten per bezoekersgroep in euro* niet frequent 1 jaar FB 2 jaar FB 3 jaar FB huisarts (197) (300) (402) (664) spoedeisende zorg door de huisarts 0 20 (164) 0 51 (114) 0 83 (156) (334) fysiotherapie 0 41 (379) 0 77 (558) 0 99 (624) (931) alternatieve geneeskunde 0 16 (98) 0 24 (122) 0 37 (142) 0 43 (160) laboratoriumkosten 0 19 (49) 0 42 (69) (89) (101) medicatie psychotrope medicatie 0 86 (719) (760) (670) (672) antibiotica 0 15 (182) (72) (79) (108) pijnstillers 0 19 (165) 0 52 (358) 0 50 (305) (296) andere medicatie (4019) (4724) (6745) (4542) somatische eerstelijns kosten (4212) (5052) (7035) (5316) psychologische eerstelijns kosten 0 92 (721) 0 48 (764) (677) (679) alle eerstelijns kosten (4284) (5145) (7056) (5583) alle tweedelijns kosten (14124) (16752) (12877) (18.582) FB = frequente bezoeker. * Frequente bezoekers werden gedefinieerd als de 10% vaakst bezoekende patiënten in 1 jaar. Het onderzoek strekte zich uit over een periode van 3 jaar. Patiënten konden dus gedurende 1, 2 of 3 jaar frequente bezoeker zijn. Alleen de kosten die werden vergoed door de zorgverzekeraar. Alle verschillen tussen mediane en kosten per kostenpost waren statistisch significant (p < 0,001). 2 NED TIJDSCHR GENEESKD. 2014;158: A7117

3 rectie voor patiëntkenmerken gebruikten we de probleemlijst een registratie van belangrijke medische problemen door de huisarts, gecodeerd met de International Classification of Primary Care (ICPC). 11 De probleemlijsten werden geëxtraheerd eind We selecteerden alle aandoeningen waarin FB ers volgens de literatuur kunnen verschillen van non-fb ers. 1,4,12-14 Huisartskenmerken en werkstijl Huisartskenmerken werden gemeten met behulp van een vragenlijst Tevens gebruikten wij het aantal geregistreerde medische problemen en consulten per patiënt (gestandaardiseerd voor leeftijd en geslacht), en de praktijkgrootte. TABEL 2 Verschillen in zorgkosten tussen frequente en niet-frequente bezoekers van de huisarts, onderverdeeld naar kosten van de eerste en de tweede lijn bezoekersgroep* extra kosten in euro eerste lijn tweede lijn niet-frequente bezoeker 0 (referentie) 0 (referentie) FB gedurende 1 jaar 481 (44) 1242 (117) FB gedurende 2 jaar 800 (73) 1897 (192) FB gedurende 3 jaar 1268 (115) 4025 (302) ONDERZOEK Statistische analyse Het effect van de duur van frequent bezoek op de kosten werd geschat met multilevel multipele lineaire regressieanalyse. We corrigeerden voor patiënt- en huisartskenmerken, waarbij de huisartsidentificatiecode als het random intercept werd gebruikt om te corrigeren voor verschillen in gemaakte kosten tussen huisartsen. Voor meer details en onderzoeksgegevens verwijzen wij naar onze oorspronkelijke publicatie. 15 Resultaten Frequente bezoekers Van alle patiënten kon 2% niet gekoppeld worden aan het bestand van de verzekeraar. Van de beschikbare patiënten waren er 1208 niet ingeschreven in 2008 en/of We vonden jFB ers, 843 2jFB ers, 334 LFB ers en non-fb ers. De FB ers waren iets ouder, vaker vrouw, iets vaker niet-nederlands en hadden meer medische klachten dan non-fb ers. Zorgkosten De zorgkosten waren hoger in de FB-groepen dan bij de non-fb ers (p < 0,001). De 3-jaarskosten in de eerstelijns gezondheidszorg voor non-fb ers, 1jFB ers, 2jFB ers en LFB ers bedroegen respectievelijk 1645, 2650, 3872 en 4674 euro. De tweedelijns kosten vertoonden een vergelijkbaar patroon: respectievelijk 3399, 5866, 6911 en euro (tabel 1). Patiëntkenmerken en zorgkosten Ook na multivariate correctie voor patiënt- en huisartskenmerken waren de verschillen tussen non-fb ers en de FB-groepen groot. LFB ers kostten gemiddeld 1268 en 4025 euro meer in respectievelijk de eerste en de tweede lijn (tabel 2). Huisartskenmerken en zorgkosten Aan deze studie namen 39 huisartsen in 7 gezondheidscentra deel. De praktijkgrootte was 1312 FB = frequente bezoeker. * Frequente bezoekers werden gedefinieerd als de 10% vaakst bezoekende patiënten in 1 jaar. Het onderzoek strekte zich uit over een periode van 3 jaar. Patiënten konden dus gedurende 1, 2 of 3 jaar frequente bezoeker zijn. Extra kosten: het verschil in zorgkosten tussen een FB en een niet-frequente bezoeker (referentiegroep). De kosten van een niet-frequente bezoeker waren 1645 (alle eerstelijns kosten) en 3399 (alle tweedelijns kosten). De extra kosten werden gecorrigeerd voor geslacht, etniciteit, leeftijd, aantal problemen, diabetes, respiratoire, cardiovasculaire, sociale, psychologische en medisch onverklaarde problemen, kanker en problemen van het bewegingsapparaat, de huid en het maag-darmkanaal. Alle verschillen tussen niet-frequente bezoekers en FB s waren statistisch significant (p < 0,001). patiënten (uitersten: ) en 82% van de huisartsen participeerde in onderwijs en/of onderzoek. Na correctie voor patiëntkenmerken waren de intraklassecorrelaties tussen de zorgkosten van de patiënten binnen 1 huisartsenpraktijk 0,011 voor eerstelijns zorgkosten en 0,006 voor tweedelijns kosten. Beschouwing De zorgkosten van FB ers, en vooral LFB, zijn beduidend hoger dan voor non-fb ers. Na multivariate correctie voor demografische en medische patiëntfactoren en huisartskenmerken bleef frequent bezoek en de duur van de periode waarin frequent bezoek plaatsvond, geassocieerd met hogere uitgaven in zowel de eerste- als de tweedelijns zorg. Dit suggereert dat de hogere kosten van FB ers slechts deels verklaard kunnen worden door de aandoeningen van de patiënt voor zover gedocumenteerd door de huisarts in de probleemlijst en de huisartskenmerken. Sterke punten van deze studie In deze studie combineerden wij voor zover bekend voor het eerst klinische patiëntgegevens en huisarts- NED TIJDSCHR GENEESKD. 2014;158: A7117 3

4 ONDERZOEK Leerpunten Patiënten die de huisarts frequent bezoeken hebben gemiddeld hogere zorgkosten dan niet-frequente bezoekers, in de eerste zowel als de tweede lijn. Hoe langer het frequente bezoek aanhoudt, des te hoger zijn deze extra kosten. Deze kosten kunnen niet volledig verklaard worden door meer medische problemen of sociale kenmerken van de patiënt Kenmerken en werkstijl van de huisarts kunnen de extra kosten van frequente bezoekers evenmin verklaren. Mogelijke verklaringen voor deze extra kosten zijn nietgeregistreerde aandoeningen, maar ook eigenschappen van de betrokken patiënten en de arts-patiëntinteractie. kenmerken met eerste- en tweedelijns zorgkosten bij FB ers. Wij gebruikten een proportionele definitie van frequent bezoek. 3-5 Dit vergemakkelijkt een vergelijking tussen praktijken en tussen landen. De kwaliteit van de probleemregistratie wordt als goed beoordeeld. 16 De gemeten kosten weerspiegelen de zorgkosten in verstedelijkt Nederland. 17 De methode voor het versleutelen en koppelen van beide databases was betrouwbaar. Van slechts 2% van de patiënten konden de gegevens van de huisartsregistratie en de verzekeraar niet worden gekoppeld. Dit betreft waarschijnlijk illegaal in Nederland verblijvende patiënten. Beperkingen van deze studie Het registreren en coderen van medische problemen door de huisarts heeft beperkingen. 18,19 Omdat huisartsen deze problemen registreren tijdens consulten, kan dit leiden tot onderrapportage bij non-fb ers, omdat hier patiënten bij zijn die niet of weinig contact met de huisarts hebben. Bij LFB ers zal de kans dat de probleemlijst de morbiditeit van de patiënt weerspiegelt, groter zijn, maar kan wel overrapportage optreden bij recidiverende of tijdelijke problemen die niet van de lijst worden verwijderd. Dit zou kunnen leiden tot differentiële misclassificatie, doordat de grootte van de meetfouten in de probleemlijst afhangt van de bezoekfrequentie. 20 De bescheiden variatie in huisartskenmerken verlaagde het zogenoemde analytisch contrast op huisartsniveau. Bijzondere interesses van huisartsen zouden een effect kunnen hebben, maar de neiging om positief te antwoorden op vragen naar interesses kan geleid hebben tot een ogenschijnlijk homogene groep van huisartsen en tot onderschatting van dat effect. Mogelijk zijn er andere, niet-geregistreerde determinanten van kosten, zoals ernst van de ziekte, niet-geregistreerde ziekten, de kwaliteit van leven, de mening van de patiënt over ziekte en gezondheid ( illness attitude ), levensgebeurtenissen en sociaaleconomische status. Deze residuele confounding kan geleid hebben tot overschatting van de associatie tussen frequent huisartsbezoek en kosten. Omdat 7% van de in 2009 geselecteerde patiënten niet alle 3 jaren was ingeschreven, hebben we mogelijk het effect van LFB ers onderschat. Tot slot heeft de verzekeraar, als voormalig ziekenfonds, enige oververtegenwoordiging van patiënten met een lage economische status. 17 Relevante literatuur Het aantal gezondheidsproblemen van een patiënt hangt samen met een verhoogd gebruik van zorg. 8,21 Onze studie bevestigt dit, maar evalueert ook de invloed van klinische patiëntgegevens en huisartskenmerken op zorgkosten. Het mechanisme waardoor FB ers artsen triggeren om meer verrichtingen te doen, wordt niet volledig begrepen. Het concept van de somatische fixatie zoekt de verklaring in een negatieve dynamiek tussen patiënt en huisarts die resulteert in wellicht onnodige verrichtingen Ook bij onverklaarde klachten zou de verklaring meer gezocht moeten worden in de dokter-patiëntinteractie dan in de psychische toestand van de patiënt De kleine variatie in kosten tussen huisartsen suggereert echter dat bij FB ers patiëntdeterminanten belangrijker zijn voor extra uitgaven dan huisartsdeterminanten. De nestor van de Nederlandse huisartsgeneeskunde, Frans Huygen, toonde al aan dat gezinnen, door jaren en generaties heen, neigen tot hetzelfde ziektegedrag. 28,29 Dit kan inhouden dat frequent bezoek zou mogen worden opgevat als een vorm van aangeleerd gedrag. Consequenties voor de praktijk en verder onderzoek Deze studie toont aan dat FB ers grotere gebruikers zijn van alle klinische zorg, in de eerste zowel als de tweede lijn. Omdat de meeste chronische somatische problemen van FB ers al worden behandeld in bestaande zorgprogramma s, valt de meeste winst waarschijnlijk te behalen bij nog onbekende psychische en sociale problemen. Adequate opsporing en behandeling van deze problematiek én een verbeterde arts-patiëntcommunicatie zou kunnen resulteren in minder verwijzingen en kosten Toekomstig onderzoek zal zich moeten richten op de etiologie van langdurig frequent bezoek; hierbij moeten meer kenmerken van de patiënt onderzocht worden. 34,35 Duidelijker moet worden hoe en waarom FB ers hun huisartsen triggeren om meer te doen. Vervolgens zullen gerandomiseerde studies moeten bepalen of interventies die gericht zijn op deze kenmerken patiënten helpen en de kosten verlagen. 4 NED TIJDSCHR GENEESKD. 2014;158: A7117

5 Conclusie Frequente bezoekers van de huisarts maken aanzienlijke zorgkosten in de eerste én de tweede lijn, vergeleken met patiënten die de huisarts niet frequent bezoeken. De medische aandoeningen en de sociale problemen van de patiënt en de kenmerken van de huisarts lijken slechts een deel van deze hogere uitgaven te verklaren. Frequent bezoek kan daarom gezien worden als een onafhankelijke, nog niet goed begrepen kostenverhogende factor in de eerste en tweede lijn. De elektronische medische dossiers waarvan wij gebruikmaakten werden upto-date gehouden door de huisartsen die betrokken zijn bij het huisartsennetwerk van het AMC in Amsterdam (HAG-net-AMC). Agis Health Database stelde de declaratiegegevens beschikbaar. Belangenconflict en financiële ondersteuning: deze studie is mogelijk gemaakt door financiële ondersteuning van ZonMW (Fonds alledaagse ziekten, subsidie nr ) en door een bijdrage van NWO. Formulieren met de belangenverklaring van de auteurs zijn beschikbaar bij dit artikel op (zoeken op A7117; klik op Belangenverstrengeling ). Aanvaard op 5 februari 2014 Citeer als: Ned Tijdschr Geneeskd. 2014;158:A7117 > Kijk ook op ONDERZOEK Literatuur 1 Smits FT, Brouwer HJ, ter Riet G, van Weert HC. Epidemiology of frequent attenders: a 3-year historic cohort study comparing attendance, morbidity and prescriptions of one-year and persistent frequent attenders. BMC Public Health. 2009;9:36. 2 Neal RD, Heywood PL, Morley S, Clayden AD, Dowell AC. Frequency of patients consulting in general practice and workload generated by frequent attenders: comparisons between practices. Br J Gen Pract. 1998;48: Smits FT, Mohrs J, Beem E, Bindels PJ, van Weert HC. Defining frequent attendance in general practice. BMC Fam Pract. 2008;9:21. 4 Vedsted P, Christensen MB. Frequent attenders in general practice care: a literature review with special reference to methodological considerations. Public Health. 2005;119: Luciano JV, Fernandez A, Pinto-Meza A, et al. Frequent attendance in primary care: comparison and implications of different definitions. Br J Gen Pract. 2010;60: Smits FT, Brouwer HJ, van Weert HC, Schene AH, ter Riet G. Predictability of persistent frequent attendance. A historic 3-year cohort study. Br J Gen Pract. 2009;59:e Vedsted P, Fink P, Sorensen HT, Olesen F. Physical, mental and social factors associated with frequent attendance in Danish general practice. A population-based cross-sectional study. Soc Sci Med. 2004;59: Dunlop S, Coyte PC, McIsaac W. Socio-economic status and the utilisation of physicians services: results from the Canadian National Population Health Survey. Soc Sci Med. 2000;51: Heywood PL, Blackie GC, Cameron IH, Dowell AC. An assessment of the attributes of frequent attenders to general practice. Fam Pract. 1998;15: Smeets HM, de Wit NJ, Hoes AW. Routine health insurance data for scientific research: potential andálimitations of the Agis Health Database. J Clin Epidemiol. 2011;64: Lamberts H, Wood M. International classification of primary care. Oxford: Oxford University Press; Gill D, Sharpe M. Frequent consulters in general practice: a systematic review of studies of prevalence, associations and outcome. J Psychosom Res. 1999;47: Ferrari S, Galeazzi GM, Mackinnon A, Rigatelli M. Frequent attenders in primary care: impact of medical, psychiatric and psychosomatic diagnoses. Psychother Psychosom. 2008;77: Robbins JM, Kirmayer LJ, Hemami S. Latent variable models of functional somatic distress. J Nerv Ment Dis. 1997;185: Smits FT, Brouwer HJ, Zwinderman AH, et al. Morbidity and doctor characteristics only partly explain the substantial healthcare expenditures of frequent attenders: a record linkage study between patient data and reimbursements data. BMC Fam Pract. 2013;14: Brouwer HJ, Bindels PJ, van Weert HC. Data quality improvement in general practice. Fam Pract. 2006;23: Smeets HM, de Wit NJ, Hoes AW. Routine health insurance data for scientific research: potential and limitations of the Agis Health Database. J Clin Epidemiol. 2011;64: Van den Dungen C, Hoeymans N, Gijsen R, et al. What factors explain the differences in morbidity estimations among general practice registration networks in the Netherlands? A first analysis. Eur J Gen Pract. 2008;14(Suppl 1): Van den Dungen C, Hoeymans N, Boshuizen HC, et al. The influence of population characteristics on variation in general practice based morbidity estimations. BMC Public Health. 2011;11: Rothman K, Greenland S, Lash T. Modern epidemiology. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; Wouterse B, Meijboom BR, Polder JJ. The relationship between baseline health and longitudinal costs of hospital use. Health Econ. 2011;20: Van Eijk J, Grol R, Huygen F, et al. [Somatic fixation. Prevention by the general practitioner] (Duits). ZFA (Stuttgart). 1982;58: Rosendal M, Fink P, Bro F, et al. Somatization, heartsink patients, or functional somatic symptoms? Towards a clinical useful classification in primary health care. Scand J Prim Health Care. 2005;23: McDaniel SH, Campbell T, Seaburn D. Treating Somatic Fixation: A Biopsychosocial Approach: When patients express emotions with physical symptoms. Can Fam Physician. 1991;37: Salmon P, Humphris GM, Ring A, et al. Primary care consultations about medically unexplained symptoms: how do patients indicate what they want? Psychosom Med. 2006;68: NED TIJDSCHR GENEESKD. 2014;158: A7117 5

6 ONDERZOEK 26 Ring A, Dowrick CF, Humphris GM, et al. Doctors responses to patients with medically unexplained symptoms who seek emotional support: criticism or confrontation? Soc Sci Med. 2005;61: Salmon P, Ring A, Dowrick CF, Humphris G. What do general practice patients want when they present their medically unexplained symptoms, and why do their general practitioners feel pressurized? J Psychosom Res. 2005;59: Huygen FJ. Family Medicine- The medical life history of families. Assen: van Gorcum; Van den Bosch WJ, Huygen FJ, van den Hoogen HJ, van Weel C. Morbidity in early childhood: family patterns in relation to sex, birth order, and social class. Fam Med. 1993;25: Cuijpers P, van Straten A, Schuurmans J, et al. Psychotherapy for chronic major depression and dysthymia: A meta-analysis. Clin Psychol Rev. 2010;30: Cuijpers P, van Straten A, Warmerdam L. Problem solving therapies for depression: A meta-analysis. Eur Psychiatry. 2007;22: Reger MA, Gahm GA. A meta-analysis of the effects of Internet- and computer-based cognitive-behavioral treatments for anxiety. J Clin Psychol. 2009;65: Van der Feltz-Cornelis CM, van Os TW, van Marwijk HW, Leentjes AF. Effect of psychiatric consultation models in primary care. A systematic review and meta-analysis of randomized clinical trials. J Psychosom Res. 2010;68: Morriss R, Kai J, Atha C, et al. Persistent frequent attenders in primary care: costs, reasons for attendance, organisation of care and potential for cognitive behavioural therapeutic intervention. BMC Fam Pract. 2012;13: Rifel J, Svab I, Selic P, Rotar Pavlic D, Nazareth I, Car J. Association of Common Mental Disorders and Quality of Life with the Frequency of Attendance in Slovenian Family Medicine Practices: Longitudinal Study. PLoS ONE. 2013;8:e NED TIJDSCHR GENEESKD. 2014;158: A7117

Disclosures. De combinatie van lichamelijke klachten en psychische stoornissen. Inhoud. Vaak voorkomende SOLK. Wat is SOLK?

Disclosures. De combinatie van lichamelijke klachten en psychische stoornissen. Inhoud. Vaak voorkomende SOLK. Wat is SOLK? Hak de knoop niet te snel door, je kunt hem ook ontwarren Disclosures Dr. Jonna van Eck van der Sluijs Psychiater en senior onderzoeker Symposium: Behandeling van SOLK en persoonlijkheidsstoornissen bij

Nadere informatie

Positieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen

Positieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen Positieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen Positive, Negative and Depressive Subclinical Psychotic

Nadere informatie

Denken is Doen? De cognitieve representatie van ziekte als determinant van. zelfmanagementgedrag bij Nederlandse, Turkse en Marokkaanse patiënten

Denken is Doen? De cognitieve representatie van ziekte als determinant van. zelfmanagementgedrag bij Nederlandse, Turkse en Marokkaanse patiënten Denken is Doen? De cognitieve representatie van ziekte als determinant van zelfmanagementgedrag bij Nederlandse, Turkse en Marokkaanse patiënten met diabetes mellitus type 2 in de huisartsenpraktijk Thinking

Nadere informatie

Komt stress van de patiënt aan bod bij de huisarts? Factsheet Databank Communicatie, oktober 2007.

Komt stress van de patiënt aan bod bij de huisarts? Factsheet Databank Communicatie, oktober 2007. Deze factsheet is een uitgave van het NIVEL De gegevens mogen met bronvermelding (Komt stress van de patiënt aan bod bij de huisarts? J Noordman, J van Weert, A van den Brink-Muinen, S van Dulmen, J Bensing

Nadere informatie

Elien Colman, Sarah Missinne & Piet Bracke

Elien Colman, Sarah Missinne & Piet Bracke Het belang van de gepercipieerde effectiviteit van de hulpverlening voor het voorkomen van onvervulde behoeften bij personen met sociale of emotionele problemen Elien Colman, Sarah Missinne & Piet Bracke

Nadere informatie

Zeldzame zieken in Registratie Net Huisartspraktijken Professor Jean Muris Hoofd Vakgroep Huisartsgeneeskunde Universiteit Maastricht

Zeldzame zieken in Registratie Net Huisartspraktijken Professor Jean Muris Hoofd Vakgroep Huisartsgeneeskunde Universiteit Maastricht Zeldzame zieken in Registratie Net Huisartspraktijken 28-02-2019 Professor Jean Muris Hoofd Vakgroep Huisartsgeneeskunde Universiteit Maastricht Introduction RNH 1988 start Registration Network Family

Nadere informatie

De Relatie tussen Angst en Psychologische Inflexibiliteit. The Relationship between Anxiety and Psychological Inflexibility.

De Relatie tussen Angst en Psychologische Inflexibiliteit. The Relationship between Anxiety and Psychological Inflexibility. RELATIE ANGST EN PSYCHOLOGISCHE INFLEXIBILITEIT 1 De Relatie tussen Angst en Psychologische Inflexibiliteit The Relationship between Anxiety and Psychological Inflexibility Jos Kooy Eerste begeleider Tweede

Nadere informatie

Cognitive self-therapy A contribution to long-term treatment of depression and anxiety

Cognitive self-therapy A contribution to long-term treatment of depression and anxiety Cognitive self-therapy A contribution to long-term treatment of depression and anxiety Uitgave in de RGOc-reeks, nummer 12 Copyright 2006 Peter C.A.M. den Boer, Groningen Cognitive self-therapy. A contribution

Nadere informatie

ICHOM en het belang voor de patiënt

ICHOM en het belang voor de patiënt DE PATIENT CENTRAAL Maarten de Wit Lent 12 oktober 2017 ICHOM en het belang voor de patiënt T2T Overarching principle B. The primary goal of treating patients with rheumatoid arthritis is to maximize long-term

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Het onderwerp van dit proefschrift is depressieve en angst symptomen in chronische dialyse patiënten en andere patiënten. Het proefschrift bestaat uit twee delen (deel A en deel

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra

Nadere informatie

Invloed van Coping en Ziektepercepties op Depressie- en Angstsymptomen. bij Voormalige Borstkankerpatiënten

Invloed van Coping en Ziektepercepties op Depressie- en Angstsymptomen. bij Voormalige Borstkankerpatiënten Invloed van Coping en Ziektepercepties op Depressie- en Angstsymptomen bij Voormalige Borstkankerpatiënten Influence of Coping and Illness Perceptions on Depression and Anxiety Symptoms among Former Breast

Nadere informatie

Onderzoek heeft aangetoond dat een hoge mate van herstelbehoefte een voorspellende factor is voor ziekteverzuim. Daarom is in de NL-SH ook de relatie

Onderzoek heeft aangetoond dat een hoge mate van herstelbehoefte een voorspellende factor is voor ziekteverzuim. Daarom is in de NL-SH ook de relatie Samenvatting Gehoor en de relatie met psychosociale gezondheid, werkgerelateerde variabelen en zorggebruik. De Nationale Longitudinale Studie naar Horen Slechthorendheid is een veelvoorkomende chronische

Nadere informatie

Bijlagen J. Wiersma et al., Neem de regie over je depressie, DOI / , 2015 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media

Bijlagen J. Wiersma et al., Neem de regie over je depressie, DOI / , 2015 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Bijlagen J. Wiersma et al., Neem de regie over je depressie, DOI 10.1007/978-90-368-1003-6, 2015 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media 50 neem de regie over je depressie Bijlage 1 Beloopstabel

Nadere informatie

Stop or Go? TerugvalprevenDe training bij het begeleid aiouwen van anddepressiva in de zwangerschap.

Stop or Go? TerugvalprevenDe training bij het begeleid aiouwen van anddepressiva in de zwangerschap. Stop or Go? TerugvalprevenDe training bij het begeleid aiouwen van anddepressiva in de zwangerschap. Promovendi: Drs. Nina Molenaar, arts, Erasmus MC Marlies Brouwer, MSc, psycholoog, UU Projectleaders:

Nadere informatie

Onverklaarde chronische klachten verdwijnen niet altijd

Onverklaarde chronische klachten verdwijnen niet altijd Onderzoek Onverklaarde chronische klachten verdwijnen niet altijd Peter Verhaak, Susan Meijer, Adriaan Visser, Gerrit Wolters Inleiding Twintig procent van de contacten tussen huisarts en patiënt die op

Nadere informatie

Psychische klachten als co-morbiditeit bij COPD

Psychische klachten als co-morbiditeit bij COPD Psychische klachten als co-morbiditeit bij COPD Pearson Plein is een initiatief van Pearson. Pearson heeft jarenlange ervaring als educatieve uitgever van wetenschappelijk onderbouwde psychologische meetinstrumenten

Nadere informatie

GGz in de huisartsenpraktijk. Christina Van der Feltz-Cornelis Symposium: Huisarts en POH GGz: samen sterker! Nieuwegein 22 januari 2015

GGz in de huisartsenpraktijk. Christina Van der Feltz-Cornelis Symposium: Huisarts en POH GGz: samen sterker! Nieuwegein 22 januari 2015 GGz in de huisartsenpraktijk Christina Van der Feltz-Cornelis Symposium: Huisarts en POH GGz: samen sterker! Nieuwegein 22 januari 2015 MODEL BASISGGZ Model BasisGGz-Generalistische GGz-Specialistische

Nadere informatie

Wat is depressie? Oorzaak, omvang, gevolg

Wat is depressie? Oorzaak, omvang, gevolg Wat is depressie? Oorzaak, omvang, gevolg Prof. Dr. Brenda Penninx Vakgroep psychiatrie / GGZ ingeest Neuroscience Campus Amsterdam Mental Health EMGO+ Institute for Health and Care Research b.penninx@vumc.nl

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting. Chapter 11

Nederlandse samenvatting. Chapter 11 Nederlandse samenvatting Chapter 11 Chapter 11 Samenvatting Dit proefschrift beschrijft de resultaten van een groot vragenlijstonderzoek over de epidemiologie van chronisch frequente hoofdpijn in de Nederlandse

Nadere informatie

Monitoren van de effecten van de publiekscampagne depressie op de instroom van patiënten met psychische problemen in de huisartspraktijk

Monitoren van de effecten van de publiekscampagne depressie op de instroom van patiënten met psychische problemen in de huisartspraktijk Monitoren van de effecten van de publiekscampagne depressie op de instroom van patiënten met psychische problemen in de huisartspraktijk Derek de Beurs Mariëtte Hooiveld Het NIVEL onderzoekt de gezondheidszorg.

Nadere informatie

Onverklaard maakt onbemind. 8 februari 2011 Utrecht

Onverklaard maakt onbemind. 8 februari 2011 Utrecht Psychiatrisch Consultatieve Dienst SLAZ/VUmc Onverklaard maakt onbemind Prof.dr.Adriaan Honig 8 februari 2011 Utrecht Onverklaard maakt onbemind AGENDA Wat verstaan we onder somatisch onvoldoende verklaarde

Nadere informatie

Schrik om het hart! CoRPS. Dr. Annelieke Roest. Promotoren: Peter de Jonge, PhD. Johan Denollet, PhD

Schrik om het hart! CoRPS. Dr. Annelieke Roest. Promotoren: Peter de Jonge, PhD. Johan Denollet, PhD Schrik om het hart! Center of Research on Psychology in Somatic diseases Promotoren: Peter de Jonge, PhD Johan Denollet, PhD Dr. Annelieke Roest Anxiety and Depression In Coronary Heart Disease: Annelieke

Nadere informatie

Rob Heerdink Universitair Hoofddocent Klinische Farmacoepidemiologie Universiteit Utrecht

Rob Heerdink Universitair Hoofddocent Klinische Farmacoepidemiologie Universiteit Utrecht Hoe vertaal ik resultaten uit de medische literatuur en richtlijnen naar de dagelijkse praktijk? Interpretatie van resultaten van geneesmiddelenonderzoek Rob Heerdink Universitair Hoofddocent Klinische

Nadere informatie

Common Mental Disorders Prediction of Sickness Absence Durations and Recurrences. Giny Norder NVAB kring Noord 14 april 2016

Common Mental Disorders Prediction of Sickness Absence Durations and Recurrences. Giny Norder NVAB kring Noord 14 april 2016 Common Mental Disorders Prediction of Sickness Absence Durations and Recurrences Giny Norder NVAB kring Noord 14 april 2016 Common Mental Disorders Prediction of Sickness Absence Durations and Recurrences

Nadere informatie

Welke Factoren hangen samen met Kwaliteit van Leven na de Kanker Behandeling?

Welke Factoren hangen samen met Kwaliteit van Leven na de Kanker Behandeling? Welke Factoren hangen samen met Kwaliteit van Leven na de Kanker Behandeling? Which Factors are associated with Quality of Life after Cancer Treatment? Mieke de Klein Naam student: A.M.C.H. de Klein Studentnummer:

Nadere informatie

100% ONLINE CGT GOOI HET KIND NIET MET HET BADWATER WEG! DR. JEROEN RUWAARD

100% ONLINE CGT GOOI HET KIND NIET MET HET BADWATER WEG! DR. JEROEN RUWAARD 100% ONLINE CGT GOOI HET KIND NIET MET HET BADWATER WEG! DR. JEROEN RUWAARD ONLINE COGNITIEVE GEDRAGSTHERAPIE 2 100% Online CGT E-BOOMING? 3 100% Online CGT MIND THE GAP! 4 100% Online CGT EFFECTEN ONLINE

Nadere informatie

De psychopathologische gevolgen van pijnklachten. Eric de Heer

De psychopathologische gevolgen van pijnklachten. Eric de Heer De psychopathologische gevolgen van pijnklachten Eric de Heer Psycholoog i.o. tot GZ-psycholoog Senior onderzoeker VIP (Vroege Interventie Psychose) Tilburg GGz Breburg Pijn! pijn is een stressvolle ervaring

Nadere informatie

Zijn distress en ziektestatus gerelateerd aan lichamelijke en emotionele problemen bij vrouwen met ovariumkanker?*

Zijn distress en ziektestatus gerelateerd aan lichamelijke en emotionele problemen bij vrouwen met ovariumkanker?* Zijn distress en ziektestatus gerelateerd aan lichamelijke en emotionele problemen bij vrouwen met ovariumkanker?* Floor Ploos van Amstel, RN, MSc, verpleegkundig expert, afd. Medische Oncologie Maaike

Nadere informatie

Consulten bij de huisarts en de POH-GGZ in verband met psychosociale problematiek. Een analyse van NIVEL Zorgregistraties gegevens van 2010-2014

Consulten bij de huisarts en de POH-GGZ in verband met psychosociale problematiek. Een analyse van NIVEL Zorgregistraties gegevens van 2010-2014 Dit factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen met bronvermelding (Magnée, T., Beurs, D.P. de, Verhaak. P.F.M. Consulten bij de huisarts en de POH-GGZ in verband met psychosociale problematiek.

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/21978 holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/21978 holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/21978 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Goeij, Moniek Cornelia Maria de Title: Disease progression in pre-dialysis patients:

Nadere informatie

University of Groningen. Stormy clouds in seventh heaven Meijer, Judith Linda

University of Groningen. Stormy clouds in seventh heaven Meijer, Judith Linda University of Groningen Stormy clouds in seventh heaven Meijer, Judith Linda IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20183 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Rooden, Stephanie Maria van Title: Clinical patterns in Parkinson s disease Date:

Nadere informatie

Gezondheidsvaardigheden in de Nederlandse volwassen bevolking Het doel van het eerste deel van dit proefschrift, was te onderzoeken in hoeverre

Gezondheidsvaardigheden in de Nederlandse volwassen bevolking Het doel van het eerste deel van dit proefschrift, was te onderzoeken in hoeverre Samenvatting Inleiding In Nederland wordt van burgers verwacht dat zij een zelfstandige en verantwoordelijke rol vervullen met betrekking tot hun gezondheid en zorg. Dit is het gevolg van verschillende

Nadere informatie

Systematic Reviews Dr. Hester Vermeulen

Systematic Reviews Dr. Hester Vermeulen Systematic Reviews Dr. Hester Vermeulen Amsterdam School of Health Professionals / HvA Amsterdam Kwaliteit en Proces Innovatie / AMC Amsterdam Goede zorg Effectief Doelmatig Veilig Tijdig Toegankelijk

Nadere informatie

Zuid-Limburgse Jeugd-GGZ

Zuid-Limburgse Jeugd-GGZ Zuid-Limburgse Jeugd-GGZ Contactgegevens Dr. Daan Westra Duboisdomein 30, 6229 GT, Maastricht Tel.nr: 043-388 17 31 Email: d.westra@maastrichtuniversity.nl https://hsr.mumc.maastrichtuniversity.nl/ Onderzoeksteam

Nadere informatie

! "! " #)% Lichamelijke Klachten Lichamelijk Onverklaarde Klachten (LOK) Somatoforme stoornissen

! !  #)% Lichamelijke Klachten Lichamelijk Onverklaarde Klachten (LOK) Somatoforme stoornissen Bert van Hemert psychiater Parnassia psycho-medisch centrum Leids Universitair Medisch Centrum L U M C Shakespeare Lichamelijke klachten Door de dokter niet verklaard door pathologische bevindingen Door

Nadere informatie

ehealth en zelfmanagement Hoe worden we daar beter van?

ehealth en zelfmanagement Hoe worden we daar beter van? ehealth en zelfmanagement Hoe worden we daar beter van? Bart Brandenburg 21 maart 2013 Wat is ehealth? en hoe worden we daar beter van? Er zijn 51 definities van ehealth Supporting Health by technology

Nadere informatie

Orde in de heterogeniciteit van ouderen

Orde in de heterogeniciteit van ouderen Orde in de heterogeniciteit van ouderen 1 First an axis for Frailty 80 jaar 90 jaar Why Frailty? Biological age is a poor reflection of the ageing process in elderly Ageing Ageing Ageing Intervention is

Nadere informatie

Type Dementie als Oorzaak van Seksueel Ontremd Gedrag. Aanwezigheid van het Gedrag bij Type Alzheimer?

Type Dementie als Oorzaak van Seksueel Ontremd Gedrag. Aanwezigheid van het Gedrag bij Type Alzheimer? Type Dementie als Oorzaak van Seksueel Ontremd Gedrag Aanwezigheid van het Gedrag bij Type Alzheimer? Type of Dementia as Cause of Sexual Disinhibition Presence of the Behavior in Alzheimer s Type? Carla

Nadere informatie

Huisarts of hometrainer?

Huisarts of hometrainer? Huisarts of hometrainer? In het literatuuroverzicht werden zes studies opgenomen. Vier studies onderzochten het effect van training op ziekteverzuim, drie daarvan bestudeerden tevens de effecten op klachten

Nadere informatie

Gebruik van de huisartsenpost door migranten*

Gebruik van de huisartsenpost door migranten* ONDERZOEK Gebruik van de huisartsenpost door migranten* Wat zijn hun motieven en verwachtingen? FOTO: GREENAPERTURE/ISTOCK 6 SAMENVATTING ACHTERGROND Migranten maken relatief vaak gebruik van de huisartsenpost

Nadere informatie

18/03/2016. inhoud. Zorg voor jongeren met psychiatrische problemen. jongeren populatie. jongeren populatie. jongeren populatie. jongeren populatie

18/03/2016. inhoud. Zorg voor jongeren met psychiatrische problemen. jongeren populatie. jongeren populatie. jongeren populatie. jongeren populatie inhoud Zorg voor jongeren met psychiatrische problemen Jongeren als doelgroep Burden of disease in praktijk Slot: New horizont Marijana Cvitan Sutterland psychiater OPZ Geel, Maart, 2016 Juridische grens

Nadere informatie

Samenvatting. J. Nachtegaal, S.E. Kramer, J.M. Festen (Amsterdam)

Samenvatting. J. Nachtegaal, S.E. Kramer, J.M. Festen (Amsterdam) Samenvatting Associatie tussen gehoorverlies en psychosociale gezondheid bij 18 tot 70 jarigen: eerste resultaten van de Nationale Longitudinale Studie naar Horen (NL-SH). J. Nachtegaal, S.E. Kramer, J.M.

Nadere informatie

Cognitive behavioral therapy for treatment of anxiety and depressive symptoms in pregnancy: a randomized controlled trial

Cognitive behavioral therapy for treatment of anxiety and depressive symptoms in pregnancy: a randomized controlled trial Cognitive behavioral therapy for treatment of anxiety and depressive symptoms in pregnancy: a randomized controlled trial dr. T. Verbeek arts-epidemioloog Afd. Huisartsgeneeskunde en Epidemiologie 22 januari

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 119 120 Samenvatting 121 Inleiding Vermoeidheid is een veel voorkomende klacht bij de ziekte sarcoïdose en is geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. In de literatuur

Nadere informatie

Psychological Determinants of Absenteeism at Work by Pregnant Women. Psychologische determinanten van uitval uit het arbeidsproces door zwangere

Psychological Determinants of Absenteeism at Work by Pregnant Women. Psychologische determinanten van uitval uit het arbeidsproces door zwangere Psychological Determinants of Absenteeism at Work by Pregnant Women Psychologische determinanten van uitval uit het arbeidsproces door zwangere vrouwen: Onderzoek naar de relatie tussen angst, depressieve

Nadere informatie

Depressie na een hartinfarct en risico op nieuwe hartklachten

Depressie na een hartinfarct en risico op nieuwe hartklachten Depressie na een hartinfarct en risico op nieuwe hartklachten Marij Zuidersma Promotoren: Peter de Jonge, Johan Ormel, Henk Jan Conradi Interdisciplinary center for psychiatric epidemiology University

Nadere informatie

Fetal Origins of Socioeconomic Inequalities. in Early Childhood Health. The Generation R Study. Lindsay Marisia Silva SAMENVATTING

Fetal Origins of Socioeconomic Inequalities. in Early Childhood Health. The Generation R Study. Lindsay Marisia Silva SAMENVATTING Fetal Origins of Socioeconomic Inequalities in Early Childhood Health The Generation R Study Lindsay Marisia Silva SAMENVATTING Sociaal-economische gezondheidsverschillen vormen een groot maatschappelijk

Nadere informatie

22-10-2015. Tinnitus kwaliteit van leven en kosten. Besluitvorming. Vergoeding in Nederland. Effecten: kwaliteit van leven. Economische Evaluatie

22-10-2015. Tinnitus kwaliteit van leven en kosten. Besluitvorming. Vergoeding in Nederland. Effecten: kwaliteit van leven. Economische Evaluatie 220205 Condite, Nieuwegein, 205 Disclosure belangen spreker kwaliteit van leven en kosten Potentiële belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsering of

Nadere informatie

Psychiatrie & Psychologie bij 22q11DS

Psychiatrie & Psychologie bij 22q11DS Studiedag Stichting 22Q11 19 november 2017 A.M. Fiksinski a.m.fiksinski@umcutrecht.nl Psycholoog & onderzoeker (PhD kandidaat) Department of Psychiatry, Rudolf Magnus Institute of Neuroscience, University

Nadere informatie

Karen J. Rosier - Brattinga. Eerste begeleider: dr. Arjan Bos Tweede begeleider: dr. Ellin Simon

Karen J. Rosier - Brattinga. Eerste begeleider: dr. Arjan Bos Tweede begeleider: dr. Ellin Simon Zelfwaardering en Angst bij Kinderen: Zijn Globale en Contingente Zelfwaardering Aanvullende Voorspellers van Angst bovenop Extraversie, Neuroticisme en Gedragsinhibitie? Self-Esteem and Fear or Anxiety

Nadere informatie

Mindfulness bij somatoforme stoornissen. Hiske van Ravesteijn psychiater i.o.

Mindfulness bij somatoforme stoornissen. Hiske van Ravesteijn psychiater i.o. Mindfulness bij somatoforme stoornissen Hiske van Ravesteijn psychiater i.o. Mindfulness-based cognitieve therapie (MBCT) bij somatoforme stoornissen Onverklaarde lichamelijke klachten 20% Persisterende

Nadere informatie

Gebruik van huisartsenzorg bij financieel kwetsbare welzijnszorggebruikers

Gebruik van huisartsenzorg bij financieel kwetsbare welzijnszorggebruikers Gebruik van huisartsenzorg bij financieel kwetsbare welzijnszorggebruikers Annelien Poppe Evelyn Verlinde Prof. dr. Sara Willems Prof. dr. Jan De Maeseneer Onderzoeksthema s Gezondheidstoestand van de

Nadere informatie

Begeleiding van HIV-patiënten

Begeleiding van HIV-patiënten Symposium Up-to-Date in Infectieziekten Zaterdag 11 februari 2012 Begeleiding van HIV-patiënten Anneleen Lijnen Nurse physician assistant Dienst Infectieziekten 1) Voorstelling Verpleegkundige Ondersteuning

Nadere informatie

Inhoudsopgave volledig rapport

Inhoudsopgave volledig rapport NIVEL/VUmc, 2005 72 pag. NIVEL bestelcode: W9.69 Prijs: 7,50 Verzendkosten: 2,50 ISBN: 90-6905-749-2 Deze samenvatting van onderstaand rapport is een uitgave van het NIVEL in 2005. De gegevens mogen met

Nadere informatie

Verbeteren van gezondheidsvaardigheden van ouderen in Europa EU-FP7-IROHLA. NCVGZ April 2013 Andrea de Winter. Jaap Koot & Menno Reijneveld

Verbeteren van gezondheidsvaardigheden van ouderen in Europa EU-FP7-IROHLA. NCVGZ April 2013 Andrea de Winter. Jaap Koot & Menno Reijneveld Verbeteren van gezondheidsvaardigheden van ouderen in Europa NCVGZ April 2013 Andrea de Winter EU-FP7-IROHLA Jaap Koot & Menno Reijneveld Omvang en aard van problemen met gezondheidsvaardigheden Doelen

Nadere informatie

Eén op de vijf patiënten vindt oefentherapeut zonder verwijzing Factsheet Landelijke Informatievoorziening Paramedische Zorg, maart 2009

Eén op de vijf patiënten vindt oefentherapeut zonder verwijzing Factsheet Landelijke Informatievoorziening Paramedische Zorg, maart 2009 Deze factsheet is een uitgave van het NIVEL De gegevens mogen met bronvermelding (Margit K Kooijman, Ilse CS Swinkels, Chantal J Leemrijse. Eén op de vijf patiënten vindt oefentherapeut zonder verwijzing.

Nadere informatie

De Relatie Tussen Persoonskenmerken en Ervaren Lijden bij. Verslaafde Patiënten met PTSS

De Relatie Tussen Persoonskenmerken en Ervaren Lijden bij. Verslaafde Patiënten met PTSS Persoonskenmerken en ervaren lijden bij verslaving en PTSS 1 De Relatie Tussen Persoonskenmerken en Ervaren Lijden bij Verslaafde Patiënten met PTSS The Relationship between Personality Traits and Suffering

Nadere informatie

Over huisartsen, het vakgebied en de opleiding

Over huisartsen, het vakgebied en de opleiding Over huisartsen, het vakgebied en de opleiding Prof. dr. Niek J. de Wit Julius Center.nl Care Health Sciences and Primary Julius Centrum, de huisartsgeneeskunde H.W. Julius 1901-1977 Wat ons met elkaar

Nadere informatie

University of Groningen. Structured diabetes care in general practice Fokkens, Sudara Andrea

University of Groningen. Structured diabetes care in general practice Fokkens, Sudara Andrea University of Groningen Structured diabetes care in general practice Fokkens, Sudara Andrea IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from

Nadere informatie

Het zit zeker tussen mijn oren? De rol van stress bij lichamelijk onbegrepen klachten en syndromen

Het zit zeker tussen mijn oren? De rol van stress bij lichamelijk onbegrepen klachten en syndromen Het zit zeker tussen mijn oren? De rol van stress bij lichamelijk onbegrepen klachten en syndromen Anamnese/ Laatste maand toenemend last van pijn voeten, daarbij al langer bestaande moeheid, nekpijn,

Nadere informatie

huisartsgeneeskunde & ouderengeneeskunde

huisartsgeneeskunde & ouderengeneeskunde huisartsgeneeskunde & ouderengeneeskunde Dokter, hoe moet ik nu toch verder met die pijn? Pijnrevalidatie in de eerste lijn Henriëtte van der Horst, huisarts Hoofd afdeling huisartsgeneeskunde & ouderengeneeskunde

Nadere informatie

De psychische en sociale hulpvraag van volwassenen in de huisartsenpraktijk van

De psychische en sociale hulpvraag van volwassenen in de huisartsenpraktijk van Dit factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen met bronvermelding (Beurs, D. de, Magnée, T., Bakker, D. de, Verhaak, P. De psychische en sociale hulpvraag van volwassenen in de huisartsenpraktijk

Nadere informatie

Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten: De richtlijn

Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten: De richtlijn Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten: De richtlijn Ingrid Arnold LUMC Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde Huisarts te Leiderdorp Dokter, ik ben zo moe. Vermoeidheid Hoofdpijn Buikklachten

Nadere informatie

Samenvatting (Summary in Dutch)

Samenvatting (Summary in Dutch) Samenvatting (Summary in Dutch) Zowel beleidsmakers en zorgverleners als het algemene publiek zijn zich meer en meer bewust van de essentiële rol van kwaliteitsmeting en - verbetering in het verlenen van

Nadere informatie

D v/h Noorden; 17 sept 2005

D v/h Noorden; 17 sept 2005 D v/h Noorden; 17 sept 2005 10 jaar Integrale Psychiatrie Wat heeft het ons gebracht? Dr Rogier Hoenders, psychiater, CIP, Lentis 1 2 Het beste van twee werelden 29 maart 2006 3 4 Integrative Medicine

Nadere informatie

Begeleiding van psychische klachten bij revalidatie. dr. Bianca Buijck Coördinator Rotterdam Stroke Service 17 maart 2015

Begeleiding van psychische klachten bij revalidatie. dr. Bianca Buijck Coördinator Rotterdam Stroke Service 17 maart 2015 Begeleiding van psychische klachten bij revalidatie dr. Bianca Buijck Coördinator Rotterdam Stroke Service 17 maart 2015 Even voorstellen Psychische klachten: neuropsychiatrische symptomen (NPS) De laatste

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting De levensverwachting van mensen met een ernstige psychiatrische aandoening (EPA) is gemiddeld 13-30 jaar korter dan die van de algemene bevolking. Onnatuurlijke doodsoorzaken zoals

Nadere informatie

25 jaar whiplash in Nederland

25 jaar whiplash in Nederland 25 jaar whiplash in Nederland Vanuit een fysiotherapeutisch perspectief Maarten Schmitt M.Sc 1 2 Fysiotherapeut & manueeltherapeut Hoofd van de Divisie Onderwijs Stichting Opleidingen Musculoskeletale

Nadere informatie

en psychosociale werkkenmerken voorspellen wie van de nog actief werkende bedrijfsen/

en psychosociale werkkenmerken voorspellen wie van de nog actief werkende bedrijfsen/ Moe! Studies naar hulpzoekend gedrag laten zien dat het besluit om een arts te bezoeken doorgaans het resultaat is van een complex proces. Niet alleen gezondheidsgerelateerde, maar ook sociale, culturele

Nadere informatie

Onderzoek naar luchtwegklachten bij omwonenden van veehouderijen

Onderzoek naar luchtwegklachten bij omwonenden van veehouderijen Onderzoek naar luchtwegklachten bij omwonenden van veehouderijen Floor Borlée, Joris IJzermans, Christel van Dijk, Dick Heederik, Lidwien Smit Institute for Risk Assessment Sciences (IRAS), Universiteit

Nadere informatie

Depressie en comorbiditeit. Studies in de huisartsenpraktijk naar voorkomen en gevolgen voor de zorg.

Depressie en comorbiditeit. Studies in de huisartsenpraktijk naar voorkomen en gevolgen voor de zorg. Samenvatting Depressie en comorbiditeit. Studies in de huisartsenpraktijk naar voorkomen en gevolgen voor de zorg. Inleiding (hoofdstuk 1) Een depressie komt vaak tegelijkertijd voor met een chronische

Nadere informatie

hoofdstuk 1 doelstellingen hoofdstuk 2 diagnosen

hoofdstuk 1 doelstellingen hoofdstuk 2 diagnosen Dit proefschrift gaat over moeheid bij mensen die dit als belangrijkste klacht presenteren tijdens een bezoek aan de huisarts. In hoofdstuk 1 wordt het onderwerp moeheid in de huisartspraktijk kort geïntroduceerd,

Nadere informatie

Onderzoek naar voorschrijven door Verpleegkundig Specialisten. Anneke Francke, mede namens Marieke Kroezen (NIVEL) 19 juni 2014

Onderzoek naar voorschrijven door Verpleegkundig Specialisten. Anneke Francke, mede namens Marieke Kroezen (NIVEL) 19 juni 2014 Onderzoek naar voorschrijven door Verpleegkundig Specialisten Anneke Francke, mede namens Marieke Kroezen (NIVEL) 19 juni 2014 In de praktijk horen we niet alleen dat de kwaliteit van het voorschrijven

Nadere informatie

Somatoforme stoornissen - diagnostiek en behandelprincipes -

Somatoforme stoornissen - diagnostiek en behandelprincipes - sen - diagnostiek en behandelprincipes - 1988 1994 Interne Geneeskunde Polikliniek Bert van Hemert psychiater epidemioloog 1998 2006 Huisartspraktijk 25 september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie

Nadere informatie

(SOCIALE) ANGST, GEPEST WORDEN EN PSYCHOLOGISCHE INFLEXIBILITEIT 1

(SOCIALE) ANGST, GEPEST WORDEN EN PSYCHOLOGISCHE INFLEXIBILITEIT 1 (SOCIALE) ANGST, GEPEST WORDEN EN PSYCHOLOGISCHE INFLEXIBILITEIT 1 Psychologische Inflexibiliteit bij Kinderen: Invloed op de Relatie tussen en de Samenhang met Gepest worden en (Sociale) Angst Psychological

Nadere informatie

Het voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis

Het voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis Samenvatting Het voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis Hoofdstuk 1 bevat de algemene inleiding van dit proefschrift. Dit hoofdstuk

Nadere informatie

Psychische klachten als co-morbiditeit bij diabetes

Psychische klachten als co-morbiditeit bij diabetes Psychische klachten als co-morbiditeit bij diabetes Pearson Plein is een initiatief van Pearson. Pearson heeft jarenlange ervaring als educatieve uitgever van wetenschappelijk onderbouwde psychologische

Nadere informatie

SOLK. Mindset Het SOLK consult Wat zit er nu in mijn hoofd. Dr. Tim olde Hartman

SOLK. Mindset Het SOLK consult Wat zit er nu in mijn hoofd. Dr. Tim olde Hartman SOLK Mindset Het SOLK consult Wat zit er nu in mijn hoofd Dr. Tim olde Hartman MINDSET Bewegen Bewegen en mortaliteit 3 cross-sectional surveys patiënten overleden follow-up NHIS: 1990 40.760 11.088 (27.2%)

Nadere informatie

SAMENVATTING. Samenvatting

SAMENVATTING. Samenvatting SAMENVATTING Het onderwerp van dit proefschrift betreft somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten (SOLK) in de huisartsenpraktijk. We spreken van SOLK als de lichamelijke klachten langer dan

Nadere informatie

De relatie tussen depressie- en angstsymptomen, diabetesdistress, diabetesregulatie en. proactieve copingvaardigheden bij type 2 diabetespatiënten

De relatie tussen depressie- en angstsymptomen, diabetesdistress, diabetesregulatie en. proactieve copingvaardigheden bij type 2 diabetespatiënten De relatie tussen depressie- en angstsymptomen, diabetesdistress, diabetesregulatie en proactieve copingvaardigheden bij type 2 diabetespatiënten The relationship between depression symptoms, anxiety symptoms,

Nadere informatie

Het meten van de kwaliteit van leven bij kinderen met JIA

Het meten van de kwaliteit van leven bij kinderen met JIA Het meten van de kwaliteit van leven bij kinderen met JIA Measuring quality of life in children with JIA Masterthese Klinische Psychologie Onderzoeksverslag Marlot Schuurman 1642138 mei 2011 Afdeling Psychologie

Nadere informatie

CoRPS. 'Cancer survivorship' onderzoek in Zuid Oost Nederland: van epidemiologische bevindingen naar interventies

CoRPS. 'Cancer survivorship' onderzoek in Zuid Oost Nederland: van epidemiologische bevindingen naar interventies 'Cancer survivorship' onderzoek in Zuid Oost Nederland: van epidemiologische bevindingen naar interventies Center of Research on Psychology in Somatic diseases Lonneke van de Poll Franse, Integraal Kankercentrum

Nadere informatie

Vragenlijsten kwaliteit van leven

Vragenlijsten kwaliteit van leven Click for the English version Vragenlijsten kwaliteit van leven TNO heeft een aantal vragenlijsten ontwikkeld om de gezondheidsrelateerde kwaliteit van leven te meten van kinderen, jongeren en jong-volwassenen.

Nadere informatie

5-jaars Follow-up van de FAME studie

5-jaars Follow-up van de FAME studie 5-jaars Follow-up van de FAME studie WCN Congres 2015, Amsterdam 20-11-2015 Drs. L.X. van Nunen namens de FAME studiegroep Potential conflicts of interest Ik, Lokien X. van Nunen, heb GEEN conflicts of

Nadere informatie

S1: Chronische vermoeidheid: onderzoek naar kwetsbaarheid. S1: Chronische vermoeidheid: onderzoek naar kwetsbaarheid

S1: Chronische vermoeidheid: onderzoek naar kwetsbaarheid. S1: Chronische vermoeidheid: onderzoek naar kwetsbaarheid S1: Chronische vermoeidheid: onderzoek naar kwetsbaarheid Drs. Maud De Venter Drs. Jela Illegems Prof. dr. Filip Van Den Eede S1: Chronische vermoeidheid: onderzoek naar kwetsbaarheid Chronische vermoeidheid:

Nadere informatie

Onderzoek naar werkzaamheid schematherapie bij borderline persoonlijkheidsstoornis en alcoholafhankelijkheid

Onderzoek naar werkzaamheid schematherapie bij borderline persoonlijkheidsstoornis en alcoholafhankelijkheid Onderzoek naar werkzaamheid schematherapie bij borderline persoonlijkheidsstoornis en alcoholafhankelijkheid presentatie ESPRi Symposium 26-11-2015 Michiel Boog, klinisch psycholoog, psychotherapeut Titel:

Nadere informatie

Kwetsbaarheid na bezoek huisartsenpost

Kwetsbaarheid na bezoek huisartsenpost Kwetsbaarheid na bezoek huisartsenpost Onderzoek TOPICS-MDS A. BLOEMHOFF, K. SMULDERS, Y. SCHOON, R. AKKERMANS, K. VAN DEN BERG, S. BERBEN Beeld: https://pulmoncology.roche4professionals.nl/hagaziekenhuis-biedt-zorg-op-maat-voor-de-kwetsbare-oudere-pati%c3%abnt-met-longkanker

Nadere informatie

Pneumonie Rubriekhouder: Mw. Dr. R. van Gageldonk, RIVM ( , )

Pneumonie Rubriekhouder: Mw. Dr. R. van Gageldonk, RIVM ( , ) Pneumonie Rubriekhouder: Mw. Dr. R. van Gageldonk, RIVM (2007-2010, 2012-2014) Inleiding Dankzij de peilstations bestaat er al vele jaren een goed inzicht in het vóórkomen van influenza-achtig ziektebeeld

Nadere informatie

Chronificatie van postoperatieve pijn

Chronificatie van postoperatieve pijn Chronificatie van postoperatieve pijn Dr. Baeyens Malika, ASO Dienst anesthesie 5 december 2017 Wat is pijn? IASP definition (1994) An unpleasant sensory and emotional experience associated with actual

Nadere informatie

Wanneer is een leven redden te duur? vv-ecmo on trial. dr Erwin J.O. Kompanje. Department of Intensive Care

Wanneer is een leven redden te duur? vv-ecmo on trial. dr Erwin J.O. Kompanje. Department of Intensive Care Wanneer is een leven redden te duur? vv-ecmo on trial dr Erwin J.O. Kompanje Department of Intensive Care Vergoeding van behandelingen, pakketprincipes CVZ 1 Noodzaak * 2 Effectiviteit 3 Kosteneffectiviteit

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/43602 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Fenema, E.M. van Title: Treatment quality in times of ROM Issue Date: 2016-09-15

Nadere informatie

Verwijzing van patiënten met chronische nierschade

Verwijzing van patiënten met chronische nierschade Verwijzing van patiënten met chronische nierschade VERSCHILLEN IN VERWIJSCRITERIA TUSSEN ZIEKENHUIZEN Loes J. Meijer en François G. Schellevis Gerelateerd artikel: Ned Tijdschr Geneeskd. 2012;156:A5679

Nadere informatie

Systematische review als middel tot synthese van bestaande kennis

Systematische review als middel tot synthese van bestaande kennis Systematische review als middel tot synthese van bestaande kennis Trudy Bekkering, epidemioloog Cebam, 2018 1 Inhoud Achtergrond Wat is een systematische review? Hoe systematische reviews maken? Verschillende

Nadere informatie

Psychische en sociale problematiek in de huisartsenpraktijk in de periode

Psychische en sociale problematiek in de huisartsenpraktijk in de periode Psychische en sociale problematiek in de huisartsenpraktijk in de periode 2011 2017 Psychische en sociale problematiek in de huisartsenpraktijk in de periode 2011 2017 Derek de Beurs Annemarie Prins Mark

Nadere informatie

De Relatie tussen Lichamelijke Gezondheid, Veerkracht en Subjectief. Welbevinden bij Inwoners van Serviceflats

De Relatie tussen Lichamelijke Gezondheid, Veerkracht en Subjectief. Welbevinden bij Inwoners van Serviceflats De Relatie tussen Lichamelijke Gezondheid, Veerkracht en Subjectief Welbevinden bij Inwoners van Serviceflats The Relationship between Physical Health, Resilience and Subjective Wellbeing of Inhabitants

Nadere informatie