z<\ Zitting Gemeentelijke herindeling van Zeeuwsch-Vlaanderen BIJLAGE BTJ DE MEMORIE VAN TOELICHTING l ) Nr. 4

Transcriptie

1 Zitting z<\ Gemeentelijke herindeling van Zeeuwsch-Vlaanderen BIJLAGE BTJ DE MEMORIE VAN TOELICHTING l ) Nr Aantallen inwoners Op 1 januari ) telde Zeeuwsch-Vlaanderen inwoners, als volgt over de 30 gemeenten verdeeld: (De in deze opsomming tussen haakjes geplaatste cijfers geven aan, welke plaats de gemeente, naar volgorde van bevolkingsaantal, in Zeeuwsch- Vlaanderen in de rij der gemeenten inneemt.) Aardenburg Axel Biervliet Breskens Cadzand Clinge Graauw en Langendam Groede Hoek Hontenisse Hoofdplaat Hulst Koewacht Nieuwvliet Oostburg 3783 ( 9) 8109 ( 2) 1895 (19) 3784 ( 8) 1104 (24) 3678 (10) 1368 (21) 1810 (20) 2469 (15) 5258 ( 4) 1212 (23) 6095 ( 3) 2468 (16) 417 (29) 3887 ( 7) Overslag Philippine Retranchement Sas van Gent Schoondijke St. Jansteen Sluis Terneuzen Vogelwaarde Waterlandkerkje Westdorpe Uzend ij ke Zaamslag Zuiddorpe Zuidzande 276 (30) 1254 (22) 506 (27) 4656 ( 5) 1993 (18) 3921 ( 6) 2654 (14) ( 1) 3405 (11) 496 (28) 2327 (17) 2681 (13) 3122 (12) 808 (26) 840 (25) Een indeling naar groepen van gemeenten geeft het volgende beeld: aantal inwoners gemeenten minder dan meer dan Bevolkingsdichtheid De gemiddelde bevolkingsdichtheid van Nederland is 365 inwoners per KM 2 landoppervlakte (per 1 januari 1965). De provincie Zeeland komt tot een bevolkingsdichtheid van 166. Hulst (925), Terneuzen (658), Breskens (528), Sas van Gent (340), Oostburg (290) en Axel (191) overtreffen het gemiddelde van Zeeland. Een bevolkingsdichtheid van meer dan 100 doet zich voorts voor in St. Jansteen (152), Hontenisse (144), Koewacht (120), Sluis (114), Hoofdplaat (110) en Westdorpe (107). De overige 18 gemeenten blijven met haar bevo]kingsdichtheid, merendeels aanzienlijk, beneden de 100 inwoners per KM 2 landoppervlakte. In het algemeen kan dus Zeeuwsch- Vlaanderen een dun bevolkt gebied worden genoemd. 1) De in deze bijlage vermelde gegevens en cijfers zijn over het algemeen aan het C.B.S. ontleend. 2) De inwonertallen per 1 januari 1966 zijn nog niet door het C.B.S. vastgesteld. 3. Bevolkingsverloop In het tijdvak 1950/1960 hebben 20 gemeenten en in het tijdvak 1960/1965 hebben 18 gemeenten een daling van het inwonertal te zien gegeven. Hieruit mag niet worden afgeleid, dat de overige tien respectievelijk twaalf gemeenten zich, wat het inwonertal betreft, gunstig ontwikkelen; veelal is daar de stijging dermate gering, dat ten aanzien van deze gemeenten nauwelijks gezegd kan worden, dat zij een terugval in inwonertal zijn ontgaan. In de jaren 1950/1960 zijn met name Graauw en Langendam, Groede, Nieuwvliet, Retranchement, Vogelwaarde en Zuiddorpe sterk in inwonertal gedaald. Voor de jaren 1960/ 1965 moeten (behalve St. Jansteen ten gevolge van grenswijziging) wederom de gemeenten Graauw en Langendam en Groede worden genoemd. In de vier andere genoemde gemeenten, die in het tijdvak 1950/1960 sterk in inwonertal terugliepen, is in de jaren 1960/1965 de daling weliswaar niet tot stilstand gekomen, doch heeft zij een minder in het oog vallende omvang aangenomen. Over het tijdvak 1950/1960 kunnen Axel, Breskens, Oostburg, Sas van Gent, Sluis en Terneuzen en over het tijdvak 1960/1965 kunnen (behalve Hulst ten gevolge van grenswijziging) Cadzand en opnieuw Terneuzen, worden vermeld als gemeenten waar, naar landelijke maatstaven gemeten, een duidelijke toeneming van het inwonertal waarneembaar is. 4. Beroepsstructuur Niet bij uitzondering leeft de gedachte, dat Zeeuwsch- Vlaanderen, waarbij dan wellicht een uitzondering wordt gemaakt voor Terneuzen en Sas van Gent, een uitgesproken agrarisch gebied is, waar verreweg het merendeel van de beroepsbevolking een bestaan in de landbouw vindt. Dat is evenwel bepaald niet het geval. In Zeeuwsch-Vlaanderen is 22.1 pet. van de beroepsbevolking werkzaam in de aerarische sector; 37,2 pet. in de nijverheid; 21,7 pet. bij handel en verkeer en 19 pet. in de overige beroepen. De omstandigheid, dat in slechts elf gemeenten meer dan 40 pet. van hen, die de leeftijd van veertien jaar hebben overschreden, in de gemeente van inwoning is geboren, toont aan, dat in Zeeuwsch-Vlaanderen stellig niet een statische agrarische bevolkine wordt aangetroffen. Dat blijkt ook uit het relatief hoee aantal forensen. Ze is in negen naar het landschap te oordelen aerarische comeenfen meer dan 35 pet. van de beroensbevolkine buiten de woonr-emeente werkzaam. In drie gemeenten, te weten Nieuwvliet. Overslas en Waterlandkerkje is oneevcer de helft (of iets meer) van de bevolking in de agrarische sector werkzaam. In vijf andere gemeenten, te weten Biervliet. Groede, Retranchement, Schoondijke en Zuidzande arbeidt tussen de 40 en 50 pet. in deze sector. In tien gemeenten vindt tussen de 30 en 40 pet. van de bevolking een bestaan als agrariër, te weten in Aardenburg, Cadzand, Graauw en Laneendam, Hoek, Hoofdplaat, Philippine, VogeIwaarde. IJzendijke, Zaamslae en Zuiddorpe. Wanneer evenwel wordt bedacht, dat in Aardenburg, Cadzand en Uzendüke respectievelijk ruim 45. rond 40 en 46 pet. van de beroepsbevo1- king in de nijverheid en bij handel en verkeer arbeidzaam en dat in de overige genoemde gemeenten alleen reeds in de nijver-

2 30 hcid meer dan 30 pet. van de bevolking werkzaam is. kunnen de tien laatst vermelde gemeenten bezwaarlijk uitgesproken agrarisch worden genoemd. Ook de eerder opgesomde gemeenten Biervliet, Groede, Retranchement, Schoondijke en Zuidzande kunnen slechts in beperkte mate als agrarisch worden aangemerkt, wanneer voor ogen wordt gehouden, dat hier onderscheidenlijk rond 38, 42, 33, 40 en 38 pet. van de beroepsbevolking in de nijverheid en bij handel en verkeer zijn brood verdient. Gemeenten, waar de sector nijverheid voor ongeveer de helft (of iets meer) van de beroepsbevolking emplooi biedt zijn Clinge, Sas van Gent, St. Jansteen en Westdorpe. Daarnaast speelt de nijverheid, uit een oogpunt van werkgelegenheid voor de inwoners, een belangrijke rol in Axel, Hulst, Koewacht, Philippine, Terneuzen en Vogelwaarde. Merkwaardig is, dat in elk van de genoemde negen andere gemeenten naar verhouding meer inwoners in de nijverheid werkzaam zijn dan in Terneuzen. Ook hieruit blijkt weer, dat wat de beroepsstructuur betreft niet kan worden gesteld, dat de bewoners van Terneuzen industrieel en die van de rest van Zeeuwsch-Vlaanderen agrarisch zijn. In totaal is in 17 gemeenten meer dan 30 pet. van de beroepsbevolking in de nijverheid werkzaam. Hiertoe behoren Clinge, Sas van Gent, St. Jansteen en Westdorpe, waar, als gezegd, 50 pet. of meer van de beroepsbevolking een bestaan in de nijverheid vindt. Van de 13 andere gemeenten is in twee gemeenten (Breskens en Terneuzen) meer dan 30 pet. en eveneens in twee gemeenten (Axel en Hulst) meer dan 20 pet. bij handel en verkeer Hulst, Sas van Gent en Terneuzen, waar slechts een te verwaarlozen aantal agrariërs wordt gevonden. Al met al blijkt, dat met betrekking tot de beroepsstructuur van de bevolking, in Zeeuwsch-Vlaanderen tussen de gemeenten geen scherpe tegenstellingen bestaan. Voor zover nog van een duidelijk verschillende constellatie kan worden gesproken, moet worden verwacht, dat als gevolg van de afnemende werkgelegenheid in de agrarische sector en de geleidelijk verder om zich heen grijpende industriële activiteiten, met name in Terneuzen, gaandeweg een verdere assimilatie zal merkbaar worden. 5. Kerkelijke oriëntatie In het algemeen gesteld is de bevolking van westelijk Zeeuwsch-Vlaanderen protestant, die van het oostelijke deel Rooms-Katholiek, terwijl die van het middengebied kerkelijk gemengd is. In het westen vormen Aardenburg, Hoofdplaat, Sluis en Uzendijke, waar de meerderheid RK is, een uitzondering op deze grove verdeling. In het oosten worden geen gemeenten met een overwegend protestantse bevolking aanaetroffen, evenmin gemeenten met een grote protestantse minderheid. In het middengebied hebben Overslag, Philippine, Sas van Gent, Westdorpe en Zuiddorpe een overwegend RK en hebben Axel, Hoek, Terneuzen en Zaamslag een overwegend protestantse bevolking; in Axel (ruim 27 pet.) en in Terneuzen (ruim 29 pet.) zijn relatief grote RK minderheden aanwezig. 6. Politieke oriëntatie (uitslagen kamerverkiezing 1963) K.V.P. P.v.d.A. V.V.D. A.R. C.H.U. C.P.N. S.G.P. P.S.P. G.P.V. B.P. Aardenburg Axel Biervliet Breskens Cadzand Clinge Graauw en Langendam Groede Hoek Hontenisse Hoofdplaat Hulst Koewacht Nieuwvliet Oostburg Overslag Philippine Retranchement... Sas van Gent Schoondijke Sint Jansteen Sluis Terneuzen Vogelwaarde Waterlandkerkje... Westdorpe Uzendijke Zaamslag Zuiddorpe Zuidzande 59,5 15,4 9,1 5,3 3,5 0,2 0,1 21,9 21,3 6,4 15,0 17,3 0,4 4,1 33,5 33,1 11,1 3,1 10,1 0,1 2,4 10,9 46,0 15,2 4,4 16,0 2,2 0,9 2,3 43,8 23,2 5,0 15, ,6 79,6 10,0 1,1 0,5 0,8 0, ,1 8,9 0,6 0,8 0,6 0,4 15,4 39,7 25,6 3,7 10,4 0,4 0,8 3,8 33,9 10,1 8,0 19,7 0,6 13,5 85,4 4,4 1,9 0,5 2,6 0,2 0,2 77,6 7,1 1,8 1,3 9,1. 0,8 74,1 12,5 4,3 0,5 1,1 0,7 0,2 72,4 13,1 1,9 0,2 0,5 0,3 0, ,1 29,8 3,6 10,2 1,1 0,4 32,2 29,8 16,6 7,2 6,3 0,5 2,3 66,3 10,3 0,9 5,2 0,9 1,7 78,3 9,0 3,0 1,0 3,3 0,2 0,5 1,5 49,9 23,0 6,8 11,7 0,3 53,4 29,1 8,7 0,9 2,2 0,5 0,6 19,5 33,3 18,4 15,7 7,0 0,4 2,3 71,9 49, ,0 2,4 9,1 0,4 2,1 0,9 8,3 0,6 0,5 0,2 0,7 23,3 34,2 8,1 7,7 14,4 0,5 7,3 87,8 3,8 0,9 0,7 1,6 0,1 0,2 38,0 21,7 12,4 3,5 9,6 6,6 76,6 13,3 2,9 0,8 1,6 0,4 0,2 64,5 19, ,0 3,5 1,1 0,2 2,0 18,4 4,6 27,1 27,9 0,3 7,0 75,9 11,9 1,1 0,7 0,7 1,1 6,6 41,2 28,9 4,8 7,8 0,2 1,0 0,4 0,1 5,1 0,7 1,0 10,5 0, ,5 0,9 0,0 1,8 2,0 3,9 0,2 0,2 5,2 7,0 0,3 0,1 2,0 0,6 6,3 2,6 0,4 0,3 3,2 0,2 1,6 0,5 0,0 4,7 0,3 0,2 9,7 1,8 5,8 1,0 0,5 2,3 14,7 0,2 0,2 3,3 3,1 3,1 1,1 0,2 1,9 0,4 0,6 1,1 0,2 0,1 7,8 0,8 1,0 0,1 1, ,9 0,1 4,3 0,4 7,4 0,6 2,0 0,3 2,4 0,2 10,1 1,8 0,9 6,8 2,5 5,4 werkzaam, terwijl in zeven gemeenten (Graauw en Langendam, Hoek, Hoofdplaat, Philippine, Vogelwaarde, Zaamslag en Zuiddorpe) meer dan 30 pet. en in twee gemeenten (Hontenisse en Koewacht) meer dan 20 pet. in de landbouw/visserij een bestaan heeft. Zelfs in de (ogenschijnlijk) meest agrarische gemeenten werkt toch nog 20 pet. of meer van de bevolking in de nijverheid. Omgekeerd zijn er wèl enkele gemeenten, te weten 7. Korte karakteristiek van de gemeenten Aardenburg is vermoedelijk één van de oudste bewoonde plaatsen van ons land. In de 12e en de 13e eeuw was Aardenburg een bekende haven- en handelsplaats. Dit karakter heeft het stadje, hoewel in beperkte mate nog regionaal verzorgingscentrum, geheel verloren. Niettemin herinneren enkele historische bouwwerken aan de rijke jaren van weleer. De tegen-

3 31 woordige gemeente is in 1941 ontstaan door samenvoeging van Aardenburg, Eede en St. Kruis. Axel lag vroeger aan de scheepvaartweg van Gent naar de Schelde. De opening van het kanaal van Terneuzen naar Gent maakte in 1827 aan dit bloeitijdperk van het oude stadje een einde. Ook al is Axel destijds, door een kanaal naar Sluiskil, een verbinding met het kanaal van Terneuzen naar Gent gegeven, daarmede is toch geen ontwikkeling van Axel tot scheepvaartof industriecentrum bereikt. Wel is het tot Axel behorende gedeelte van Sluiskil tot een industriegebied van aanzienlijke betekenis uitgegroeid. De gemeente heeft daardoor een enigszins tweeslachtig karakter verkregen. De oude kern heeft namelijk een dorpskarakter, zij het, dat, wat de omvang en de aanleg daarvan betreft, onderscheidenlijk bepaald wel van een flink uit de kluiten gewassen" en een florissant dorp zou kunnen worden gesproken. Biervliet wordt reeds in uit de 12e eeuw daterende kronieken vermeld. In het begin van het laatste kwartaal van de 14e eeuw is Biervliet, door een overstroming, van Zeeuwsch-Vlaanderen losgeraakt. Het aldus ontstane eiland is eerst in de aanvang van de 18e eeuw door een dijk met IJzendijke verbonden. Deze geografische situatie heeft echter niet tot een sterke verbondenheid tussen de beide gemeenten geleid. Indien in verband met oriëntatie van de plaatselijke bevolking een gemeentenaam zou moeten worden genoemd, zou het Terneuzen, subsidiair Breskens moeten zijn. Met de bevolking dier gemeenten stemmen de bewoners van Biervliet, met name ook in kerkelijk en politiek opzicht, meer overeen dan met die van IJzendijke. Breskens, het aan de 4 km brede mond van de Schelde gelegen centrum van handel en verkeer, is daarnaast, met name voor de visserij, als havenplaats van belang. Voorts wordt enige industrie aangetroffen. Het is niet onmogelijk, dat Breskens, door zijn ligging aan diep vaarwater daartoe geschikt, in een verdere toekomst een rol als zeehaven zal gaan spelen; evenmin moet het uitgesloten worden geacht, dat hier in later jaren zware industrie vaste voet zal krijgen. Voor het nabije verschiet wordt een dergelijke ontwikkeling echter niet verwacht. Vooralsnog zal, naar het zich laat aanzien, de industriële ontwikkeling, hoewel te dezen wel een toenemende activiteit kan worden verwacht, bescheiden proporties aannemen. Uit een oogpunt van recreatie heeft Breskens echter voor de nabije toekomst goede kansen; een eerste aanzet is reeds aanwezig. Cadzand, een kleine landelijke gemeente, die in de zomer in het teken van de recreatie staat, heeft alles mee" om tot een badplaats van allure uit te groeien: een fraai lang en breed strand; een aantrekkelijk duinlandschap (broedplaats voor velerlei vogels); de nabijheid van het natuurwetenschappelijk waardevolle Zwin en, op iets groter afstand, de gemakkelijk bereikbare Belgische kust en het oude Brugge. Clinge, sedert de tweede wereldoorlog in inwonertal gedaald, is een vrij sterk industrieel ingestelde gemeente. Landschappelijk heeft zij een overwegend agrarisch karakter. Graauw en Langendam is een van de in Zeeuwsch-Vlaanderen sterk in inwonertal afnemende gemeenten. De agrarische sector, eertijds ter plaatse de belangrijkste bron van bestaan, biedt, zoals elders, ook hier geleidelijk minder werkgelegenheid. Compensatie is in de gemeente niet of nauwelijks te vinden. Mede als gevolg hiervan is thans reeds meer dan 40 pet. van de beroepsbevolking op arbeid buiten de gemeente aangewezen. Groede trekt eveneens de aandacht door zijn sterk dalend inwonertal. Indien deze tendens een halt zou kunnen worden toegeroepen, dan zou het moeten zijn ten gevolge van een toeneming van het forensisme dan wel door een versterkte verwezenlijking van de gunstige mogelijkheden op recreatief gebied, hoezeer bij dit laatste ook moet worden aangetekend, dat in het algemeen gesproken de recreatie niet een betekenende bron van werkgelegenheid kan worden genoemd. Hoek is nauw met de Braakman verbonden, doordat het voor een deel uit in vroeger jaren op deze zee-arm gewonnen gebied is gevormd. Nu Hoek door de Braakmanweg is ontsloten en in het aangrenzende Terneuzen een sterke ontwikkeling op gang is gekomen, is voor het nabij een schorren- en krekengebied gelegen dorp Hoek een nieuwe periode aangevangen. Verwacht kan namelijk worden, dat het vroegere agrarische karakter allengs verder in betekenis zal afnemen en dat aan de voortdurende terugloop van het inwonertal een einde zal komen; de voortekenen daarvan zijn, met een percentage forensen tussen de 40 en 50, in Hoek reeds aanwezig. Hontenisse, dat wil zeggen het indertijd op enkele honderden meters afstand van de tegenwoordige Scheldeoever gelegen dorp, is in het begin van de 16e eeuw door overstroming verloren gegaan. De naam leeft nog voort in die van de huidige, uit een groot aantal dorpen en genuchten bestaande, gemeente, die naar oppervlakte één van de grootste van Zeeuwsch- Vlaanderen is. De hoofdkern is Kloosterzande, gelegen aan de route Perkpolder (met oversteek naar Zuid-Beveland) Hulst- België. Het zuidelijke deel van Hontenisse ligt onder de rook van het stadje Hulst. Landschappelijk is Hontenisse een plattelandsgemeente, doch de omstandigheid, dat nauwelijks een kwart van de beroepsbevolking in de agrarische sector werkzaam is, doet blijken, dat Hontenisse niet ten volle een agrarische gemeente in de gebruikelijke zin van het woord kan worden genoemd. Hoofdplaat, gelegen in een tegen het einde van de 18e eeuw ingedijkte polder, was in vroeger jaren een vissersplaats. Het dorp heeft als zodanig zijn betekenis verloren. Rond 50 pet. van de bevolking vindt thans een bestaan in de nijverheid en bij handel en verkeer, tegen ongeveer 30 pet. in de agrarische sector. Ook in Hoofdplaat is opvallend het grote aantal inwoners (meer dan 40 pet.), dat buiten de woongemeente werkgelegenheid heeft gevonden. Hulst, een reeds in de 12e eeuw met rechten begiftigd stadje, was oudtijds een roemruchte vestingplaats. De in de 17e eeuw versterkte en opgeworpen wallen en de in die tijd aangelegde grachten zijn nog goeddeels bewaard gebleven. Thans heeft het streekverzorgend centrum Hulst met name belang uit een oogpunt van nijverheid, handel en toerisme. Koewacht is, gelijk vele gemeenten in Zeeuwsch-Vlaanderen, een ogenschijnlijk uitgesproken plattelandsgemeente, waar evenwel de nijverheid (hier ruim 42 pet.) uit een oogpunt van werkgelegenheid aanzienlijk meer betekenis heeft dan de agrarische sector. Qua oriëntatie voelt de bevolking van Koewacht zich, naar de raad der gemeente heeft gesteld, meer met Hulst verbonden dan met de kanaalstreek. Nieuwvliet, in de streek veelal Sinte Pier geheten, is een overwegend agrarische gemeente, met een niet onbelangrijk dalend inwonertal. Het fraaie kustgebied opent mogelijkheden voor recreatie op ruimer schaal dan tot nu toe tot verwezenlijking zijn gekomen. Oostburg. Hoewel te dezer plaatse reeds in de 7e eeuw een klooster werd gesticht, dat vermoedelijk tot het ontstaan van Oostburg heeft bijgedragen, kan niet worden gezegd, dat Oostburg, zoals verschillende gemeenten in Zeeuwsch-Vlaanderen, een rijke historie achter zich heeft. In onze dagen speelt Oostburg evenwel een belangrijker rol dan menig oud stadje. Oostburg is in deze tijd immers zo zeer een knooppunt van regionale en zelfs (naar België) internationale verbindingen, dat het tot het middelpunt van westelijk Zeeuwsch-Vlaanderen is uitgegroeid. Met name voor onderwijs en winkelvoorzieningen vervult het een belangrijke centrumfunctie. Overslag verkeert in de minder verkieslijke positie de in inwonertal kleinste gemeente van Nederland, met bovendien een nog steeds dalend bevolkingsaantal, te zijn. De gemeente is overwegend agrarisch. Philippine ontleent, evenals Retranchement, zijn naam aan de 80-jarige oorlog. In die jaren is hier namelijk de fortificatie Philippine gebouwd, genoemd naar de Spaanse koning Philips

4 II. In later tijd heelt Philippine bekendheid gekregen als aan de meest zuidelijke punt van de Braakman gelegen vissersplaats. Hoewel thans geen vissershaven meer, biedt de visvangst (schelpdieren) ook thans nog voor een deel van de bevolking een middel van bestaan. Gaandeweg is Philippine evenwel een forensengemeente geworden in die zin, dat vele inwoners (rond 50 pet.) elders werkgelegenheid hebben gevonden. Retrancliement, zo juist genoemd, is ontstaan op de plaats, waar in de 80-jarige oorlog door prins Maurits een verschansing is aangelegd. Van de daarvan deel uitmakende omwalling zijn nog resten aanwezig. Nu is Retranchement een kleine landschappelijk bezien agrarische gemeente, in de onmiddellijke nabijheid van het natuurreservaat het Zwin en tegen de grens met België gelegen. Sas van Gent, de zuidelijke Nederlandse kanaalgemeente aan het kanaal Terneuzen (jent, heelt evenals de noordelijke kanaalgemeente Terneuzen, onmiskenbaar een industrieel aspect, doch is in ontwikkeling ver bij Terneuzen achter gebleven. Kon aanvankelijk Sas van Gent (in de jaren 1950/1960 rond 22 pet.) het groeitempo van Terneuzen (toen 23 pet.) vrijwel bijhouden, in de jaren na 1960 is Sas van Gent in inwonertal steeds verder van Terneuzen verwijderd geraakt. Op dit ogenblik nadert Terneuzen de , terwijl Sas van Gent nog aanzienlijk beneden de 5000 blijft. Nochtans heeft, gelijk Terneuzen, ook Sas van Gent een stedelijk karakter. Als nijverheidscentrum en als invalspoort" in Nederland, heeft Sas van Gent een op bevoorrading van schepen Sas is siuisgemeente afgestemd voorzieningsniveau, in het bijzonder op het gebied van winkels en dergelijke, dat bepaald van betekenis is. Niet kan worden ontkend, dat Sas van Gent met een anders dan het gemengde" Terneuzen in overwegende mate RK bevolking en mede door de nabije ligging van België, qua karakter van de bevolking, van Terneuzen afwijkt. Dit verschil is evenwel niet zodanig, dat het aan een opneming van beide gemeenten in een, voor een verdere ontwikkeling van de kanaalstrook nodig, groter bestuurlijk geheel, in de weg zou moeten staan. Schoondijke, dat in de tweede wereldoorlog ernstig heeft geleden, doet, na de restauratie, in zijn nieuwe gedaante denken aan de dorpen in de Noordoostpolder. De gemeente heelt een sterke agrarische inslag. Daarnaast heeft Schoondijke, op het kruispunt van wegen in westelijk Zeeuwsch-Vlaanderen gelegen, een enigermate verzorgende functie voor de omgeving, met name op het gebied van landbouwonderwijs. St. Jansteen is, evenals Clinge, destijds ter gelegenheid van de behandeling van het voorstel tot uitbreiding van het grondgebied van Hulst (datum van ingang 1 oktober 1961) in één adem genoemd met Hulst in die zin, dat werd gesuggereerd, de drie gemeenten tot één samen te voegen. In het onderhavige wetsontwerp is daarvan in zo verre afgeweken, dat ook Koewacht aan de combinatie is toegevoegd. Meer nog dan Clinge (en Koewacht) is St. Jansteen met Hulst verbonden. Indien al ontkend zou worden, dat Hulst en St. Jansteen stedebouwkundig een geheel vormen, dan zou toch moeilijk kunnen worden weersproken, dat de kom van St. Jansteen op een steenworp afstand van het centrum van Hulst is gelegen; sterker nog: dat de bebouwing van de beide gemeenten vrijwel in elkaar overloopt. Sluis is in de 13e eeuw opgekomen als voorhaven van Brugge aan het tussen Sluis en St. Anna ter Muiden (gemeente Sluis) lopende Zwin. Tot de latere verzanding van het Zwin heeft Sluis een periode van grote bloei gekend. Enkele uit die tijd daterende bouwwerken hebben in de tweede wereldoorlog ernstig geleden, doch zijn dank zij restauratie bewaard gebleven. Sluis geniet thans bekendheid als pleisterplaats voor dagtoeristen uit België. Een vroegere inwoner van Sluis, wiens naslagwe.k van tijd tot tijd ook in de Staten-Generaal nog zijn diensten bewijst, is het toenmalige schoolhoofd J. H. van Dale, de samensteller van het woordenboek. 32 Terneuzen (in het verleden Meuzeu genoemd) was in vroeger jaren een versterking langs de Schelde. Aan die tijd herinneren nog restanten van in de dertiger jaren van de 19e eeuw aangelegde vestingwallen. De opening van het kanaal Terneuzen Gent in 1827 bood de gemeente nieuwe mogelijkheden. Merkwaardigerwijs zijn deze evenwel meer dan een eeuw lang nooit ten volle verwezenlijkt. Wel vond in en nabij de oude kern zomede in Sluiskil industrievestiging plaats en verkreeg Terneuzen geleidelijk meer het karakter van centrum van Zeeuwsch-Viaanderen, doch tot een sterk industrieel centrum is Terneuzen nimmer uitgegroeid. Het bleef als industrieplaats een bescheiden positie innemen, in de schaduw van het aan het andere einde van het kanaal gelegen Gent. Eerst de aanwijzing, in 1959, van Terneuzen tot ontwikkelingskern, welke in 1964 (in het kader van het voor de jaren 1965 t/m 1968 te voeren industrialisatiebeleid) is gevolgd door een aanwijzing als primair te stimuleren kern, heeft in Terneuzen een duidelijke opleving teweeggebracht. Nu de ontwikkeling, vooral de laatste jaren, goed op gang is gekomen, moet het, wanneer de verwachtingen niet bedriegen, zeer wel mogelijk worden geacht, dat Terneuzen nog vóór dit wetsontwerp het Staatsblad zal hebben bereikt, ten opzichte van 1946 (toen inwoners) een verdubbeling van het inwonertal zal hebben bereikt. Niet veel gemeenten in ons land kunnen op een dergelijke groei wijzen. Vogelwaarde is, ingaande 1 juli 1936, gevormd uit de voormalige gemeenten Boschkapelle, Hengstdijk, Ossenisse en Stoppeldijk. Zij bestaat, evenals de aangrenzende gemeente Hontenisse, uit een groot aantal dorpen en gehuchten. In Vogelwaarde zijn meer inwoners (bijna 40 pet.) als agrariër werkzaam dan in Hontenisse (ruim 25 pet.). Daar staat tegenover, dat in Vogelwaarde ook de nijverheid (rond 40 pet.) als bron van bestaan meer aantrekkingskracht heeft dan in Hontenisse. In laatstgenoemde gemeente daarentegen vinden meer inwoners een bestaan bij handel en verkeer. Landschappelijk gezien kan Vogelwaarde agrarisch worden genoemd. Waterlandkerkje is, in inwonertal, één van de kleinste gemeenten van ons land en het bevolkingsaantal daalt nog steeds. De gemeente heeft een dominerende agrarische signatuur. Westdorpe is nauw met Sas van Gent verwant. In beide gemeenten is meer dan 50 pet. van de beroepsbevolking in de nijverheid werkzaam, waarbij moet worden aangetekend, dat in Westdorpe het hoogste percentage forensen van geheel Zeeuwsch-Viaanderen wordt aangetroffen (rond 60 pet.). IJzendijke, waar het agrarische bedrijf, met name het grootbedrijf, een voorname plaats inneemt, vertoont wat dit betreft meer overeenkomst met gemeenten in (bijvoorbeeld) het Groningse land dan met verschillende gemeenten in Zeeuwsch- Viaanderen. Toch heeft IJzendijke een oude Vlaamse geschiedenis. Nadat de vroegere nederzetting van die naam door een overstroming verloren was gegaan, heeft later, gelijk vele Vlaamse stadjes, IJzendijke een belangrijke rol in de 80-jarige oorlog gespeeld. IJzendijke, aan welks oude kern een qua structuur aan voorbije tijden herinnerend kleinstedelijke allure niet kan worden ontzegd, is thans een terzijde van de hoofd verkeerswegen gelegen rustige landelijke gemeente, met een gestadig teruglopend inwonertal. Zaamslag, dat in 1900 ruim 3200 inwoners telde en dat in de jaren tot 1925 een stijging van het inwonertal tot bijna 3600 heeft te zien gegeven, is daarna geleidelijk in inwonertal teruggevallen. Inmiddels is het aantal tot beneden de 3200 van het jaar 1900 gedaald (op 1 januari ). Ook hier openbaart zich de afnemende werkgelegenheid in de landbouw. Weliswaar zijn vele inwoners van Zaamslag, die buiten de gemeente emplooi hebben gevonden (meer dan 40 pet.) Zaamslag als woongemeente trouw gebleven, doch dat heeft niet kunnen voorkomen, dat de dalende lijn van het inwonertal zich voortzet, blijkbaar mede als gevolg van de omstandigheid, dat de gemeente voor import-forensen" niet voldoende aantrekkingskracht heeft. Voor winkelvoorzieningen

5 33 en dergelijke is de bevolking goeddeels op Axel aangewezen. Op basis van de tegenwoordige beroepsstructuur oordelende, moet worden gesteld, dat in Zaamslag aanzienlijk meer dan in Axel de nadruk op de agrarische sector valt, terwijl de aantallen in de nijverheid werkzame inwoners elkaar niet noemenswaard ontlopen. Wanneer evenwel wordt bedacht, dat in elk geval, welke oplossing voor een nieuwe gemeentelijke indeling ook zal worden gekozen, althans het noordelijke (nu agrarische) deel van Zaamslag voor de uitbreiding van (nieuw) Terneuzen zal moeten dienen, zal het duidelijk zijn, dat het dan resterende deel van Zaamslag, wat de beroepsstructuur aangaat, geen belangrijke verschillen met Axel vertoont. Zuiddorpe, met een bevolkingsaantal van minder dan 1000, is een gemeente waar het aantal inwoners, werkzaam in de landbouw, in de nijverheid en als forens buiten de gemeente, vrijwel gelijk is. De gemeente heeft een landelijk aanzien. Zij is wat oriëntatie van de bewoners, met name hun winkelvoorzieningen, betreft op de kanaalgemeenten gericht, in het bijzonder op het op drie km afstand gelegen Axel. Het is ook Axel, waar de agrariërs hun zakelijke contacten hebben. Zuidzande is een kleine plattelandsgemeente, met nog geen 1000 inwoners, waar reeds meer dan 30 pet. van de beroepsbevolking buiten de gemeente een broodwinning heeft gevonden. Samenvattend zou kunnen worden gezegd, a. dat enige oude stadjes worden aangetroffen, van welker glorie van weleer niet veel meer is overgebleven dan in het gunstigste geval een beperkte streekverzorgende functie; b. dat daarnaast enkele nieuwe kernen zijn opgekomen, welke eveneens een zodanige beperkte functie vervullen; c. dat een in opkomst zijnd industrieel gebied de kanaalstrook aanwezig is, waarvan, in het bijzonder uit een oogpunt van werkgelegenheid, een sterke invloed op geheel Zeeuwsch-Vlaanderen uitgaat; d. dat als gevolg daarvan een, qua beroepsstructuur, opvallende assimilatie waarneembaar is, welke aan de van oudsher landelijke, over het algemeen in inwonertal afnemende, gemeenten gaandeweg het vertrouwde agrarische karakter ontneemt; e. dat deze omstandigheid, die bezig is de vroegere tegenstellingen tussen enerzijds het stedelijke en anderzijds het landelijke gebied te vervlakken, een wederzijdse openheid" tot gevolg heeft, welke het mogelijk maakt, een op doelmatigheid gerichte gemeentelijke herindeling tot stand te brengen.