1. Elektrische waterbadbedwelming ( frequentie groter dan 50Hz)

Transcriptie

1 BIJLAGE 4 bij NVWA Voorschrift WLZVL maart 2016 Tekenen van bewustzijn/bewusteloosheid per bedwelmingsmethode 1. Elektrische waterbadbedwelming ( frequentie groter dan 50Hz) Dit is eenvoudige bedwelming die met name bij vleeskuikens veelvuldig wordt toegepast. Bij bewustzijn komen zal niet gebeuren als door de blootstelling aan de stroom bereikt wordt dat het dier 45 seconden of langer bewusteloos én gevoelloos is tgv epileptiforme activiteit gevolgd door continu iso-electrisch beeld op het EEG. Hierbij wordt ervan uitgegaan dat beide halsslagaders van het dier binnen 10 seconden na de bedwelming correct zijn aangesneden. (Het duurt +/- 25 seconden tot pluimveehersenen ischaemie vertonen na aansnijden). Bij het toezicht op bedwelmen in het slachthuis is het praktisch niet uitvoerbaar gebruik te maken van EEG-metingen om zekerheid te krijgen of de dieren werkelijk bewusteloos en gevoelloos zijn geworden. Er wordt gewerkt met meerdere waarnemingen aan de dieren om met zo groot mogelijke zekerheid uitspraak te kunnen doen over de effectiviteit van de bedwelming. met de wettelijke normen. Eén totale check aan de lijn kost vervolgens +/- 10 minuten. Waar inspecteren en hoe lang: 1) Intrede van de dieren in het waterbad (½ minuut) 2) Doorlopen van de dieren van het waterbad (½ minuut) 3) Meteen na uittreden uit het waterbad (½ minuut) 4) Tijdens het aansnijden(½ minuut) 5) Tijdens het verbloeden op positie seconden na het aansnijden (5 minuten) 6) Voor de broeibak (2 minuten) Ad 1) dieren hangen rustig de laatste meters voor het waterbad, vertonen geen pré-stunshocks bij intrede van het waterbad. Hun eerste contact met het water is het onderdompelen van de kop. Ad 2) er is steeds contact van haken met geleidestang (aarding); de dieren verstijven meteen en blijven in zelfde houding met de kop en hals onder water. Je ziet de snelle tremoren van de tegen het lichaam gedrukte vleugels Ad 3) de dieren vertonen het hele epileptiforme beeld: géén ademhaling, geflexte nek, constante snelle tremoren van tegen het lichaam opgetrokken vleugels en lichaamsspieren= tonic seizures, geen cornea of ooglidreflex, niet spontaan knipperen met de oogleden (niet te verwarren met trillen), geen vocalisatie Ad 4) de dieren vertonen geen reactie op aansnijden Ad 5) geen ademhaling, echter een klein deel van de dieren kan opnieuw gaan ademen, geen vleugel fladderen, geen dieren met slikbewegingen, geen kopschudden, geen dieren met snelle oogbewegingen, geen vocalisatie. De dieren moeten bereikbaar zijn voor het uitvoeren van tests: ze vertonen geen cornea- of ooglidreflex; géén terugtrekreflex bij zacht trekken aan de hals, geen reactie op een pijnprikkel (kneep in de kam). Ad 6) er zijn geen dieren met levenstekenen; de dieren zijn slap, de hals bungelt, er is geen ademhaling, geen oogreflexen, de pupillen zijn verwijd en lichtstijf, de verbloeding is beëindigd. Er zijn geen dieren die niet zijn aangesneden. (NB: de beoordeling van niet aangesneden dieren is lastig, achteraf na de plukker is het resultaat echt goed te beoordelen, gebaseerd op niet verbloede kuikens, rode nekken en rode vleugels). De bewusteloosheid moet tenminste 45 seconden na verlaten waterbad aanhouden (EFSA 2012). De hierboven dikgedrukte tekenen zijn de belangrijke indicatoren van bewusteloosheid uit de Toolbox, de onderstreepte staan eveneens in deze toolbox en zijn op te vatten als aanvullend. Als het totale beeld is zoals hierboven, dan kan de bedwelming effectief genoemd worden. De indicatoren worden in samenhang beoordeeld. Zodra echter één of meer tekenen van bewustzijn of gevoeligheid zijn vastgesteld (zie onder) dan is een maatregel noodzakelijk. Dieren die bij bewustzijn komen, worden opnieuw bedwelmd. In de monitoringsprocedure van de bedrijven zal beschreven staan bij welk percentage correct bedwelmde dieren het resultaat bevredigend genoemd mag worden. Bijvoorbeeld: tenminste 98% van de dieren vertoont geen teken van bewustzijn op positie 5 m.u.v. ritmische ademhaling bij 10% van de dieren.

2 Bij een lager percentage zijn corrigerende maatregelen noodzakelijk, zoals verhogen van het amperage ( art16 lid 1 en 2 Vo 1099/2009). Nota bene, doden door verbloeden is een kritisch proces, bij aantreffen van dieren bij bewustzijn op positie 4),5) of 6) steeds ook het mes, de snee - beide halsslagaderen gekliefd?- én de werkwijze van de nasnijder checken, c.q. verbeteren. Bij twijfel over de bewusteloosheid kan aanvullende informatie verkregen worden door een of twee dieren voor het aansnijden van de lijn te laten halen en hen voorzichtig- in borstligging op de grond of op tafel leggen en hun recovery te observeren: hoe snel treedt ademhaling op, snelle oogbewegingen, slikbewegingen*, kopschudden*, een positieve ooglidreflex* of -corneareflex en wanneer maakt het dier oprichtbewegingen met de kop**? Na hoeveel tijd reageert het dier op een pijnprikkel**? Richtsnoer * > 45 seconden, **> 1 minuut betekent dat het dier voldoende lang bedwelmd is. Nota bene: immobilisatie is lastig te onderscheiden van bewusteloosheid, het dier kan mogelijk niet reageren omdat zijn spieren verlamd zijn. Door voorzichtig de kop ondersteunen, een paar centimeter optillen en dan loslaten is het soms beter toetsbaar of het dier zijn kop al van de grond kan houden. Tekenen van bewustzijn of gevoeligheid Ad 1) als het laatste deel van de slachtbaan voor het waterbad bochtig is en/of er is geen borstgeleiding, of slachthaken zijn niet passend, dan kunnen de dieren onrustig gedrag vertonen: fladderen en ( meer dan normale) vocalisatie. Onder de slachtbaan liggen veel veren. Dit kan bedwelming nadelig beïnvloeden. Als er sprake is van pre-stun shocks vertonen de dieren heftige terugtrekbewegingen en luide vocalisatie. Als dieren te dicht op elkaar hangen is er meer risico op pre -stun shocks én op collaterale stroom ( een deel van de stroom gaat naar het dier ernaast) wat de bedwelming kan beïnvloeden Ad 2) de dieren verstijven niet onmiddellijk of ze bewegen zoals omhoogkomen met de kop ( bijvoorbeeld de eerste meter van het waterbad), er is niet steeds contact van haken met geleidestang Ad 3) géén volledig epileptisch beeld vertonen, ademen Ad 4) vleugel fladderen, vocalisatie Ad 5) ritmische ademhaling ( bij veel dieren), vleugel fladderen, slikbewegingen, kopschudden, vocalisatie, snelle oogbewegingen, positieve ooglid- of corneareflex, terugtrekbeweging na zacht aan de hals trekken, reactie op een pijnprikkel. Ad 6) een of meer niet aangesneden dieren of dieren die slecht aangesneden zijn. Dieren die niet verbloed zijn. Dieren die tekenen van bewustzijn ad. 5) of tekenen van leven vertonen: geen slappe bungelende nek, geen vergrootte lichtstijve pupil, dieren niet nog verbloeden. Dieren die voor het mes van de lijn worden gehaald komen te snel bij: bijvoorbeeld corneareflex na 30 seconden, oprichten na 40 seconden. 2. Elektrische waterbadbedwelming 50 Hz Het doel is dat het dier bewusteloos en gevoelloos wordt én tegelijkertijd een hartstilstand krijgt ten gevolge van ventrikelfibrillatie. De frequentie van 50 Hz wordt met name gebruikt bij slachtkippen. Omdat de methode in principe tot de dood leidt is het aansnijden en verbloeden minder kritisch. Aanbevolen stun- stick tijd is max 15 seconden. Het bedwelmen zelf is wél een kritisch proces. Problemen worden gezien doordat legkippen sterk verhoornde poten hebben die slecht stroom geleiden. Ook kunnen individuele dieren een hoge (lichaams)weerstand hebben waardoor ze te weinig stroom krijgen om bewusteloos te worden, maar mogelijk wel pijn ervaren tgv hartstilstand. Ook is er risico op prestun shocks ( fladderende dieren aan de lijn) of zich optrekken en zo het waterbad kunnen ontwijken. met de wettelijke normen. Eén totale check aan de lijn kost vervolgens +/- 10 minuten. Waar inspecteren en hoe lang: 1) Intrede van de dieren in het waterbad (2 minuten) 2) Doorlopen van de dieren van het waterbad (2 minuten) 3) Meteen na uittreden uit het waterbad (2 minuten) 4) Tijdens het aansnijden(1 minuut) 5) Tijdens het verbloeden op positie seconden na het aansnijden (3 minuten) Ad 1) rustig hangen de dieren aan de lijn, geen toenemend gekakel; geen pre-stun shocks, er is geen opspattend elektrisch geladen water zichtbaar; de intrede is volledig geïsoleerd

3 Ad 2) er is steeds contact van haken met geleidestang; er zijn geen dieren die het waterbad ontwijken of die na eerste contact weer omhoogkomen; het eerste contact met het water heeft de kop van het dier (géén vleugel!), de dieren verstijven en bewegen nauwelijks meer Ad 3) de kippen vertonen meteen na uittreden nog tekenen van verstijving, zoals een stijve nek. Na enkele seconden begint hun verslapping, de vleugels gaan steeds meer afhangen en de hals wordt slap, er is geen ademhaling en geen vocalisatie Ad 4) de dieren vertonen geen reactie op het aansnijden ( ventrale snee wordt aanbevolen, echter beiderzijds aansnijden is niet wettelijk verplicht) Ad 5) tijdens het verbloeden is lichaam en hals ontspannen, er is geen ademhaling, geen vocalisatie of slikken, geen knipperen met de oogleden, geen ooglid- of corneareflex. Na +/- 30 seconden verbloeden zijn er geen tekenen van leven meer ( behalve verder uitbloeden), het hele dier hangt slap, de pupil verwijdt zich en wordt lichtstijf Een kip die voor het aansnijden van de lijn wordt gehaald komt niet meer bij. Als het totale beeld is zoals hierboven, dan kan de bedwelming effectief genoemd worden. De indicatoren worden in samenhang beoordeeld. Zodra echter één of meer tekenen van bewustzijn of gevoeligheid vastgesteld (zie onder) dan is een maatregel noodzakelijk. Dieren die bij bewustzijn komen, of onbedwelmd het waterbad passeren door zich op te trekken, worden opnieuw bedwelmd. In de monitoringsprocedure van de bedrijven zal beschreven staan bij welk percentage correct bedwelmde dieren het resultaat bevredigend genoemd mag worden. Bijvoorbeeld: minder dan 1 op de.. kippen krijgt een pre- stun shock of komt eerder met een vleugel in het water dan met de kop; Bijvoorbeeld: bij meer dan 1 dier in minuten met tekenen van bewustzijn in fase 2,3,4 of 5 zijn corrigerende maatregelen nodig, te weten. Tekenen van bewustzijn of gevoeligheid Ad 1) als het laatste deel van de slachtbaan voor het waterbad bochtig is en/of er is geen borstgeleiding, of de slachthaken passen niet bij de omvang van de poten, dan kunnen de dieren onrustig gedrag vertonen: fladderen en ( meer dan normale) vocalisatie. Onder de slachtbaan liggen dan veel veren. Deze omissies kunnen de bedwelming nadelig beïnvloeden. Als er sprake is van pré-stunshocks vertonen de dieren heftige terugtrekbewegingen en luide vocalisatie. Préstunshock bij het volgende dier ontstaan als een dier bijvoorbeeld met de vleugel in contact komt met het water, gaat fladderen en dan elektrisch water opspat. Te weinig ruimte tussen de dieren vergroot dit risico evenals een niet volledig geïsoleerde toegangs(vlonder) Ad 2) niet alle dieren verstijven onmiddellijk of enkele vertonen bewegingen zoals omhoogkomen met de kop ( bijvoorbeeld de eerste meter van het waterbad), er is niet steeds contact van haken met geleidestang Ad 3) de dieren vertonen niet allemaal hetzelfde beeld van apnoe en geleidelijk verslappen Ad 4) vleugel fladderen, ademen, opgetrokken vleugels en/of stijve nek, vocalisatie bij één of meerdere kippen, positieve oogreflexen Ad 5) vleugel fladderen, ademen, opgetrokken vleugels of stijve nek, slikbewegingen, kopschudden, vocalisatie, positieve oogreflexen Bronnen: EFSA journal 2013; 11(12): 3521, Scientific Opinion on monitoring procedures at slaughterhouses for poultry Humane Slaughter Association, HSA guidance notes No 7, Electrical Waterbath Stunning of poultry EFSA journal 2012;10(6):2757, Scientific opinion on the electrical requirements for waterbath stunning applicable for poultry

4 3. Koolstofdioxide in twee fasen (CAS bedwelming) Verschillende bedwelmingssystemen zijn in Nederland in gebruik. In het kader van bijlage I van Vo 1099/2009 vallen alle echter onder de gasmethode uit tabel 3 nr. 2. Deze methode leidt tot de dood zonder methode die de dood garandeert zoals verbloeden - ten gevolge van een onomkeerbare hersenbeschadiging door verzuring veroorzaakt door CO2. Systemen verschillen van elkaar in het aantal fasen, de bedwelmingsduur en het al dan niet toedienen van zuurstof. Een ander verschil is het al dan niet bedwelmen van de dieren in hun containers en dat heeft ook weer gevolgen voor de stun- stick tijd. Bedrijfsexploitanten beschrijven de werkwijze en bewaking van de bedwelming in hun Standaardwerkwijze 1 en monitoringprocedure. Bij de verificatie van de werkwijze van het bedrijf doet de toezichthouder onder andere meerdere eigen waarnemingen aan de dieren om een uitspraak te kunnen doen over de effectiviteit van de bedwelming. Voorwaarde is dat er in elke fase zicht is op de dieren in het apparaat! met de wettelijke normen. Eén totale check aan de lijn kost vervolgens + 10 minuten. Waar inspecteren en hoelang 1) De fase(n) met CO2 lager dan 40% (3 minuten) 2) De fase(n) met CO2 vanaf 40% (2minuten) 3) Meteen na uittreden CO2-apparaat (1 minuut) 4) Bij aanhangen (1 minuut) 5) Tijdens aansnijden en verbloeden (3 minuten) Ad 1) De dieren liggen naast elkaar en zijn zichtbaar gedurende de hele fase/ alle fasen < 40% CO2. Bij het inleiden van de bedwelming is essentieel: wordt de dieren vermijdbaar lijden bespaard, én zijn alle dieren bewusteloos voordat ze naar de fase met > 40% CO2 gaan? Voor de beoordeling daarvan wordt onderstaand schema van Temple Grandin ( 2013) gebruikt: Gedrag van de dieren Geen verandering in gedrag vanaf moment van blootstelling aan CO2 tot ze hun houding verliezen, omvallen = liggen, ook de kop ligt De dieren vertonen alleen gasping = ademen met open bek in gewone positie of met achterover gestrekte kop gasping én vleugel fladderen van de dieren 2 vanaf moment van blootstelling tot ze hun houding verliezen Alle dieren fladderen voortdurend of proberen te ontsnappen uit de containers vanaf moment van blootstellen tot ze hun houding verliezen Beoordeling uitstekend acceptabel niet acceptabel Er is een serieus probleem 1 De NVWA heeft een leidraad opgesteld met de wettelijke basis van de SWW en monitoringprocedure en een toelichting per onderdeel als hulpmiddel bij het beoordelen van SWW of monitoringprocedure van het slachthuis 2 Niet te verwarren met convulsies. Bij convulsies vliegt een liggend dier opeens in een heftige beweging op. Dieren die convulsies vertonen zijn bewusteloos. Convulsies kunnen het inleiden van de overige dieren echter wel verstoren. Het aantal dieren met convulsies in de eerste fase moet dan ook beperkt blijven. Lastig blijft de beoordeling acceptabel niet acceptabel als enkele dieren vleugel fladderen vertonen; aanbevolen wordt het aantal dieren dat vleugel fladderen vertoond te tellen en te noteren. Dit aantal moet zeer laag zijn bijv. < 10 per uur ( < 0,05%) om nog als acceptabel te kunnen worden opgevat.

5 Ad 2) De overgang van dieren van CO2 < naar > 40% is zichtbaar. Alle dieren liggen, (sommige dieren vertonen convulsies = geen welzijn item) Ad 3) De dieren zijn onomkeerbaar bedwelmd. De tijd tussen verlaten bedwelmapparaat en aanhangen bedraagt een paar minuten tot ruim een kwartier, afhankelijk van het gebruikte apparaat. Indien dieren bedwelmd gekanteld worden ( Meyn systeem) is er geen reactie van de dieren op het lossen. Spiertrillingen kunnen zichtbaar zijn. Ad 4) de dieren zijn meer of minder slap ( relaxed body ). Bij het aanhaken bungelt hun nek. Er is geen vleugel fladderen en geen ademhaling te zien en de dieren knipperen niet met de oogleden hebben geen positieve oogreflex. Ad 5) de dieren reageren niet op het mes. De dieren vertonen een uniform rustig beeld aan de bloedlijn, ademen niet, geen positieve cornea of ooglidreflex, afhangende vleugels, geen fladderen en ontspannen lichaam en hals. Dieren kunnen stuiptrekkingen vertonen en spiertrillingen. Aan het eind van hun verbloeding zijn alle tekenen van leven verdwenen de dieren hangen helemaal slap, en de pupillen zijn verwijd en lichtstijf. (aanbevolen verbloedingsduur is 3 minuten, minimaal 2 ½). Er zijn geen niet-verbloede dieren (echter geen welzijn-item als alle dieren onomkeerbaar bedwelmd waren, vandaar dat de controle op 100% verbloede dieren voordat ze gebroeid worden niet standaard is). Soms wordt bij de dieren buiten bewustzijn elektrische stimulatie toegepast, dat kan spiertrillingen versterken. De hierboven dikgedrukte tekenen zijn de belangrijke indicatoren van bewusteloosheid uit de EFSA Toolbox, de onderstreepte staan eveneens in deze toolbox en zijn op te vatten als aanvullend. Tekenen van bewustzijn ( en/of van leven) Ad 1) zie schema gedrag van de dieren. Ad 2) er zijn nog dieren met de kop omhoog zichtbaar in de fase > 40% CO2 Ad 3) meerdere dieren vertonen tekenen van leven als ademen, fladderen, niet verslappen. Ad 4) aanhangers pakken alle dieren op bij het aanhangen en nemen maatregelen Bij dieren met bewustzijn, als zij een individueel dier aantreffen met tekenen van bewustzijn, zoals ademen, vleugel fladderen, en knipperen met de oogleden of geluid maken, gespannen lichaam. Dit kunnen bijvoorbeeld dieren die klein of minder vitaal waren, of onder dieren terecht zijn gekomen tijdens de bedwelming en te weinig CO2 hebben ingeademd. Ook bij bepaalde weersomstandigheden of bij niet- standaard koppels ( zoals biologische) kan het beeld aan de dieren anders zijn dan bij de standaardkoppels in dit bedrijf. Het bedrijf zal hier op moeten anticiperen door de apparatuur instellingen er op aan te passen. Als meerdere dieren bijv.. een teken van leven vertonen of fladderen zoals ademen zullen de aanhangers dit moeten melden aan de verantwoordelijke medewerker dierenwelzijn. In het algemeen: als het beeld van de groep dieren bij aanhangen of boven de bloedgoot onrustig is, of anderszins afwijkt van het normale rustige beeld, is nader onderzoek nodig door het bedrijf. Mogelijk zijn andere instellingen nodig of onderhoud aan de apparatuur. De toezichthouder doet zijn eigen waarnemingen en beoordeelt de werkwijze van het personeel. Ad 5) De dieren vertonen reactie op het aansnijden zoals fladderen. Er zijn meer dan 3 dieren, die ademen zichtbaar in 3 minuten. Of als bijvoorbeeld meer dan één dier in drie minuten meer dan één tekenen van bewustzijn vertoont zoals ademen, fladderen, spierspanning + knipperen met de oogleden of positieve ooglidreflex tijdens het verbloeden is een corrigerende maatregel nodig om het bedwelmingseffect te verbeteren Het is echter aan de bedrijven om heldere criteria op te stellen en actiegrenzen bij afwijkingen op te stellen en te bewaken. Dit staat beschreven in de SWW en de monitoringprocedure. Wetenschappelijk onderzoek dat de effectiviteit van de bedwelming onderbouwt is hierbij benut. Bronnen EFSA journal 2013; 11(12): 3521, Scientific Opinion on monitoring procedures at slaughterhouses for poultry Temple Grandin ( updated 2013) Animal welfare evaluation of gasstunning ( Controlled Atmosphere stunning) of chickens and other poultry