1. GOUDSMEDEN EN ZILVERSMEDEN

Transcriptie

1 1. GOUDSMEDEN EN ZILVERSMEDEN 1.1 Samenvatting en conclusies Onder de branche Goudsmeden en Zilversmeden vallen bedrijven die zich bezig houden met het ontwerpen, vervaardigen, repareren en soms ook restaureren van edelmetalen sieraden en gebruiksvoorwerpen. De verkoop van zelfvervaardigde voorwerpen en reparatie zijn voor de meeste bedrijven de belangrijkste bronnen van inkomsten. De belangrijkste bevindingen uit recent onderzoek 1 zijn als volgt samen te vatten. Ondanks de economische recessie is het aantal ondernemingen in de Goud- en Zilversmedenbranche licht toegenomen. In september 2011 start de Willem de Kooning Academie te Rotterdam in samenwerking met de Vakschool Schoonhoven de Associate Degree Arts & Crafts. Deze vervolgopleiding is toegankelijk voor iedereen met een diploma Goudsmid (niveau 4). Samenwerking op het gebied van promotie, expositie en werkruimte is voor zilversmeden een belangrijke manier om de consument te interesseren voor het product. Jonge zilversmeden kunnen profiteren van deze samenwerkingsvormen en deze gebruiken als springplank voor ontwikkelen van een eigen collectie. Het aantal leerlingen voor de opleiding goud- en zilversmeden blijft licht dalen. 1.2 Branche Brancheomvang Vrijwel alle bedrijven in de branche ontwerpen, vervaardigen, bewerken en repareren sieraden en producten van goud en zilver. De bedrijven zijn te verdelen in drie categorieën (zie figuur 1): 1. Goud- en zilversmeden die een belangrijk deel van de omzet halen uit de verkoop van voorwerpen die ze zelf hebben ontworpen en gemaakt (75 miljoen euro omzet exclusief btw) 2. Reparatiebedrijven die minstens 50% omzetten door reparatiewerkzaamheden (17 miljoen euro omzet exclusief btw). 3. Overige bedrijven die meer dan de helft van de omzet halen uit de doorverkoop van producten en andere activiteiten. Een groot deel van deze bedrijven wordt gevormd door juwelierszaken met eigen reparatieactiviteiten en/of vervaardiging van gouden en zilveren voorwerpen (82 miljoen omzet exclusief btw). 1 De branchegegevens in dit hoofdstuk zijn afkomstig uit onderzoek van EIM van 2008.

2 Figuur 1 Verdeling van goud- en zilversmidbedrijven naar bedrijfstype 20% Goud- of zilversmid (accent op verkoop zelfvervaardigde voorwerpen) Reparatiebedrijf 21% 59% Overige bedrijven (accent op doorverkoop edelmetalen artikelen) Bron: EIM, 2008 Op basis van onderzoek door het EIM (2008) wordt het aantal ondernemingen in de goud- en zilversmedenbranche geschat op 1370 ondernemingen. Het Hoofdbedrijfschap Ambachten (HBA) schat in 2010 het aantal ondernemingen op ongeveer 2000 (HBA, 2011). De groei van het aantal ondernemingen is vooral het gevolg van de groei van het aantal bedrijven dat zich met vervaardiging bezighoudt (zie categorie 1, ofwel de blauwe taartpunt van figuur 1). Het aantal reparatiebedrijven is in de afgelopen jaren afgenomen. In de huidige economische situatie groeit echter de vraag naar reparatiewerk en nieuwwerk. Goudsmeden In het merendeel van deze drie typen ondernemingen (ongeveer 90%) worden typische goudsmidwerkzaamheden verricht zoals het ontwerpen, vervaardigen en repareren van sieraden (zie Tabel 1). Zilversmeden Ongeveer 17% van de ondernemingen (iets meer dan 200 bedrijven) houdt zich volgens het EIM-onderzoek bezig met het vervaardigen van zilveren gebruiksvoorwerpen, groot zilverwerk (zie tabel 1). Het werkelijke aantal gespecialiseerde zilversmidbedrijven ligt waarschijnlijk lager. Wij schatten dit aantal op ongeveer 30 bedrijven.

3 Tabel 1 Activiteiten per bedrijfstype (in percentages van de bedrijven) Bedrijfstype Activiteit Goud- en zilversmid reparatiebedrijven overige bedrijven totaal in % van het aantal bedrijven Ontwerpen van sieraden Ontwerpen van gebruiksvoorwerpen, groot zilverwerk Vervaardigen van sieraden Vervaardigen van gebruiksvoorwerpen, groot zilverwerk Bewerken en repareren van gouden en zilveren artikelen Verrichten van gietwerk Verrichten van zetwerk Doorverkoop van juweliersartikelen Repareren van horloges Verzorgen van cursussen Andere activiteiten Bron: EIM, 2008 Bedrijfsgrootte In 2007 werkten in de goud- en zilversmedenbranche zo n 3000 personen. Volgens het HBA is dit aantal in 2009 naar schatting 3600 personen (HBA, 2009). Vrijwel alle bedrijven bestaan uit één vestiging. Bij de meeste bedrijven in categorie 1 en 2 werken één of twee personen. Bij de categorie overige bedrijven ligt dat anders: hier bestaat de helft uit bedrijven met drie tot vijf medewerkers (zie figuur 1). Goudsmeden Veel bedrijven zijn zzp-bedrijven. Waar sprake is van personeel gaat het vooral om bedrijven die zich bezighouden met goudsmidwerk. Zilversmeden Typische zilversmidbedrijven zijn vrijwel altijd zzp-bedrijven.

4 % aantal werkzame personen Figuur 2 Aantal werkzame personen in % naar bedrijfstype 100% 90% 80% 70% 60% 3% 3% 4% 14% 30% 22% 17% 47% 6 en meer werkzame personen 3 t/m 5 werkzame personen 50% 2 werkzame personen 40% 30% 61% 62% 18% 1 werkzaam persoon 20% 10% 19% 0% Goud- en zilversmid Reparatiebedrijven Overige bedrijven Bron: EIM (2008) Bedrijfstype Omzet branche In 2007 bedroeg de omzet in de branche naar schatting ongeveer 190 miljoen euro exclusief btw 2. De afgelopen jaren zal de omzet door de economische teruggang waarschijnlijk zijn gestabiliseerd. Harde cijfers ontbreken echter. De omzet per bedrijf is voor de drie bedrijfstypen zeer verschillend (zie tabel 2). Van de goud- en zilversmeden (categorie 1) heeft 31% een omzet die lager is dan euro. Veel bedrijven hebben lage omzetten omdat zij parttime met het vak bezig zijn. Bij de reparatiebedrijven ligt de omzet per bedrijf hoger. De grootste groep bedrijven (40%) heeft een omzet tussen de en euro. De overige bedrijven hebben een veel hogere omzet. 78% van deze bedrijven heeft een omzet van euro of meer. Het verzorgen van cursussen in het eigen atelier en/of het lesgeven bij een stichting voor kunstzinnige vorming of volksuniversiteit is voor veel goud- en zilversmeden een aanvullende inkomstenbron. Er is veel interesse voor deeltijdopleidingen en cursussen goud smeden vanuit de vrijetijdssector. 2 EIM (2008)

5 Tabel 2 Omzetspreiding 2006 (exclusief btw) per bedrijfstype in % (*minder dan 0,5%.) omzetklasse goud- en reparatie x euro zilversmid bedrijf overige bedrijven Totaal minder dan 12, ,5 tot tot tot tot tot tot tot tot of meer 3 * 15 4 Totaal Bron: EIM (2008) De recessie heeft zeker gevolgen voor de edelsmedenbranche. Consumenten wachten met grote uitgaven voor luxeartikelen. De goud- en zilverprijs is de afgelopen tijd toegenomen 3. In de figuren zien we dat de goudprijs tamelijk lineair stijgt. De zilverprijs is de afgelopen jaren echter exponentieel gegroeid. Er is voornamelijk vraag naar reparatie van sieraden en naar nieuwwerk. De doorverkoop van artikelen uit bestaande collecties neemt af. Als reactie op deze tendens keert de goudsmid met atelier en winkel terug naar de roots : het atelier. Concentreren op waar ik goed in ben, namelijk goud smeden en in het atelier wordt het werkelijk verdiend, zijn uitspraken van ondernemers die werd gevraagd naar hun reactie op de recessie. Verder bleek dat men ook zijn prijzen heeft verhoogd om bij een verminderd aanbod toch voldoende omzet te kunnen genereren. Dat heeft ongetwijfeld invloed op het gemiddelde aantal opdrachten, maar volgens betrokken ondernemers zijn de opdrachten wel groter en complexer. Ook de stijging van de goudprijs heeft geen echt nadelige invloed bij deze bedrijven, die het vooral moeten hebben van maatwerk en de kostprijs berekenen op basis van materiaalgewicht en uurloon. Dit in tegenstelling tot reparatiebedrijven die werken voor het juweliersbedrijf en de juweliers zelf. In dit deel van de branche zijn de marges klein en heeft de consument veel vergelijkingsmateriaal. Voor zilversmidbedrijven lijkt de omzet vooral te danken aan ontwerp en vervaardiging van kunstobjecten. Echte gebruiksvoorwerpen hebben een kleinere afzetmarkt. De verkoop verloopt meestal vanuit het eigen atelier of via een galerie of deelname aan beurzen. Vorig jaar verwachtten wij een stabilisatie van de markt. Dit jaar is de markt lastiger te voorspellen. Hoewel economisch het tij lijkt te keren, oefenen de aanstaande bezuinigingen een grote druk uit op het bestedingspatroon van de consument. De conclusie kan niet worden getrokken dat omzetten in deze branche zullen dalen. De prijzen stijgen en het gemiddeld inkomensdeel dat besteed kan worden aan luxe artikelen zal wellicht dalen. Toch zien we dat in de afgelopen jaren ondanks de crisis de markt voor sieraden en zilver licht is gestegen. Het effect van de nieuwe bezuinigingen is daarom moeilijk te voorspellen. 3 Bron:

6 Figuur3 Koersengrafiek van goud en zilver van de afgelopen 5 jaar. Bron: Schöne Edelmetaal BV, 2011

7 Ontwikkelingen Goudsmeden Trends en ontwikkelingen op het gebied van techniek en materiaalgebruik zijn in de regel geen hypes die opkomen, vlammen en een jaar later weer achterhaald zijn. Zo zijn de trends en ontwikkelingen die beschreven zijn in het vorige arbeidmarktrapport 4 nog steeds actueel. Gebruik van andere materialen zoals kunststof, glas, hout, keramiek en vilt is nog steeds aan de orde. Uit navraag bij verschillende ondernemers blijkt dat het experimenteren niet voorbehouden is aan een kleine groep ontwerpers, maar dat het publiek deze trend ook volgt. Dat vertaalt zich weer in opdrachten voor speciale trouwringen en andere sieraden. Timberring Materiaal: Noten, Wenge, Zilver & Merbau Padoek, Zilver, Wenge, Beuken Zebrano & Amarello ( Digitalisering Een terrein waarop de ontwikkelingen steeds verder gaan is het rapid prototyping en manufacturing. Tekenprogramma s worden steeds uitgebreider en diverser, wasprinters worden geavanceerder en ook andere mogelijkheden om tot een model te komen, zoals het gebruik van fotopolymeer, ontwikkelen zich snel. Het ontwikkelen van een inbedmassa voor gietstukken die geen giethuid veroorzaakt zou een enorme invloed kunnen hebben op het productieproces. Hoe dan ook: technologische ontwikkelingen zullen invloed uitoefenen op de uitvoering van het vak. Er zal altijd een groep goedsmeden blijven die handmatige vaardigheden inzetten bij reparatie, montage en afwerking. Daarnaast zal er een groep ontwerpers en kleine producenten ontstaan die niet meer achter de werkbank zitten, maar achter het beeldscherm. Dit heeft natuurlijk ook gevolgen voor het onderwijs. Gebruik van de nieuwe versies van programma s en machines vraagt veel inzet op het gebied van deskundigheidsbevordering en investeringen in soft- en hardware. Samenwerking met het gespecialiseerde bedrijfsleven dat deel kan uitmaken van het nog op te richten ExpertiseCentrum 5 ligt voor de hand. Nanotechnologie Niet alleen de productietechniek ontwikkelt zich. Ook op metaalkundig gebied zijn er ontdekkingen die in de toekomst mogelijk invloed kunnen hebben op het vak. Aan de technische universiteit van Hamburg hebben twee onderzoekers een goudlegering gemaakt die op basis van nanotechnologie 6 naar keuze hard of zacht kan zijn. De wisseling van de staat wordt bepaald door de hoeveelheid elektrische spanning die door het materiaal wordt geleid. 4 Arbeidsmarkt en Onderwijsinformatierapport, SVGB Edelmetaal, december Science, 3 juni 2011

8 Zo kun je in zekere zin met één druk op de knop switchen tussen een hard en een zacht materiaal. Een groot voordeel van zo n materiaal is dat je het gedurende zijn levensduur kunt aanpassen. Als je het materiaal bijvoorbeeld wilt bewerken, maak je het even zacht. In de toekomst kunnen zelfherstellende materialen worden ontwikkeld, zonder dat hier mensenhanden aan te pas hoeven te komen. 7 Het onderzoek richt zich vooral op toepassingen in de (micro)elektronica en energieopslag zoals batterijen. Wat de nieuwe technologie voor mogelijkheden heeft voor sieraden is nog onduidelijk. De structuur van het goud, waarbij de nanogaatjes en nanokanaaltjes gevuld worden met waterstofperchloraat. Afbeelding: Science / AAAS Associate Degree Vanaf het schooljaar kan iedereen die in het bezit is van een diploma Goudsmid (niveau 4) de associate degree Arts & Crafts volgen aan de Willem de Kooning Academie te Rotterdam 8. Studenten kunnen in deze tweejarige opleiding hun kwaliteiten op het gebied van vaktechniek, ontwerpen en ondernemerschap verdiepen. Volgens Paul Pos, onderwijsmanager Arts & Crafts, is in veel West-Europese landen het scholingsniveau van goudsmeden hoger dan in Nederland: Als je daar niets aan doet, dan verlies je binnen een paar jaar de aansluiting met de internationale markt. Ook de VGZ (Vereniging Goud- en Zilversmeden) spreekt steun uit voor de associate degree, omdat deze opleiding het vak breder toegankelijk maakt en goed is voor het imago 9. Ook MKB Nederland bepleit de invoering van de Associate Degree voor verschillende studierichtingen. De werkgelegenheid onder afgestudeerden is namelijk erg hoog 10 Vanuit verschillende kanten in het vak komen reacties op dit initiatief. De een vraagt zich af waarom je nog langer op school moet zitten om een goede goudsmid te worden, je leert het vak immers alleen in de praktijk. De ander merkt op dat een vervolgopleiding kan bijdragen aan de kwaliteit van de goudsmid als er voldoende verdieping is op het gebied van (moderne) vaktechniek en ondernemerschap. 7 Barry van der Meer, kennisnet, 5 juni Edelmetaal, mei Website VGZ, 18 februari Eurashe: SCHE in Europe - Level 5, the missing link

9 Ontwikkelingen Zilversmeden Grote diversiteit Zilverkunst en het design van zilveren gebruiksvoorwerpen laten zich niet gemakkelijk vangen in helder afgebakende trends. Er is een enorme diversiteit en creativiteit zichtbaar in de objecten. Opvallend zijn de zeer basale vormen van bol en hol en de afwisseling van mat en glans hierin bij een aantal objecten. Op het eerste gezicht lijken het eenvoudige objecten. Het vakmanschap zit echter in de perfecte afwerking en het spel van licht. Daan Brouwer: Pepper and Salt Shaker, zilver Andere objecten kenmerken zich door het lijnenspel, soms bijna wiskundig. lijnenspel II, zilverjan van Nouhuys (2010): Een derde stroming is te zien in het gebruik van natuurlijke vormen. Sommige objecten hebben menselijke of dierlijke rondingen en plooien. Ook takkenvormen komen voor. Elizabeth Ariol-Peers: James, zilver Ten slotte beschrijven wij een stroming waarin zilver gecombineerd wordt met andere materialen, zoals hout en kunststof. Paul Derrez (2009): Dozen, zilver en perspex

10 Promotie en samenwerking De markt voor zilversmeden is lastig. Door het materiaal en de arbeidsintensiviteit zijn de objecten niet goedkoop. Veel zilversmeden promoten hun werk doormiddel van een portfolio op een eigen website of op gezamenlijke websites 11. Door samenwerking, bijvoorbeeld in een gezamenlijke ruimte, kan bespaard worden op ruimte, kan promotie gezamenlijk worden gedaan en kan gemakkelijk doorverwijzing plaatsvinden 12. Deze samenwerking is vooral van belang voor jonge zilversmeden. Het kan hen een springplank bieden om een eigen collectie op te bouwen en een eigen stijl te ontwikkelen. Een eigen stijl en startcollectie zijn essentieel om als zelfstandige te starten. Digitale techniek Zilver smeden is een handvaardigheid bij uitstek, die met veel oefening en doorzettingsvermogen moet worden geleerd. De andere kant is het design dat driedimensionaal is. Een object kan meestal niet door het aan elkaar plakken van onderdelen worden gerealiseerd. Er wordt wel eens gezegd dat het denken van achteren naar voren is of van buiten naar binnen. Dit maakt het ontwerpproces meer complex. Digitale ontwerptechniek kan dit proces geweldig ondersteunen. Computer Aided Manufacturing is mogelijk, maar niet in de vorm van gieten of frezen, zoals in de goudsmedenbranche mogelijk is. Wel zijn snijtechnieken mogelijk, bijvoorbeeld met een laser of watersnijden

11 Percentage werkzame personen 1.3 Arbeidsmarktinformatie Werkgelegenheid Het aantal werkzame personen ligt in 2007 op ongeveer De verwachting is dat dit aantal sindsdien is toegenomen. Het HBA schat het bestand op ongeveer 3600 personen in De afgelopen jaren zijn er vooral veel parttimers bijgekomen (EIM, 2008). Goudsmid In het onderzoek van EIM noemt 57% zich goudsmid of goudsmid/ondernemer. Dit zou betekenen dat er ongeveer 1700 personen als goudsmid of goudsmid/ondernemer werkzaam zijn. Zilversmid Van de onderzochte werkzame personen uit het onderzoek van EIM noemt 4% zich zilversmid of zilversmid/ondernemer. Dit komt neer op ongeveer 120 personen. Het werkelijke aantal personen dat zich voornamelijk met het specialisme zilversmeden bezighoudt ligt waarschijnlijk lager. Veel voorkomende functies De grootste groep wordt gevormd door personen met de functie van goudsmid/ondernemer (49%), die vooral werken in het bedrijfstype goud- en zilversmid (categorie 1) en in reparatiebedrijven (categorie 2). Een kwart van de werkzame personen werkt in een overige functie. Dit komt vooral voor bij de overige bedrijven (categorie 3). Personeelskenmerken Ten opzichte van de gehele Nederlandse beroepsbevolking werken in de goud- en zilversmedenbranche minder jongeren en meer ouderen. In figuur 3 staat de leeftijdsverdeling van de werkzame personen in de goudsmiden zilversmidbranche. In de bedrijven gericht op ontwerpen en vervaardigen werken de meeste jonge ondernemers. Bij de reparatiebedrijven en overige bedrijven zijn de werkzame personen relatief ouder. Gemiddeld ligt de leeftijd van de werkzame personen in beide branches iets hoger dan het landelijk gemiddelde. Figuur 4 Leeftijdsopbouw werkzame personen goud- en zilversmeden 30% 25% 20% 15% 15% 21% 19% 25% 26% 26% 25% 14% 22% Leeftijdsopbouw werkzame personen in Nederland (CBS 2011) Leeftijdsopbouw werkzame personen goud- en zilversmeden 10% 5% 5% 2% 0% t/m 24 jaar 25 t/m 34 jaar 35 t/m 44 jaar 45 t/m 54 jaar 55 t/m 64 jaar 65 jaar of ouder Leeftijdscategorie Bron: EIM (2008); CBS, 2011

12 Man-vrouwverhouding Ook de man-vrouwverhouding verschilt per bedrijfsgroep. Bij de goud- en zilversmeden is een kleine meerderheid vrouw en bij de reparatiebedrijven is dit juist andersom. In de overige bedrijven is 70% van de werknemers vrouw. De (kleine) meerderheid van vrouwen bij het bedrijfstype goud- en zilversmid heeft mogelijk te maken met het feit dat er ook veel parttime gewerkt wordt. De vrouwelijke ondernemers zouden in deze situatie het bedrijf combineren met zorgtaken of een andere baan. Onder de parttime werkende goud- of zilversmeden zijn veel bedrijven die een lage jaaromzet hebben. In de zilversmidbedrijven zijn traditioneel relatief veel mannen werkzaam. Er komen echter steeds meer vrouwen die zich profileren als zilversmid. Overigens zijn er al lange tijd vrouwen werkzaam als zilversmid, maar hun werk is minder zichtbaar gebleven dan dat van mannen. Het Duitse Bröhan museum had onlangs een expositie met de titel Frauensilber 13 met werk van vrouwelijke zilversmeden uit de vroege 20 e eeuw. Arbeidsmarktperspectief Op dit moment is nog geen sprake van een duidelijk economisch herstel. Het consumentenvertrouwen is labiel en de economische vooruitzichten voor de tweede helft van dit kalenderjaar en het volgende kalenderjaar zijn minder gunstig dan verwacht. Of er sprake is van optimisme is ook af te lezen aan het aantal vacatures. Daarbij moet natuurlijk worden opgemerkt dat de ruimte op de arbeidsmarkt altijd klein is vanwege het grote aantal zzp-bedrijven in de gouden zilverbranche. Ook wordt een deel van de werkgelegenheid niet zichtbaar voor de buitenwereld omdat vacatures vanuit het informele circuit worden ingevuld. Reeds enkele jaren voert de SVGB per kwartaal een vacaturepeiling uit. De vacatures voor de Goudsmeden- en zilversmedenbranche worden bij elkaar opgeteld. De vacatures zijn uit vakbladen en op internet bij individuele bedrijven en op vacaturewebsites geïnventariseerd. De vacatureaantallen geven een indicatie van het aantal vacatures in de branche en de ontwikkeling daarvan in de afgelopen twaalf maanden. Vanaf mei 2009 waren bij iedere peiling ongeveer vijf tot tien vacatures te vinden. In juni 2011 werden zes vacatures gevonden gericht op goudsmeden (Zie figuur 5). Het aantal vacatures lijkt iets toe te nemen. Omdat het zeer kleine aantallen betreft, kan dit echter op toeval berusten. Figuur 5 Vacatures Goud- en zilversmeden mei/juni 2009 november 2009 februari 2010 juni 2010 november 2010 februari 2011 juni 2011 Bron: SVGB, 2011 Specifieke situatie voor zilversmeden De arbeidsmarkt voor zilversmeden is al jaren uitermate klein in termen van vacatures voor nieuwe werknemers. In het EIM-onderzoek van 2008 werden geen vacatures gevonden voor zilversmeden. De zilversmeden in Nederland werken veelal als zelfstandige zonder personeel. Deze beroepsgroep is uiterst klein: naar schatting zijn er ongeveer 30 ondernemingen actief in dit vak. 13

13 1.4 Onderwijsinformatie Overzicht leerlingen/leerbedrijven In figuur 6 wordt het totaal aantal leerlingen uit een regio vergeleken met het aantal beschikbare stageplaatsen in diezelfde regio. Opvallend is het grote aantal leerlingen in de regio Middenwest. Dit is te verklaren door het feit dat een groot aantal leerlingen op kamers woont in de omgeving van Schoonhoven. Figuur 6 Legenda 12 Leerlingen BOL voltijd 8 BOL deeltijd 15 Leerbedrijven Bron: SVGB (2011), DUO (2011) Het totale aantal leerlingen betreft alle leerlingen verdeeld over vier leerjaren. Het wil niet zeggen dat al deze leerlingen tegelijkertijd een stageplaats nodig hebben. De stage is namelijk verdeeld over twee perioden in twee verschillende leerjaren. In figuur 7 is het overzicht van het aantal gevulde leerbedrijven in de eerste en tweede stageperiode en het totale aantal leerbedrijven in beeld gebracht. Dit overzicht maakt duidelijk dat niet alle leerlingen tegelijkertijd op stage zijn en dat er voldoende BPV-plaatsen bij bedrijven beschikbaar zijn. In de regio Middenwest (Utrecht, Gouda) en Zuidwest (Rotterdam) kunnen tekorten aan beschikbare stageplaatsen in de goudsmidbranche voorkomen. Dit heeft voor een deel te maken met het feit dat veel leerlingen op kamers wonen rondom de locatie van de opleiding en met het feit dat de steden Utrecht, Gouda en Rotterdam goed met het openbaar vervoer bereikbaar zijn. Een groot deel van de bedrijven in de regio s Middenwest en Zuidwest is dan ook erkend leerbedrijf. Voor de tweede stageperiode zien we grotere aantallen leerlingen in andere regio s. Deze leerlingen zoeken vaker een stageplaats in de buurt van de woonplaats waar zij oorspronkelijk vandaan komen. Wanneer er minder leerbedrijven dan leerlingen zijn in een regio, is dat op drie manieren ondervangen. Ten eerste hebben sommige leerbedrijven meerdere praktijkopleiders en ook meerdere stageplaatsen. Ten tweede kunnen veel leerlingen in aangrenzende regio s of in de regio van hun oorspronkelijke woonplaats terecht. Ten derde kunnen leerlingen zelf een bedrijf uitzoeken dat vervolgens, als het aan de erkenningscriteria voldoet, wordt erkend.

14 Figuur Legenda Gevulde leerbedrijven tijdens 1e stage Gevulde leerbedrijven tijdens 2e stage Totaal aantal Leerbedrijven Bron: SVGB (2011), DUO (2011) Ontwikkeling in het aantal leerlingen In 2010 was het totale aantal leerlingen goud- en zilversmid inclusief de deeltijdopleiding 501 (zie figuur 5 en bijlage tabel 1 en 2). Zowel het aantal deeltijdleerlingen als het aantal voltijdleerlingen laten over de jaren heen een dalende trend zien. Het aantal deeltijdleerlingen daalt iets sneller dan het aantal voltijdleerlingen. De afgelopen zes jaren is het leerlingenaantal gehalveerd. Het aantal deeltijdleerlingen is nog steeds relatief hoog. Het is de vraag of de daling in het leerlingenaantal negatieve gevolgen heeft voor de instroom in de goud- en zilversmidbranche. Het ROA (Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt) onderzocht recentelijk het arbeidsmarktrendement van creatieve mbo-opleidingen, waaronder goud- en zilversmeden (Coenen et al., ). Uit het rapport bleek dat verreweg de meeste leerlingen na het afronden van de opleiding binnen drie maanden een baan hadden gevonden. Het is echter niet duidelijk of dit ook in de sector was waarvoor ze zijn opgeleid en zo ja, of ze van een dergelijke baan voldoende kunnen bestaan. De daling van het aantal leerlingen heeft vooralsnog geen negatieve gevolgen gehad voor de arbeidsmarkt. Voor de school kan een dergelijk sterke daling echter op termijn wel negatieve consequenties hebben, wanneer de inkomsten vanuit het (reguliere) leerlingenaantal sterk terug blijven lopen en het werk door steeds minder mensen moet worden gedaan. 14 Coenen et al. (2010). Kwaliteit van gediplomeerde schoolverlaters van creatieve MBO-opleidingen. ROA-R-2010/6. Maastricht: ROA.

15 Aantal leerlingen Figuur 8 Aantal leerlingen goud- en zilversmeden BOL Voltijd BOL Deeltijd Jaartal Bron: DUO (2011) Gediplomeerde uitstroom leerlingen Net als het aantal leerlingen is ook het aantal gediplomeerde leerlingen de afgelopen jaren teruggelopen (zie figuur 9). De verhouding tussen de kwalificaties volgt de trend van het aantal leerlingen per kwalificatie. Een aantal kwalificaties, zoals de niveau 2-kwalificatie, loopt langzaam leeg. Het aantal gediplomeerden neemt daarmee ook af.

16 jaar Figuur 9 Gediplomeerde uitstroom opleiding goud- en zilversmeden Productiemedewerker Goud- en Zilversmeden (niveau 2) Goudsmid (niveau 3) Goudsmid Specialist (niveau 4) Goudsmid (KD Goud- en zilversmeden) (niveau 4) Goudsmid/Ondernemer (niveau 4) Zilversmid (KD Goud- en zilversmeden) (niveau 4) Zilversmid/Ondernemer (niveau 4) Basisgoudsmid (KD Goud- en Zilversmeden) (niveau 3) aantal gediplomeerden Bron: DUO (2011 Kenmerken leerlingenpopulatie De meeste leerlingen komen van het vmbo (38%), maar dit is de afgelopen jaren wel iets afgenomen (figuur 10 en bijlage tabel 3). Van de deelnemers van het vmbo heeft bijna tweederde de theoretische leerweg gevolgd. Het aantal leerlingen met een vooropleiding vwo of hoger (16%) is hoger dan in 2007 maar lijkt zich te stabiliseren. De stijging van het aantal deelnemers met een vooropleiding hbo/wo kan verklaard worden uit de deelname van volwassenen aan de deeltijdopleiding. Onder de leerlingen zijn meer vrouwen dan mannen en dat is al decennia zo. De verhouding op dit moment is 70% vrouw en 30% man. Hiermee ligt het percentage mannen 3% hoger dan vorig jaar. In de werkzame populatie was het percentage mannen 42% 15 in EIM, 2008.

17 Figuur 10 Vooropleiding leerlingen goud- en zilversmeden % 9% 13% Lager onderwijs VMBO TL 24% VMBO excl. TL HAVO 8% VWO MBO Hoger onderwijs 24% 14% Bron: DUO (2011)

18 Bijlagen hoofdstuk goud- en zilversmeden Tabel 1: Aantal leerlingen goud- en zilversmeden schooljaar 2010/2011 uitgesplitst naar CWI-district Productiemedewerker Goud- en zilversmeden (10303) Goud- en zilversmeden (Basisgoudsmid) (92790) Goudsmid (10300) Goud- en zilversmeden (Basisgoudsmid) (92790) Goud- en zilversmeden (92800) Goud- en zilversmeden (goudsmid) (92801/9280) Goudsmid specialist (10822) Goudsmid/ ondernemer (10296) Goud- en zilversmeden (zilversmid) (92802/92804) Zilversmid/ ondernemer (10295) Totaal Niveau 2 (BOL deeltijd) Niveau 3 (BOL Voltijd) Niveau 3 (BOL Deeltijd) Niveau 4 (BOL Voltijd) Niveau 4 (BOL Voltijd) Middenwest Noord Noordwest Oost Zuidoost Zuidwest Buitenland 1 1 Totaal Tabel 2: Aantal leerbedrijven goud- en zilversmeden schooljaar 2010/2011 uitgesplitst naar CWI-district Basisgoudsmid (92790) Goudsmid (92803) Zilversmid (92804) Niveau 3 Niveau 4 Niveau 4 Middenwest Noord Noordwest Oost Zuidoost Zuidwest Buitenland Totaal

19 Tabel 3 Vergelijking vooropleiding deelnemers goud- en zilversmeden Basisvorming 5% 5% 9% VMBO TL 31% 23% 22% 24% VMBO exc. TL 24% 20% 19% 14% HAVO 20% 19% 19% 24% VWO 4% 7% 8% 8% MBO 11% 12% 13% 13% HBO/WO 2% 9% 8% 8% Overig 3% 0% 11% Bron: DUO-CFI (2008 t/m 2011) Bronverwijzingen Onderzoeksrapporten EIM (2004). Structuuronderzoek Goudsmeden en Zilversmeden HBA, Zoetermeer. EIM (2008). Structuuronderzoek Goudsmeden en Zilversmeden HBA, Zoetermeer. Coenen et al. (2010). Kwaliteit van gediplomeerde schoolverlaters van creatieve MBO-opleidingen. ROA-R-2010/6. Maastricht: ROA. SVGB, Arbeidsmarkt en Onderwijsinformatierapport 2010 Vakbladen Edelmetaal, december 2010 Edelmetaal, mei 2011 Science, 3 juni 2011 Internet