PROGRAMMA EEN LEVEN LANG LEREN ALGEMENE OPROEP TOT HET INDIENEN VAN VOORSTELLEN STRATEGISCHE PRIORITEITEN 2013

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "PROGRAMMA EEN LEVEN LANG LEREN ALGEMENE OPROEP TOT HET INDIENEN VAN VOORSTELLEN STRATEGISCHE PRIORITEITEN 2013"

Transcriptie

1 PROGRAMMA EEN LEVEN LANG LEREN ALGEMENE OPROEP TOT HET INDIENEN VAN VOORSTELLEN STRATEGISCHE PRIORITEITEN 2013 INLEIDING Algemene en specifieke doelstellingen van het programma Een leven lang leren Algemene beleidscontext Algemene prioriteiten Transversale voorwaarden Aanwijzingen voor het gebruik van dit document...11 HOOFDSTUK 1 SECTORALE PROGRAMMA'S Comenius Schoolonderwijs Mobiliteit en partnerschappen Multilaterale projecten Scholen in de 21 ste eeuw: openheid, innovatie en relevantie Schoolleiderschap en vaardigheden van leerkrachten Basisvaardigheden en "transversale sleutelcompetenties" Vermindering van voortijdig schoolverlaten, verbetering van het leren bij leerlingen met een migrantenachtergrond en Romaleerlingen alsmede bevordering van gendergelijkheid en inclusieve leermethoden Netwerken Ondernemerschap en aansluiting bij de arbeidsmarkt Exacte vakken aantrekkelijker maken Ontwikkeling van het aanbod van onderwijs en opvang voor jonge kinderen Ontwikkeling van onderwijs voor leerlingen met speciale behoeften, gericht op de integratie van alle jongeren, in het bijzonder die met een handicap Erasmus Hoger onderwijs met inbegrip van hoger beroepsonderwijs Mobiliteit Multilaterale projecten Verhoging van het opleidingsniveau en versterking van de sociale dimensie van het hoger onderwijs Verbetering van de kwaliteit en de relevantie van het hoger onderwijs, onder meer door middel van samenwerking tussen IHO's en de arbeidsmarkt Kwaliteit verbeteren door middel van mobiliteit en grensoverschrijdende samenwerking Kennisallianties Verbetering van bestuur en financiering

2 2.3 Academische netwerken Leonardo da Vinci Initieel beroepsonderwijs en -opleiding en bij- en nascholing Mobiliteit en partnerschappen Multilaterale projecten innovatieoverdracht Bevorderen van samenwerking tussen beroepsonderwijs en -opleiding en de arbeidsmarkt Steun voor de initiële opleiding en bij- en nascholing van leerkrachten, opleiders, begeleiders en instellingsmanagers in beroepsonderwijs en - opleiding Bevordering van het verwerven van sleutelcompetenties in beroepsonderwijs en -opleiding Ecvet voor transparantie en erkenning van leerresultaten en kwalificaties Verbetering van systemen voor kwaliteitsborging in beroepsonderwijs en - opleiding Strategieën om het aantal voortijdige schoolverlaters in ivet terug te dringen Multilaterale projecten: ontwikkeling van innovatie Uitvoering van Ecvet voor de transparantie en erkenning van leerresultaten en kwalificaties Verbetering van systemen voor kwaliteitsborging in beroepsonderwijs en - opleiding Bedrijfstakspecifieke allianties Netwerken Ontwikkeling en overdracht van mobiliteitsstrategieën in beroepsonderwijs en -opleiding Grundtvig Volwasseneneducatie Mobiliteit en partnerschappen Multilaterale projecten Verwerven van sleutelcompetenties via volwasseneneducatie De rol van volwasseneneducatie bij de versterking van sociale integratie en gendergelijkheid Creativiteit en innovatie, met inbegrip van intergenerationeel leren; onderwijs voor ouderen; leren in familieverband Kwaliteitsborging van volwasseneneducatie, met inbegrip van de professionele ontwikkeling van het personeel Netwerken Bevordering van de sociale en economische samenhang door verbetering van de mogelijkheden van volwassenenonderwijs HOOFDSTUK 2 TRANSVERSAAL PROGRAMMA Kernactiviteit 1 Beleidssamenwerking en innovatie Studiebezoeken voor specialisten en besluitvormers op het gebied van onderwijs en beroepsopleiding (mobiliteit) Multilaterale projecten Steun voor grensoverschrijdende samenwerkingsprojecten om maatregelen voor een leven lang leren voor de integratie van Roma te ontwikkelen Netwerken Bevordering van strategieën voor een leven lang leren, met inbegrip van trajecten tussen de verschillende onderwijs- en opleidingssectoren

3 1.3.2 Steun voor netwerkactiviteiten voor de verspreiding van de succesvolste ervaringen met de sociale integratie van Roma, waaronder culturele, taalkundige en sociale aspecten Multilaterale projecten Samenwerking tussen de werelden van onderwijs, opleiding en werk Bevordering van het leren van minder gebruikte Europese talen Bevordering van het verwerven van taalcompetenties in het hele onderwijsen opleidingsstelsel Steun voor volledig of gedeeltelijk tweetalig onderwijs Bevordering van het leren van talen van buurlanden Netwerken Versterking van de sociale integratie, kansengelijkheid in het onderwijs, met inbegrip van de integratie van migranten en Roma Verspreiding van de resultaten van initiatieven zoals het Europees Talenlabel en bevordering van netwerken tussen die projecten Bevordering van het leren en gebruiken van minder gesproken Europese talen De netwerken zullen de uitwisseling van goede praktijken stimuleren voor de bevordering van taalkundige diversiteit en het leren van minder gebruikte en minder gesproken talen, zoals de talen van kleinere landen, regionale en kleine talen Steun voor volledig of gedeeltelijk tweetalig onderwijs Kernactiviteit 3 ICT Multilaterale projecten Versterking van sleutelcompetenties zoals digitale competentie, om de werelden van onderwijs en werk te verbinden Innovatieve pedagogie en beoordelingsmethoden voor diverse leertrajecten Netwerken Gemeenschappen van belanghebbenden in heel Europa die het gebruik van nieuwe technologieën in onderwijs en opleiding bevorderen Gemeenschappen van belanghebbenden in heel Europa die de resultaten van (proef)projecten verspreiden Gemeenschappen van belanghebbenden in heel Europa die de sociaaleconomische digitale kloof aanpakken Kernactiviteit 4 Verspreiding en gebruik van resultaten Multilaterale projecten Praktijkgemeenschappen Thematische, doelgerichte verspreiding en beoordeling van "valorisatieactiviteiten" HOOFDSTUK 3 JEAN MONNET-PROGRAMMA Onderwijsprojecten (Jean Monnet-modules, Jean Monnet-leerstoelen en persoonlijke Jean Monnet-leerstoelen) Andere academische en onderzoekprojecten (Jean Monnet-expertisecentra, voorlichtings- en onderzoeksactiviteiten, multilaterale onderzoeksteams)

4 INLEIDING 1. ALGEMENE EN SPECIFIEKE DOELSTELLINGEN VAN HET PROGRAMMA EEN LEVEN LANG LEREN De doelstellingen van het programma Een leven lang leren zijn vastgesteld in artikel 1 van Besluit nr. 1720/2006/EG van het Europees Parlement en de Raad van 15 november 2006 tot vaststelling van een actieprogramma op het gebied van een leven lang leren 1 (hierna: het "programmabesluit"). Zij zijn, voor zover relevant, van toepassing op alle onderdelen van het programma en worden aangevuld met specifieke en operationele doelstellingen voor elk subprogramma (zie de desbetreffende hoofdstukken van deze oproep tot het indienen van voorstellen). De algemene doelstelling van het programma, zoals geformuleerd in artikel 1, lid 2, van het programmabesluit, is "ertoe bij te dragen dat de Europese Unie door middel van een leven lang leren een geavanceerde kennismaatschappij met duurzame economische groei, meer en betere banen en een hechtere sociale samenhang wordt, die tegelijkertijd met het oog op de komende generaties voor een goede bescherming van het milieu zorgt". Het programma beoogt in het bijzonder de onderlinge uitwisseling, samenwerking en mobiliteit tussen de onderwijs- en opleidingsstelsels in de Europese Unie te bevorderen, zodat deze tot een kwaliteitsreferentie op wereldniveau worden gemaakt. De specifieke doelstellingen, zoals omschreven in artikel 1, lid 3, van het programmabesluit, luiden als volgt: a) bijdragen tot de ontwikkeling van een leven lang leren van hoge kwaliteit en het bevorderen van kwalitatief hoogwaardige prestaties, vernieuwingen en een Europese dimensie in de stelsels en in de praktijken in het veld; b) ondersteuning van de realisering van een Europese ruimte voor een leven lang leren; c) helpen verbetering te brengen in de kwaliteit, aantrekkelijkheid en toegankelijkheid van de mogelijkheden in de lidstaten om een leven lang te leren; d) stimuleren van de bijdrage van een leven lang leren tot de sociale samenhang, een actief burgerschap, de interculturele dialoog, gelijkheid tussen de seksen en de persoonlijke ontplooiing; e) helpen bevorderen van creativiteit, concurrentievermogen, inzetbaarheid en de ontwikkeling van ondernemersgeest; f) bewerkstelligen van een intensievere deelname aan een leven lang leren bij mensen van alle leeftijden, met inbegrip van personen met speciale behoeften en kansarmen, ongeacht hun sociaaleconomische achtergrond; 1 Besluit nr. 1720/2006/EG van het Europees Parlement en de Raad van 15 november 2006 tot vaststelling van een actieprogramma op het gebied van een leven lang leren: (en gewijzigd bij Besluit nr. 1357/2008/EG van het Europees Parlement en de Raad van 16 december 2008). 4

5 g) bevorderen van het leren van talen en van de taalkundige verscheidenheid; h) ondersteunen van de ontwikkeling van op ICT gebaseerde vernieuwende inhoud, diensten, pedagogische methoden, alsook praktijken voor een leven lang leren; i) versterken van de rol van een leven lang leren bij de totstandbrenging van het besef van een Europees burgerschap, gebaseerd op inzicht in en respect voor mensenrechten en democratie, en stimuleren van tolerantie en respect jegens andere volkeren en culturen; j) bevorderen van de samenwerking op het gebied van de kwaliteitsborging in alle sectoren van onderwijs en opleiding in Europa; k) stimuleren dat optimaal gebruik wordt gemaakt van resultaten, vernieuwende producten en processen en uitwisselen van goede praktijken op de door het programma Een leven lang leren bestreken terreinen, ter verbetering van de kwaliteit van onderwijs en opleiding. 2. ALGEMENE BELEIDSCONTEXT In november 2011 heeft de Europese Commissie een voorstel ingediend voor het nieuwe programma Erasmus voor iedereen 2, op het gebied van onderwijs, opleiding, jeugd en sport in de periode Aangezien 2013 het laatste jaar van het LLL is, wordt bij een aantal van de strategische prioriteiten (bv. kennisallianties en bedrijfstakspecifieke allianties) die volledig verankerd zijn in het LLL vooruitgelopen op het toekomstige programma, met het oog op een succesvolle afronding van het huidige programma en de overgang naar het nieuwe. In de huidige economische situatie ziet de Europese Unie zich geconfronteerd met een dubbele uitdaging, namelijk enerzijds consolidatie van de overheidsfinanciën in een context van geen of zeer lage groei, en anderzijds bevordering van de kwaliteit van de onderwijs- en opleidingsstelsels om mensen uit te rusten met het brede scala van kennis, vaardigheden en competenties die zij op de korte en langere termijn nodig hebben om zich voortdurend aan te passen aan een snel veranderende en steeds veeleisender arbeidsmarkt. Het is van groot belang dat de lidstaten de herstelmaatregelen niet in gevaar brengen en hun uitgaven voor groeibevorderende investeringen herzien, waaronder investeringen in onderwijs en opleiding. Gezien de beperkte beschikbare middelen moet de beleidsaandacht daarom verder verschuiven in de richting van efficiënte en doeltreffende investeringen. Het potentieel van het LLL-programma moet ten volle worden benut voor het vaststellen van goede praktijken en het stimuleren van hervormingen in de onderwijs- en opleidingsstelsels, hetgeen zou bijdragen tot verhoging van het niveau en de relevantie van vaardigheden in Europa. De allesomvattende prioriteit van het programma Een leven lang leren (LLL) is het versterken van de bijdrage die onderwijs en opleiding leveren aan de prioriteiten en centrale doelstellingen die zijn geformuleerd in de Europa 2020-strategie 3, de EU-strategie voor groei voor het komende decennium, zodat meerwaarde wordt gecreëerd door groei op kennis te 2 COM(2011) 788 definitief van (bladzijde nr): 3 Mededeling van de Commissie: Europa Een strategie voor slimme, duurzame en inclusieve groei, COM(2010) %20Europe%202020%20-%20EN%20version.pdf en de Europese Raad van maart 2010, EUCO 7/10: Conclusies, I. Europa 2020: Nieuwe Europese strategie voor banen en groei: 5

6 baseren, mensen mondiger te maken in inclusieve samenlevingen en burgers toegang te verlenen tot mogelijkheden voor een leven lang leren en voor bijscholing gedurende hun hele leven. Onderwijs en opleiding spelen een cruciale rol in de verwezenlijking van de prioriteiten die in de Europa 2020-strategie zijn vastgelegd, die als een van de vijf centrale doelstellingen heeft het aantal voortijdige schoolverlaters terug te dringen tot onder 10 % en het percentage van de bevolking in de leeftijdsgroep van jaar met een hogeronderwijs- of vergelijkbaar diploma te verhogen tot 40 %. Voor de prioriteitsgebieden van de Europa 2020-strategie wordt op Europees, nationaal, regionaal en lokaal niveau actie genomen via zeven vlaggenschipinitiatieven; vier daarvan zijn zeer relevant voor onderwijs en opleiding. Jeugd in beweging 4 : dit heeft als doel jongeren betere kansen te bieden om een baan te vinden door de mobiliteit van studenten en stagiairs te verbeteren en de kwaliteit en aantrekkelijkheid van de onderwijs- en opleidingsstelsels in Europa te vergroten. Agenda voor nieuwe vaardigheden en banen 5 : dit heeft als doel het voor mensen gemakkelijker te maken de juiste vaardigheden en competenties te verwerven en deze te kunnen gebruiken in passende banen. Om dat mogelijk te maken, is het van belang de best mogelijke prognoses te maken voor de vaardigheden die in de toekomst nodig zullen zijn en mensen te helpen die vaardigheden via onderwijs en opleiding te ontwikkelen. Innovatie-Unie 6 : deze heeft tot doel de voorwaarden en de toegang tot financiering voor onderzoek en innovatie in Europa te verbeteren, zodat innovatieve ideeën kunnen worden omgezet in producten en diensten die groei en banen opleveren. Digitale Agenda voor Europa: de Digitale Agenda moet resulteren in een digitale eengemaakte markt die duurzame economische en sociale voordelen creëert op basis van snel en ultrasnel internet en interoperabele toepassingen. Om dit te bereiken, is het nodig de digitale geletterdheid, de digitale vaardigheden en de digitale inclusie te verbeteren. De uitvoering van Europa 2020 ging een nieuwe fase in toen de Commissie het eerste Europees semester inluidde door de jaarlijkse groeianalyse van het jaar 2011 te presenteren. Aan het einde van het Europees semester van 2011 zijn landenspecifieke aanbevelingen afgegeven als richtsnoer voor de lidstaten bij hun hervormingen. 16 van deze aanbevelingen hebben betrekking op belangrijke thema's op het gebied van onderwijs en opleiding, met name voortijdig schoolverlaten. school- en kleuteronderwijs; tertiair onderwijs; een leven lang leren; beroepsonderwijs en -opleiding; en zorgen dat de onderwijsresultaten aansluiten op de vaardigheden waaraan behoefte bestaat op de arbeidsmarkt. Meer in het bijzonder ondersteunt het LLL de uitvoering van het Europese beleid op het gebied van onderwijs en opleiding, zoals vastgelegd in het in mei 2009 goedgekeurde 4 Zie ook 5 Mededeling van de Commissie: Een agenda voor nieuwe vaardigheden en banen: een Europese bijdrage aan volledige werkgelegenheid: Zie ook

7 strategisch kader voor Europese samenwerking op het gebied van onderwijs en opleiding (ET 2020) 7. Via de open coördinatiemethode streven de lidstaten de volgende doelstellingen na: van een leven lang leren en mobiliteit een realiteit maken door uitvoering van strategieën voor een leven lang leren, door de ontwikkeling van kwalificatiekaders en maatregelen die meer flexibele leertrajecten mogelijk maken en door de bevordering van de leermobiliteit van alle lerenden, leerkrachten en opleiders in Europa; de kwaliteit en de doelmatigheid van onderwijs en opleiding verbeteren door alle lerenden in staat te stellen basisvaardigheden en -competenties te verwerven die nodig zijn voor hun inzetbaarheid, door hoogwaardige lerarenopleidingen te waarborgen en door de aantrekkelijkheid en doelmatigheid van alle niveaus van onderwijs en opleiding te vergroten; kansengelijkheid, sociale samenhang en actief burgerschap bevorderen door onderwijsachterstanden aan te pakken via hoogstaand voorschools onderwijs, meer gerichte steun en inclusief onderwijs, en innovatie en creativiteit op alle onderwijs- en opleidingsniveaus bevorderen door de verwerving van transversale sleutelcompetenties te stimuleren en door partnerschappen met de bredere samenleving, in het bijzonder het bedrijfsleven, aan te gaan zodat onderwijs- en opleidingsinstellingen zich meer openstellen en beter aansluiten op de behoeften van arbeidsmarkt en de maatschappij in het algemeen. In februari 2012 heeft de Raad het eerste gezamenlijke verslag van de Raad en de Commissie in het kader van "ET 2020" goedgekeurd. Zoals bepaald in de conclusies van de Raad van 2009, wordt in het gezamenlijk verslag de balans opgemaakt van de vooruitgang die is geboekt tijdens de eerste werkcyclus en worden op grond daarvan voorstellen gedaan voor een nieuwe reeks prioritaire gebieden voor de tweede werkcyclus Hierbij wordt bijzondere aandacht besteed aan de bijdrage van ET 2020 aan de uitvoering van de Europa 2020-strategie. Uit het verslag blijkt dat de lidstaten slechts langzaam vooruitgang boeken bij het bereiken van de Europa 2020-doelstelling om het aantal voortijdige schoolverlaters terug te brengen tot onder 10 % en dat het bereiken van de EU-doelstelling voor het behalen van een diploma hoger onderwijs of een gelijkwaardig diploma (40 % in 2020) niet als vanzelfsprekend mag worden beschouwd. Ook wordt benadrukt dat er met het oog op het creëren van groei en de aanpak van de hoge jeugdwerkloosheid prioriteiten moeten worden gesteld met betrekking tot de investeringen in onderwijs en opleiding, en dat ervoor moet worden gezorgd dat alle burgers de nodige vaardigheden verwerven. Een compleet pakket referentiedocumenten voor het beleid op deze gebieden is te vinden op de website van DG EAC 8. De specifieke beleidscontext voor schoolonderwijs, hoger onderwijs, beroepsopleiding en volwasseneneducatie wordt gegeven in de hoofdstukken over de sectorale programma's. 7 Conclusies van de Raad van 12 mei 2009 betreffende een strategisch kader voor Europese samenwerking op het gebied van onderwijs en opleiding (ET 2020), (2009/C119/02):

8 3. ALGEMENE PRIORITEITEN Op basis van de strategische beleidscontext zijn de volgende algemene prioriteiten voor deze oproep tot het indienen van voorstellen vastgesteld: 1. Strategieën voor een leven lang leren en mobiliteit ontwikkelen Deze prioriteit beantwoordt aan de conclusies van de Raad betreffende de mobiliteit van jongeren 9, het Groenboek over de bevordering van de leermobiliteit van jongeren 10 en het Europe 2020-vlaggenschipinitiatief Jeugd in beweging 11. Om de uitbreiding van de leermobiliteit te bevorderen, wordt prioriteit gegeven aan initiatieven voor de ontwikkeling van mobiliteitsstrategieën en voor het wegnemen van belemmeringen voor mobiliteit aan te moedigen. In dit verband worden met name gezamenlijke initiatieven van regio's in verschillende lidstaten aangemoedigd. Mobiliteitsstrategieën kunnen echter ook worden ontwikkeld op sectoraal niveau (bijvoorbeeld door een tak van industrie) of tussen onderwijsinstellingen. De verschuiving in de richting van leerresultaten, doeltreffende levenslange begeleiding, de inzet van hulpmiddelen, zoals het Europees kwalificatiekader (EQF) en nationale kwalificatiekaders (NQF's), Europass, het op leerresultaten gebaseerde Europees transfersysteem voor leerresultaten van beroepsonderwijs en -opleidingen (ECTS) en het Europees systeem voor studiepuntenoverdracht voor beroepsonderwijs en -opleiding (Ecvet), die een leven lang leren en mobiliteit bevorderen en de validering en erkenning van niet-formeel en informeel leren bevorderen, dient ook verder te worden onderzocht en ontwikkeld. 2. Samenwerking tussen de domeinen van onderwijs, opleiding en werk aanmoedigen Overeenkomstig de mededeling uit 2009 over de samenwerking tussen universiteiten 12 en bedrijven is het de bedoeling de samenwerking tussen alle onderwijs- en opleidingssectoren en de wereld van werk en beroep te stimuleren. De bijdrage van de sociale partners kunnen een bijdrage leveren om onderwijs en opleiding beter toe te spitsen op werk en beroep, hetgeen van levensbelang is voor de arbeidsmarkt, voor de inzetbaarheid van mensen en voor het ondernemerschap. Samenwerking tussen de domeinen van onderwijs en werk kan ook bijdragen aan verbetering van de studie- en loopbaanbegeleiding. 9 Conclusies van de Raad en de vertegenwoordigers van de regeringen der lidstaten, in het kader van de Raad bijeen op 21 november 2008, betreffende de mobiliteit van jongeren (2008/C 320/03): 10 COM(2009) 329 definitief: 11 Idem voetnoot Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio's Een nieuw partnerschap voor de modernisering van de universiteiten: het EU-forum voor dialoog tussen universiteiten en bedrijven, COM(2009) 158 definitief: In maart 2010 gevolgd door een Forum van de Commissie over samenwerking tussen scholen en bedrijven: 8

9 3. De initiële en voortgezette opleiding van leerkrachten, opleiders en managers van onderwijs- en opleidingsinstellingen ondersteunen Zoals tot uiting is gekomen tijdens de informele ministersbijeenkomst van september 2009, bestaat er een sterk verband tussen de kwaliteit van het onderwijs en de kwaliteit van de leerkrachten en de managers en leiders van onderwijsinstellingen. In de conclusies van de Raad van november 2009 over dit onderwerp 13 werd de Commissie verzocht de samenwerking en de uitwisseling van goede praktijken op relevante gebieden te steunen 14. Deze ontwikkelingen worden versterkt met mechanismen voor kwaliteitsborging op alle niveaus van onderwijs en opleiding. 4. De verwerving van sleutelcompetenties in het gehele onderwijs- en opleidingsstelsel bevorderen Zoals beschreven in het gezamenlijk verslag over onderwijs en opleiding uit 2010, is weliswaar vooruitgang geboekt met de uitvoering van het kader van sleutelcompetenties 15 op het niveau van het algemeen vormend onderwijs, maar is het tot nu toe minder succesvol bij het tot stand brengen van hervormingen in beroepsonderwijs en -opleiding, het hoger onderwijs en de volwasseneneducatie. Deze prioriteit is derhalve bedoeld om alle sectoren, vanaf het onderwijs voor jonge kinderen, aan te moedigen projecten te ontwikkelen die geconcentreerd zijn op de volgende sleutelcompetenties, in overeenstemming met hun specifieke kenmerken: 1. communicatie in de moedertaal; 2. communicatie in vreemde talen; 3. wiskundige competentie en basiscompetenties op het gebied van exacte wetenschappen en technologie; 4. digitale competentie; 5. leercompetenties; 6. sociale en maatschappelijke competenties; 7. ontwikkeling van initiatief en ondernemerschap; 8. cultureel bewustzijn en culturele expressie. In dit verband zal meertaligheid bijzonder worden gestimuleerd. 5. De sociale integratie en gelijke behandeling van mannen en vrouwen bevorderen, met inbegrip van de integratie van migranten en Roma Naar aanleiding van het Europees Jaar van de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting (2010), de goedkeuring van een centrale doelstelling in het kader van de 13 Conclusies van de Raad van 26 november 2009 over de professionele ontwikkeling van leerkrachten en schoolleiders: (2009/C 302/04): 14 Een handboek voor beleidsmakers over de introductie van beginnende leerkrachten werd in april 2010 gepubliceerd. De ontwikkeling van samenhangende introductieprogramma's voor het hele systeem voor beginnende leerkrachten: a handbook for policymakers (SEC(2010) 538 definitief) 15 Sleutelcompetenties voor een leven lang leren een Europees referentiekader: Zie ook: 9

10 Europa 2020-strategie 16 over de vermindering van voortijdig schoolverlaten en de conclusies van de Raad van 2010 over het onderwijs van migranten en de sociale dimensie van onderwijs en opleiding 17, wordt van projecten verwacht dat zij de sociale integratie via het onderwijs bevorderen. Voor scholen zijn de kwesties van voortijdig schoolverlaten en speciale behoeften in het bijzonder van belang. Voor het hoger onderwijs zal de nadruk liggen op verruiming van de toegang voor nieuwe soorten lerenden. Kwesties met betrekking tot de participatie van migranten, kansarme groepen zoals Roma en kwetsbare sociale groepen met speciale behoeften zullen van bijzonder belang zijn voor scholen, beroepsonderwijs en -opleiding en volwasseneneducatie. Voor deze groepen lerenden is met name de toegang tot begeleiding belangrijk. De genderdimensie is heel relevant in het onderwijs, vooral doordat voortijdig schoolverlaten meer jongens dan meisjes treft en doordat er sterke genderpatronen bestaan in de studiekeuze. Hoewel de genderdimensie het programma als geheel betreft, kunnen projecten in het kader van deze prioriteit specifiek gericht zijn op de genderproblematiek. Ook wordt aangemoedigd dat projecten activiteiten ontwikkelen waarmee meisjes en vrouwen worden gestimuleerd een beroep te kiezen waarin zij ondervertegenwoordigd zijn. Daarnaast moet worden opgemerkt dat de bevordering van toegang tot leermogelijkheden (waaronder e-learningvoorzieningen) voor mensen met een handicap een strategische prioriteit voor het programma als geheel is. In de onderwijs- en opleidingscurricula moet bewustwording komen over de speciale behoeften van mensen met mobiliteits- of andere problemen in verband met een handicap, bv. met betrekking tot virtuele of reële toegankelijkheidsnormen. Deze algemene strategische prioriteiten komen op verschillende manieren tot uiting in de verschillende subprogramma's die door het LLL worden gesteund. Indien noodzakelijk worden ook aanvullende meer specifieke prioriteiten per subprogramma of sleutelactiviteit vastgesteld. 4. TRANSVERSALE VOORWAARDEN Overeenkomstig artikel 14, lid 2, van het programmabesluit staan multilaterale projecten en netwerken in het kader van Comenius, Erasmus, Leonardo da Vinci en Grundtvig, evenals de kernactiviteiten van het transversale programma ook open voor partners uit derde landen die niet op grond van artikel 7 van het besluit aan het programma Een leven lang leren deelnemen. Gelieve te verwijzen naar de LLL-programmagids, die een beschrijving van de acties en van de wijze van deelname bevat. Begeleidende maatregelen worden in alle sectorale programma's en in kernactiviteit 2 (Talen) ondersteund. 16 Idem voetnoot Conclusies van de Raad van mei Zitting van de Raad ONDERWIJS, JEUGDZAKEN EN CULTUUR, Brussel, 11 mei

11 Voor alle programma's geldt dat meer aandacht wordt besteed aan de stelselmatige verspreiding en het gebruik van resultaten op project-, programma- en beleidsniveau. Daarom dienen alle projectvoorstellen vergezeld te gaan van een duidelijk plan voor de verspreiding en het gebruik van resultaten. De Commissie zal aanvragen voor medefinanciering van nieuwe werkprogramma's voor netwerken die in voorgaande jaren werden gefinancierd, beoordelen in het licht van de bewezen prestaties van die netwerken en de meerwaarde van de nieuwe voorstellen. 5. AANWIJZINGEN VOOR HET GEBRUIK VAN DIT DOCUMENT In dit document worden verschillende soorten acties beschreven waarvoor aanvragen kunnen worden ingediend in het kader van het programma Een leven lang leren, alsmede indien van toepassing de bijbehorende beleidsprioriteiten. Wanneer voor een bepaalde soort acties prioriteiten worden gespecificeerd, vormen die een afspiegeling van de kwesties die centraal staan in de Europese beleidsontwikkeling inzake onderwijs en opleiding en kunnen voorstellen alleen worden geselecteerd indien ze ingaan op ten minste één van deze prioriteiten. Om ervoor te zorgen dat alle prioriteiten aan bod komen, wordt de selectie van financieringsaanvragen gebaseerd op de kwaliteit van de voorstellen en op de noodzaak van evenwicht tussen de prioriteiten 18. De algemene oproep tot het indienen van voorstellen hangt samen met de volgende documenten: Het besluit van het Europees Parlement en de Raad tot vaststelling van een actieprogramma op het gebied van een leven lang leren ( ) 19. de LLL-programmagids, die een uitvoerige beschrijving van de acties en van de financiële en administratieve regelingen bevat 20. HOOFDSTUK 1 SECTORALE PROGRAMMA'S 1. COMENIUS SCHOOLONDERWIJS Beleidscontext In november 2008 is de Raad overeengekomen de Europese samenwerking op het gebied van het schoolonderwijsbeleid te versterken 21. Het doel is alle jongeren kwaliteitsonderwijs aan te 18 Uitvoerige informatie over de selectieregels voor aanvragen worden gepubliceerd in de LLL-programmagids zie: (klik op "How to participate"). 19 Idem voetnoot

12 bieden dat hen voorbereidt op hun plaats in een geglobaliseerde samenleving en een snel veranderende arbeidsmarkt, en dat hen helpt hun mogelijkheden ten volle te ontwikkelen, onder meer op het gebied van innovatie, creativiteit en actief burgerschap. In en heeft de Raad een agenda opgesteld voor samenwerking ten behoeve van de verbetering van het onderwijs en de professionele ontwikkeling van leerkrachten en schoolleiders 24. De nadruk ligt daarbij op de noodzaak om de kwaliteit en de relevantie van de hele cyclus van de lerarenopleiding te verbeteren, van het initiële onderwijs tot en met de inductie van nieuwe leerkrachten en hun permanente bijscholing. Eveneens in 2009 heeft de Raad zich gebogen over het onderwijs voor kinderen met een migrantenachtergrond en de lidstaten onder meer uitgenodigd gericht gebruik te maken van het programma Een leven lang leren teneinde manieren te vinden om deze groep beter te steunen bij het leren 25. Deze prioriteiten worden weerspiegeld in het strategisch kader ET Voor het schoolonderwijs wordt met deze prioriteiten gepleit voor maatregelen die waarborgen dat alle leerlingen sleutelcompetenties verwerven, ongeacht hun persoonlijke, sociale of economische achtergrond. In het bijzonder is meer inspanning nodig op het gebied van basisvaardigheden 27 en het vinden van manieren ter verbetering van het onderwijzen en leren van transversale sleutelcompetenties waarmee initiatief en ondernemerschap, creativiteit, innovatie en aanpassing aan de snel veranderende arbeidsmarkt worden gestimuleerd. Het onderwijs in respect voor het milieu 28 en in interculturele competenties dient eveneens te worden verbeterd. Het strategisch kader ET bevestigt de noodzaak van inspanningen voor de kwaliteit van het leren door leerlingen met een migrantenachtergrond 30 en erkent de belangrijke rol die het onderwijs voor jonge kinderen in dit opzicht speelt. Het terugdringen van het aantal voortijdige schoolverlaters tot onder 10 % in 2020 is een van de kerndoelen van de Europa 2020-strategie 31. In 2011 heeft de Raad een kader voor doeltreffend beleid ter bestrijding van voortijdig schoolverlaten 32 vastgesteld, gebaseerd op de kennis over de oorzaken die ertoe leiden dat jongeren de school of beroepsopleiding voortijdig verlaten. Hij stelde een aantal maatregelen voor om de omstandigheden die tot 21 Conclusies van de Raad en de vertegenwoordigers van de regeringen der lidstaten, in het kader van de Raad bijeen op 21 november 2008 betreffende het voorbereiden van jongeren op de 21 ste eeuw: een agenda voor Europese samenwerking op schoolgebied (2008/C 319/08): 22 Conclusies van de Raad en de vertegenwoordigers van de regeringen der lidstaten, in het kader van de Raad bijeen op 15 november 2007, over het verbeteren van de kwaliteit van de lerarenopleiding (2007/C 300/07): 23 Idem voetnoot Conclusies van de Raad over het onderwijs aan kinderen met een migrantenachtergrond (2009/C301/07): 26 Idem voetnoot Conclusies van de Raad over het verhogen van het niveau van de basisvaardigheden in de context van Europese samenwerking inzake scholen voor de 21e eeuw: 28 Conclusies van de Raad over onderwijs in duurzame ontwikkeling Brussel, 19 november 2010: 29 Idem voetnoot Conclusies van de Raad over het onderwijs aan kinderen met een migrantenachtergrond, november 2009: 31 Idem voetnoot Aanbeveling van de Raad inzake beleid ter bestrijding van voortijdig schoolverlaten, 28 juni 2011: 12

13 schooluitval leiden te voorkomen, in te grijpen bij signalen van een verhoogd risico en voortijdige schoolverlaters aan te moedigen weer naar school te gaan. De Europese benchmarks van het strategisch kader ET omvatten naast doelen op het gebied van voortijdig schoolverlaten en leesvaardigheid ook kwantitatieve doelen voor vermindering van het aantal laagpresterenden in wiskunde en natuurwetenschappen (tot minder dan 15 % in 2020) en voor verhoging van het percentage kinderen vanaf vier jaar tot de leerplichtige leeftijd die deelnemen aan opvang en onderwijs voor jonge kinderen tot 95 % in In juni 2011 hebben de ministers van Onderwijs conclusies van de Raad over opvang en onderwijs voor jonge kinderen aangenomen 34, waarin een aantal prioriteiten voor de ontwikkeling van de sector is vastgesteld, met inbegrip van een bredere toegang tot de diensten en versterking van het personeel, de leerplannen en het bestuur. In het kader van de Agenda voor nieuwe vaardigheden en banen 35 wordt bijvoorbeeld in recente prognoses van toekomstige vaardigheidsbehoeften uitgegaan van een toename van het aantal banen waarvoor een hogere of middelbare opleiding is vereist. Dergelijke hogere of middelbare kwalificaties dienen echter vergezeld te gaan van sleutelcompetenties waarmee jongeren zijn toegerust om te werken in interculturele, meertalige en snel veranderende omstandigheden en bij te dragen aan creativiteit en innovatie. De beschreven beleidsontwikkelingen en uitdagingen vereisen Europese samenwerking die gericht is op: voortzetting en verdere uitbreiding van het werk aan sleutelcompetenties voor een leven lang leren 36. Dit betekent dat ervoor wordt gezorgd dat alle leerlingen vanaf jonge leeftijd en ongeacht hun achtergrond, omstandigheden, geslacht of speciale behoeften de middelen krijgen om het volledige scala aan sleutelcompetenties te verwerven. De ontwikkeling dient te worden gefundeerd op gedegen basisvaardigheden in lezen en schrijven, wiskunde en natuurwetenschappen, en zowel vakgebonden als transversale competenties dient te betreffen die de leerlingen motiveren en toerusten om verder te leren; steun aan scholen ten behoeve van de samenwerking met de arbeidsmarkt en andere belangrijke actoren buiten de school door de oprichting van partnerschappen en verbetering van de ondernemersvaardigheden van leerkrachten en leerlingen; blijvende ondersteuning van leerkrachten, schoolleiders en andere schoolmedewerkers om van scholen nog doeltreffender leeromgevingen te maken. Dit vereist lerarenonderwijs van hogere kwaliteit gedurende de hele loopbaan, doeltreffender aanwerving en behoud van leerkrachten en ondersteuning van schoolleiders bij hun concentratie op hun belangrijkste taak, namelijk leerlingen en leerkrachten beter laten leren. 33 Idem voetnoot 7, bijlage I. 34 Conclusies van de Raad over opvang en onderwijs voor jonge kinderen: de beste voorbereiding van al onze kinderen op de wereld van morgen Idem voetnoot Aanbeveling van het Europees Parlement en de Raad van 18 december 2006 inzake sleutelcompetenties voor een leven lang leren (2006/962/EG): 13

14 Specifieke en operationele doelstellingen van Comenius Het Comenius-programma heeft de volgende specifieke doelstellingen, omschreven in artikel 17, lid 1, van het programmabesluit: a) ontwikkelen bij jongeren en onderwijsgevenden van kennis en van begrip voor de culturele en taalkundige diversiteit in Europa en de waarde daarvan; b) hulp bieden aan jongeren bij de verwerving van de belangrijkste basisvaardigheden en competenties voor hun persoonlijke ontwikkeling, hun toekomstige werk en een actief burgerschap op nationaal en Europees niveau. De operationele doelstellingen van het Comenius-programma, zoals omschreven in artikel 17, lid 2, van het programmabesluit, zijn de volgende: a) bewerkstelligen van in kwalitatief opzicht hoogwaardiger en meer mobiliteit van leerlingen en onderwijsgevenden in verschillende lidstaten; b) bewerkstelligen van in kwalitatief opzicht hoogwaardiger en meer partnerschappen tussen scholen in verschillende lidstaten met het doel ten minste 3 miljoen leerlingen gedurende de looptijd van het programma bij gezamenlijke onderwijsactiviteiten te betrekken; c) bevorderen van het leren van moderne vreemde talen; d) ondersteunen van de ontwikkeling van vernieuwende op ICT gebaseerde inhoud, diensten, pedagogische benaderingen, alsook werkwijzen voor een leven lang leren; e) versterken van de kwaliteit en de Europese dimensie in de opleidingen voor onderwijsgevenden; f) steun verlenen bij het verbeteren van pedagogische benaderingen en van schoolmanagement. Prioriteiten voor Comenius-maatregelen 1.1 Mobiliteit en partnerschappen De Comenius-maatregelen op het gebied van partnerschappen en de mobiliteit van personen in een ander Europees land omvatten: de mobiliteit van individuele leerlingen in het kader van een huidig of vroeger schoolpartnerschap; deelname aan opleidingsactiviteiten voor leerkrachten en ander onderwijsgevend personeel (bijscholing); bezoeken ter voorbereiding van schoolpartnerschappen, regiopartnerschappen, mobiliteit van individuele leerlingen, netwerken en multilaterale projecten; assistentschappen voor onderwijsgevenden in opleiding; multilaterale en bilaterale schoolpartnerschappen waarbij de mobiliteit van leerlingen en onderwijsgevenden is opgenomen in de activiteiten van het partnerschap; regiopartnerschappen; e-twinning. Er bestaan geen Europese prioriteiten voor deze maatregelen, waarvan de modaliteiten zijn gedefinieerd in de LLL-programmagids Idem voetnoot

15 1.2 Multilaterale projecten Scholen in de 21 ste eeuw: openheid, innovatie en relevantie De ontwikkeling van sleutelcompetenties 38 en de motivatie om verder te leren hangen, sterk af van de relevantie van het onderwijzen en het leren voor een snel veranderende wereld waarin kennis van technologie en van de media, creativiteit en innovatie steeds belangrijker worden. Partnerschappen met de arbeidsmarkt en de culturele sector kunnen de motivatie van jongeren versterken, hen helpen bij hun met studie-/loopbaanbegeleiding en creativiteit en ondernemerschap stimuleren. Bij de projecten moeten partners van de school en de buitenwereld betrokken zijn. Zij dienen methoden, strategieën, pedagogisch materiaal en/of andersoortig materiaal te ontwikkelen om: nieuwe onderwijs- en leermethoden te ondersteunen, de leeromgeving in scholen te verbeteren en deze beter te doen aansluiten op de realiteit van de 21 ste eeuw; modellen voor partnerschappen en netwerken tussen scholen en de arbeidsmarkt en de culturele sector tot stand te brengen; een debat aan te gaan over welzijn op school, voor alle belanghebbenden; de creativiteit van leerlingen te stimuleren en te koesteren; de zin voor initiatief bij jonge mensen te stimuleren en hun ondernemerschap te ontwikkelen Schoolleiderschap en vaardigheden van leerkrachten Teneinde te kunnen beantwoorden aan de eisen van de snel veranderende arbeidsmarkt en steeds diverser wordende samenlevingen, moeten scholen jongeren helpen een volledig scala aan sleutelcompetenties ontwikkelen. Dit vereist goed initieel onderwijs voor leerkrachten en schoolleiders en hoogwaardige permanente professionele ontwikkeling gedurende hun hele loopbaan. In dit verband zijn programma's voor de inductie van alle nieuwe leerkrachten van cruciaal belang. De projecten moeten: de competenties weerspiegelen die hedendaagse schoolleiders nodig hebben en doeltreffende manieren te ontwikkelen, te toetsen en uit te voeren waarop schoolleiders in hun professionele ontwikkeling kunnen worden gesteund; de competenties van leerkrachten ontwikkelen op het gebied van samenwerking met elkaar, met de familie van leerlingen en met de buitenwereld; doeltreffende beleidslijnen voor agentschappen ontwikkelen, toetsen en uitvoeren ter ondersteuning van nieuwe leerkrachten aan het begin van hun loopbaan (introductie) Basisvaardigheden 40 en "transversale sleutelcompetenties" In hun schooljaren moeten jongeren zowel gedegen basisvaardigheden ontwikkelen (lezen, schrijven, rekenen en natuurwetenschappen) als transversale sleutelcompetenties (leren leren, zin voor initiatief en ondernemerschap, sociale, maatschappelijke en culturele competenties en kennis van de media). Voor het onderwijzen en leren van de transversale 38 Idem voetnoot Idem voetnoot De Raad heeft in mei 2009 een Europese benchmark voor de terugdringing van het aantal laagpresterenden in lezen, wiskunde en natuurwetenschappen tot 15% goedgekeurd. 15

16 sleutelcompetenties zijn vaak methoden vereist die vakgrenzen overschrijden en een holistische visie op de lerende, persoonlijke en sociale ontwikkeling van leerlingen belichamen. De ervaring wijst uit dat de manier waarop leren wordt getoetst en geëvalueerd een groot effect heeft op de ontwikkeling van deze sleutelcompetenties. De projecten moeten: manieren vinden om het aanleren van basisvaardigheden te versterken, een doeltreffende herkenning van problemen op deze gebieden te organiseren en leerlingen met dergelijke problemen te ondersteunen in het hele schoolstelsel; onderwijs- en leerbenaderingen en -methoden selecteren en ontwikkelen die de ontwikkeling van transversale sleutelcompetenties ondersteunen; toetsings- en evaluatiemethoden en -werkwijzen ontwikkelen die de kwaliteit van het leren van basisvaardigheden verhogen en de ontwikkeling van de bovengenoemde transversale sleutelcompetenties ondersteunen; de integratie van de Europese dimensie in onderwijzen en leren onderkennen en ontwikkelen Vermindering van voortijdig schoolverlaten, verbetering van het leren bij leerlingen met een migrantenachtergrond en Romaleerlingen alsmede bevordering van gendergelijkheid en inclusieve leermethoden Voortijdig schoolverlaten blijft een belangrijke uitdaging in de EU. De lidstaten staan voor verschillende opgaven in verband met voortijdig schoolverlaten. In sommige landen is voortijdig schoolverlaten een verschijnsel dat vooral op het platteland voorkomt, in andere komt het vooral voor in achterstandswijken in de grote steden. Sommige regionale en seizoensarbeidsmarkten (bijvoorbeeld toerisme, bouwnijverheid) kunnen jongeren in de verleiding brengen om school te verruilen voor ongeschoold werk met slechte toekomstperspectieven. In sommige landen is sprake van een hoog percentage schooluitval in bepaalde vormen van het beroepsonderwijs; in andere is de schooluitval, bijvoorbeeld in het kader van leerlingtrajecten, weer geringer 41. Hoewel veel jongeren met een migrantenachtergrond succesvolle leerlingen zijn, is hun gemiddelde prestatieniveau lager dan dat van autochtone jongeren. Onder Romaleerlingen is er een groot percentage jongeren die van school gaan voordat zij hun einddiploma hebben behaald. Ook bestaan er bij bepaalde vakken nog altijd verschillen in belangstelling en prestaties tussen mannelijke en vrouwelijke leerlingen. Al deze omstandigheden moeten in aanmerking worden genomen bij de ondersteuning van voortijdige schoolverlaters of leerlingen die uit de boot dreigen te vallen. Scholen kunnen samen met andere actoren een cruciale rol spelen bij de bestrijding van voortijdig schoolverlaten en de verbetering van de leerresultaten van studenten met een migranten- of Roma-achtergrond. De projecten moeten: leerstrategieën en -methoden selecteren en ontwikkelen die leerlingen die het risico lopen voortijdig de school te verlaten, helpen hun motivatie te behouden en hun studie af te maken, en hen voorbereiden op vervolgonderwijs en -opleidingen; manieren selecteren en ontwikkelen waarop leerlingen met een migranten- of Romaachtergrond kunnen worden gesteund en gemotiveerd bij het verwezenlijken van hun onderwijsmogelijkheden; 41 Voortijdig schoolverlaten aanpakken: een essentiële bijdrage aan de Europa 2020-agenda, COM(2011) 18 definitief, 16

17 strategieën selecteren en ontwikkelen waarmee genderstereotypen bij het onderwijzen en leren en in de loopbaankeuze kunnen worden bestreden; de ontwikkeling steunen van inclusieve methoden van onderwijzen en leren die voorzien in de behoeften van alle leerlingen, ook die uit een kansarm milieu. 1.3 Netwerken Ondernemerschap en aansluiting bij de arbeidsmarkt De ontwikkeling van de zin voor initiatief en het ondernemerschap is een sleutelcompetentie 42 die het vermogen omvat om ideeën in concrete acties om te zetten, in project- en teamverband te werken, en inzicht in de economie te verwerven. Scholen kunnen de ontwikkeling van deze competentie steunen door initiatief, innovatie en creativiteit aan te moedigen en door partnerschappen met de arbeidsmarkt aan te gaan. In het kader van deze prioriteit dienen de partnerorganisaties via netwerken de nodige middelen en deskundigheid over dit onderwerp te vergaren teneinde doeltreffende manieren te selecteren en te verspreiden om scholen in staat te stellen: leeromgevingen te ontwikkelen waarin initiatief, creativiteit en innovatie worden gestimuleerd bij leerlingen en leerkrachten; samen te werken in partnerschappen met de arbeidsmarkt; de begeleiding voor de leerlingen te verbeteren; de initiële en voortgezette opleiding van leerkrachten, opleiders en leiders van scholen en andere onderwijsinstellingen te ondersteunen Exacte vakken aantrekkelijker maken Het ontwikkelen van een groenere, "slimmere" economie in reactie op mondiale uitdagingen zoals de klimaatverandering vereist inzicht in de door menselijke activiteiten veroorzaakte veranderingen in de natuur en in onze verantwoordelijkheid als individuele burgers. Inzicht in de fundamentele begrippen van de natuurwetenschappen en belangstelling voor duurzame ontwikkeling zijn daarom essentiële voorwaarden geworden voor actief en verantwoord burgerschap. Voor deze prioriteit moeten de netwerken: doeltreffende onderwijsmethoden voor de exacte vakken, zoals vraaggestuurd onderwijs, selecteren en verspreiden, in het bijzonder voor duurzame ontwikkeling; begeleiding en voorlichting over natuurwetenschappelijke loopbanen ontwikkelen; methoden ontwikkelen om ongelijke deelname van jongens en meisjes aan exacte vakken en beroepen te verminderen Ontwikkeling van het aanbod van onderwijs en opvang voor jonge kinderen Toegang tot hoogwaardige onderwijs en opvang voor jonge kinderen is een basis voor doeltreffend leren op latere leeftijd, bevordert de sociale ontwikkeling van kinderen en is goed voor kinderen in een achterstandssituatie. De kwaliteit hangt onder andere af van de 42 Key Competence 7 in the Key competences for Lifelong Learning - European Reference Framework: See also : 17

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 15 januari 2002 (OR. en) 14759/01 JEUN 67 SOC 510

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 15 januari 2002 (OR. en) 14759/01 JEUN 67 SOC 510 RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 15 januari 2002 (OR. en) 14759/01 JEUN 67 SOC 510 WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE INSTRUMENTEN Betreft: Resolutie van de Raad en de vertegenwoordigers van de regeringen

Nadere informatie

8301/18 van/pau/sl 1 DG E 1C

8301/18 van/pau/sl 1 DG E 1C Raad van de Europese Unie Brussel, 4 mei 2018 (OR. en) 8301/18 NOTA van: aan: JEUN 48 MIGR 51 SOC 213 EDUC 134 het Comité van permanente vertegenwoordigers (1e deel) Raad nr. vorig doc.: 7831/1/18 JEUN

Nadere informatie

8653/19 voo/mak/hh 1 TREE.1.B

8653/19 voo/mak/hh 1 TREE.1.B Raad van de Europese Unie Brussel, 6 mei 2019 (OR. en) 8653/19 EDUC 214 SOC 321 NOTA van: aan: Betreft: het secretariaat-generaal van de Raad het Comité van permanente vertegenwoordigers/de Raad Voorbereiding

Nadere informatie

ONDERWIJS EN BEROEPSOPLEIDING

ONDERWIJS EN BEROEPSOPLEIDING ONDERWIJS EN BEROEPSOPLEIDING In het onderwijs- en beroepsopleidingsbeleid vindt de besluitvorming plaats via de gewone wetgevingsprocedure. Overeenkomstig het subsidiariteitsbeginsel is elke lidstaat

Nadere informatie

Erasmus voor iedereen Veelgestelde vragen (zie ook IP/11/1398)

Erasmus voor iedereen Veelgestelde vragen (zie ook IP/11/1398) MEMO/11/818 Brussel, 23 november 2011 Erasmus voor iedereen Veelgestelde vragen (zie ook IP/11/1398) Wat is Erasmus voor iedereen? Erasmus voor iedereen is het nieuwe door de Europese Commissie voorgestelde

Nadere informatie

NOTA het Comité van permanente vertegenwoordigers (1e deel)

NOTA het Comité van permanente vertegenwoordigers (1e deel) RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 14 november 2013 (18.11) (OR. en) 15587/13 EDUC 413 SOC 898 NOTA van: het Comité van permanente vertegenwoordigers (1e deel) aan: de Raad nr. vorig doc.: doc. 15485/13

Nadere informatie

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 2 mei 2014 (12.05) (OR. en) 8883/14 EDUC 124 SOC 285

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 2 mei 2014 (12.05) (OR. en) 8883/14 EDUC 124 SOC 285 RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 2 mei 2014 (12.05) (OR. en) 8883/14 EDUC 124 SOC 285 NOTA van: het secretariaat-generaal van de Raad aan: het Comité van permanente vertegenwoordigers (1e deel) / de

Nadere informatie

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 23 april 2013 (26.04) (OR. en) 8578/13 JEUN 40 EDUC 114 SOC 255

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 23 april 2013 (26.04) (OR. en) 8578/13 JEUN 40 EDUC 114 SOC 255 RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 23 april 2013 (26.04) (OR. en) 8578/13 JEUN 40 EDUC 114 SOC 255 NOTA van: aan: Betreft: het secretariaat-generaal van de Raad het Comité van permanente vertegenwoordigers

Nadere informatie

NL In verscheidenheid verenigd NL A8-0389/2. Amendement. Dominique Bilde namens de ENF-Fractie

NL In verscheidenheid verenigd NL A8-0389/2. Amendement. Dominique Bilde namens de ENF-Fractie 25.1.2017 A8-0389/2 2 Visum 18 gezien de verklaring over de bevordering van burgerschap en de gemeenschappelijke waarden vrijheid, tolerantie en non-discriminatie door middel van onderwijs (Verklaring

Nadere informatie

Uit programmagids Erasmus+:

Uit programmagids Erasmus+: Uit programmagids Erasmus+: DOELSTELLINGEN Met het Erasmus+-programma worden de volgende specifieke doelstellingen nagestreefd op het gebied van onderwijs en opleiding: verhoging van het niveau van de

Nadere informatie

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 30 april 2014 (OR. en) 9026/14 JEUN 65 SOC 299

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 30 april 2014 (OR. en) 9026/14 JEUN 65 SOC 299 RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 30 april 2014 (OR. en) 9026/14 JEUN 65 SOC 299 NOTA van: het secretariaat-generaal van de Raad aan: het Comité van permanente vertegenwoordigers (1e deel) / de Raad nr.

Nadere informatie

Raad van de Europese Unie Brussel, 2 mei 2017 (OR. en) het secretariaat-generaal van de Raad het Comité van permanente vertegenwoordigers/de Raad

Raad van de Europese Unie Brussel, 2 mei 2017 (OR. en) het secretariaat-generaal van de Raad het Comité van permanente vertegenwoordigers/de Raad Raad van de Europese Unie Brussel, 2 mei 2017 (OR. en) 8035/17 JEUN 48 NOTA van: aan: nr. vorig doc.: 7679/17 JEUN 39 Betreft: het secretariaat-generaal van de Raad het Comité van permanente vertegenwoordigers/de

Nadere informatie

Alle delegaties gaan thans akkoord met de tekst van bovengenoemde conclusies van de Raad.

Alle delegaties gaan thans akkoord met de tekst van bovengenoemde conclusies van de Raad. Raad van de Europese Unie Brussel, 4 mei 2018 (OR. en) 8544/18 CULT 52 NOTA van: aan: het secretariaat-generaal van de Raad Raad nr. vorig doc.: 7759/18 CULT 36 Betreft: Ontwerpconclusies van de Raad over

Nadere informatie

PUBLIC. Brussel, 21 september 2005 (27.09) (OR. en) RAAD VAN DE EUROPESE UNIE 12470/05 LIMITE JEUN 47 EDUC 134 SOC 355

PUBLIC. Brussel, 21 september 2005 (27.09) (OR. en) RAAD VAN DE EUROPESE UNIE 12470/05 LIMITE JEUN 47 EDUC 134 SOC 355 Conseil UE RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 21 september 2005 (27.09) (OR. en) 12470/05 LIMITE PUBLIC JEUN 47 EDUC 134 SOC 355 NOTA van aan: het voorzitterschap de Groep jeugdzaken Nr. vorig doc.: 11409/05

Nadere informatie

VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD

VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD NL NL NL EUROPESE COMMISSIE Brussel, 30.7.2010 COM(2010)411 definitief VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD betreffende de impact van de besluiten van het Europees Parlement en

Nadere informatie

ERASMUS+ voor scholen

ERASMUS+ voor scholen ERASMUS+ voor scholen Waarom nieuw programma? Begrotingen EU: zevenjaarlijks: 2007-2013: Een Leven Lang Leren 2014-2020: Erasmus+ Sterkere link met het beleid EU toegevoegde waarde en impact Stroomlijnen

Nadere informatie

NOTA het secretariaat-generaal van de Raad de delegaties Gezamenlijke conclusies van de Jeugdconferentie van de EU (Dublin, 11-13 maart 2013)

NOTA het secretariaat-generaal van de Raad de delegaties Gezamenlijke conclusies van de Jeugdconferentie van de EU (Dublin, 11-13 maart 2013) RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 22 maart 2013 (26.03) (OR. en) 7808/13 JEUN 33 NOTA van: aan: Betreft: het secretariaat-generaal van de Raad de delegaties Gezamenlijke conclusies van de Jeugdconferentie

Nadere informatie

Hoe is het Erasmus+-programma opgebouwd?

Hoe is het Erasmus+-programma opgebouwd? Hoe is het Erasmus+-programma opgebouwd? Om de doelstellingen te bereiken, voorziet het Erasmus+-programma in de volgende acties: Kernactie 1 - Individuele mobiliteit Mobiliteit van lerenden en personeel:

Nadere informatie

Kwaliteitsvol. jeugdwerk. In vogelvlucht. Startmoment traject Jeugdwerk in de Stad Brussel, 27 september 2016

Kwaliteitsvol. jeugdwerk. In vogelvlucht. Startmoment traject Jeugdwerk in de Stad Brussel, 27 september 2016 Kwaliteitsvol jeugdwerk Startmoment traject Jeugdwerk in de Stad Brussel, 27 september 2016 In vogelvlucht Kwaliteitsvol jeugdwerk Toelichting bij de politieke discussie in de EU en het traject van de

Nadere informatie

ONTWERPVERSLAG. NL In verscheidenheid verenigd NL. Europees Parlement 2016/2142(INI)

ONTWERPVERSLAG. NL In verscheidenheid verenigd NL. Europees Parlement 2016/2142(INI) Europees Parlement 2014-2019 Commissie cultuur en onderwijs 2016/2142(INI) 3.4.2017 ONTWERPVERSLAG over academische bijscholing en afstandsonderwijs als onderdeel van de Europese strategie voor een leven

Nadere informatie

NOTA het Comité van permanente vertegenwoordigers (1e deel)

NOTA het Comité van permanente vertegenwoordigers (1e deel) RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 3 mei 2013 (08.05) (OR. en) 9094/13 JEUN 47 EDUC 128 SOC 293 NOTA van: het Comité van permanente vertegenwoordigers (1e deel) aan: de Raad nr. vorig doc.: 8576/13 JEUN

Nadere informatie

Hierbij gaan voor de delegaties de conclusies die de Europese Raad op bovengenoemde bijeenkomst heeft aangenomen.

Hierbij gaan voor de delegaties de conclusies die de Europese Raad op bovengenoemde bijeenkomst heeft aangenomen. Europese Raad Brussel, 14 december 2017 (OR. en) EUCO 19/1/17 REV 1 CO EUR 24 CONCL 7 BEGELEIDENDE NOTA van: het secretariaat-generaal van de Raad aan: de delegaties Betreft: Bijeenkomst van de Europese

Nadere informatie

15462/08 oms/ 1 DQPG

15462/08 oms/ 1 DQPG RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 17 november 2008 (18.11) (OR. fr) 15462/08 OJ CONS 63 EDUC 263 JEUN 108 CULT 130 VOORLOPIGE AGENDA Vergadering: 2905e zitting van de RAAD VAN DE EUROPESE UNIE (ONDERWIJS,

Nadere informatie

Commissie cultuur en onderwijs. van de Commissie cultuur en onderwijs. aan de Commissie werkgelegenheid en sociale zaken

Commissie cultuur en onderwijs. van de Commissie cultuur en onderwijs. aan de Commissie werkgelegenheid en sociale zaken EUROPEES PARLEMENT 2009-2014 Commissie cultuur en onderwijs 28.3.2012 2011/0268(COD) ONTWERPADVIES van de Commissie cultuur en onderwijs aan de Commissie werkgelegenheid en sociale zaken inzake het voorstel

Nadere informatie

Silvia Costa Vaststelling van het programma Creatief Europa ( ) (COM(2018)0366 C8-0237/ /0190(COD))

Silvia Costa Vaststelling van het programma Creatief Europa ( ) (COM(2018)0366 C8-0237/ /0190(COD)) 21.3.2019 A8-0156/153 153 Overweging 5 (5) Bevordering van de Europese culturele verscheidenheid hangt af van het bestaan van bloeiende en veerkrachtige culturele en creatieve sectoren, die werken kunnen

Nadere informatie

Erasmus voor iedereen: EU-financiering voor 5 miljoen burgers

Erasmus voor iedereen: EU-financiering voor 5 miljoen burgers EUROPESE COMMISSIE - PERSBERICHT Erasmus voor iedereen: EU-financiering voor 5 miljoen burgers Brussel, 23 november 2011 - Tot 5 miljoen mensen, bijna tweemaal zo veel als nu, krijgen de kans om in het

Nadere informatie

RAAD VA DE EUROPESE U IE. Brussel, 31 oktober 2012 (08.11) (OR. en) 15647/12 JEU 88 SOC 873 EDUC 319 CULT 138 RELEX 986

RAAD VA DE EUROPESE U IE. Brussel, 31 oktober 2012 (08.11) (OR. en) 15647/12 JEU 88 SOC 873 EDUC 319 CULT 138 RELEX 986 RAAD VA DE EUROPESE U IE Brussel, 31 oktober 2012 (08.11) (OR. en) 15647/12 JEU 88 SOC 873 EDUC 319 CULT 138 RELEX 986 OTA van: het secretariaat-generaal van de Raad aan: het Comité van permanente vertegenwoordigers

Nadere informatie

14129/15 gys/gra/hw 1 DG B 3A

14129/15 gys/gra/hw 1 DG B 3A Raad van de Europese Unie Brussel, 20 november 2015 14129/15 SOC 668 EMPL 438 ECOFIN 853 POLGEN 166 NOTA van: het secretariaat-generaal van de Raad aan: het Comité van permanente vertegenwoordigers (1e

Nadere informatie

Veelgestelde vragen. Inhoud. Wat is Erasmus for all?

Veelgestelde vragen. Inhoud. Wat is Erasmus for all? Inhoud Wat is Erasmus for all?... 1 Waaraan verleent Erasmus for all steun?... 2 Waarin verschilt Erasmus for all van de huidige programma's?... 3 Waarom is er behoefte aan een nieuwe EU-benadering van

Nadere informatie

Verbeteren van de slechte schoolresultaten voor wiskunde en wetenschap blijft uitdaging voor Europa

Verbeteren van de slechte schoolresultaten voor wiskunde en wetenschap blijft uitdaging voor Europa EUROPESE COMMISSIE - PERSBERICHT Verbeteren van de slechte schoolresultaten voor wiskunde en wetenschap blijft uitdaging voor Europa Brussel, 16 november 2011 Beleidsmakers moeten scholen beter ondersteunen

Nadere informatie

ONTWERPVERSLAG. NL In verscheidenheid verenigd NL 2010/2234(INI)

ONTWERPVERSLAG. NL In verscheidenheid verenigd NL 2010/2234(INI) EUROPEES PARLEMENT 2009-2014 Commissie werkgelegenheid en sociale zaken 15.11.2010 2010/2234(INI) ONTWERPVERSLAG Over Europese samenwerking op het gebied van beroepsonderwijs en opleiding ter ondersteuning

Nadere informatie

Raad van de Europese Unie Brussel, 22 april 2015 (OR. en)

Raad van de Europese Unie Brussel, 22 april 2015 (OR. en) Raad van de Europese Unie Brussel, 22 april 2015 (OR. en) 7863/15 NOTA van: aan: het secretariaat-generaal van de Raad JEUN 24 EMPL 134 SOC 226 EDUC 95 SPORT 10 CULT 18 het Comité van permanente vertegenwoordigers/de

Nadere informatie

Verwelkoming. Het is beter een mijl te reizen dan om duizend boeken te lezen (Confucius)

Verwelkoming. Het is beter een mijl te reizen dan om duizend boeken te lezen (Confucius) Verwelkoming Het is beter een mijl te reizen dan om duizend boeken te lezen (Confucius) Informatie Oproepronde 2018 ERASMUS+ KERNACTIE 1 KA1 IN ERASMUS+ SCHOOL- ONDERWIJS SPORT BEROEPS- ONDERWIJS EN OPLEIDING

Nadere informatie

AANGENOMEN TEKSTEN. Tenuitvoerlegging van het Bolognaproces stand van zaken en follow-up

AANGENOMEN TEKSTEN. Tenuitvoerlegging van het Bolognaproces stand van zaken en follow-up Europees Parlement 2014-2019 AANGENOMEN TEKSTEN P8_TA(2018)0190 Tenuitvoerlegging van het Bolognaproces stand van zaken en follow-up Resolutie van het Europees Parlement van 19 april 2018 over de tenuitvoerlegging

Nadere informatie

Raad van de Europese Unie Brussel, 2 maart 2015 (OR. en)

Raad van de Europese Unie Brussel, 2 maart 2015 (OR. en) Raad van de Europese Unie Brussel, 2 maart 2015 (OR. en) Interinstitutioneel dossier: 2015/0051 (NLE) 6144/15 VOORSTEL van: ingekomen: 3 maart 2015 aan: Nr. Comdoc.: Betreft: SOC 70 EMPL 31 ECOFIN 97 EDUC

Nadere informatie

PUBLIC RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 29 oktober 2004 (10.11) (OR. en) 13996/04 LIMITE JEUN 89 EDUC 211 SOC 512

PUBLIC RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 29 oktober 2004 (10.11) (OR. en) 13996/04 LIMITE JEUN 89 EDUC 211 SOC 512 Conseil UE RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 29 oktober 2004 (10.11) (OR. en) PUBLIC 13996/04 LIMITE JEUN 89 EDUC 211 SOC 512 IEIDENDE NOTA van: het secretariaat-generaal aan: de Raad en de vertegenwoordigers

Nadere informatie

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 8 november 2006 (17.11) (OR. en) 14845/06 SOC 507

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 8 november 2006 (17.11) (OR. en) 14845/06 SOC 507 RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 8 november 2006 (17.11) (OR. en) 14845/06 SOC 507 NOTA van: aan: Betreft: de Groep sociale zaken het Comité van permanente vertegenwoordigers (1e deel)/de Raad (EPSCO)

Nadere informatie

Internationale beleidskaders voor onderwijs. Vlaams onderwijsbeleid

Internationale beleidskaders voor onderwijs. Vlaams onderwijsbeleid Internationale beleidskaders voor onderwijs Vlaams onderwijsbeleid Vlor 26 februari 2019 Hoe gaat Vlaams onderwijsbeleid om met internationale kaders? European Qualifications Framework Europese sleutelcompetenties

Nadere informatie

8273/1/18 REV 1 dui/ass/sv 1 DG E 1C

8273/1/18 REV 1 dui/ass/sv 1 DG E 1C Raad van de Europese Unie Brussel, 27 april 2018 (OR. en) 8273/1/18 REV 1 JEUN 45 NOTA van: aan: het secretariaat-generaal van de Raad het Comité van permanente vertegenwoordigers/de Raad nr. vorig doc.:

Nadere informatie

Milan Zver "Erasmus": het programma van de Unie voor onderwijs, opleiding, jeugd en sport (COM(2018)0367 C8-0233/ /0191(COD))

Milan Zver Erasmus: het programma van de Unie voor onderwijs, opleiding, jeugd en sport (COM(2018)0367 C8-0233/ /0191(COD)) 25.3.2019 A8-0111/171 171 Overweging 2 (2) In haar mededeling van 14 november 2017 ("De Europese identiteit versterken via onderwijs en cultuur") heeft de Commissie haar visie uiteengezet om tegen 2025

Nadere informatie

1. WAAROM DIT HANDBOEK? 2

1. WAAROM DIT HANDBOEK? 2 2 1.1. WAAROM DIT HANDBOEK? Internationale mobiliteit wordt steeds meer een absolute noodzaak op een arbeidsmarkt waar een sterke vraag heerst naar meer flexibiliteit en aanpassingsvermogen. Een van de

Nadere informatie

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 4 juni 2003 (06.06) (OR. en) 8642/03 ADD 1. Interinstitutioneel dossier: 2002/0303 (COD) EDUC 79 CODEC 518 OC 348

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 4 juni 2003 (06.06) (OR. en) 8642/03 ADD 1. Interinstitutioneel dossier: 2002/0303 (COD) EDUC 79 CODEC 518 OC 348 RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 4 juni 2003 (06.06) (OR. en) Interinstitutioneel dossier: 2002/0303 (COD) 8642/03 ADD 1 EDUC 79 CODEC 518 OC 348 ONTWERP-MOTIVERING VAN DE RAAD Betreft: Voorstel voor

Nadere informatie

http://keyconet.eun.org

http://keyconet.eun.org Europees Beleidsnetwerk met betrekking tot Sleutelcompetenties in het onderwijs http://keyconet.eun.org it her Health & Consumers Santé & Consommateurs Over het KeyCoNet project KeyCoNet (2012-14) is een

Nadere informatie

15/01/2018. Leren in een. in erfgoedcontext. leren van/in/door kunst en cultuur. Programma. 16 januari 2018 Landcommanderij Alden Biesen

15/01/2018. Leren in een. in erfgoedcontext. leren van/in/door kunst en cultuur. Programma. 16 januari 2018 Landcommanderij Alden Biesen Leren in een erfgoedcontext leren van/in/door kunst en cultuur 16 januari 2018 Landcommanderij Alden Biesen Programma 10.00 Welkom Europees jaar van het cultureel erfgoed 10.10 Aqueduct-project sleutelcompetenties

Nadere informatie

BESLUITEN. Gezien het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, en met name artikel 148, lid 2,

BESLUITEN. Gezien het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, en met name artikel 148, lid 2, L 268/28 BESLUITEN BESLUIT (EU) 2015/1848 VAN DE RAAD van 5 oktober 2015 betreffende de richtsnoeren voor het werkgelegenheidsbeleid van de lidstaten voor 2015 DE RAAD VAN DE EUROPESE UNIE, Gezien het

Nadere informatie

Commissie werkgelegenheid en sociale zaken

Commissie werkgelegenheid en sociale zaken EUROPEES PARLEMENT 2009-2014 Commissie werkgelegenheid en sociale zaken 28.8.2012 2011/0371(COD) AMENDEMENTEN 86-290 Ontwerpadvies Vilija Blinkevičiūtė (PE489.541v01-00) Vaststelling van "ERASMUS VOOR

Nadere informatie

8034/17 rts/pau/ln 1 DG E - 1C

8034/17 rts/pau/ln 1 DG E - 1C Raad van de Europese Unie Brussel, 2 mei 2017 (OR. en) 8034/17 NOTA van: aan: Gedurende verschillende vergaderingen heeft de Groep jeugdzaken bovengenoemde ontwerpresolutie opgesteld met het oog op aanneming

Nadere informatie

13645/1/16 REV 1 ev 1 DG E 1C

13645/1/16 REV 1 ev 1 DG E 1C Raad van de Europese Unie Brussel, 3 november 2016 (OR. en) 13645/1/16 REV 1 SPORT 72 FREMP 170 RELEX 884 NOTA van: aan: het secretariaat-generaal van de Raad het Comité van permanente vertegenwoordigers/de

Nadere informatie

Grensoverschrijdende territoriale samenwerking: België Duitsland Ierland Frankrijk Luxemburg Nederland Verenigd Koninkrijk Zwitserland

Grensoverschrijdende territoriale samenwerking: België Duitsland Ierland Frankrijk Luxemburg Nederland Verenigd Koninkrijk Zwitserland MEMO/08/76 Brussel, 7 februari 2008 Grensoverschrijdende territoriale samenwerking: België Duitsland Ierland Frankrijk Luxemburg Nederland Verenigd Koninkrijk Zwitserland 1. Operationeel programma voor

Nadere informatie

Luc Van den Brande Laten we samen aan Europa bouwen

Luc Van den Brande Laten we samen aan Europa bouwen Luc Van den Brande Laten we samen aan Europa bouwen Inhoud Mijn overtuigingen 2 Mijn prioriteiten 3 Bakens voor morgen 8 Laten we samen aan Europa bouwen 1 Mijn overtuigingen Mijn overtuigingen Een Europa,

Nadere informatie

Gezamenlijk voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Gezamenlijk voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE HOGE VERTEGENWOORDIGER VAN DE UNIE VOOR BUITENLANDSE ZAKEN EN VEILIGHEIDSBELEID Brussel, 21.4.2017 JOIN(2017) 14 final 2017/0084 (NLE) Gezamenlijk voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Nadere informatie

ENTANGLE - Nieuwsbrief

ENTANGLE - Nieuwsbrief INHOUD Projectachtergrond 1 Projectomschrijving 2 Partners 3 Kick ck-off meeting in Brussel 4 Rethinking Education 4 Contactgegevens en LLP 5 ENTANGLE vindt zijn oorsprong in de dagelijkse praktijk binnen

Nadere informatie

8763/19 jwe/gra/sp 1 TREE.1.B

8763/19 jwe/gra/sp 1 TREE.1.B Raad van de Europese Unie Brussel, 3 mei 2019 (OR. en) 8763/19 JEUN 64 EDUC 221 SOC 330 EMPL 245 NOTA van: aan: nr. vorig doc.: Betreft: het secretariaat-generaal van de Raad het Comité van permanente

Nadere informatie

Kamerstukken II, 2015/16, nr Kamerstukken II, 2016/17, nr Kamerstukken II, 2013/14, nr. 1780

Kamerstukken II, 2015/16, nr Kamerstukken II, 2016/17, nr Kamerstukken II, 2013/14, nr. 1780 Fiche 4: Aanbeveling Europees kader voor leerlingplaatsen 1. Algemene gegevens a) Titel voorstel Voorstel voor een Aanbeveling van de Raad inzake een Europees kader voor hoogwaardige en doeltreffende leerlingplaatsen

Nadere informatie

Samenvatting project Blueprint - Toekomstbestendige vaardigheden voor de maritieme transportsector (Sector Skills Alliances for implementing a new

Samenvatting project Blueprint - Toekomstbestendige vaardigheden voor de maritieme transportsector (Sector Skills Alliances for implementing a new Samenvatting project Blueprint - Toekomstbestendige vaardigheden voor de maritieme transportsector (Sector Skills Alliances for implementing a new strategic approach ( Blueprint ) to sectoral cooperation

Nadere informatie

7370/11 van/lep/lv 1 DG G 2B

7370/11 van/lep/lv 1 DG G 2B RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 8 maart 2011 (10.03) (OR. en) 7370/11 SOC 205 NOTA van: het secretariaat-generaal van de Raad aan: de delegaties nr. vorig doc.: 7166/11 SOC 184 Betreft: Europees pact

Nadere informatie

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 15 april 2011 (29.04) (OR. en) 8064/11 JEUN 16 SOC 272

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 15 april 2011 (29.04) (OR. en) 8064/11 JEUN 16 SOC 272 RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 15 april 2011 (29.04) (OR. en) 8064/11 JEUN 16 SOC 272 NOTA van: het secretariaat-generaal van de Raad aan: het Comité van permanente vertegenwoordigers (1e deel)/de

Nadere informatie

13617/16 van/ons/sv 1 DG E 1C

13617/16 van/ons/sv 1 DG E 1C Raad van de Europese Unie Brussel, 4 november 2016 (OR. en) 13617/16 JEUN 84 NOTA van: aan: nr. vorig doc.: 13344/16 JEUN 76 Betreft: Na raadpleging van de Groep jeugdzaken heeft het voorzitterschap bijgaande

Nadere informatie

OPROEP TOT HET INDIENEN VAN VOORSTELLEN EAC/S16/2017. Sport als instrument voor integratie en sociale inclusie van vluchtelingen

OPROEP TOT HET INDIENEN VAN VOORSTELLEN EAC/S16/2017. Sport als instrument voor integratie en sociale inclusie van vluchtelingen OPROEP TOT HET INDIENEN VAN VOORSTELLEN EAC/S16/2017 Sport als instrument voor integratie en sociale inclusie van vluchtelingen Deze oproep tot het indienen van voorstellen past in de uitvoering van het

Nadere informatie

Raad van de Europese Unie Brussel, 3 november 2017 (OR. en)

Raad van de Europese Unie Brussel, 3 november 2017 (OR. en) Raad van de Europese Unie Brussel, 3 november 2017 (OR. en) 13593/17 NOTA van: aan: het secretariaat-generaal van de Raad JEUN 133 EDUC 385 SPORT 84 EMPL 517 SOC 674 het Comité van permanente vertegenwoordigers/de

Nadere informatie

RAAD VA DE EUROPESE U IE. Brussel, 21 november 2008 (01.12) (OR. en) 16207/08 EDUC 273 SOC 718 CULT 138

RAAD VA DE EUROPESE U IE. Brussel, 21 november 2008 (01.12) (OR. en) 16207/08 EDUC 273 SOC 718 CULT 138 RAAD VA DE EUROPESE U IE Brussel, 21 november 2008 (01.12) (OR. en) 16207/08 EDUC 273 SOC 718 CULT 138 RESULTAAT BESPREKI GE van: de Raad Onderwijs, Jeugdzaken en Cultuur nr. vorig doc.: 14841/08 EDUC

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2010 2011 21 501-34 Raad voor Onderwijs, Jeugdzaken en Cultuur Nr. 159 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP Aan de Voorzitter van de

Nadere informatie

9123/19 gar/gra/ev 1 TREE 1.B

9123/19 gar/gra/ev 1 TREE 1.B RESULTAAT BESPREKINGEN van: het secretariaat-generaal van de Raad aan: de delegaties nr. vorig doc.: 8804/19 Betreft: Conclusies van de Raad over de jonge creatieve generaties Hierbij gaan voor de delegaties

Nadere informatie

13640/15 nes/ass/fb 1 DG E - 1C

13640/15 nes/ass/fb 1 DG E - 1C Raad van de Europese Unie Brussel, 5 november 2015 (OR. en) 13640/15 NOTA van: aan: het secretariaat-generaal van de Raad JEUN 98 EDUC 287 CULT 75 SPORT 53 SOC 635 MIGR 59 het Comité van permanente vertegenwoordigers/de

Nadere informatie

8975/15 dau/ons/as 1 DG G 3 C

8975/15 dau/ons/as 1 DG G 3 C Raad van de Europese Unie Brussel, 19 mei 2015 (OR. en) 8975/15 NOTA van: aan: RECH 142 COMPET 229 MI 320 TELECOM 120 het Comité van permanente vertegenwoordigers (1e deel) Raad nr. vorig doc.: 8409/15

Nadere informatie

10279/17 PAU/ev 1 DG C 1

10279/17 PAU/ev 1 DG C 1 Raad van de Europese Unie Brussel, 19 juni 2017 (OR. en) 10279/17 DEVGEN 135 ACP 59 RELEX 528 RESULTAAT BESPREKINGEN van: d.d.: 19 juni 2017 aan: het secretariaat-generaal van de Raad de delegaties nr.

Nadere informatie

OPROEP TOT HET INDIENEN VAN VOORSTELLEN EAC/S20/2019. Sport als instrument voor integratie en sociale inclusie van vluchtelingen

OPROEP TOT HET INDIENEN VAN VOORSTELLEN EAC/S20/2019. Sport als instrument voor integratie en sociale inclusie van vluchtelingen OPROEP TOT HET INDIENEN VAN VOORSTELLEN EAC/S20/2019 Sport als instrument voor integratie en sociale inclusie van vluchtelingen Deze oproep tot het indienen van voorstellen past in de uitvoering van het

Nadere informatie

DE RAAD VAN DE EUROPESE UNIE EN DE VERTEGENWOORDIGERS VAN DE REGERINGEN DER LIDSTATEN, I. INLEIDING

DE RAAD VAN DE EUROPESE UNIE EN DE VERTEGENWOORDIGERS VAN DE REGERINGEN DER LIDSTATEN, I. INLEIDING 14.6.2014 NL Publicatieblad van de Europese Unie C 183/5 Resolutie van de Raad en de vertegenwoordigers van de regeringen der lidstaten, in het kader van de Raad bijeen, van 20 mei 2014 over een werkplan

Nadere informatie

Brussel, 6 november 2013 (OR. en) RAAD VAN DE EUROPESE UNIE 15591/13 EDUC 414 AUDIO 106 TELECOM 279 PI 147 RECH 494

Brussel, 6 november 2013 (OR. en) RAAD VAN DE EUROPESE UNIE 15591/13 EDUC 414 AUDIO 106 TELECOM 279 PI 147 RECH 494 RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 6 november 2013 (OR. en) 15591/13 NOTA van: aan: het secretariaat-generaal van de Raad EDUC 414 AUDIO 106 TELECOM 279 PI 147 RECH 494 Permanent Representatives Committee

Nadere informatie

COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN. WERKDOCUMENT VAN DE DIENSTEN VAN DE COMMISSIE Begeleidend document bij de

COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN. WERKDOCUMENT VAN DE DIENSTEN VAN DE COMMISSIE Begeleidend document bij de COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN Brussel, 18.9.2008 SEC(2008) 2445 WERKDOCUMENT VAN DE DIENSTEN VAN DE COMMISSIE Begeleidend document bij de MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT,

Nadere informatie

BIJLAGEN. bij. Voorstel voor een VERORDENING VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD

BIJLAGEN. bij. Voorstel voor een VERORDENING VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 30.5.2018 COM(2018) 366 final ANNEXES 1 to 2 BIJLAGEN bij Voorstel voor een VERORDENING VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD tot vaststelling van het programma Creatief Europa

Nadere informatie

EUROPEES LABEL VOOR INNOVATIEF TALENONDERWIJS 2008

EUROPEES LABEL VOOR INNOVATIEF TALENONDERWIJS 2008 EUROPEES LABEL VOOR INNOVATIEF TALENONDERWIJS 2008 INFORMATIEBROCHURE INHOUDSTAFEL 1. Wat is het Europees Label voor Innovatief Talenonderwijs? 2. Welk is het thema van het Europees Label voor Innovatief

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2011 2012 22 112 Nieuwe Commissievoorstellen en initiatieven van de lidstaten van de Europese Unie Nr. 1249 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN BUITENLANDSE

Nadere informatie

Zittingsdocument ONTWERPRESOLUTIE. naar aanleiding van vraag met verzoek om mondeling antwoord B8-1803/2016

Zittingsdocument ONTWERPRESOLUTIE. naar aanleiding van vraag met verzoek om mondeling antwoord B8-1803/2016 Europees Parlement 2014-2019 Zittingsdocument B8-1134/2016 19.10.2016 ONTWERPRESOLUTIE naar aanleiding van vraag met verzoek om mondeling antwoord B8-1803/2016 ingediend overeenkomstig artikel 128, lid

Nadere informatie

JEUGD RECHTSGROND DOELSTELLINGEN RESULTATEN

JEUGD RECHTSGROND DOELSTELLINGEN RESULTATEN JEUGD Jeugd is een nationaal beleidsgebied. Op Europees niveau worden besluiten inzake jeugdbeleid overeenkomstig de gewone wetgevingsprocedure aangenomen. Er bestaan talrijke Europese programma's die

Nadere informatie

voor beroepsonderwijs en -opleiding (2009/C 155/02)

voor beroepsonderwijs en -opleiding (2009/C 155/02) 8.7.2009 Publicatieblad van de Europese Unie C 155/11 AANBEVELING VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD van 18 juni 2009 betreffende de invoering van het Europees systeem voor studiepuntenoverdracht voor

Nadere informatie

9273/16 gar/zr/as 1 DG B 3A

9273/16 gar/zr/as 1 DG B 3A Raad van de Europese Unie Brussel, 26 mei 2016 (OR. en) 9273/16 SOC 336 EMPL 232 ECOFIN 477 SAN 206 EDUC 207 NOTA van: aan: nr. vorig doc.: Betreft: het secretariaat-generaal van de Raad het Comité van

Nadere informatie

WERKDOCUMENT VAN DE DIENSTEN VAN DE COMMISSIE SAMENVATTING VAN DE EFFECTBEOORDELING. Begeleidend document bij het

WERKDOCUMENT VAN DE DIENSTEN VAN DE COMMISSIE SAMENVATTING VAN DE EFFECTBEOORDELING. Begeleidend document bij het EUROPESE COMMISSIE Brussel, 5.9.2012 SWD(2012) 253 final WERKDOCUMENT VAN DE DIENSTEN VAN DE COMMISSIE SAMENVATTING VAN DE EFFECTBEOORDELING Begeleidend document bij het Voorstel voor een aanbeveling van

Nadere informatie

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 29 april 2010 (06.05) (OR. en) 9018/10 JEUN 16 SOC 293. NOTA het secretariaat-generaal van de Raad

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 29 april 2010 (06.05) (OR. en) 9018/10 JEUN 16 SOC 293. NOTA het secretariaat-generaal van de Raad RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 29 april 2010 (06.05) (OR. en) 9018/10 JEUN 16 SOC 293 NOTA van: het secretariaat-generaal van de Raad aan: de Raad nr. vorig doc.: 8265/10 JEUN 12 SOC 247 Betreft: Resolutie

Nadere informatie

CREATIEF EUROPA ( ) Subprogramma Cultuur. Oproep tot het indienen van voorstellen:

CREATIEF EUROPA ( ) Subprogramma Cultuur. Oproep tot het indienen van voorstellen: CREATIEF EUROPA (2014-2020) Subprogramma Cultuur Oproep tot het indienen van voorstellen: Oproep tot het indienen van voorstellen EACEA/34/2018: Steun voor Europese samenwerkingsprojecten 2019 LET OP:

Nadere informatie

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 20 december 2005 (03.01) 15929/05 EDUC 197 STATIS 100

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 20 december 2005 (03.01) 15929/05 EDUC 197 STATIS 100 RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 20 december 2005 (03.01) 15929/05 EDUC 197 STATIS 100 NOTA van aan: nr. Comv.: Betreft: het voorzitterschap het Onderwijscomité 11704/05 EDUC 123 STATIS 75 - COM(2005)

Nadere informatie

EUROPEES PARLEMENT. Commissie cultuur, jeugd, onderwijs, media en sport. van de Commissie cultuur, jeugd, onderwijs, media en sport

EUROPEES PARLEMENT. Commissie cultuur, jeugd, onderwijs, media en sport. van de Commissie cultuur, jeugd, onderwijs, media en sport EUROPEES PARLEMENT 1999 2004 Commissie cultuur, jeugd, onderwijs, media en sport VOORLOPIGE VERSIE 23 maart 2001 ONTWERPADVIES van de Commissie cultuur, jeugd, onderwijs, media en sport aan de Commissie

Nadere informatie

EUROPEES PARLEMENT WERKDOCUMENT. Commissie cultuur en onderwijs 7.3.2008

EUROPEES PARLEMENT WERKDOCUMENT. Commissie cultuur en onderwijs 7.3.2008 EUROPEES PARLEMENT 2004 Commissie cultuur en onderwijs 2009 7.3.2008 WERKDOCUMENT inzake het voorstel voor het besluit van het Europees Parlement en de Raad tot invoering van een actieprogramma ter verhoging

Nadere informatie

voor politiefunctionarissen.

voor politiefunctionarissen. RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 8 april 2010 (12.04) (OR. en) 8309/10 ENFOPOL 93 NOTA I/A-PUNT van: het secretariaat-generaal aan: het Coreper / de Raad nr. vorig doc.: 5025/4/10 EUROPOL 3 Betreft:

Nadere informatie

RAAD INFORMATIE AFKOMSTIG VAN DE INSTELLINGEN EN ORGANEN VAN DE EUROPESE UNIE. C 119/2 Publicatieblad van de Europese Unie

RAAD INFORMATIE AFKOMSTIG VAN DE INSTELLINGEN EN ORGANEN VAN DE EUROPESE UNIE. C 119/2 Publicatieblad van de Europese Unie C 119/2 Publicatieblad van de Europese Unie 28.5.2009 IV (Informatie) RAAD INFORMATIE AFKOMSTIG VAN DE INSTELLINGEN EN ORGANEN VAN DE EUROPESE UNIE Conclusies van de Raad van 12 mei 2009 betreffende een

Nadere informatie

ONTWERP VAN GEWIJZIGDE BEGROTING Nr. 2 BIJ DE ALGEMENE BEGROTING 2019

ONTWERP VAN GEWIJZIGDE BEGROTING Nr. 2 BIJ DE ALGEMENE BEGROTING 2019 EUROPESE COMMISSIE Brussel, 15.5.2019 COM(2019) 320 final ONTWERP VAN GEWIJZIGDE BEGROTING Nr. 2 BIJ DE ALGEMENE BEGROTING 2019 Meer middelen voor essentiële programma's voor het concurrentievermogen van

Nadere informatie

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 30 november 2000 (04.12) (OR. fr) 14110/00 LIMITE SOC 470

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 30 november 2000 (04.12) (OR. fr) 14110/00 LIMITE SOC 470 RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 30 november 2000 (04.12) (OR. fr) 14110/00 LIMITE SOC 470 BEGELEIDENDE NOTA van: de Raad (Werkgelegenheid en Sociaal beleid) aan: de Europese Raad van Nice nr. vorig

Nadere informatie

15312/16 NAF/ev 1 DG D 1B

15312/16 NAF/ev 1 DG D 1B Raad van de Europese Unie Brussel, 9 december 2016 (OR. en) 15312/16 RESULTAAT BESPREKINGEN van: d.d.: 9 december 2016 aan: het secretariaat-generaal van de Raad De delegaties MIGR 214 EDUC 419 JEUN 107

Nadere informatie

EUROPEES PARLEMENT. Commissie industrie, externe handel, onderzoek en energie. van de Commissie industrie, externe handel, onderzoek en energie

EUROPEES PARLEMENT. Commissie industrie, externe handel, onderzoek en energie. van de Commissie industrie, externe handel, onderzoek en energie EUROPEES PARLEMENT 1999 2004 Commissie industrie, externe handel, onderzoek en energie 10 april 2001 VOORLOPIGE VERSIE 2000/2243(COS) ONTWERPADVIES van de Commissie industrie, externe handel, onderzoek

Nadere informatie

15293/08 cle/gra/jv 1 DG E II

15293/08 cle/gra/jv 1 DG E II RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 11 november 2008 (12.10) (OR. fr) 15293/08 DEVGEN 210 ACP 219 RELEX 868 CDR 115 NOTA van: het secretariaat-generaal van de Raad d.d.: 11 november 2008 nr. vorig doc.:

Nadere informatie

7935/17 rts/van/fb 1 DG E - 1C

7935/17 rts/van/fb 1 DG E - 1C Raad van de Europese Unie Brussel, 5 april 2017 (OR. en) 7935/17 CULT 34 RELEX 290 DEVGEN 54 COMPET 236 ENFOCUSTOM 92 EDUC 131 COHOM 46 NOTA van: aan: nr. vorig doc.: Betreft: het secretariaat-generaal

Nadere informatie

MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT, DE RAAD, HET EUROPEES ECONOMISCH EN SOCIAAL COMITÉ EN HET COMITÉ VAN DE REGIO'S

MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT, DE RAAD, HET EUROPEES ECONOMISCH EN SOCIAAL COMITÉ EN HET COMITÉ VAN DE REGIO'S EUROPESE COMMISSIE Brussel, 26.8.2015 COM(2015) 408 final MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT, DE RAAD, HET EUROPEES ECONOMISCH EN SOCIAAL COMITÉ EN HET COMITÉ VAN DE REGIO'S Ontwerp

Nadere informatie

5776/17 dau/gar/ln 1 DG G 3 C

5776/17 dau/gar/ln 1 DG G 3 C Raad van de Europese Unie Brussel, 10 februari 2017 (OR. en) 5776/17 IND 18 MI 82 COMPET 58 FISC 27 PI 9 NOTA van: aan: Betreft: het voorzitterschap het Comité van permanente vertegenwoordigers/de Raad

Nadere informatie

OPROEP TOT HET INDIENEN VAN VOORSTELLEN EAC/S17/2017. Toezicht op en coaching van jongeren die het risico lopen te radicaliseren, via sport

OPROEP TOT HET INDIENEN VAN VOORSTELLEN EAC/S17/2017. Toezicht op en coaching van jongeren die het risico lopen te radicaliseren, via sport OPROEP TOT HET INDIENEN VAN VOORSTELLEN EAC/S17/2017 Toezicht op en coaching van jongeren die het risico lopen te radicaliseren, via sport Deze oproep tot het indienen van voorstellen past in de uitvoering

Nadere informatie

NL In verscheidenheid verenigd NL A8-0341/45. Amendement. Roger Helmer, David Coburn namens de EFDD-Fractie

NL In verscheidenheid verenigd NL A8-0341/45. Amendement. Roger Helmer, David Coburn namens de EFDD-Fractie 9.12.2015 A8-0341/45 45 Overweging H H. overwegende dat klimaatverandering, niet-concurrerende energieprijzen en de bijzonder grote afhankelijkheid van onbetrouwbare leveranciers uit derde landen een bedreiging

Nadere informatie

COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN WERKDOCUMENT VAN DE DIENSTEN VAN DE COMMISSIE. bij de

COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN WERKDOCUMENT VAN DE DIENSTEN VAN DE COMMISSIE. bij de NL NL NL COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN Brussel, 2.7.2008 SEC(2008) 2157 definitief WERKDOCUMENT VAN DE DIENSTEN VAN DE COMMISSIE bij de MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT,

Nadere informatie

9632/15 ons/dau/hw 1 DG B 3A

9632/15 ons/dau/hw 1 DG B 3A Raad van de Europese Unie Brussel, 12 juni 2015 (OR. en) Interinstitutioneel dossier: 2015/0051 (E) 9632/15 VERSLAG van: aan: SOC 408 EMPL 265 ECOFIN 449 EDUC 206 JEUN 48 het Comité van permanente vertegenwoordigers

Nadere informatie

Resolutie van het Europees Parlement over analfabetisme en sociale uitsluiting (2001/2340 (INI))

Resolutie van het Europees Parlement over analfabetisme en sociale uitsluiting (2001/2340 (INI)) P5_TA(2002)0062 Analfabetisme en sociale uitsluiting Resolutie van het Europees Parlement over analfabetisme en sociale uitsluiting (2001/2340 (INI)) Het Europees Parlement, gelet op artikel 22 van de

Nadere informatie

7875/15 nuf/las/as 1 DG E - 1C

7875/15 nuf/las/as 1 DG E - 1C Raad van de Europese Unie Brussel, 22 april 2015 (OR. en) 7875/15 NOTA van: aan: het secretariaat-generaal van de Raad SPORT 11 JEUN 25 EDUC 96 SOC 228 EMPL 136 het Comité van permanente vertegenwoordigers/de

Nadere informatie

(Resoluties, aanbevelingen en adviezen) AANBEVELINGEN RAAD

(Resoluties, aanbevelingen en adviezen) AANBEVELINGEN RAAD 22.12.2012 Publicatieblad van de Europese Unie C 398/1 I (Resoluties, aanbevelingen en adviezen) AANBEVELINGEN RAAD AANBEVELING VAN DE RAAD van 20 december 2012 betreffende de validatie van niet-formeel

Nadere informatie