Protocol Dyscalculie en Ernstige rekenproblemen

Transcriptie

1 Protocol Dyscalculie en Ernstige rekenproblemen Assen, 11 april 2016, op basis wet en regelgeving bekend per 1 april Auteurs: Egbert Boerma, Michael Bosman, Pieter Cats, Gregor Hoofdmann, Menno den Hollander, Auke Huizenga, Karin Zwiers, Marlies van Zwol

2 Voorwoord De basisvaardigheid rekenen wordt de laatste jaren gelukkig weer op waarde geschat door de politiek en het onderwijs. Helaas zijn deze vaardigheden lang niet altijd vanzelfsprekend. Er is een kleine categorie leerlingen die last blijft houden van ernstige rekenproblemen ondanks serieuze inzet van leerlingen en begeleiding. Een kleine categorie moet helaas als dyscalculisch worden aangemerkt. In dit document werken wij uit hoe we als Dr. Nassau College omgaan met deze groepen leerlingen. Daarmee is helder wat ouders en leerlingen van de school mogen verwachten. Wij hebben dit document samengesteld in een werkgroep waarin alle scholen van DNC vertegenwoordigd zijn. Daarmee is het een gedragen document. Dit protocol zal worden gepubliceerd op de website van onze school en in het voorjaar van 2018 door de werkgroep Taal- en Rekenbeleid worden geëvalueerd. Menno den Hollander

3 Inhoudsopgave Voorwoord Inleiding Uitgangspunten Doelgroepen Doel Begrippen Dyscalculie Ernstige rekenproblemen Afbakening Signalering, onderzoek en begeleiding Faciliteiten Rekentoets Huidige stand wet- en regelgeving (maart 2016) De aangepaste rekentoets (ER) Bijzondere situaties Officiële regelingen Literatuur Bijlagen Bijlage I Begeleidingscategorieën Bijlage II Voorbeeld faciliteitenpas dyscalculie Bijlage III Rekenkaarten Bijlage IV Tips voor docenten Bijlage V Tips voor leerlingen Bijlage VI Rekenbeleid, signalering, onderzoek en begeleiding per locatie Quintus Penta Beilen Gieten Norg... 28

4 1. Inleiding In dit hoofdstuk formuleren wij het kader waarin het beleid vorm is gegeven. 1.1 Uitgangspunten Gebruik van landelijke, in opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap opgestelde protocol. Tegemoetkomen aan leerbehoeften van leerlingen met dyscalculie of ernstige rekenproblemen. Duidelijkheid scheppen over regelgeving en beleid ten aanzien van de landelijke rekentoets. 1.2 Doelgroepen In het landelijke protocol worden drie begeleidingscategorieën onderscheiden (zie bijlage voor een uitgebreid overzicht): categorie 1: o a: rekenontwikkeling zonder problemen o b: vermoeden of vastgestelde rekenproblemen categorie 2: begeleiding van leerlingen met ernstige rekenproblemen categorie 3: intensieve en structurele begeleiding van leerlingen met ernstige en hardnekkige rekenproblemen (al dan niet in bezit van dyscalculieverklaring) 1.3 Doel Te komen tot eenduidige, gezamenlijke regels en afspraken met betrekking tot dyscalculie en ernstige rekenproblemen voor de vijf locaties van het Dr. Nassau College. Leerlingen met dyscalculie of ernstige rekenproblemen( categorie 2 en 3 )zodanig ondersteunen dat zij in staat worden gesteld het onderwijs te volgen en af te sluiten op het niveau dat past bij hun cognitieve capaciteiten. 4

5 2. Begrippen 2.1 Dyscalculie Dyscalculie is een stoornis die gekenmerkt wordt door hardnekkige problemen met het leren en vlot en/of accuraat oproepen en/of toepassen van reken-/wiskundekennis (feiten/afspraken) (Ruijssenaars, Van Luit & Van Lieshout, 2004). Kenmerkend voor dyscalculie: een tekort aan automatisering traag en moeizaam rekenleerproces hardnekkigheid: de problemen blijven bestaan ondanks gespecialiseerde rekenhulp Criteria aan de hand waarvan dyscalculie kan worden geclassificeerd: criterium van ernst: er is sprake van een significante rekenachterstand ten opzichte van leeftijd- en/of opleidingsgenoten, waar de persoon in het dagelijks leven door gehinderd wordt criterium van achterstand: er is sprake van een significante rekenachterstand ten opzichte van datgene wat op basis van de individuele ontwikkeling van de persoon verwacht mag worden criterium van didactische resistentie: er is sprake van een hardnekkig rekenprobleem, dat resistent is tegen gespecialiseerde hulp 2.2 Ernstige rekenproblemen Ernstige rekenproblemen kunnen ontstaan als er onvoldoende afstemming wordt gerealiseerd tussen het (reken)onderwijs en de onderwijsbehoeften van de leerling. De kenmerken van het onderwijs sluiten niet aan bij de (aangeboren en verworven) kenmerken van de leerling. 2.3 Afbakening Het onderscheid tussen dyscalculie en ernstige rekenproblemen wordt gevormd door de hardnekkigheid van de problemen in het geval van dyscalculie. Bij dyscalculie blijven de ernstige rekenproblemen ondanks langdurige deskundige begeleiding en zorgvuldige (pogingen tot) afstemming en inzet van de leerling onveranderd bestaan. Een leerling met ernstige rekenproblemen: heeft moeite met het onderscheiden, herkennen van en betekenis verlenen aan getallen, bijvoorbeeld: o koppelen van hoeveelheid, uitspraak en schrijfwijze o uitspreken van grote getallen o betekenis verlenen aan de cijfers in een getal o benoemen van de getallen binnen de context van maten of geld o herkennen van de samenhang tussen bewerkingen en het effect daarvan op getallen 5

6 o schatten van (grotere) hoeveelheden, ook met visuele ondersteuning ervaart problemen die te maken hebben met de sterkte en/of de organisatie van het geheugen, bijvoorbeeld: o herkennen en vasthouden van essentiële informatie, hetzij auditief, hetzij visueel o vasthouden van de volgorde binnen bewerkingen o systematisch werken bij complexe bewerkingen zoals algoritmen o terugvinden van opgeslagen feitenkennis o compleet en in samenhang opslaan van feiten en procedures o beschikbaar hebben van basiskennis en basisvaardigheden (zowel geautomatiseerde als gememoriseerde kennis) o zich visueel kunnen voorstellen van situaties Door de ernstige rekenproblemen ervaart de leerling struikelblokken bij het leren rekenen, zoals: vlot uitvoeren van de basisbewerkingen (+, -, x, :) direct herkennen wat de essentie is van een probleem en welke aanpak daarbij past begrip van en vaardigheid met breuken, decimale getallen en procenten herkennen en benutten van de samenhang tussen breuken, decimale getallen en procenten kennis van en vaardigheid met het toepassen van het metriek stelsel efficiënt en met begrip complexe bewerkingen kunnen uitvoeren Het hebben van ernstige rekenproblemen heeft vervelende consequenties: zowel in de wiskunde als in andere vakken (zoals natuurkunde, scheikunde, aardrijkskunde, economie, techniek, verzorging) is gebrek aan basale rekenvaardigheid een handicap. praktisch ongemak (zoals moeite met klokkijken, niet vlot kunnen omgaan met geld) sociaal-emotionele gevolgen negatieve invloed maatschappelijke redzaamheid geen toegang tot bepaalde beroepsopleidingen en bepaalde beroepen Bronnen: Protocol ernstige rekenwiskunde problemen en dyscalculie VO (Van Groenestijn, Van Dijken & Janson, 2012) Protocol dyscalculie: diagnostiek voor gedragsdeskundigen (Van Luit, Bloemert, Ganzinga & Mönch, 2012) 6

7 3. Signalering, onderzoek en begeleiding Op alle scholen van het Dr. Nassaucollege worden de leerlingen in alle in de inleiding genoemde begeleidingscategorieën gesignaleerd, geïdentificeerd en begeleid. Leerlingen worden gevolgd via een methode-onafhankelijk en landelijk genormeerd leerlingvolgsysteem, zoals Cito Leerlingvolgsysteem of Diatoetsen. Categorie 1 Leerlingen wordt extra ondersteuning, bijvoorbeeld bijles, geboden met een percentielscore tussen 10 en 25. Aan leerlingen met een hogere percentielscore, maar die in de les of op methodetoetsen uitvallen op rekenen wordt ook begeleiding geboden. Categorie 2 Leerlingen die op basis van het leerlingvolgsysteem tot de landelijk 10% laagst scorende leerlingen behoren, worden aangemeld voor RT. Daar worden zij gedurende een half jaar minimaal een half uur per week begeleid. Categorie 3 Als de leerlingen ondanks begeleiding en/of RT gedurende een half jaar ondanks de eigen inzet geen vorderingen maakt in het rekenen, ontstaat een vermoeden van hardnekkigheid van de rekenproblematiek. De orthopedagoog/rekencoach voert dan nader dossieronderzoek uit en kan de ouders vervolgens adviseren een extern dyscalculie-onderzoek te laten uitvoeren. Leerlingen met ernstige en hardnekkige rekenproblemen (al dan niet in bezit van dyscalculieverklaring) wordt blijvend intensieve en structurele begeleiding geboden. Indien nodig, ontvangen deze leerlingen dispenserende of compenserende faciliteiten. De inhoud en uitvoering van de rekenlessen, begeleiding en RT is locatie gebonden. De uitwerking ervan is opgenomen in de bijlage. 7

8 4. Faciliteiten Aan leerlingen met een dyscalculieverklaring of bij wie uit het dossier blijkt dat er sprake is van ernstige rekenproblemen kunnen faciliteiten worden toegekend om hen te ondersteunen bij het volgen van het onderwijs. Welke faciliteiten kunnen wij bieden? extra tijd bij toetsen (15 minuten per lesuur waarin de toets plaats vindt) toestaan gebruik rekenmachine toestaan gebruik kladpapier gebruik rekenkaarten extra mondelinge uitleg deelname aan de aangepaste rekentoets toetsen afleggen in een rustige ruimte opzoekkaarten ( onderbouw) formulekaarten ( in overleg Docent) De faciliteitenpas wordt in overleg met de leerling en/of ouders door de rekencoach opgesteld. De rekencoach zorgt ervoor dat de docenten op de hoogte worden gebracht van de toegekende faciliteiten. Een kopie van de faciliteitenpas wordt toegevoegd aan het dossier van de leerling. Een voorbeeld van een faciliteitenpas is in de bijlage opgenomen. Op basis van artikel 55 van het Eindexamenbesluit kan een leerling met een dyscalculieverklaring 30 minuten extra tijd krijgen voor eindexamens waarin gerekend moet worden. Ook mag de leerling gebruik maken van de 'standaardkaart' (zie bijlage). Zonder een deskundigenverklaring (van een orthopedagoog of psycholoog) is dit niet mogelijk. De bovenstaande faciliteiten zijn bedoeld ter ondersteuning van de leerling met dyscalculie of ernstige rekenproblemen, maar nemen de beperkingen die de leerling daardoor ervaart niet weg. Er zal door leerling, ouders en school extra inspanning geleverd moeten worden om het onderwijs passend bij de capaciteiten van de leerling te kunnen volgen en afsluiten met een diploma. De verantwoordelijkheid voor het gebruik van hulpmiddelen ligt bij de leerling zelf. Naast het meewerken aan bovengenoemde dispenserende en compenserende maatregelen, is het van belang dat docenten oog hebben voor de mogelijke sociaal-emotionele gevolgen van dyscalculie of ernstige rekenproblemen. Door op de hoogte te zijn van de sterke en zwakke punten van deze leerlingen, kan de docent begrip geven, zorgen voor succeservaringen en daarmee mogelijke faalangst bij leerlingen voorkomen. Meer tips voor docenten staan in de bijlage. 8

9 5. Rekentoets 5.1 Huidige stand wet- en regelgeving (maart 2016) Op grond van artikel 46 van het Eindexamenbesluit VO is de rekentoets een verplicht onderdeel van het eindexamen. De rekentoets wordt afgenomen in het voorlaatste en laatste leerjaar. De rekentoets kan in totaal vier keer worden gemaakt. Het hoogst behaalde cijfer op de gemaakte rekentoetsen telt voor vwo-leerlingen mee in de slaag-/zakbeslissing. Voor vmbo en havo geldt dit (nog) niet. Bij alle leerlingen wordt het eindcijfer van de rekentoets op de cijferlijst of een bijlage (vmbo-bb) vermeld. Leerlingen van havo en vwo maken de rekentoets op 3F-niveau, vmbo-leerlingen op 2F-niveau. De rekentoets bestaat uit 45 opgaven. Voor de 2F toets hebben leerlingen 90 minuten de tijd, voor de 3F toets 120 minuten. Bij een deel van de opgaven mag een rekenmachine gebruikt worden. REKENTOETS vmbo-bb vmbo-kb/mavo havo vwo niveau 2F 2F 3F 3F slaag-/zakbeslissing? Nee nee nee ja vermelding Bijlage cijferlijst cijferlijst cijferlijst tijd/opgaven 90 min/45 90 min/ min/ min/45 toegestane hulpmiddelen rekenmachine bij deel van de opgaven 5.2 De aangepaste rekentoets (ER) De opgaven van de rekentoets ER zijn aangepast voor leerlingen met ernstige rekenproblemen. De toets is korter, de opgaven zijn aangepast zodat de leerling niet steeds zal vastlopen, de leerling mag bij alle opgaven een rekenmachine gebruiken en de leerling krijgt meer tijd voor de toets. Ook de aangepaste rekentoets is beschikbaar op 3F- (rekentoets 3ER) en 2F-niveau (rekentoets 2ER). De rekentoets ER bestaat uit 30 opgaven. Voor de 2ER toets hebben de leerlingen 120 minuten de tijd, voor de 3ER toets 150 minuten. Bij de rekentoets ER mogen de leerlingen bij alle opgaven een rekenmachine en zowel de 'standaardkaart' als de 'aanvullende kaart' (zie bijlage) gebruiken. Op het diploma van de leerling wordt vermeld dat de leerling de rekentoets ER heeft afgelegd. Dit kan gevolgen hebben voor het in aanmerking komen voor vervolgopleidingen. In bijgaande link is de actuele stand weergegeven. AANGEPASTE REKENTOETS vmbo-bb vmbo-kb/mavo havo vwo (ER) niveau 2F (2ER) 2F (2ER) 3F (3ER) 3F (3ER) slaag-/zakbeslissing? Nee nee nee ja vermelding bijlage + ER cijferlijst + ER cijferlijst + ER cijferlijst + ER tijd/opgaven 120 min/ min/ min/ min/30 toegestane hulpmiddelen rekenmachine, standaardkaart en aanvullende kaart 9

10 Leerlingen met aantoonbare ernstige rekenproblemen komen in aanmerking voor de rekentoets ER. Deze ernstige rekenproblemen kunnen worden aangetoond als de leerling ondanks eigen inspanningen om de rekenvaardigheden te leren en extra ondersteuning daarbij van de school, nog steeds onvoldoende resultaten laat zien. De school legt in dit geval een dossier aan met: een omschrijving van de rekenproblemen een beschrijving van geboden extra ondersteuning een analyse van de vaardigheden van de leerling (m.b.v. nulmeting, LVS, rapporten, resultaten RT/begeleidingsles) een door de ouders/verzorgers ondertekende verklaring dat de leerling bewust kiest voor de rekentoets ER 5.3 Bijzondere situaties De leerling doubleert het voorlaatste schooljaar. Het resultaat van de in het voorlaatste leerjaar gemaakte rekentoets vervalt. De leerling maakt de toets opnieuw. De leerling stroomt af van vwo-5 naar havo-5 / de leerling stroomt af van havo-4 naar mavo-4. De leerling behoudt het resultaat van de in het voorlaatste jaar gemaakte rekentoets. De leerling stroomt op van vmbo-4 naar havo-4. De leerling behoudt het resultaat van de op het vmbo gemaakte rekentoets, mits deze op 3F-niveau is afgelegd. Indien de leerling de rekentoets op 2F-niveau heeft gedaan, kan het resultaat niet worden meegenomen naar de havo, en doet de leerling in havo-4 mee met de afname van de rekentoets op 3F-niveau. De leerling behoudt altijd het recht om gebruik te maken van alle afnamemomenten van het nieuwe schoolniveau. De leerling stroomt op van havo-5 naar vwo-5. De leerling behoudt het resultaat van de op de havo gemaakte rekentoets, mits het resultaat 5 of hoger was. De leerling behoudt altijd het recht om gebruik te maken van alle afnamemomenten van het nieuwe schoolniveau. De leerling heeft eerst de gewone rekentoets gemaakt, maar wil alsnog de rekentoets ER maken / de leerling heeft eerst de rekentoets ER gemaakt, maar wil alsnog de gewone rekentoets maken. Dit is toegestaan. De leerling mag kiezen welk resultaat op zijn/haar cijferlijst moet komen te staan. Welke faciliteiten krijgt een leerling met een dyscalculieverklaring die de gewone rekentoets maakt? Net als bij de andere eindexamens kan de leerling 30 minuten extra tijd krijgen. Daarnaast mag de leerling de 'standaardkaart' (zie bijlage) gebruiken. Kan een leerling op grond van andere beperkingen faciliteiten krijgen bij de rekentoets? Leerlingen met dyslexie of een andere beperking, bv. ADHD of PDD-NOS, kunnen bij de gewone rekentoets 30 minuten extra tijd krijgen, net als bij de andere eindexamens. Als een leerling ook een dyscalculieverklaring heeft, wordt slechts eenmaal 30 minuten extra tijd gegeven. 10

11 Als de leerling in aanmerking komt voor de rekentoets ER, kan de leerling op grond van de andere beperking 30 minuten extra tijd krijgen. Een leerling met alleen dyscalculie krijgt geen extra tijd, omdat deze al in de aangepaste rekentoets verwerkt is. Wat als een leerling er ook niet in slaagt de rekentoets ER te halen? Als een leerling door rekenangst (vorm van faalangst) ook niet in staat is de rekentoets ER te halen, mag de toets mondeling worden afgenomen. Dan kan beter worden vastgesteld wanneer en waarbij de leerling blokkeert en kan hiernaar gehandeld worden. Zo wordt de leerling optimaal de kans geboden om te laten zien wat hij/zij kan. De afname wordt gedaan door twee examinatoren van het College voor Toetsen en Examens. De mentor of rekendocent mag ook aanwezig zijn. De mondelinge afname vervangt de laatste reguliere afname. Het is dus geen extra kans. 11

12 Officiële regelingen De officiële regelingen m.b.t. dyscalculie en ernstige rekenproblemen zijn nog steeds aan verandering onderhevig. Over de rekentoets kunt u lezen op: Over de pilot dyscalculie rekentoets op: Over het gebruik van de rekenkaart en aanvullende rekenkaart op:

13 Literatuur Balansdigitaal.nl/stoornissen/dyscalculie Examenblad.nl Eindexamenbesluit (artikel 55 en 51a): wetten.overheid.nl/bwbr / Van Groenestijn, M., Van Dijken, G., & Janson, D. (2012). Protocol ernstige rekenwiskunde problemen en dyscalculie VO en VSO. Assen: Van Gorcum Van Luit, J.E.H., Bloemert, J., Ganzinga, E.G., & Mönch, M.E. (2012). Protocol dyscalculie: diagnostiek voor gedragsdeskundigen (protocol DDG). Doetinchem: Graviant Ruijssenaars, A.J.J.M., Van Luit, J.E.H., & Van Lieshout, E.C.D.M. (2004). Rekenproblemen en Dyscalculie: Theorie, onderzoek, diagnostiek en behandeling. Rotterdam: Lemniscaat Steunpunttaalenrekenenvo.nl 13

14 Bijlagen Bijlage I Begeleidingscategorieën bron: Van Groenestijn, M., Van Dijken, G., & Janson, D. (2012). Protocol ernstige rekenwiskunde problemen en dyscalculie VO en VSO. Assen: Van Gorcum 14

15 Bijlage II Voorbeeld faciliteitenpas dyscalculie 15

16 Bijlage III Rekenkaarten Zie voor de meest recente 'standaardkaart' en 'aanvullende kaart'. 16

17 17

18 18

19 19

20 Bijlage IV Tips voor docenten Geef het kind meer instructie- en oefentijd, bijvoorbeeld door middel van verlengde instructie of pre-teaching. Zorg voor uitgebreide in-oefening aan de hand van de volgende stappen: eerst voordoen, dan samen doen, tenslotte zelf laten doen. Bied één strategie tegelijk aan. Doe dit dan intensief. Splits de lesstof op in deeltaken en deelhandelingen. Laat de leerling zoveel mogelijk tussenstappen en tussenuitkomsten opschrijven, zodat het werkgeheugen minder wordt belast. Oefen de deelvaardigheden expliciet. Help de leerling bij de transfer naar vergelijkbare oefeningen. Leer de leerling omgaan met de rekenmachine en laat de leerling kritisch kijken naar de uitkomst. Beperk de momenten van zelfstandig werken. Geef dagelijks automatiseringsoefeningen. Geef directe feedback; moedig aan en geef positieve feedback. Besteed bij het nabespreken van toetsen aandacht aan zowel de foute als de goede antwoorden. Geef de leerling geen klassikale beurt, tenzij je zeker weet dat de leerling het juiste antwoord zal geven. Houd werkbladen en toetsen overzichtelijk: niet te veel sommen op een bladzijde, voldoende ruimte tussen de sommen. 20

21 Bijlage V Tips voor leerlingen Met dyscalculie heb je meer tijd voor je huiswerk nodig dan je klasgenoten. Houd daar met je planning van huiswerk voldoende rekening mee. Vraag hulp als het nodig is. Neem voor het studeren de tijd. Probeer uit hoe je het beste kunt leren. Studeer en werk op een zo rustig mogelijke plek. Neem de leerstof op verschillende manieren op. Oefen extra. Sommige dingen, zoals sommen, worden door oefening geleerd. Dyscalculici krijgen wat langzamer de nodige routine. Maak bijvoorbeeld wat meer oefensommen dan de anderen. Vraag aan de docent welke oefensommen je nog meer kunt maken. 21

22 Bijlage VI Rekenbeleid, signalering, onderzoek en begeleiding per locatie Quintus Sommige leerlingen worden gehinderd door dyscalculie of ernstige rekenproblemen. Op de locatie Quintus proberen wij deze groep leerlingen duidelijk in beeld te krijgen, zodat zij naast het reguliere rekenonderwijs optimale ondersteuning en begeleiding kunnen krijgen en hun schoolcarrière succesvol afgerond kan worden. Begeleiding van alle leerlingen binnen de lessen (categorie 1): De leerling volgt de reguliere rekenlessen zonder extra voorzieningen. In vwo 1 t/m 5 en havo 2 en 3 rekenen de leerlingen zelfstandig volgens een studieschema in het adaptieve rekenprogramma Studyflow. In havo 1 rekenen de leerlingen naast het zelfstandig werken in het adaptieve programma Studyflow ook 1 lesuur in de week met een rekendocent. Hetzelfde geldt voor havo 4CM. In de andere havo 4 profielen krijgen de leerlingen de ondersteuning alleen bij uitval op de periodieke rekentoetsen eind periode 1 en 2. Onderzoek gebeurt door het observeren van rekenactiviteiten en analyseren van leerresultaten. Als de leerling op de abc(1s)-toets slechts in 0 of 1 categorieën voldoende en/of op voortgang in Studyflow onvoldoende en/of op periodieke rekentoets onvoldoende scoort, kan weer worden gesproken van een vermoeden van rekenproblemen. In havo 1 en 4 besteedt de rekendocent dan extra aandacht aan deze leerling op de betreffende onderdelen van de leerstof. De rekendocent of de rekencoördinator voert een kort rekengesprek over onderdelen van de lesstof met de leerling. De leerresultaten worden na een halfjaar opnieuw geëvalueerd. Als de leerling opnieuw op de abc(1s)-toets slechts in 0 of 1 categorieën voldoende en/of op voortgang in Studyflow onvoldoende en/of op periodieke rekentoets is onvoldoende scoort, is er sprake van ernstige rekenproblemen. Begeleiding van leerlingen met ernstige rekenproblemen (categorie 2): De leerling volgt de reguliere rekenlessen. In havo 1 en 4 volgt de leerling tevens een individueel onderwijs didactisch leerplan (ODL). De leerling krijgt daarnaast een half jaar individuele begeleiding van de rekencoördinator gedurende 0,5 lesuur per week. De resultaten worden na een half jaar opnieuw geëvalueerd. Als er geen verbetering is opgetreden, zou er sprake kunnen zijn van hardnekkige rekenproblemen of dyscalculie. Indien nodig, wordt de leerling doorverwezen voor psychodiagnostisch onderzoek gericht op het vaststellen van dyscalculie. Intensieve en structurele begeleiding van leerlingen met ernstige en hardnekkige rekenproblemen (categorie 3): De leerling volgt de reguliere rekenlessen volgens een individueel onderwijs didactisch leerplan. Hierbij mag de leerling gebruik maken van ondersteunend materiaal als rekenmachine, reken- en opzoekkaarten. De leerling krijgt individuele begeleiding van de rekencoördinator gedurende 10 lesuur per leerjaar (naar eigen behoefte in te zetten). De leerling kan in aanmerking komen voor extra faciliteiten. Deze faciliteiten zijn bedoeld ter ondersteuning, maar nemen de beperkingen die een leerling ondervindt niet weg. Zoals met alles wat het doel, het behalen van het diploma, in de weg staat moet er zowel door de leerling, zijn ouder(s)/verzorger(s) en de school extra inspanning geleverd worden om het doel te kunnen behalen. De faciliteiten worden beschreven op de 22

23 faciliteitenkaart. De faciliteitenkaart wordt, na een gesprek met de leerling en ouder(s)/verzorger(s) en het bestuderen van de onderzoeksverslagen, door de rekencoördinator uitgeschreven. Deze faciliteitenkaart is geldig voor één schooljaar. De rekencoördinator zorgt ervoor dat de docenten op de hoogte zijn van de toegekende faciliteiten. 23

24 Penta Begeleiding van alle leerlingen binnen de lessen (categorie 1): Op Penta staat één lesuur rekenen in klas 1, 2 en 3 op het lesrooster. Daar werken de leerlingen globaal aan 3 onderdelen: Rekenen zonder rekenmachine Rekenen met een rekenmachine, waar ook aandacht is voor het noteren van berekeningen Rekenen op de ipad. De klassen BB 1 en BB 2 en Kader-lwoo 1 werken met het programma Score. De andere klassen werken met Got It. Begeleiding van leerlingen met ernstige rekenproblemen (categorie 2) en intensieve en structurele begeleiding van leerlingen met ernstige en hardnekkige rekenproblemen (categorie 3): Aan leerlingen met rekenproblemen wordt RT of bijles aangeboden. Het schooljaar bestaat uit vier kwartalen. Een periode RT of bijles duurt één kwartaal. Leerjaar 1: Eerste kwartaal: Op grond van het dossier van de basisschool worden leerlingen met achterstanden al ingedeeld bij RT of bijles. In dit kwartaal wordt ook de Cito 0 meting gedaan. Tweede kwartaal: De RT en de bijles van het eerste kwartaal worden geëvalueerd. Er wordt beslist of een leerling doorgaat of stopt met de RT of bijles. Op grond van de Cito 0 scores worden leerlingen opnieuw ingedeeld. Leerlingen die een percentielscore hebben van 1 t/m 10 gaan naar RT. Leerlingen met een percentielscore van 11 t/m 25 gaan naar bijles. Bijles gaat over het domein Getallen. Derde kwartaal: De RT en de bijles van het tweede kwartaal worden geëvalueerd. Er wordt beslist of een leerling doorgaat of stopt met de RT of bijles. Op grond van de Cito 0 scores worden leerlingen opnieuw ingedeeld. Er wordt nu ook gekeken naar de behaalde rapportcijfers. Bijles gaat over het domein Getallen of over het domein Meten en Meetkunde. Vierde kwartaal: De RT en de bijles van het derde kwartaal worden geëvalueerd. Er wordt beslist of een leerling doorgaat of stopt met de RT of bijles. Op grond van de Cito 0 scores worden leerlingen opnieuw ingedeeld. Er wordt nu ook gekeken naar de behaalde rapportcijfers. Bijles gaat over het domein Getallen of over het domein Verhoudingen. In dit kwartaal wordt ook de Cito 1 meting gedaan. Leerjaar 2: Eerste kwartaal: Op grond van de Cito 1 scores worden leerlingen ingedeeld. Leerlingen die een percentielscore hebben van 1 t/m 10 gaan naar RT. Leerlingen met een percentielscore van 11 t/m 25 gaan naar bijles. Bijles gaat over het domein met de laagste percentielscore. Tweede kwartaal: De RT en de bijles van het 1e kwartaal worden geëvalueerd. Er wordt beslist of een leerling doorgaat of stopt met de RT of bijles. Op grond van de Cito 1 scores worden leerlingen opnieuw ingedeeld. Er wordt nu ook gekeken naar de behaalde rapportcijfers. Bijles gaat over het domein met de laagste percentielscore." Dit herhaalt zich het derde en vierde kwartaal. In het vierde kwartaal wordt de Cito 2 meting gedaan. 24

25 Leerjaar 3: Eerste kwartaal. Op grond van de Cito 2 scores worden leerlingen ingedeeld. Dit proces en de begeleiding in de rest van het leerjaar gaat op dezelfde manier als in klas 2. In het vierde kwartaal wordt de Cito 3 meting gedaan. Leerjaar 4: Mavo leerlingen hebben in klas 4 geen lesuur rekenen meer op het lesrooster staan. De leerlingen die de rekentoets nog niet gehaald hebben, wordt RT of bijles aangeboden. Kader- en BB-leerlingen hebben nog wel een lesuur rekenen op het lesrooster staan. Wie nog niet voor de rekentoets geslaagd is, kan op grond van de Cito 3 scores en rapportcijfers nog RT of bijles krijgen. 25

26 Beilen Alle leerlingen in leerjaar 1 en 2 hebben rekenen op de lessentabel staan onder de noemer TOP-klas. Daarnaast heeft mavo 1 een extra lesuur rekenen in het rooster. Tijdens deze lessen wordt gebruik gemaakt van een online rekenprogramma. Begeleiding van alle leerlingen binnen de lessen (categorie 1): Alle leerlingen volgen rekenen tot de kerstvakantie tijdens TOP-klas. Leerlingen met een gemiddelde score lager dan 60% starten na de voorjaarsvakantie met verplichte rekenondersteuning tijdens de TOP-klas. Begeleiding van leerlingen met ernstige rekenproblemen (categorie 2): Leerlingen die vanuit categorie 1 na begeleiding nog steeds niet hoger scoren dan 60%, krijgen op domein rekenondersteuning in groepen van maximaal 20 leerlingen tijdens TOP-klas. Indien mogelijk mogen de leerlingen gebruik maken van spiekbriefjes, waarop rekenstrategieën staan die samen met de leerling zijn opgesteld. Intensieve en structurele begeleiding van leerlingen met ernstige en hardnekkige rekenproblemen (categorie 3): Leerlingen die vanuit categorie 2 na begeleiding op domein nog steeds niet hoger scoren dan 60%, krijgen een gerichte begeleiding. De maximale groepsgrootte in deze categorie is maximaal 10 leerlingen. Deze leerlingen volgen een programma dat is aangepast op de hiaten per domein. Ze krijgen geen digitale, maar op maat aangeboden, oefenbladen. Leerlingen die een percentielscore halen bij het leerlingvolgsysteem CITO volgen het eerste jaar de rekenlessen in categorie 1. Leerlingen die laag scoren op CITO (10-25 percentiel) en instaptoets (minder dan 60%) krijgen het eerste half jaar de tijd om te werken aan rekenen. Indien deze leerlingen na dit half jaar nog steeds onder de 60% scoren komen deze leerlingen in de ondersteuningslessen terecht. Tijdens de ondersteuningslessen zal er per domein gewerkt worden. De leerlingen werken in kleinere groepen aan de verschillende domeinen. Deze leerlingen kunnen vervolgens zelf aangeven wanneer ze denken klaar te zijn voor een volgend toetsmoment. Indien deze leerlingen na gerichte begeleiding geen verbetering laten zien ten opzichte van het vorig behaald resultaat, worden deze leerlingen voor individuele begeleiding doorverwezen naar categorie 3. In categorie 3 is de groepsgrootte kleiner en kan er dus meer ingezet worden op het individuele niveau. Deze leerlingen gaan specifiek met oefenmateriaal bezig dat gebaseerd is op de hiaten van de leerlingen op de verschillende onderdelen binnen de rekendomeinen. Dit oefenmateriaal wordt per leerling geëvalueerd en indien nodig aangepast. Wanneer deze begeleiding niet leidt tot een verbetering in de resultaten worden leerlingen doorgestuurd naar de RT-begeleider. Deze zal per leerling kijken waaraan behoefte is voor de extra ondersteuning. Deze leerling zal dus individuele begeleiding krijgen buiten de extra begeleidingslessen (categorie 2 en 3). 26

27 Gieten Nieuwe leerlingen maken aan het begin van het eerste leerjaar een rekentoets als nulmeting. Deze gegevens nemen we mee bij de beoordeling van de rekenvaardigheden. De inhoud van de begeleidingslessen en RT gebeurt aan de hand van de rekenproblemen die de leerling zelf aangeeft in zijn 'Linkt-vraag' (onderdeel van het 'link je kennis'-concept van de locatie Gieten). Begeleiding van alle leerlingen binnen de lessen (categorie 1): Wij hanteren de rekenmethode Getal en ruimte in de rekenlessen. Er staat 1 uur per week op het rooster. De methode is gebaseerd op herhaling van de rekenvaardigheden. Als er naar aanleiding van toetsen zichtbare rekenproblemen zijn, krijgt de leerling extra begeleiding in de les. Begeleiding van leerlingen met ernstige rekenproblemen (categorie 2): In dit geval starten we een leerlingdossier, waarin wordt het probleem wordt beschreven. De leerling werkt vervolgens aan deze 'linkt'-vraag. De leerling krijgt hierbij extra begeleiding van een vakdocent. Intensieve en structurele begeleiding van leerlingen met ernstige en hardnekkige rekenproblemen/dyscalculie (categorie 3): In dit geval verwijzen we naar een externe begeleiding in de vorm van dyscalculie-onderzoek of rekenbijlessen. 27

28 Norg Het referentieniveau 2F geldt als richtlijn voor de leerlingen in Mavo-3. Het doel is dat Mavoleerlingen de 2F-eindtoets in jaar 3 voldoende afsluiten. Havo- en Vwo-leerlingen werken in jaar 1, 2 en 3 aan referentieniveau 3F, als voorbereiding op de Rekentoets 3F in de tweede fase Havo/Vwo. Begeleiding van alle leerlingen binnen de lessen (categorie 1): Leerlingen volgen in jaar 1, 2 en 3 reguliere rekenlessen. Hierin wordt gewerkt met Got-It, dat adaptief is en leerlingen naar behoefte oefening biedt op de vier rekendomeinen. Tijdens de lessen rekenen blijkt uit het beheersingspercentage in Got-It hoe de leerlingen er voor staan. Rekenvaardigheden komen daarnaast aan de orde binnen het vak wiskunde en andere vakken met een exacte component. De rekendidactiek in de lessen van deze vakken worden op elkaar afgestemd. Wanneer uit wiskundetoetsen blijkt dat leerlingen hiaten vertonen worden deze leerlingen aangemeld voor steunles wiskunde voor dat betreffende onderdeel. Deze steunlessen zijn niet bedoeld voor structurele rekenproblemen zoals hieronder omschreven. Begeleiding van leerlingen met ernstige rekenproblemen (categorie 2): Leerlingen met ernstige rekenproblemen of dyscalculie worden gesignaleerd in de eerste maanden van jaar 1 en vervolgens begeleid in steunlessen en in RT. De werkwijze hierbij is al volgt. Signalering vindt plaats gedurende de introductieperiode van 6-8 weken. Gedurende deze periode worden de volgende signaleringsinstrumenten en -criteria ingezet: ABC-toets bepaling volgens bij de toets behorende niveauafhankelijke criteria. Deze toets is bedoeld voor het signaleren van ernstige rekenproblemen. Afname gebeurt door de RT-er. Diataal 0-toets significant lage scores van leerlingen op deze genormeerde rekentoets. Afname door coördinator Diataal. Got-It onvoldoende scores op de instaptoets, in combinatie met mate van progressie in de weken daarna. Signalering door rekendocent(en). Basisschoolgegevens uit leerlingendossiers. Signalen uit eigen waarneming in reken- wiskunde- of andere lessen. Na de introductieperiode bespreken rekendocent(en) en RT-er de resultaten. Leerlingen die aan één of meerdere van bovenstaande criteria voldoen worden ingedeeld in steunlessen rekenen. De inhoud van deze steunlessen rekenen bestaat uit oefeningen in de basisvaardigheden rekenen. Intensieve en structurele begeleiding van leerlingen met ernstige en hardnekkige rekenproblemen (categorie 3): Na 2 tot 3 maanden wordt vastgesteld hoe hardnekkig de rekenproblemen zijn. Bij gebleken hardnekkigheid wordt de leerling doorverwezen naar RT. Tijdens de RT wordt individueel vastgesteld waar de problematiek ligt en wordt remediërend materiaal gericht op de betreffende tekorten ingezet. Leerlingen die in klas 1 t/m 3 hardnekkige rekenproblemen blijken kennen, kunnen in klas 3 een aangepaste rekentoets 2F maken. Deze ER-toets zal aan het eind van jaar 2 ter sprake komen in de begeleiding van rekenzwakke leerlingen, waarbij de ouders uiteraard een belangrijke stem hebben. 28