Eindrapport MONEVA

Transcriptie

1 Eindrapport MONEVA Resultaten scholen

2 Colofon MONEVA projectgroep Projectleider: Jos Bol Dataverwerking: Netty Drost Data-analyse, rapportage: Irja Hartenberg Redactie: Caroline Matla Extern advies: Claudia de Graauw Bunnik - september

3 Inhoudsopgave Inleiding... 4 Samenvatting... 7 Kwaliteit van cultuuronderwijs Inhoud Organisatie Randvoorwaarden Creatief vermogen Inzicht in creatief vermogen Aandacht voor creatief vermogen Geïntegreerd onderwijs Verbindingen tussen vakken Beschikbare kwaliteiten van leerkrachten Beschikbare (bronnen)materialen Positieve gevolgen voor leerresultaten Deskundigheidsbevordering Inzet van specialisten Talenten van leerlingen Samenwerking Kennis van de culturele omgeving Samenwerking met de culturele omgeving Bijlage: overzicht actiepunten

4 Inleiding Gedurende vond het individuele verdiepingsprogramma Cultuureducatie met Kwaliteit plaats. In de provincie Utrecht werkten 66 scholen aan het verbeteren en verankeren van het cultuuronderwijs samen met Kunst Centraal, Landschap Erfgoed Utrecht en Het Filiaal theatermakers. De scholen werkten aan creatief vermogen en aan de kwaliteit van cultuuronderwijs in het algemeen. Zij deden dit vanuit een zelf gekozen invalshoek en volgden zo één van de drie pijlers: 1. Cultuur in het hart van het onderwijs: werken aan geïntegreerd onderwijs; 2. Scholen in talenten: werken aan deskundigheidsbevordering van leerkrachten; 3. School in de wijk: werken aan intensieve en duurzame samenwerking met de culturele omgeving. Om de kwaliteit van cultuuronderwijs te verbeteren, hebben de scholen hun gehele cultuuronderwijs aangepakt: niet alleen de inhoud (visie en doorgaande leerlijnen), ook 4

5 de organisatie (rollen directeur, cultuurcoördinator en team) en de randvoorwaarden (geld, tijd en materialen) van cultuuronderwijs. 1 Rapport resultaten CMK-scholen Er zijn twee rapportages van de monitoring en evaluatie. Het eerste betreft dit rapport en bevat de resultaten van het verdiepingsprogramma. De resultaten zijn beschreven met behulp van informatie uit de jaarlijkse vragenlijsten die scholen hebben ingevuld en met gegevens uit de netwerkbijeenkomsten en resultaatgesprekken. Het rapport bevat vijf aparte hoofdstukken die corresponderen met de vijf hoofddoelstellingen van het CMK-programma: Kwaliteit van cultuuronderwijs Creatief vermogen Geïntegreerd onderwijs: Cultuur in het hart van het Onderwijs Deskundigheidsbevordering van leerkrachten: Scholen in Talenten Samenwerking scholen en culturele omgeving: School in de Wijk In ieder hoofdstuk staan verschillende acties voor het koppeljaar of de nieuwe CMK-periode De acties komen voort uit de resultaten: ze duiden aan welke doelen deels of niet behaald zijn en nog aandacht vergen in de toekomst. Het rapport is bedoeld voor zowel intern als extern gebruik. Collega s maar ook de deelnemende scholen, het Fonds voor Cultuurparticipatie, de provincie Utrecht en andere betrokkenen en geïnteresseerden worden geïnformeerd over de opbrengsten van het CMK-programma. Domein en respons In de provincie Utrecht bevinden zich 406 basisscholen waarvan 66 scholen hebben deelgenomen aan het individuele verdiepingsprogramma. In acht gemeenten zijn 165 scholen uit de provincie betrokken bij het gemeentelijke verdiepingsprogramma. De beschreven resultaten in het rapport hebben betrekking op de eerste groep scholen. De scholen zijn als volgt verdeeld over de drie pijlers: Pijlers Aantal deelnemende scholen Respondenten metingen 0-meting 1-meting 2-meting 0-meting 1-meting 2-meting Cultuur in het Hart Scholen in Talenten Deze driedeling van kwaliteit is voor scholen bekend. In de ICC-cursus leren de leerkrachten over de kwaliteitsdriehoek die bestaat uit de inhoud, organisatie en randvoorwaarden van cultuuronderwijs en wordt beïnvloed door de context van de school. 5

6 School in de Wijk Totaal Zoals we kunnen zien is het aantal deelnemende scholen licht afgenomen. Drie scholen zijn gestopt met het CMK-programma. Het genoemde aantal respondenten van de metingen is mede hierdoor lager dan het aantal deelnemende scholen. De lagere aantallen respondenten komen daarnaast ook doordat sommige scholen zijn gefuseerd en hierdoor één meting hebben ingevuld voor meerdere locaties en andere scholen de metingen niet retour hebben gezonden. De resultaten in dit rapport hebben betrekking op verschillende eenheden: De school als geheel De directeur De cultuurcoördinator Het team De leerkracht De leerlingen Rapport uitvoering en verantwoording MONEVA Het tweede rapport gaat in op de uitvoering van de monitoring en evaluatie. De activiteiten die zijn uitgevoerd om de resultaten op de scholen te bereiken of om het proces te beïnvloeden, staan hierin beschreven. Dit rapport is ook bedoeld voor intern en extern gebruik. Extern wordt het echter alleen gedeeld met het Fonds voor Cultuurparticipatie en de provincie Utrecht, als onderdeel van de financiële verantwoording van de activiteiten. 6

7 Samenvatting De scholen van het individuele verdiepingsprogramma hebben drie jaren hard gewerkt om de kwaliteit van het cultuuronderwijs te vergroten. Op basis van de resultaten kunnen een aantal algemene en specifieke conclusies worden getrokken. De algemene conclusies zijn als volgt: De kwaliteit van het cultuuronderwijs op de scholen is verbeterd. Het creatief vermogen speelt een grotere rol in het cultuuronderwijs op de scholen. De scholen van Cultuur in het Hart besteden vaker, beter en gemakkelijker aandacht aan geïntegreerd onderwijs. De vakinhoudelijke deskundigheid van de leerkrachten is gegroeid. De samenwerking tussen de scholen van School in de Wijk en de culturele omgeving is duurzamer, intensiever en meer inhoudelijk afgestemd. Het werken vanuit een gekozen invalshoek (pijler) werkt niet beperkend voor het behalen van de algemene doelen. Afhankelijk van de invalshoek (pijler) begonnen de ontwikkelingen op de scholen vanuit verschillende niveaus. Bij de pijlers Cultuur in het Hart en School in de Wijk was dit vanuit het schoolniveau en bij de pijler Scholen in Talenten vanuit 7

8 leerkrachtenniveau. De MONEVA droeg eraan bij dat ontwikkelingen in het gehele onderwijs, en daarmee op alle niveaus, in beeld bleven en ontwikkeld zijn. De resultaten bieden minder zicht op de ontwikkelingen op directie- en leerlingenniveau. Op basis van deze conclusies zijn een aantal aanbevelingen voor de nieuwe CMKperiode van op zijn plaats: Blijvend rekening houden met de context van de school en de ontwikkelingen die mogelijk zijn: schoolbegeleiders kunnen hier meer kennis van nemen. Blijvend streven naar kwaliteitsverbetering van cultuuronderwijs op de drie vlakken van de kwaliteitsdriehoek: de inhoud, de organisatie en de randvoorwaarden: verankering wordt dan mogelijk. Blijvend inzetten op de vijf niveaus om kwaliteit te verbeteren: directie-, cultuurcoördinator-, team-, leerkracht- en leerlingenniveau. Meer inzetten op de ontwikkelingen op directie- en leerlingenniveau. Naast deze algemene conclusies en aanbevelingen zijn de specifieke opbrengsten per hoofdstuk als volgt: Kwaliteit van cultuuronderwijs De kwaliteit van het cultuuronderwijs op de scholen is gegroeid. De inhoud van het cultuuronderwijs kent de volgende opbrengsten: De scholen hebben meer aandacht voor cultuuronderwijs: bij aanvang scoorden zij een 6, nu tussen de 7 en 8 op een schaal van Meer scholen hebben een visie op het doel van de pijler: het percentage scholen is gegroeid van 50% naar 80%. Meer scholen hebben een visie op creatief vermogen: het percentage groeide van 53% naar 67%. De scholen beschouwen creativiteit steeds meer als kracht voor het onderwijs: eerder gaven zij gemiddeld een 6 en nu een 8,5 op een schaal van Meer scholen bevinden zich in een gevorderd stadium ten opzichte van doorgaande leerlijnen: eerder waren zij nog aan het oriënteren, nu ontwikkelen en implementeren zij leerlijnen. De inhoudelijke resultaten bij de pijler School in Talenten wijken af van de genoemde resultaten. Deze scholen hebben nog minder vaak een visie op cultuuronderwijs en minder leerlijnen. Dit komt omdat zij in eerste instantie vooral hebben gewerkt aan de ontwikkeling van individuele leerkrachten, later pas aan de ontwikkelingen op schoolniveau. De organisatie van het cultuuronderwijs op alle scholen is enigszins verbeterd: 8

9 De meeste cultuurcoördinatoren zijn betrokken en nemen meer initiatieven (vooral op gebied van ontwikkeling en uitvoering van cultuuronderwijs). De tevredenheid over het draagvlak van het team is gegroeid. Meer scholen zijn eigenaar van het proces dat zij doorlopen: eerder was dit een derde, nu iets meer dan de helft van de scholen. De betrokkenheid en initiatieven van de directeur ten aanzien van cultuuronderwijs zijn een belangrijk aandachtspunt bij alle pijlers. Ten slotte zijn de randvoorwaarden licht verbeterd ten opzichte van de nulmeting: De cultuurcoördinator heeft gemiddeld genomen meer uren tot zijn/haar beschikking om cultuuronderwijs uit te voeren: 26,9 uren meer op jaarbasis. Meer scholen hebben genoeg geld voor de uitvoering van cultuuronderwijs: eerder had 41% van de scholen genoeg geld, nu is dat 56% van de scholen. Creatief vermogen Het is onzeker of het creatief vermogen van de leerkrachten is gegroeid. Gedurende het programma is dit niet gemeten. Toch lijkt creativiteit een grotere rol te spelen in het cultuuronderwijs: Leerkrachten hebben meer inzicht gekregen in creatief vermogen: 87% volgde teamtraining 1, 32% teamtraining 2 en 5% teamtraining 3. Leerkrachten zijn beter in staat om leerlingen te begeleiden bij de ontwikkeling van creatieve vermogens: zij scoorden eerst een 6,5 en nu een 7,3 op een schaal van Leerlingen durven hun creativiteit meer te tonen: zij scoren nu een 7,8 in plaats van een 7,0 op een schaal van Geïntegreerd onderwijs De scholen van Cultuur in het Hart besteden vaker, beter en gemakkelijker aandacht aan geïntegreerd onderwijs: In de bouwdelen is meer aandacht voor geïntegreerd onderwijs. De score is verhoogd van een 5,7 naar een 7,6 op een schaal van De scholen werken op twee manieren aan duurzaam verbinden van vakken: zij creëren draagvlak bij leerkrachten en ontwikkelen een goed organisatiemodel. De scholen zien aanzienlijk meer opbrengsten en kunnen deze benoemen. De score is gegroeid van een 5,5 naar een 8,8 op een schaal van Meer scholen beschikken over bronnenmateriaal om geïntegreerd onderwijs tot stand te brengen. 9

10 Deskundigheidsbevordering De vakinhoudelijke deskundigheid van de leerkrachten is gegroeid. 217 leerkrachten op 66 scholen zijn als specialist opgeleid in de vakken: audiovisueel, beeldend, cultureel erfgoed, dans, drama, literatuur of muziek. De specialisten zijn vaker ingezet op groep-, team- en schoolniveau. De talenten van leerlingen lijken meer gestimuleerd: leerkrachten besteden meer aandacht aan de talenten van leerlingen: deze score is van een 6 naar een 7 gegroeid op een schaal van Leerlingen uiten hun talenten vaker via podiumpresentaties en het meest via ateliers/workshops/creamiddagen. Samenwerking scholen en culturele omgeving De samenwerking tussen de scholen is duurzamer, intensiever en meer inhoudelijk afgestemd. De scholen hebben hun culturele omgeving meer in kaart gebracht: de score is gegroeid van een 4,9 naar een 7,5 op een schaal van De scholen zien meer mogelijkheden voor samenwerking: zij scoorden een 3,8 en na drie jaar een 7,3 op een schaal van De scholen werken meer samen buiten het schoolgebouw: de score is gegroeid van een 4,4 naar een 7,0 op een schaal van De scholen werken met meer partners samen. De scholen hebben o.a. inhoudelijke kwaliteitscriteria vastgesteld voor culturele partners en gaan na of hieraan wordt voldaan. De samenwerking met culturele instellingen en erfgoedinstellingen is gegroeid op het gebied van afspraken op organisatieniveau en scholing en advies. 10

11 Kwaliteit van cultuuronderwijs Alle deelnemende scholen hebben de kwaliteit van hun cultuuronderwijs verbeterd. Tussen de pijlers zijn wel verschillen zichtbaar, zoals bij de aanwezigheid van een visie op het doel van de pijler en creatief vermogen. Voor de kwaliteit van cultuuronderwijs is niet alleen gekeken naar de inhoud, maar ook naar de organisatie en randvoorwaarden van cultuuronderwijs. De informatie over de inhoud is afkomstig van scholen, de informatie van de andere twee van projectleiders en schoolbegeleiders. Door dit andere perspectief is het moeilijk om alle gegevens met elkaar te vergelijken. De meeste groei in de nieuwe CMK-periode lijkt nog mogelijk bij de rol van de directeuren en het eigenaarschap van de scholen. Inhoud Aandacht voor cultuuronderwijs Scholen besteden in alle bouwdelen meer aandacht aan cultuuronderwijs. Bij aanvang van het CMK-programma gaven de scholen gemiddeld een 6 op een schaal van

12 voor de mate waarin zij aandacht hebben voor cultuuronderwijs. Na drie jaar tijd is dit gemiddelde gegroeid met 1,4. De score is nu een 7,4. De verschillen in bouwdelen en tussen de pijlers is niet groot. Alleen bij de onderbouw wijkt de pijler School in de Wijk af ten opzichte van bovengenoemd gemiddelde: de scholen scoorden bij aanvang een 6,1 en na drie jaar een 6,6. 9,0 Aandacht voor cultuuronderwijs: onderbouw 8,0 7,0 6,0 5,0 a. 0-meting b. 1-meting c. 2-meting Alle CMK-scholen Scholen in Talenten Cultuur in het hart School in de wijk Kerndoelen Scholen is gevraagd in hoeverre leerlingen beschikken over kennis en vaardigheden die in de kerndoelen beschreven staan. De scholen geven aan dat dit gemiddeld een 6,2 is op een schaal van Ten opzichte van de nulmeting is hier nauwelijks sprake van groei. De directeur en de cultuurcoördinator stellen daarnaast dat leerkrachten cultuureducatieve producten nauwelijks kunnen beoordelen op aansluiting bij de kerndoelen. De vraag komt dus op of leerkrachten wel voldoende kennis hebben van de kerndoelen en hieraan aandacht besteden. Actie alle CMK-scholen (nieuwe CMK-periode): Bespreek de kerndoelen zodat scholen nadenken over de vertaling van de kerndoelen naar de praktijk. 12

13 Visie op de doelen van de pijler Het doel was om alle scholen een visie te laten formuleren op het doel van de eigen pijler. Dit is niet voor alle scholen gelukt, maar bij alle pijlers heeft een sterke ontwikkeling plaatsgevonden: eerder had circa 50% van de scholen een visie op papier, nu is dat circa 80%. Visie op het doel van de pijler 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Gemiddelde alle CMK-scholen Cultuur in het hart Scholen in Talenten School in de wijk 0-meting 1-meting 2-meting Tussen de scholen van de drie pijlers zijn verschillen. Alle scholen van School in de Wijk hebben een visie op het doel van de pijler: de inzet van de culturele omgeving in het cultuuronderwijs. De scholen van Cultuur in het Hart hebben bijna allemaal een visie geformuleerd op geïntegreerd werken. Dit komt enerzijds omdat vanuit de schoolbegeleiding sterk is ingezet op de ontwikkeling van visie. Scholen zijn aangemoedigd ideeën over geïntegreerd onderwijs op te nemen in de visie. Anderzijds heeft geïntegreerd onderwijs invloed op het gehele onderwijs en daarom is het een logische stap om als eerste de visie op het onderwijs in orde te hebben. De scholen van de pijler Scholen in Talenten blijven achter op de andere scholen: net iets meer dan de helft heeft op dit moment een visie op de inzet van specialisten. Dit komt omdat er minder teammomenten zijn geweest over visie en minder op schoolniveau is gewerkt ten opzichte van de andere pijlers. Actie bij Scholen in Talenten (koppeljaar en nieuwe CMK-periode): Ondersteun de scholen bij het formuleren van een visie op de inzet van talenten van leerkrachten en leerlingen. 13

14 Visie op creatief vermogen Meer CMK-scholen hebben een visie geformuleerd op creatief vermogen. Bij aanvang had 53% van de scholen een visie en na drie jaar is dat 67%. Er is een opvallend verschil tussen de pijlers. De scholen van Cultuur in het Hart en School in de Wijk hebben een groei doorgemaakt, maar de scholen van Scholen in Talenten niet. Eerder had 65% van deze laatsten een visie, nu nog maar 16%. Deze daling heeft mogelijk te maken met bewustwording van de scholen over wat een goede visie op creativiteit is (in relatie tot vakspecialisme) en dat hun huidige visie om die reden aangepast moet worden. 100% 80% 60% 40% 20% Visie op creatief vermogen 0% Alle CMK-scholen Cultuur in het hart Scholen in Talenten School in de wijk 0-meting 1-meting 2-meting De scholen geven expliciet aan dat zij creativiteit een kracht vinden voor hun onderwijs. In de nulmeting gaven zij een gemiddelde score van 6, nu een 8,5: Kracht van creativiteit 10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 0-meting 1-meting 2-meting Alle CMK-scholen Scholen in Talenten Cultuur in het hart School in de wijk 14

15 De sterkste groei is opgetreden bij de scholen van School in de Wijk. Deze uitkomst sluit aan bij het groeiend aantal scholen dat een visie op creatief vermogen heeft geformuleerd. Bij de scholen van Scholen in Talenten is dit anders. De vraag is waarom deze scholen geen visie hebben geformuleerd op creativiteit, terwijl zij creativiteit wel een kracht vinden voor hun onderwijs. Actie bij Scholen in Talenten (koppeljaar en nieuwe CMK-periode): Ondersteun bij het ontwikkelen van een visie op creatief vermogen. Doorgaande leerlijnen Op dit moment hebben de meeste scholen, ongeacht de pijler, leerlijnen geformuleerd voor de cultuurvakken beeldend (45,6%), drama (40,4%) en muziek (49,1%). De percentages corresponderen met de percentages bij vakken waarvoor scholen ook een visie hebben geformuleerd. Alleen voor cultureel erfgoed heeft 45,6% wel een visie geformuleerd, maar enkel 24,6% een leerlijn voor handen. Voor audiovisueel zijn de minste leerlijnen bij alle scholen aanwezig: 10,5%. Dit komt mogelijk omdat scholen audiovisueel niet altijd als apart cultuurvak opvatten en als zodanig minder structureel in het onderwijsprogramma aan bod laten komen. De scholen van Cultuur in het Hart hebben naast de vakspecifieke leerlijnen, ook leerlijnen voor geïntegreerd werken. Het aantal is gegroeid: 57,7% van de scholen heeft nu leerlijnen voor de verbinding tussen wereldoriëntatie en cultuuronderwijs, eerder was dit 44%. De scholen hebben vanaf het tweede CMK-jaar aangegeven in welke fase zij zich bevinden als het gaat om leerlijnen. Uit onderstaande staafdiagram blijkt het volgende: Ten opzichte van de nulmeting zitten er minder scholen in de oriëntatiefase en meer in de ontwikkel-, implementatie- en evaluatiefase; De meeste scholen bevinden zich nog in de ontwikkelfase. De scholen zijn dus nog volop bezig met het ontwikkelen van leerlijnen. Het deel dat al leerlijnen implementeert komt qua percentage overeen met de percentages bij de vakken waarvoor leerlijnen zijn ontwikkeld (zie hierboven). 15

16 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Fase doorgaande leerlijnen (alle pijlers) Oriëntatiefase Ontwikkelfase Implementatiefase Evaluatiefase 1-meting 2-meting De scores van de individuele pijlers verschillen nauwelijks, alleen als het gaat om de implementatiefase. Dan valt op dat enkel 24% van de scholen van Scholen in Talenten nog in de implementatiefase zit; dit tegenover 67% van de scholen bij School in de Wijk en 50% van die van Cultuur in het Hart. Dit beeld komt overeen met de verwachtingen. De scholen van Scholen in Talenten hebben eerst gewerkt op individueel niveau: de deskundigheidbevordering van de leerkrachten. De implementatie van leerlijnen is een activiteit op schoolniveau en komt hierna aan bod. Actie alle CMK-scholen (koppeljaar en nieuwe CMK-periode): Ondersteun bij en stimuleer tot het afmaken, implementeren en evalueren van leerlijnen bijvoorbeeld in werkgroepen of teamtrainingen. Organisatie Organisatie cultuuronderwijs 88,5% van de scholen geeft het cultuuronderwijs vorm middels groepslessen en (school)projecten. Ongeveer de helft doet dit via circuit/atelier/workshop en een derde via themadagen. Ten opzichte van de nulmeting is hier nauwelijks sprake van verandering. Dat is niet verassend omdat we hebben ingezet op kwaliteitsverbetering van huidige werkvormen en niet zozeer op kwantitatieve groei van werkvormen in het algemeen. Tussen de pijlers zijn nauwelijks verschillen. Alleen meer scholen van Scholen in Talenten gebruiken circuits voor hun cultuuronderwijs: 88%. Dit is een logische uitkomst, omdat de specialisten vooral groep overstijgend ingezet worden en circuits een manier zijn om dit te doen. 16

17 Actie alle CMK-scholen (koppeljaar): Ondersteun bij het vastleggen van organisatiemodellen om verankering van cultuuronderwijs mogelijk te maken. Laat scholen nadenken hoe zij de huidige organisatievormen (willen) gebruiken (zodat een leerlijn mogelijk wordt), en hoe vaak. Rol directeur De scholen hebben zelf niets gezegd over de rol van de directeur tijdens het CMKprogramma. Schoolbegeleiders en projectleiders hebben dit wel gedaan. Zo is het grootste deel tevreden over de betrokkenheid van de directeur: in totaal twee derde. Deze uitkomst is vertekenend in vergelijking met de uitkomsten van de afzonderlijke pijlers. 80% van de schoolbegeleiders en projectleiders is tevreden over de betrokkenheid van de directeuren van Cultuur in het Hart. Enkel 50% is tevreden over deze betrokkenheid bij de twee andere pijlers. In vergelijking tot het eerste jaar is hier een flinke daling opgetreden. Toen was 86% tevreden over de betrokkenheid van de directeur bij de pijlers Scholen in Talenten en School in de Wijk. De schoolbegeleiders en projectleiders zijn ook kritischer geworden over de initiatieven van de directeur en diens sturing naar het team bij alle scholen. Gemiddeld 37% is hierover tevreden, terwijl dit eerder 53% was. Ook heeft op 35% van de scholen een directeur en/of cultuurcoördinator-wisseling plaatsgevonden. Op deze scholen zal het draagvlak van de cultuurcoördinator en/of directeur opnieuw moeten groeien. Actie alle CMK-scholen (koppeljaar en nieuwe CMK-periode): Ondersteun directeuren in het veranderproces ten behoeve van draagvlak creëren, initiatieven nemen en betrokkenheid tonen. Rol cultuurcoördinator De schoolbegeleiders en projectleiders hebben tevens gekeken naar de rol van de cultuurcoördinator. Zij zijn ook, en nog steeds, tevreden over de betrokkenheid van de cultuurcoördinator. Over de initiatieven van de cultuurcoördinator zijn zij echter kritischer geworden. Iets meer dan de helft, wat eerst twee derde was, vindt dat de cultuurcoördinator voldoende initiatieven neemt. Zij beschouwen de cultuurcoördinator wel beter in staat draagvlak te creëren bij het team. Na het eerste jaar vond een derde van de schoolbegeleiders en projectleiders dit goed, nu is dat bijna twee derde. Ook de scholen gaan in op de rol van de cultuurcoördinator. Zo hebben zij aangegeven of de cultuurcoördinator vooral initiatiefnemer is op het gebied van de ontwikkeling, de uitvoering of de evaluatie van cultuuronderwijs. Uit de metingen blijkt dat de cultuurcoördinator vooral meer invloed heeft gekregen op het gebied van de 17

18 ontwikkeling. Door het CMK-programma is de rol van de cultuurcoördinator bij iedere handeling versterkt met een gemiddeld percentage van 29%: 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% Cultuurcoördinator als initiatiefnemer voor ontwikkeling 0% Visie en beleid Doorgaande leerlijnen Culturele lessen Samenwerking 0-meting 1-meting 2-meting Het enige opvallende verschil tussen de pijlers is dat alle cultuurcoördinatoren van School in de Wijk initiatiefnemer zijn op het gebied van het ontwikkelen van culturele lessen (in plaats van 54% van alle scholen). Ondanks de meeste groei bij de ontwikkeling, zijn de cultuurcoördinatoren de meeste initiatiefnemers op het gebied van de uitvoering van cultuuronderwijs. 60% van alle cultuurcoördinatoren is op dit moment initiatiefnemer op gebied van de uitvoering van visie en beleid, culturele lessen en samenwerking. De cultuurcoördinator is het minst vaak initiatiefnemer op het gebied van de evaluatie. Deze uitkomst is niet onverwacht: er is eerst ingezet op het ontwikkelen en uitvoeren van cultuuronderwijs. Daarna is het mogelijk om te evalueren. Actie alle CMK-scholen (koppeljaar en nieuwe CMK-periode): Stimuleer cultuurcoördinatoren zich verder te scholen via een ICC-cursus of Post- HBO. Leer de cultuurcoördinatoren hoe zij initiatiefnemer kunnen zijn op het gebied van ontwikkeling, uitvoering en evaluatie van cultuuronderwijs. Geef hen tools. Begeleid hen vaker individueel. 18

19 Rol team Gemiddeld genomen lijkt op meer scholen bij het team draagvlak te zijn voor cultuuronderwijs. De schoolbegeleiders en projectleiders waren aan het begin van CMK tevreden over het draagvlak bij een derde van de scholen, terwijl zij dit nu zijn bij de helft van de scholen. Ook de scholen zelf zijn redelijk tevreden over het draagvlak van het team. Tijdens de netwerkbijeenkomsten is hen gevraagd op een denkbeeldige lijn van 1-10 plaats te nemen om hun tevredenheid te duiden. De scholen stonden tussen de 6,5 en de 8,5. Zo lichtten de directeuren en cultuurcoördinatoren toe dat de sfeer positief is. Volgens hen leren leerkrachten door ervaring, zien zij opbrengsten en maken deze zichtbaar en accepteren zij onderlinge initiatieven. Actie alle CMK-scholen (koppeljaar): Denk mee over de mogelijkheden van leerkrachten om binnen teamverband elkaar te inspireren over cultuur en kennis van cultuuronderwijs te delen en te evalueren, zodat de betrokkenheid en het draagvlak meer kan groeien. Eigenaarschap scholen Na het tweede CMK-jaar waren de schoolbegeleiders en projectleiders kritisch over het eigenaarschap van de scholen. Zij vonden dat het grootste deel van de scholen onvoldoende eigenaar was van het proces om te komen tot goed cultuuronderwijs. Na het derde en laatste CMK-jaar zijn zij positiever. Iets meer dan de helft van de scholen is volgens hen eigenaar van het proces, ondanks de daling van de actieve rol van de directeur en de cultuurcoördinator. Deze uitkomst is naar verwachting. In het laatste schooljaar is tijdens netwerkbijeenkomsten en andere begeleidingsmomenten ingezet op groei van het eigenaarschap. Zo is scholen gevraagd na te denken hoe zij eigenaar kunnen worden of blijven. Ten eerste moet de directeur volgens hen een actieve houding aannemen. Zij zeggen dat de directeur achter de visie op cultuuronderwijs moet blijven staan, de cultuurcoördinator en het team moet aanmoedigen actie te ondernemen en hen moet steunen indien de eerste stappen moeizaam gaan. Ten tweede geven zij aan dat ouders bij het proces betrokken moeten worden. Zij willen bijvoorbeeld de opbrengsten aan hen zichtbaar maken. Ondanks deze uitkomst is de andere helft van de scholen nog onvoldoende eigenaar van het proces om te komen tot kwaliteit goed cultuuronderwijs. Actie alle CMK-scholen (koppeljaar en nieuwe CMK-periode): Ondersteun de scholen bij het (versterken van) eigenaarschap. Stimuleer directeuren en cultuurcoördinatoren om een actievere rol te spelen in het cultuuronderwijs. 19

20 Randvoorwaarden Tijd De scholen hebben ingevuld hoeveel uren voor cultuuronderwijs de cultuurcoördinator tot zijn of haar beschikking heeft op jaarbasis. De volgende lijngrafiek geeft een weergave van de stand van zaken: 20,0 Uren van cultuurcoördinator per taak 15,0 10,0 5,0 0,0 16,1 10,1 9,7 8,6 5,1 0-meting 1-meting 2-meting Netwerk Teamvergadering Intercollegiaal Werkgroepen Overige taakuren De resultaten hebben betrekking op 86% van de scholen, omdat niet iedere school de vraag heeft beantwoord. Het volgende valt op: Het aantal uren van de cultuurcoördinator is gegroeid ten opzichte van de nulmeting: gemiddeld 5,4 uur meer per taak. De cultuurcoördinator heeft de meeste uren voor de taken: netwerk, werkgroepen en intercollegiaal. De overige taakuren (bovenste lijn) is vertekenend, omdat de uitkomst wordt beïnvloed door één school die hier 160 uren heeft ingevuld. De meeste scholen hebben gemiddeld 13,5 uren voor de overige taken. De cultuurcoördinator heeft in totaal gemiddeld 49,6 uren voor alle taken voor cultuuronderwijs. Dit komt neer op 1,24 uur per week (uitgaande van 40 werkweken). Hoewel de cultuurcoördinator meer uren voor cultuuronderwijs heeft gekregen na drie jaren, zijn het over een jaar gerekend alsnog weinig uren om de verschillende taken op ontwikkeling-, uitvoering- en evaluatieniveau uit te voeren. De schoolbegeleiders en projectleiders hebben verschillende meningen over de tijd die scholen in het algemeen besteden aan de uitvoering van het programma. 56% van hen vindt de besteding van het aantal uren bij de scholen van Cultuur in het Hart en Scholen 20

21 in Talenten goed. Dit tegenover 100% bij de scholen van School in de Wijk. Het grote verschil in tevredenheid heeft mogelijk te maken met de hoeveelheid scholen die het betreft. Enkel 6 scholen doen mee aan School in de Wijk, tegenover gemiddeld 29 die deelnemen aan de andere twee pijlers. Actie alle CMK-scholen (koppeljaar en nieuwe CMK-periode): Bespreek de ureninzet van de cultuurcoördinator om tot een reëel en structureel urenpakket te komen voor ontwikkeling, uitvoering (zoals coaching) en evaluatie van cultuuronderwijs. Geld en materialen De schoolbegeleiders en projectleiders geven aan dat meer scholen over genoeg geld beschikken voor cultuuronderwijs. Na het eerste jaar was dit 41% van de scholen, na het derde jaar 56%. Wat betreft de beschikbaarheid van materialen is onduidelijk of scholen hierover (in voldoende mate) beschikken. Hiernaar is in de laatste analyse van de resultaatgesprekken niet gevraagd. 21

22 Creatief vermogen Alle scholen hebben hard gewerkt aan het vergroten van het creatief vermogen van de leerkrachten, zodat uiteindelijk het creatief vermogen van de leerlingen kan groeien. Met de huidige methode konden wij niet meten of de creatieve kracht van leerkrachten groter is geworden. Wel blijkt dat het inzicht van de leerkrachten in creatief vermogen is gegroeid en dat zij er meer aandacht aan besteden. Inzicht in creatief vermogen Men kan veronderstellen dat het inzicht van de scholen in creatief vermogen is gegroeid ten opzichte van het begin van het CMK-programma. Zij hebben de afgelopen jaren een of meer teamtrainingen over creatief vermogen gevolgd. Zo blijkt dat 87% van alle scholen teamtraining 1 heeft gevolgd, 32% training 2 en 5% training 3. Circa 5% heeft nog een van deze drie teamtrainingen in de planning staan. De tweede en derde teamtraining is in mindere mate afgenomen. Deze trainingen waren praktischer van aard en zijn ontwikkeld omdat sommige scholen hier behoefte aan hadden. 22

23 Gerealiseerde teamtrainingen 100% 80% 60% 40% 20% 0% Alle CMKscholen Cultuur in het hart Scholen in talenten School in de wijk Creatief vermogen 1 Creatief vermogen 2 Creatief vermogen 3 Aandacht voor creatief vermogen Begeleiding bij creatieve vermogens Volgens de directeur en de cultuurcoördinator zijn de leerkrachten gemiddeld genomen iets meer in staat om leerlingen te begeleiden bij de ontwikkeling van creatieve vermogens. In de nulmeting gaven zij een 6,5 en in de 2-meting een 7,3 op een schaal van De meeste groei heeft na het eerste jaar plaatsgevonden. Dit hangt waarschijnlijk samen met teamtraining 1 over creatief vermogen, die door de meeste scholen werd gevolgd. In deze teamtraining leerden de leerkrachten niet alleen over de achtergrond van creativiteit, maar ook hoe zij er zelf aandacht aan konden besteden. Begeleiding bij ontwikkeling creatief vermogen leerlingen 7,5 7,4 7,3 7,2 7,1 7,0 6,9 6,8 6,7 6,6 6,5 6,4 6,3 6,2 6,1 6,0 0-meting 1-meting 2-meting Begeleiding bij creatief vermogen leerlingen 23

24 De uitkomsten van de afzonderlijke pijlers verschillen nauwelijks. Alleen de groei bij de scholen van School in de Wijk is groter: hier scoorden leerkrachten bij aanvang een 5,5. Leerlingen tonen creativiteit Uit de onderstaande lijngrafiek blijkt dat de leerlingen steeds meer hun creativiteit durven te tonen. Bij de nulmeting gaven de scholen gemiddeld een 7,0 en na drie jaren een 7,8 op een schaal van Een eenduidige verklaring voor deze groei is moeilijk te geven. Mogelijk durfden de leerlingen hun creativiteit steeds meer te tonen, omdat er in de klas meer aandacht voor is gekomen of leerkrachten meer begeleiding konden bieden. Dit is echter onzeker, omdat hier geen directe bewijzen voor zijn. Leerlingen tonen creativiteit 8,5 8,0 7,5 7,0 6,5 6,0 5,5 5,0 0-meting 1-meting 2-meting Alle CMK-scholen Scholen in Talenten Cultuur in het hart School in de wijk De scholen van School in de Wijk hebben opnieuw de meeste groei doorgemaakt. Zij zijn gestart met een 6,3 en eindigen met een 7,8 op een schaal van Deze groei is vergelijkbaar met de groei van de begeleiding bij creativiteit door leerkrachten. Deze uitkomst vergroot dus de verwachting dat een relatie bestaat tussen enerzijds de mate waarin leerkrachten in staat waren, en nu zijn, om leerlingen te begeleiden bij de ontwikkeling van creatieve vermogens en anderzijds de mate waarin leerlingen hun creativiteit durven te tonen. 24

25 Acties alle CMK-scholen (nieuwe CMK-periode): Leer leerkrachten hoe zij leerlingen structureel kunnen begeleiden bij het ontwikkelen van creativiteit. Geef leerkrachten handvatten om na te gaan of leerlingen inderdaad hun creativiteit durven te laten zien (bijvoorbeeld met presentaties en portfolio). 25

26 Geïntegreerd onderwijs De scholen van de pijler Cultuur in het hart van het onderwijs hadden tot doel om de cultuurvakken vaker, beter en gemakkelijker te verbinden met andere vakken. Dit is gelukt. Er is meer aandacht voor geïntegreerd onderwijs. De afzonderlijke opbrengsten hebben betrekking op: de verbindingen tussen vakken, de beschikbare kwaliteiten van leerkrachten, de beschikbare (bronnen)materialen en de positieve gevolgen voor de leerresultaten. Verbindingen tussen vakken De mate waarin verbindingen worden gelegd Scholen is gevraagd in welke mate zij in de bouwdelen aandacht hebben voor het verbinden van vakken. Uit onderstaande grafiek blijkt dat de aandacht voor geïntegreerd onderwijs in alle drie de bouwdelen is gegroeid. In de onderbouw is de aandacht het meest gegroeid en het grootst. Dit was te verwachten, omdat in de onderbouw van nature geen gescheiden vakken worden gegeven en verbanden sneller worden gezocht. De andere twee bouwdelen hebben gemiddeld 1,5 punt minder aandacht dan de 26

27 onderbouw. In de midden- en bovenbouw worden vakken vaker los van elkaar gegeven, mede doordat er afzonderlijke methodes zijn. Aandacht voor geïntegreerd onderwijs in afzonderlijke bouwdelen 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 0-meting 1-meting 2-meting Onderbouw Middenbouw Bovenbouw De mate van geïntegreerd onderwijs in het algemeen De scholen hebben gezegd hoe vaak hun huidige geïntegreerd onderwijs in het algemeen plaatsvindt. De onderstaande tabel toont een duidelijke verschuiving: in het begin vonden de meeste verbindingen tussen vakken wekelijks plaats (verticale as toont het aantal verbindingen). Vanaf halverwege het programma is de verhouding tussen wekelijks en maandelijks iets evenrediger geworden. Waarschijnlijk komt dit omdat de schoolbegeleiders hebben aangestuurd op het duurzaam integreren van vakken: liever minder verbindingen, maar wel structureel en goed. De cijfers weerspiegelen dit advies. Actie (nieuwe CMK-periode): Schenk aandacht aan manieren om verbindingen tussen vakken te maken in de midden- en bovenbouw: bijvoorbeeld met behulp van een teamtraining. Tools aanreiken en ideeën uitwisselen. De manier waarop verbindingen worden gelegd Scholen leggen op verschillende manieren verbindingen tussen vakken: methodisch, thematisch en projectmatig. Gedurende de drie jaren wordt een verschuiving zichtbaar (verticale as toont het aantal verbindingen: zie volgende pagina). Aan het begin werden de drie manieren relatief evenredig gebruikt, terwijl dit aan het einde van het CMK- 27

28 programma minder het geval is. Nu worden vakken vooral op thematische wijze met elkaar verbonden Manier van geïntegreerd onderwijs 0 Methodisch Thematisch Projectmatig 0-meting 1-meting 2-meting Duurzame verbindingen tussen vakken In de metingen is gevraagd wat volgens de scholen manieren zijn om vakken op een duurzame manier met elkaar te verbinden. Bij aanvang zagen de scholen de scholing van leerkrachten door experts als de belangrijkste manier om te komen tot duurzame integratie van vakken. In een later stadium werd de focus verplaatst naar het ontwikkelen van een goed organisatiemodel. Hier is in het laatste jaar op ingezet, maar dit blijft een punt voor de scholen om aan te werken. De meeste prioriteit zien scholen echter in het creëren van draagvlak binnen het team. Deze uitkomst is in de drie jaren onveranderd gebleven. Dit sluit aan bij de ervaringen die scholen tijdens bijeenkomsten hebben geuit: directeuren en cultuurcoördinatoren hebben de taak om een divers team betrokken te maken en houden voor geïntegreerd onderwijs en dit is niet altijd gemakkelijk. Actie (koppeljaar en nieuwe CMK-periode): Evalueer en leg vast met scholen hoe en wanneer zij daadwerkelijk tot duurzame verbindingen tussen vakken komen. Geef eventueel hulpmiddelen om dit te doen. 28

29 Beschikbare kwaliteiten van leerkrachten Vanaf het tweede jaar is de scholen gevraagd of leerkrachten over bepaalde kwaliteiten beschikken om geïntegreerd onderwijs mogelijk te maken. De leerkrachten scoren gemiddeld een 7,4 (op schaal van 1-10) in de 2-meting. Dit is nauwelijks hoger dan in de 1-meting. De enige kwaliteit waarop leerkrachten blijvend lager scoren is zelfvertrouwen: een 6,8. Het is onduidelijk waarom dit zo is. Actie (nieuwe CMK-periode): Zet in op de groei van het zelfvertrouwen van de leerkrachten met betrekking tot het verbinden van vakken: bijvoorbeeld door hen ruimte te geven om hun vertrouwde manier van lesgeven los te laten. Beschikbare (bronnen)materialen Op dit moment beschikt ruim 72% van de scholen over bronnenmateriaal om geïntegreerd onderwijs tot stand te brengen. Eerder was dit 60% van de scholen. Men kan veronderstellen dat de scholen door de aanwezigheid van het materiaal gemakkelijker verbindingen tot stand brengen. Toch heeft nog steeds meer dan de helft van de scholen de wens om het bronnenmateriaal uit te breiden. Actie (koppeljaar en nieuwe CMK-periode): Maak een overzicht van de (bronnen)materialen en overige hulpmiddelen om geïntegreerd onderwijs tot stand te brengen. Deel de informatie met scholen zodat zij hun materiaal kunnen uitbreiden. Positieve gevolgen voor leerresultaten Volgens de scholen van Cultuur in het Hart is de kwaliteit goed, want geïntegreerd onderwijs heeft volgens hen positieve gevolgen voor de leerresultaten. Net als bij de 1- meting zijn zij overtuigd van de opbrengsten: zij scoren een 8,8 (op een schaal van 1-10). 29

30 Positieve gevolgen van geïntegreerd onderwijs 10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 0-meting 1-meting 2-meting Cultuur in het hart Geïntegreerd onderwijs levert volgens de scholen het volgende op: Leerlingen hebben meer plezier in onderwijs Leerlingen zijn inhoudelijk meer betrokken bij de leerstof Leerlingen onthouden de lesstof beter Leerlingen zien verbanden Leerlingen worden op hun meervoudige intelligenties en talenten aangesproken Leerlingen krijgen meer zelfvertrouwen Leerlingen worden creatiever De scholen zien deze opbrengsten omdat zij reeds vakken met elkaar hebben verbonden. Tijdens netwerkbijeenkomsten is de scholen gevraagd of zij voorbeelden kunnen noemen waaruit de bovengenoemde opbrengsten blijken. In tegenstelling tot een jaar ervoor is een deel hier nu toe in staat. Zo zei een leerkracht als toelichting op de eerste en derde opbrengst die hierboven zijn genoemd: mijn leerlingen gaan zonder moeite enthousiast aan de slag en vertellen achteraf aan hun ouders wat zij op school hebben geleerd. 30

31 Deskundigheidsbevordering In de pijler Scholen in Talenten werkten de scholen aan de talentontwikkeling van leerkrachten. De scholen wilden de vakinhoudelijke deskundigheid van leerkrachten t.a.v. de cultuurvakken vergroten, zodat de talenten van leerlingen gestimuleerd konden worden. De deskundigheid van de leerkrachten is inderdaad gegroeid en daarnaast lijkt het alsof de talenten van leerlingen meer worden gestimuleerd. Inzet van specialisten Het aantal ingezette specialisten Leerkrachten hebben meer vakinhoudelijke deskundigheid t.a.v. de cultuurvakken gekregen. Dit blijkt uit de hoeveelheid specialisten die zijn opgeleid. Iedere school heeft meerdere leerkrachten opgeleid tot specialist in een cultuurvak. Na drie CMK-jaren blijkt dat in totaal 217 specialisten zijn opgeleid: de meeste in drama en beeldend en de minste in cultureel erfgoed. 31

32 Cultuurvak Aantal specialisten Drama 42 Beeldend 41 Audiovisueel 31 Literatuur 31 Dans 30 Muziek 29 Cultureel erfgoed 20 De mate waarin specialisten worden ingezet De onderstaande staafdiagram laat zien dat de specialisten op alle drie de niveaus steeds meer zijn ingezet gedurende de drie jaren. Dit komt door de scholing van de leerkrachten tot specialist. Zij hebben individuele begeleiding gekregen bij het inzetten van hun talenten in niet alleen de klas, maar ook bij team- en bredere schoolaangelegenheden. 100% Inzet van specialisten 80% 60% 40% 20% 0% Schoolniveau Teamniveau Groepsniveau Nulmeting 1-meting 2-meting Actie (nieuwe CMK-periode): Bespreek met de scholen hoe structureel de inzet van specialisten op de verschillende niveaus is en hoe het structurele gemaakt kan worden. Binnen het groepsniveau worden de specialisten in vrijwel dezelfde mate ingezet in alle drie de drie bouwdelen. Gemiddeld scoren de scholen een 6,5 op een schaal van Er is sprake van een flinke groei ten opzichte van de nulmeting: 32

33 Mate inzet specialisten op groepsniveau in afzonderlijke bouwdelen 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 Nulmeting 1-meting 2-meting Onderbouw Middenbouw Bovenbouw De manier waarop specialisten worden ingezet Scholen zetten hun specialisten op team- en schoolniveau op verschillende manieren in. Voor de specialisten op teamniveau geldt dat ongeveer de helft van de scholen hen inzet voor het organiseren van trainingsmomenten en het bedenken, ontwerpen en uitzoeken van lessen voor collega s. Circa 40% van de scholen zet hun specialisten nog in voor het ontwerpen van doorgaande leerlijnen, het coachen van collega s en het uitzoeken van methodes voor collega s. Ongeveer de helft van de scholen die specialisten op schoolniveau inzet, doet dit op vier manieren: specialisten verzorgen presentaties zoals weeksluitingen, zij werken groep overstijgend, zij ontwerpen of begeleiden projectweken en betrekken ouders bij het onderwijs. Circa een kwart van de scholen zet de specialisten nog in voor het organiseren van schoolfeesten, het begeleiden van musicals en het benaderen van culturele partners voor samenwerkingsverbanden. Talenten van leerlingen De aandacht voor de talenten van leerlingen Scholen is gevraagd in welke mate leerkrachten aandacht besteden aan de diversiteit en ontwikkeling van talenten van leerlingen. In alle drie de bouwdelen is dit nu gemiddeld een 7 op een schaal van Eerder was dit een 6. De score is niet sterk gegroeid, maar dit is naar verwachting: tijdens het CMK-programma is vooral ingezet op de 33

34 talentontwikkeling en talentgebruik van leerkrachten. Dit is nodig voordat de talenten van leerlingen via een stimulans van leerkrachten kunnen ontwikkelen. Actie (nieuwe CMK-periode): Bespreek met de scholen hoe je de talenten van leerkrachten kunt vertalen naar de leerlingen. De manier waarop talenten van leerlingen zijn gestimuleerd Scholen zetten verschillende middelen in om de talenten van leerlingen te stimuleren en zichtbaar te maken: podiumpresentaties, ateliers/workshops/creamiddagen, klassenpresentaties, tutorschap en portfolio. Het gebruik van podiumpresentaties is het meest gegroeid: scholen scoorden eerst een 6,4 en nu een 7 (op een schaal van 1-10). Ateliers, workshops en creamiddagen zijn echter nog steeds het meest populair (7,4). Het portfolio wordt het minst ingezet, hoewel de scholen dit graag zouden willen. Actie alle CMK-scholen (koppeljaar): Stimuleer scholen om de informatiebijeenkomst over portfolio bij te wonen. Actie alle CMK-scholen (nieuwe CMK-periode): Begeleid scholen die portfolio willen gebruiken. Maak hen bewust dat portfolio een medium is om over cultuureducatie met kwaliteit en het gehele onderwijs na te denken. 34

35 Samenwerking De scholen van de pijler School in de Wijk wilden samenwerken met hun culturele omgeving. Zij beoogden een verbinding die duurzaam, intensief en inhoudelijk afgestemd is. Dit is grotendeels gelukt. De opbrengsten hebben betrekking op de kennis van en de concrete samenwerkingsverbanden met de culturele omgeving. Kennis van de culturele omgeving Tijdens het CMK-programma hebben de scholen eerst gekeken hoe hun culturele omgeving eruit ziet. Zij leerden bijvoorbeeld dat verhalen en monumenten hier ook bij horen. Vervolgens hebben zij hun omgeving daadwerkelijk in kaart gebracht. Zij hebben dit op verschillende manieren gedaan. 35

36 Kennis van de culturele omgeving 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 0-meting 1-meting 2-meting In kaart gebracht Beeld van mogelijkheden samenwerking Uit de onderstaande grafiek blijkt dat scholen hun omgeving meer in kaart hebben gebracht én meer beeld hebben van de mogelijkheden van samenwerking. De scholen hadden al eerder een beeld van de mogelijkheden van samenwerking dan dat zij hun omgeving in kaart hadden gebracht. Dit roept de vraag op of het beeld van de mogelijkheden van samenwerking direct realistisch was. Actie (nieuwe CMK-periode): Moedig nieuwe scholen aan en ondersteun hen bij het eerder in kaart brengen van de culturele omgeving zodat hun beeld van de mogelijkheden van samenwerking meteen realistisch is. Kwaliteitscriteria voor culturele partners Scholen is gevraagd of zij kwaliteitscriteria hebben opgesteld voor culturele partners en of de partners hieraan voldoen. Bij aanvang had een derde van de scholen drie criteria vastgesteld, nu de helft van de scholen. Zo gaan ze na of culturele partners beschikken over: Didactische bevoegdheid of vaardigheden Goed lesmateriaal Kennis van en aansluiting bij de ontwikkeling van leerlingen. Een derde van de scholen gebruikt aansluitend twee andere criteria: (4) specialistische kennis (bijv. over een kunstdiscipline) en (5) kennis van en aansluiting bij de kerndoelen. 36

37 Actie (nieuwe CMK-periode): Laat scholen blijvend nadenken over de inhoudelijke en de organisatorische criteria en de randvoorwaarden die zij opstellen voor culturele samenwerkingspartners. Samenwerking met de culturele omgeving Samenwerking in of buiten de school De samenwerking met de culturele omgeving vindt steeds meer buiten het schoolgebouw plaats. Eerder vond samenwerking vooral op school plaats, maar vanaf de 1-meting vond de samenwerking in gelijke mate binnen en buiten de school plaats en bij de 2-meting zelfs iets meer buiten het schoolgebouw. Ten opzichte van de nulmeting is de samenwerking buiten het gebouw gegroeid met een 2,6 (op een schaal van 1-10). Mate van samenwerking met culturele partners De scholen werken met steeds meer partners samen. Zo werken alle scholen inmiddels samen met erfgoedinstellingen en culturele instellingen en - op één school na - ook met kunstenaars en ouders. De samenwerking lijkt duurzaam. Het vindt gedurende de drie CMK-jaren blijvend jaarlijks en per kwartaal plaats. Daarnaast is er sprake van een lichte groei. Van de opgegeven verbindingen zijn er nu 18 jaarlijks en 14 per kwartaal. Bij aanvang van het CMK-programma was dit 18 jaarlijks en 7 per kwartaal. In de toekomst willen de scholen ook nieuwe samenwerkingsverbanden aangaan: 15 hiervan willen zij jaarlijks en 11 per kwartaal. Acties (koppeljaar en nieuwe CMK-periode): Ondersteun scholen bij het behouden van de huidige samenwerkingen en verdiep deze. Bespreek ook hoe scholen nieuwe samenwerkingen kunnen aangaan. De manier waarop verbindingen worden gelegd De scholen werken op verschillende manieren samen met culturele partners. Er is echter een tendens: de meeste scholen maken afspraken op organisatieniveau. Daarna volgen scholing, advisering en excursies, gegeven door partners. Ten opzichte van de nulmeting zijn deze manieren van samenwerking vooral gegroeid bij culturele instellingen en erfgoedinstellingen (behalve excursies). Actie (koppeljaar en nieuwe CMK-periode): Bespreek met scholen welke verbindingen zij kunnen leggen met hun culturele omgeving die nu nog onbenut zijn. 37

38 Bijlage: overzicht actiepunten Alle pijlers: kwaliteit van cultuuronderwijs Acties Bespreek de kerndoelen zodat scholen nadenken over de vertaling van de kerndoelen naar de praktijk. Ondersteun bij en stimuleer tot het afmaken, implementeren en evalueren van leerlijnen bijvoorbeeld in werkgroepen of teamtrainingen. Ondersteun bij het vastleggen van organisatiemodellen om verankering van cultuuronderwijs mogelijk te maken. Laat scholen nadenken hoe zij de huidige organisatievormen (willen) gebruiken (zodat een leerlijn mogelijk wordt), en hoe vaak. Ondersteun directeuren in het veranderproces ten behoeve van draagvlak creëren, initiatieven nemen en betrokkenheid tonen. Stimuleer cultuurcoördinatoren zich verder te scholen via een ICCcursus of Post-HBO. Leer de cultuurcoördinatoren hoe zij initiatiefnemer kunnen zijn op het gebied van ontwikkeling, uitvoering en evaluatie van cultuuronderwijs. Geef hen tools. Begeleid hen vaker individueel. Denk mee over de mogelijkheden van leerkrachten om binnen teamverband elkaar te inspireren over cultuur en kennis van cultuuronderwijs te delen en te evalueren, zodat de betrokkenheid en het draagvlak meer kan groeien. Ondersteun de scholen bij het (versterken van) eigenaarschap. Stimuleer directeuren en cultuurcoördinatoren om een actievere rol te spelen in het cultuuronderwijs. Bespreek de ureninzet van de cultuurcoördinator om tot een reëel en structureel urenpakket te komen voor ontwikkeling, uitvoering (zoals coaching) en evaluatie van cultuuronderwijs. Stimuleer scholen om de informatiebijeenkomst over portfolio bij te wonen. Begeleid scholen die portfolio willen gebruiken. Maak hen bewust dat portfolio een medium is om over cultuureducatie met kwaliteit en het gehele onderwijs na te denken. Koppeljaar Nieuwe periode 38