Deze gids behoort toe aan. Een dienst van : Stempel ...

Transcriptie

1

2 Deze gids behoort toe aan Een dienst van : Stempel 1

3 2

4 EDITO Beste lezer, Elke ziekte roept vragen op. Ook bij jou? Deze brochure heeft tot doel om een antwoord te verschaffen op jouw medische en niet medische vragen en om je zo te helpen bij de behandeling van je ziekte. Naast haar informatieve bedoeling, is deze brochure ook een instrument ter bevordering van de dialoog met je arts en apotheker, die je bevoorrechte gesprekspartners blijven. Aan het einde van deze brochure vind je een aantal pagina s die hiervoor bestemd zijn. Ons motto luidt Samenwerken voor een gezondere wereld. Wij hopen dat deze Pfizer Life Gids hierbij zal helpen. Veel leesgenot! Het Pfizer Life team 3

5 4

6 Waarover gaat het? Hoe herkennen? Welke onderzoeken zal ik ondergaan? Hoe zal ik verzorgd worden? Wie kan mij helpen en informeren? Dagboekje Nota s P8 P12 P20 P22 P26 P28 P40 5

7 6

8 Angst Als angst een eigen leven gaat leiden 7

9 1 Waarover gaat het? Wat versta je onder angst? Gezonde angst Krijg je ook soms de bibber in je stem als je voor een groep moet spreken of een meeting moet leiden? Gaat je hart soms wat sneller slaan op het moment dat het vliegtuig een onweer moet trotseren? Begin je ook wel eens te zweten als de liftdeur net niet snel genoeg open gaat of als je in een hevige stortbui op de autostrade terecht komt? Dit maakt iedereen wel eens mee en daar is zeker niets verkeerds aan. In tegendeel: angst bereidt je als het ware voor om je nieuwe situatie aan te kunnen. De vrijstelling van stresshormoon (cortisol) maakt je lichaam alert om goed te kunnen reageren wanneer er iets dreigt mis te gaan. Het maakt je klaar om te kunnen ontsnappen wanneer dat nodig zou zijn. Als angst een eigen leven gaat leiden 8 Zolang je angst enkel met lichte lichamelijke symptomen gepaard gaat, zoals een lichte toename van de spierspanning of de hartslag, stelt er zich geen enkel probleem. Pas wanneer je angst als het ware een eigen leven gaat leiden en je dagelijks functioneren in de war brengt, is er meer aan de

10 hand. Men spreekt dan van een angststoornis. Bij een angststoornis neemt angst een te extreme vorm aan Bij een angststoornis neemt angst een te extreme vorm aan. De angst wordt oncontroleerbaar en vaak chronisch. Het is alsof hij je helemaal in zijn macht heeft. Bij een angststoornis zie je de eventuele bedreiging niet meer in de juiste context en is je reactie hierop vaak buitenmaats. Angst is een zeer complex gegeven, waarbij er iets fout loopt in de normale hersenactiviteit. De hersenen draaien constant op volle toeren en zijn niet meer in staat zich te ontspannen. Mensen met een angststoornis voelen zich vaak zenuwachtig, prikkelbaar en opgewonden. Ook de slaapstoornissen en de vermoeidheid zijn hierdoor te verklaren. Patiënten met een angststoornis hebben vaak de indruk dat deze kwalen het gevolg zijn van een lichamelijke ziekte. Ze bezoeken de arts omwille van rugpijn, hoofdpijn of omdat ze bang zijn een hartziekte (vanwege de hartkloppingen) of darmkwaal (vanwege de diarree) te hebben. We zetten de symptomen die een angststoornis doen vermoeden nog even op een rijtje: w Gespannenheid: Dit uit zich zowel in psychologische als in lichamelijke verschijnselen. De persoon in kwestie voelt zich opgejaagd en heeft het gevoel een opgedraaide veer te zijn. 9

11 w Spierpijn, rug- en hoofdpijn als gevolg van te strak aangespannen spieren. De hoofdpijn zit als een strakke band om het hoofd. De pijn in de rug bevindt zich meestal onderin. w Aanhoudende vermoeidheid. w Kortademigheid, hartkloppingen, zweten, duizeligheid, vaak moeten urineren en diarree. Deze verschijnselen zijn vaak langdurig aanwezig. w Patiënten met algemene angststoornis zijn vaak overdreven alert. Ze zijn schrikachtig en hebben aan één stuk door het gevoel dat ze op de 'uitkijk' moeten staan voor gevaar. Vanwege deze overdreven waakzaamheid kunnen ze slechts met moeite, na lange tijd wakker te hebben gelegen, in slaap vallen. w Piekeren is één van de hoofdverschijnselen van de algemene angststoornis, maar is soms moeilijk te onderscheiden van depressieve gedachten. Het piekeren is bijna een karaktertrek van de patiënt. Hij ziet alles zwaar en somber in en zal in het algemeen geneigd zijn problemen te zien waar de meeste anderen dit niet doen. De persoon maakt zich zorgen om relatief luttele gebeurtenissen en 'ziet overal tegenop'. 10 Telkens als ik in de stad loop begin ik precies te draaien. Het lijkt alsof iedereen naar me kijkt en dat maakt me bijzonder onzeker. Ook al vertrek ik met het doel me eens goed te verwennen, toch kom ik meestal met lege handen thuis. Ik pas tientallen zaken en hang dan alles terug. Wat verkopers zeggen geloof ik niet; die willen enkel maar verkopen...

12 Oorzaken van angststoornissen? Over de specifieke oorzaken van angst tast men nog altijd een beetje in het duister. Wel weet men uit jarenlang onderzoek dat bepaalde risicofactoren met angst verbonden zijn: w Traumatische gebeurtenissen. w Erfelijkheid. Uit onderzoek bij tweelingen weet men dat er een bepaalde genetische aanleg kan zijn bij het ontstaan van angststoornissen. w Stoornis in de signaaloverdracht in de hersenen, soms te wijten aan een overmatige productie van stresshormoon (cortisol). w Persoonlijkheidskenmerken zoals een laag zelfbeeld of aanpassingsvermogen. w Omgevingsfactoren, zoals een te veeleisende opvoeding of het ontbreken van een warm ondersteunend familiaal gevoel. Gezien de uiteenlopende oorzaken van angststoornissen is het niet verwonderlijk dat er eveneens verscheidene therapieën bestaan voor deze aandoening. Naast geneesmiddelen is zeker ook een psychologische begeleiding belangrijk om het probleem aan te pakken. 11

13 2 Hoe herkennen? Welke angststoornis heb jij? In wat nu volgt gaan we even dieper in op de meest voorkomende angststoornissen, met name: w sociale fobie tussen 3 en 13 % van de bevolking w posttraumatische stress tussen 1 en 14 % van de bevolking w specifieke fobie 9 % van de bevolking w gegeneraliseerde angststoornis 5 % van de bevolking w panische angst tussen 1,5 en 3,5 % van de bevolking w obsessief compulsieve stoornis 2,5 % van de bevolking De sociale fobie Alleen al het gedacht om op een feestje toe te komen, bracht me al in alle staten. Ik kon me niet voorstellen dat ik niet zou weten wat zeggen tegen onbekenden of hoe ik me zou gedragen tegen hen. Ik begon me hierover al weken op voorhand zorgen te maken en kreeg verschillende lichamelijke klachten. Uiteindelijk was ik op de dag zelf zo bang en angstig dat ik niet in staat was om er naartoe te gaan en dat ik deed alsof ik ziek was. Eigenlijk liet ik dus mijn familie in de steek en ik voel me nu erg schuldig. 12 Mensen die lijden aan een sociale fobie zijn uitermate angstig om in een groep van onbekende mensen terecht te komen. Ze hebben schrik om door vreemden geobserveerd te worden, laat staan om er een gesprek mee aan te knopen. Je moet hen al helemaal niet vragen om voor een groep te spreken. Ook mijden ze mensen met gezag. Hun grootste angst

14 is om vernederd of negatief beoordeeld te worden. Ze maken zich bij voorbaat zorgen dat iemand hun angst zou opmerken. Rood worden of beven vinden ze heel erg beschamend. Een duidelijke oorzaak van sociale fobie is er niet. Soms is de angst ontstaan uit één of meerdere vernederende ervaringen of afwijzingen, met een zeker trauma als gevolg. Soms zijn te veeleisende ouders de oorzaak van de angst. Patiënten met een angstfobie hebben doorgaans een zeer negatief zelfbeeld en een gebrek aan zelfvertrouwen. Ze hechten veel belang aan de mening van anderen en beoordelen zichzelf zeer streng. Ze streven naar perfectie en beelden zich in dat zelfs een kleine missing rampzalige gevolgen zal hebben. Adolescenten hechten veel belang aan hun imago; het is dan ook niet verrassend dat de typische leeftijd voor het optreden van de sociale fobie 13 à 14 jaar is. Sociale fobie beïnvloedt vaak sterk de school- of beroepsactiviteiten van de patiënt. Het kan zijn dat de angst zo sterk is dat de persoon in kwestie een bepaalde taak of situatie bewust zal vermijden en bijgevolg in een sociaal isolement dreigt weg te zakken. Om hun leed te verzachten nemen deze patiënten vaak tevergeefs hun toevlucht in alcohol, drugs of kalmerende geneesmiddelen. Het is tijdens mijn puberjaren dat ik afhankelijk ben geworden van drugs en alcohol om buiten te komen, om naar school of naar feestjes te gaan en om het gezelschap van mensen aan te kunnen. Dat was mijn manier om mijn angst onder controle te krijgen. 13

15 Posttraumatische stress Posttraumatische stress volgt op een ernstige, verwarrende, intense en niet-alledaagse gebeurtenis, zoals ontvoering, seksuele of lichamelijke agressie, natuurrampen of ernstige accidenten. Maar ook het plots overlijden een dierbare kan extreme stress en angst uitlokken. Vaak zal de persoon in kwestie de traumatische gebeurtenis steeds opnieuw beleven; soms enkel door nachtmerries, maar de nare herinneringen kunnen ook plots tijdens de dag de kop opsteken. Dergelijke aanhoudende angsttoestanden kunnen leiden tot verscheidene problemen: w slaapstoornissen: problemen bij het inslapen of plots wakker worden tijdens de nacht; w prikkelbaarheid of woedeaanvallen; w concentratieproblemen; w overdreven waakzaamheid; w overdreven plotse schrikreacties. 14 Alle symptomen van stress kunnen snel na de traumatische gebeurtenis optreden, maar soms ook pas maanden of jaren later. Iemand met posttraumatische stress heeft vaak een heel lage toekomstverwachting. Ze zien vaak alles zeer somber in, waardoor ze professioneel en sociaal minder goed functioneren. Het komt erop aan het trauma een plaats te geven, ermee te leren leven. Het spreekt voor zich dat gesprekstherapie vaak centraal zal staan in de behandeling.

16 De specifieke fobie Ik was bang om het vliegtuig te nemen, ik zat liever uren in de auto om de bestemming te bereiken. Ik plande mijn verplaatsingen nauwgezet en ik moest altijd redenen vinden om uit te leggen waarom ik met mijn auto moest gaan. Gewoon de idee om in een vliegtuig te zitten was ondraaglijk en ik zou alles gedaan hebben om dit vermijden. Bij een specifieke fobie tracht men een bepaalde situatie of object te vermijden uit angst ervoor. De meest bekende voorbeelden zijn angst voor spinnen/insecten, hoogtevrees en angst voor besmetting. Maar men kan ook angst hebben voor vliegen, bruggen en tunnels, tandartsof doktersbezoeken, injecties, het zien van bloed, liften en nog veel andere dingen. Wanneer de persoon in een situatie terechtkomt waar hij bang voor is, ontstaat een paniekgevoel of zelfs een volledige paniekaanval. Om deze nare gevoelens te voorkomen zal hij de confrontatie met het gevreesde object of de gevreesde toestand (vb. bij hoogtevrees) uit de weg gaan. Vrijwel iedereen met een specifieke fobie beseft dat de angst overdreven en niet reëel is; toch kan hij deze angst niet onderdrukken. De specifieke fobie komt veel voor (9% van de bevolking); twee maal zoveel vrouwen als mannen hebben er last van. De aandoening ontstaat soms al in de kinderjaren, maar de meeste treden op tijdens de adolescentie of het begin van de volwassen leeftijd. Fobieën komen soms in families voor, maar dat wil nog niet zeggen dat de aandoening erfelijk is. De impact ervan op het dagelijkse leven hangt af van het feit of men de situatie al dan niet makkelijk kan vermijden. 15

17 Gegeneraliseerde angst Tien maanden geleden werd ik het voor de eerste maal gewaar. De angst maakte me wantrouwig en angstig om gelijk welke beslissing te nemen. Ik wist goed dat er iets heel erg fout liep, maar ik wist niet wat me constant bang maakte. Als ik een probleem had dat ik moest oplossen, werd ik zenuwachtig en was ik bang. Ik kon mijn dagelijkse problemen niet meer beheren. Mijn familie, mijn vrienden en mijn collega s hebben me duizendmaal gezegd: Neem niet alles zo tragisch op. Iemand die lijdt aan een gegeneraliseerde angststoornis heeft altijd schrik dat het ergste zal gebeuren en beeldt zich de meest rampzalige scenario s in. Deze constante en buitenmaatse bezorgdheid veroorzaakt een gevoel van aanhoudende onveiligheid en ongerustheid. De gevolgen van deze angststoornis kunnen verschillen van persoon tot persoon. Sommigen worden er eerder opgewonden van, anderen zenuwachtig of prikkelbaar en nog anderen eerder moedeloos. Men krijgt last van een slechte, moeilijke, onderbroken, onrustige en niet-herstellende slaap. Het toenemende slaaptekort en de vrees om beslissingen te nemen, vormt een steeds toenemende hinderpaal in het normale dagelijkse functioneren. Vaak is er geen duidelijke oorzaak voor deze vorm van angst en sluimert die eerst wat. Als de symptomen langer dan 6 maanden aanslepen, wordt de diagnose van gegeneraliseerde angst gesteld en is een behandeling noodzakelijk. 16

18 Panische angst Ik zat in mijn auto vast in de file. Plots sloeg mijn hart op hol, voelde ik mijn handen en mijn voeten verstijven en was het alsof ik niet meer kon ademen. Alles rond mij leek me plots onwerkelijk en ik vroeg me af of ik niet gek was geworden. Mijn handen begonnen hevig te beven op mijn stuur. Het was alsof ik koste wat kost uit mijn auto moest en op de vlucht moest slaan. Ik was doodsbang. Men spreekt van panische angst wanneer de angst zich werkelijk uit in paniekaanvallen. De aanval treedt plots op; wordt in minder dan 10 minuten zeer intens en duurt gemiddeld ongeveer een half uur. De aanvallen kunnen gelijk waar of op gelijk welk ogenblik ontstaan, maar ze komen vaak voor als de persoon buitenshuis is. De paniekaanval wordt vaak geassocieerd met de indruk dat er een ramp zal gebeuren en de persoon heeft vaak een enorme drang om te vluchten. De persoon voelt een intens ongemak, denkt de controle te verliezen of heeft het gevoel plots te sterven. Dit uit zich in allerlei lichamelijke symptomen zoals een snellere hartslag, hartkloppingen, zweten, beven, ademhalingsproblemen, verstijving van de ledematen, misselijkheid, buikkrampen, duizeligheid, koude rillingen of warmteopwellingen. Vaak omschrijven patiënten de paniekaanval alsof ze een hartinfarct doormaken. Nadat een eerste paniekaanval uit het niets is ontstaan, heeft de persoon schrik voor een tweede aanval en wordt hij bang om bang te zijn. Vaak blijft de patiënt, ondanks uitgebreid medisch onderzoek, ervan overtuigd dat er werkelijk licha- Wat ze het moeilijkst kan begrijpen, is dat ze constant bezorgd en angstig is, zelfs als alles goed gaat in haar privé- en beroepsleven. 17

19 melijk iets mis is en haast zich om de haverklap naar huisarts of spoedgevallendienst. Paniekstoornissen komen gewoonlijk voor bij oudere adolescenten en jonge twintigers. Ze komt zelden voor na de leeftijd van 35 jaar. Deze stoornis komt twee maal meer voor bij vrouwen dan bij mannen. De paniekaanvallen zijn vaak zo eng om mee te maken dat de slachtoffers het onmogelijke zouden doen om ze niet meer te moeten meemaken. Dit vluchtgedrag wordt agorafobie genoemd en treft ongeveer één persoon op drie die lijden aan een paniekstoornis. Agorafobie is de angst om een paniekaanval te krijgen op plaatsen waar het moeilijk of lastig is om te ontsnappen of waar men geen hulp kan vinden in geval van een paniekaanval. Plaatsen zoals zwembaden, bioscoopzalen, het openbaar vervoer, supermarkten tijdens drukke uren en plaatsen waar voorheen een paniekaanval uitbrak worden gemeden. Ook deze vorm van angststoornis heeft bijgevolg heel wat invloed op het dagelijkse leven en werk van de persoon in kwestie. De obsessief compulsieve stoornis Ik was ontzettend bang voor de idee dat ik iets vuil zou aanraken en dat ik daardoor mijn hele gezin zou kunnen besmetten. Ik voelde me bij voorbaat schuldig. Het enige dat hielp, was mijn handen wassen. Het kwam uiteindelijk zo ver dat ik enkel gerust was als ik constant mijn handen waste. Ik wilde mijn handen niet wassen maar ik was gewoon niet in staat om te stoppen. 18 Mensen zijn soms overdreven bezorgd over zaken als netheid, veiligheid, orde of symmetrie. Sommigen hebben een

20 obsessieve drang om dingen te bewaren die ze ooit nog eens zouden kunnen nodig hebben. Anderen hebben eerder een immense vrees om perverse gedachten te hebben of om slecht te doen voor hun godsdienst. Vaak zullen ze daarom bijna onophoudelijk bidden. Nog anderen hebben mentale rituelen zoals tellen of in stilte woorden herhalen, volgens regels die door de patiënt zelf zijn uitgevonden en die strikt opgevolgd worden. Al deze stoornissen vallen onder de aandoening obsessief compulsieve stoornis. De term compulsief wijst op de terugkerende gedragingen die iemand aanneemt om zijn angst onder controle te houden. De persoon is niet in staat om eraan te weerstaan. Door dit herhaaldelijke, compulsieve gedrag verliest de persoon in kwestie heel wat tijd. De stoornis zal geleidelijk aan nagenoeg heel de dag in beslag nemen. De obsessief compulsieve stoornis begint gewoonlijk tijdens de adolescentie of bij jonge volwassenen. Vaak wordt ze niet direct opgemerkt, waardoor therapeutische hulp lang uitblijft. 19

21 3 Welke onderzoeken zal ik ondergaan? Hoe kan je arts de juiste diagnose stellen? Het vaststellen van een angststoornis is niet evident. Eerst en vooral moeten alle lichamelijke ziekten, die gelijkaardige klachten kunnen uitlokken, uitgesloten en behandeld worden. We denken hierbij aan epilepsie of aan stoornissen van de schildklierfunctie of bloedsuikerspiegel. Het is ook mogelijk dat de angst slechts een symptoom is van een meer complexe psychologische aandoening, zoals een depressie. Dit vereist een specifieke behandeling. Maar angst kan ook optreden na gebruik van drugs zoals amfetamines of cocaïne, of bij ontwenning aan alcohol. Ook sommige geneesmiddelen kunnen angstaanvallen uitlokken. Van zodra al deze mogelijkheden uitgesloten zijn, zal je arts een gesprek met een psycholoog of psychiater aanbevelen. Via gestandaardiseerde vragenlijsten zal die proberen een juiste diagnose te stellen. 20

22 21

23 4 Hoe zal ik verzorgd worden? Hoe kan je worden verzorgd? Eens een angststoornis bij je is vastgesteld, is het belangrijk dat je enkele hygiënische maatregelen tracht na te streven: w Doe regelmatig wat aan sport. Ook wandelen of fietsen kan al wonderen doen. w Slaap voldoende. w Mijd alcohol of drugs. w Drink niet te veel koffie, thee of cola. Dit kan leiden tot een minder goede slaap. Behandelingen op basis van planten en alternatieve behandelingen (bv. yoga, hypnotherapie, acupunctuur) kunnen nuttig zijn, maar volstaan niet. Meestal zal je een cognitieve gedragstherapie en bepaalde geneesmiddelen worden aangeraden. Beide mogen worden gecombineerd en zijn samen aangewezen om de doeltreffendheid van de behandeling te verhogen. 22

24 Cognitieve gedragstherapie Het is een zeer efficiënte en duurzame behandeling die 12 tot 20 weken vereist. Bij cognitieve therapie onderzoekt de psycholoog of psychiater in eerste instantie het verschil tussen je kijk op de wereld en de werkelijkheid. Eens hij daar wat meer zicht op heeft zal hij via specifieke gesprekstechnieken trachten om de vicieuze cirkel van negatieve gedachten en angstgevoelens te doorbreken. Langzamerhand zul je meer positieve gedachten en een meer realistische kijk op het leven krijgen. Ten slotte zal je langzamerhand in staat zijn om geleidelijk aan de confrontatie aan te gaan met dat wat je angst aanjaagt. Er zal je aangeleerd worden hoe je controle kan krijgen over je angst, zonder er steeds aan te willen ontsnappen. Door de confrontatie langzaamaan op te bouwen, zal je er nieuwe, positieve gedachten aan linken en zal je uiteindelijk de specifieke situatie zonder angst kunnen doorstaan. De cognitieve gedragstherapie is niet gemakkelijk. Het vergt veel werk, veel emoties en het is een traag proces. Het vereiste heel veel vastberadenheid, inspanning en zelfvertrouwen om te geloven dat ik in staat was om mijn manier van denken te veranderen. Maar het werkt en uiteindelijk heb ik mijn leven weer in handen. Ik laat me niet meer domineren door mijn angst; ik ben het die mijn angst domineer. Ik wil mijn leven terug, ik wil het volledig terug. Ik wil leven. 23

25 Geneesmiddelen Er bestaan verscheidene groepen van geneesmiddelen die kunnen aangewend worden bij de behandeling van angststoornissen: w Sommige antidepressiva kunnen zeer doeltreffend zijn bij angststoornissen : - SSRI (selectieve serotonine- heropnameremmers) en SNRI (selectieve serotonine-ennoradrenalineheropnameremmers). Ze werken na 2 tot 3 weken en veroorzaken geen afhankelijkheid. Ze moeten gedurende minimum 6 maanden worden genomen. Maar de therapie zal meestal langer duren. - Ook bepaalde oudere antidepressiva (tricyclische antidepressiva en MAO-inhibitoren) worden soms voorgeschreven, maar zijn voorbehouden voor ernstige angststoornissen. w Benzodiazepines werken snel en worden om die reden voorgeschreven bij een paniekaanval of in afwachting van het effect van de hierboven beschreven specifieke behandeling (twee tot drie weken wachttijd). Benzodiazepines worden echter best niet langer gebruikt dan nodig, aangezien ze tot afhankelijkheid met ontwenningsverschijnselen kunnen leiden. 24

26 25

27 5 Wie kan mij helpen en informeren? Bij wie kan je, naast je huisarts, nog terecht? w Familieleden en vrienden van personen met psychiatrische problemen : Similes w Meer informatie over depressies en mogelijke behandelingen vind je op onderstaande link: 26

28 Bronnen w Anxiety Disorders Association of America (ADAA) - brochures - w Association Canadienne des Troubles Anxieux (ACTA) - brochures - w Association Québécoise de soutien aux personnes souffrant de troubles anxieux: Revivre - w Pasquini M, Berardelli I, Ann Ist Super Sanita 2009, 45 : w Singh JS, Hope DA, Isr J Psychiatry Relat Sci 2009, 46 : w DSM-V, diagnostisch en statistisch handboek van psychische stoornissen, Masson ED,

29 6 Dagboekje Follow up van uw behandeling w Dit schema kan je helpen om nauwkeurig je voorgeschreven medicatie in te nemen. Laat dit invullen door je huisarts. Datum van Voorgeschreven Dosis de raadpleging behandeling per dag 28 Nota s...

30 Neem het ook best mee naar je apotheker, zodat ook hij of zij op de hoogte blijft van je therapie. Opmerkingen (o.a. duur van de behandeling, hoe in te nemen ) Nota s... 29

31 Follow up van uw behandeling w Dit schema kan je helpen om nauwkeurig je voorgeschreven medicatie in te nemen. Laat dit invullen door je huisarts. Datum van Voorgeschreven Dosis de raadpleging behandeling per dag 30 Nota s...

32 Neem het ook best mee naar je apotheker, zodat ook hij of zij op de hoogte blijft van je therapie. Opmerkingen (o.a. duur van de behandeling, hoe in te nemen ) Nota s... 31

33 Follow up van uw behandeling w Dit schema kan je helpen om nauwkeurig je voorgeschreven medicatie in te nemen. Laat dit invullen door je huisarts. Datum van Voorgeschreven Dosis de raadpleging behandeling per dag 32 Nota s...

34 Neem het ook best mee naar je apotheker, zodat ook hij of zij op de hoogte blijft van je therapie. Opmerkingen (o.a. duur van de behandeling, hoe in te nemen ) Nota s... 33

35 Follow up van uw behandeling w Dit schema kan je helpen om nauwkeurig je voorgeschreven medicatie in te nemen. Laat dit invullen door je huisarts. Datum van Voorgeschreven Dosis de raadpleging behandeling per dag 34 Nota s...

36 Neem het ook best mee naar je apotheker, zodat ook hij of zij op de hoogte blijft van je therapie. Opmerkingen (o.a. duur van de behandeling, hoe in te nemen ) Nota s... 35

37 Follow up van uw behandeling w Dit schema kan je helpen om nauwkeurig je voorgeschreven medicatie in te nemen. Laat dit invullen door je huisarts. Datum van Voorgeschreven Dosis de raadpleging behandeling per dag 36 Nota s...

38 Neem het ook best mee naar je apotheker, zodat ook hij of zij op de hoogte blijft van je therapie. Opmerkingen (o.a. duur van de behandeling, hoe in te nemen ) Nota s... 37

39 Follow up van uw behandeling w Dit schema kan je helpen om nauwkeurig je voorgeschreven medicatie in te nemen. Laat dit invullen door je huisarts. Datum van Voorgeschreven Dosis de raadpleging behandeling per dag 38 Nota s...

40 Neem het ook best mee naar je apotheker, zodat ook hij of zij op de hoogte blijft van je therapie. Opmerkingen (o.a. duur van de behandeling, hoe in te nemen ) Nota s... 39

41 7 Nota s 40

42 41

43 Nota s 42

44 43

45 Nota s 44

46 45

47 Nota s 46

48 47

49 Ver. uitg. : Peter Menu, director Corporate Affairs & Communication. Pfizer Pleinlaan Brussel March 2015 PLG ANGST COVER NL _Mise en page 1 19/03/15 08:50 Page1