Bèta4U. Tien scienceproeven voor de brugklas. Wat moet je doen?

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Bèta4U. Tien scienceproeven voor de brugklas. Wat moet je doen?"

Transcriptie

1 Exa! Exact wat je zoekt! BètaU Exact wat je zoekt! Tien scienceproeven voor de brugklas

2 Inleiding Inhoud Beste brugklasser, BètaU is speciaal voor jou gemaakt! Met boeiende proeven voor thuis en op school. Ontdek science door je eigen parfum of sportdrank te maken, en maak kennis met de nieuwste producten zoals biodiesel. Veel plezier met het ontdekken van science! Wil je meer weten over opleidingen en beroepen in science? Kijk dan op Zin om nog meer proefjes te doen? Kijk dan eens op Cool!... Zalfje erop Hot!... De geur van geld... Power!... 7 Vier!... 8 Stuiteren... 9 Onbrandbaar papier Mooi! Flowerpower Colofon Veiligheid BètaU is een uitgave van Exact wat je zoekt! Exact wat je zoekt! is een samenwerking tussen Stichting C, AkzoNobel, DOW Benelux BV, DSM, KNCV, NWO-CW/ACTS, Shell Nederland BV, het Domein Applied Science, VAPRO/ Kenniscentrum PMLF, VNCI en alle scheikundeen hieraan gerelateerde opleidingen aan de Nederlandse universiteiten. De docentenhandleiding is te vinden op Stichting C, Remco Simonsz, 2011 Projectcoördinatie: Stichting C, Remco Simonsz Auteurs: Ben Schippers, Norbert van Veen Illustraties: Thijs Unger Tekstredactie: Los!, Marijne Thomas Vormgeving: tdesign, Liesbeth Thomas Druk: Bestenzet bv, Zoetermeer l Lees voor je begint de proef goed door. l Werk voorzichtig. l Doe extra voorzichtig met hete voorwerpen en met vuur. l Zorg ervoor dat je niets in je ogen of je mond krijgt (bij Power! mag wel geproefd worden). l Was na het doen van de proeven je handen. Betekenis symbolen Zelfstandig thuis uitvoeren, zonder begeleiding. Op school, met toezicht op afstand uitvoeren. Op school als demo of onder begeleiding uitvoeren. Veiligheid wordt per proef aangegeven op de pagina. Uiteraard is door C veel zorg aan deze bundel besteed. C aanvaardt echter geen aansprakelijkheid voor schade die eventueel is ontstaan bij het uitvoeren van deze proeven. l Voor proeven die op school worden uitgevoerd (zie Betekenis symbolen ) gelden de veiligheidsvoorschriften van de school. NB: De docentenhandleiding is te vinden op 2

3 Cool! De werking van zonnebrandcrème Je gaat in deze proef de werking onderzoeken van zonnebrandcrème (sunblock). Je kunt daarbij zelf zien welke middelen werken om je huid tegen de zon te beschermen. two-brush Een vel wit papier (A) Fluorescerende stift/marker (oranje werkt het beste, geel of groen kan ook) UV-lamp Zonnebrandcrème of sunblock (UVA+B) Tandpasta Vaseline Aftersun Donkere ruimte 1 2 Teken met de fluorescerende stift Smeer het popje op verschillende UV-licht een is poppetje een deel op van het de vel straling papier. Het omgekeerde plekken in met effect de van smeermiddelen wat je die door de zon wordt uitgezonden, in dit (dun proefje laagje). ziet, kun je gebruiken net als het voor ons zichtbare licht. om een onzichtbare boodschap te Als je veel UV-stralen op je huid krijgt, schrijven, die je met UV-licht wel worden huidcellen beschadigd: je kunt lezen. verbrandt en op langere termijn Pennen met UV-inkt & UV-lampje kun je zo ook huidkanker krijgen. kun je o.a. kopen bij de Action of De stoffen in zonnebrandcrème bij houden de UV-stralen tegen. Dat kan door reflectie of door absorptie. Bij Kijk naar het filmpje: reflectie wordt een deel van de UVstralen teruggekaatst (dan zie je soms de/videos/2 en doe een speurtocht een witte waas op je huid doordat een met onzichtbare UV-codes! deel van Ga naar het zichtbare een donkere licht ruimte. ook wordt Zie je verschillen tussen de teruggekaatst). Schijn met Bij de absorptie UV-lamp kunnen op het ingesmeerde delen van het poppetje. poppetje? Schrijf je waarneming hele kleine deeltjes in de zonnebrandcrème de UV-stralen opnemen op. Wat is je conclusie? en weer uitstralen als onschadelijke infraroodstraling: daar word je alleen warm van. Met dit proefje kun je ook testen of zonnebrandcrème met factor 0 meer straling tegenhoudt dan crème met factor. Hoe zou je dat aanpakken? en met de fluorescerende Teken met stift de fluorescerende Smeer het stiftpopje op Smeer verschillende het popje op verschillende Schrijf op welke middelen Schrijf je op waar welke middelen je waa poppetje op het een vel poppetje papier. op het vel plekken papier. in met de smeermiddelen plekken in met de smeermiddelen hebt gesmeerd. hebt gesmeerd. (dun laagje). (dun laagje). A) /marker este, naar een donkere Ga ruimte. naar een donkere Zie ruimte. je verschillen tussen Zie je de verschillen tussen de ok) ijn met de UV-lamp Schijn op met het de UV-lamp ingesmeerde op het delen van ingesmeerde het delen van het petje. poppetje. poppetje? Schrijf je waarneming poppetje? Schrijf je waarneming op. Wat is je conclusie? op. Wat is je conclusie? of Kun je uitleggen wat Kun zonnebrand je uitleggen wat zonnebrand doet met het UV-licht? doet met het UV-licht?

4 Zalfje erop Maak je eigen zalf Heb je last van een rode huid? Doe er een zalfje op! Gebeten door een insect? Zalfje erop! Spierpijn? Geen probleem: doe er gewoon een zalfje op! Potje vaseline (20 ml) Pannetje (Elektrisch) kookplaatje Gedroogde kamille Maïskiem- of zonnebloemolie Koffiefilter Leeg potje om je zelfgemaakte zalf in te doen Eventueel een thermometer Meer 1 weten? kleurtje 2 te geven. Je kunt ook andere Zalf is Neem een verzamelnaam een eetlepel vaseline voor verschillende doe het medicinale in het of verzorgende goudsbloem smelt (ca. in 0 plaats C). van kamille) en en kruiden Verwarm gebruiken de vaseline (bijvoorbeeld tot hij halfvaste pannetje. geneesmiddelen die op de je kunt de kruiden ook heel fijn malen huid worden gebruikt. Zo zijn er bijvoorbeeld zalfjes tegen jeuk (bij insec- en dan in de zalf laten zitten. tenbeten e.d.), zalfjes tegen spierpijn (zoals tijgerbalsem) en verzorgende crèmes, bijvoorbeeld dag- en nachtcrème. In de farmacie wordt een onderscheid gemaakt tussen zalf en crème. Onder zalf wordt een mengsel verstaan van hoofdzakelijk Voeg een theelepel smeerbare van vetten de olie toe, (bijvoorbeeld zodat het vaseline) mengsel vermengd vloeibaarder met een werkzame wordt. Roer stof. met Van de een theelepel. crème is sprake als de basis een mengsel (emulsie) is van vetten en water. De zalf die je met deze methode maakt, is ongeveer één jaar houdbaar. Eventueel kun je een paar druppels kleurstof (voor voedingsmiddelen) toevoegen om jouw zalf een mooi Veel kruiden worden bij de bereiding van zalven gebruikt vanwege het feit dat ze geneeskrachtige eigenschappen Pas op: vaseline gaat roken en vies ruiken bij te zouden hoge hebben. temperatuur. Zo is Gebruik goudsbloem een lage stand desinfecterend, van kookplaat genezend of doe een en warmhoudplaatje tussen kookplaat en pannetje. beschermend. Kamille is verzachtend, desinfecterend en zou helpen bij de wondheling. Giet het warme mengsel in het koffiefilter en vang wat er doorheen Zoek loopt van de op volgende in een potje. kruiden op welke geneeskrachtige eigenschappen ze hebben en ook welke werkzame stof hiervoor zorgt: pepermunt, kamfer, wilg, vingerhoedskruid en papaver em een eetlepel vaseline Neem een en eetlepel vaseline Verwarm en de vaseline Verwarm tot hij de vaseline tot hij Voeg de gedroogde Voeg kamille de toe gedroogde kamille toe e het in het doe het in het smelt (ca. 0 C). smelt (ca. 0 C). en laat het mengsel en ongeveer laat het mengsel ongeveer netje. pannetje. 10 minuten trekken. 10 minuten trekken. Pas op: vaseline gaat roken Pas en op: vies vaseline ruiken bij gaat te roken en vies ruiken bij te hoge temperatuur. Gebruik hoge een temperatuur. lage stand Gebruik een lage stand van de kookplaat of doe een van warmhoudplaatje tussen kookplaat plaatje en pannetje. tussen kookplaat en de kookplaat of doe een warmhoud- pannetje. ) eg een theelepel Voeg van de een olie theelepel toe, van Giet de het olie warme toe, mengsel Giet het in het warme mengsel in het at het mengsel vloeibaarder zodat het mengsel vloeibaarder koffiefilter en vang wat koffiefilter er doorheen en vang wat er doorheen je rdt. Roer met de wordt. theelepel. Roer met de theelepel. loopt op in een potje. loopt op in een potje. Laat de zalf afkoelen Laat en probeer de zalf afkoelen en probeer een beetje zalf uit op een je hand. beetje zalf uit op je hand. emolie en meter

5 Hot! Maak een stof die warmte geeft Last van koude handen of voeten? Daarvoor bestaat een heel handige uitvinding, een handwarmer die zorgt dat je handen of voeten lekker warm worden. Ook als je boven op een berg midden in de sneeuw zit. Maar hoe werkt dat eigenlijk? 2 bekerglazen of waterglazen Thermometer Je 1 lost calciumchloride op in water. Bij 2 de ANWB en bij buitensport - Bij dit Vul proces twee komt (beker)glazen warmte vrij. voor winkels Meet kun de je temperatuur vaak handwarmers van het Hierdoor 2/ met warmt koud het water. op. (of voet water warmers) in beide kopen. glazen. Probeer deze handwarmers eens uit; CaCl 2 is een belangrijk nevenproduct hiervoor moet je het metaal dat erin van de chemische industrie. Het wordt zit een paar keer buigen. ook als strooizout gebruikt in plaats Werkt de handwarmer op dezelfde van NaCl (keukenzout). manier als de korrels in het water? Zo nee: wat is het verschil? Meet de temperatuur ten opzichte van de tijd (op verschillende momenten) en zet je resultaten netjes onder elkaar in een tabel. Wanneer wordt de maximale temperatuur bereikt? Doe in één van de bekerglazen twee eetlepels CaCl 2. Meet de temperatuur van het water in beide glazen opnieuw en noteer de temperatuur. Vel papier en pen Eetlepel Zakje vochtvreter met CaCl 2 (bijv. van de drogist) Let op: veiligheid! CaCl 2 (calciumchloride) is irriterend en prikkelend. Zorg dat je het niet in je ogen krijgt; anders goed uitspoelen met water. Handen goed wassen na afloop van dit proefje. Alleen water + Calcium Cloride 7 C twee (beker)glazen Vul voor twee (beker)glazen Meet voor de temperatuur Meet van de het temperatuur van het Schrijf de temperatuur Schrijf op het de temperatuur vel op het ve met koud water. 2/ met koud water. water in beide glazen. water in beide glazen. papier. papier. Alleen water Alleen water + + in één van de bekerglazen Doe in één van de bekerglazen Meet de temperatuur Meet van de het temperatuur van het e eetlepels CaCl 2. twee eetlepels CaCl 2. water in beide glazen water opnieuw in beide glazen opnieuw en noteer de temperatuur. en noteer de temperatuur. Kun je het temperatuurverschil Kun je het temperatuurverschil ook voelen? ook voelen? 7 C 7 C t CaCl 2 Alleen water + Calcium Cloride Alleen water + Calcium Cloride

6 De geur van geld Goedkoop parfum maken Heb jij wel eens parfum gekocht? Voor een flesje van een bekend merk ben je al gauw 0 euro kwijt. Toch is het niet moeilijk om een parfum te maken. Parfumflesje (10 ml) Pannetje Kookplaat/gasbrander Gedroogde of verse bloemen of andere geurende ingrediënten, bijv. kaneel of sinaasappelschil. Theezeefje Maatcilinder (10 ml) Ethanol of een andere alcohol: je kunt zelfs wodka gebruiken! Vul een 10 ml parfumflesje met Voor 1 een flesje Clive Christian No 1 8 ml 2 ethanol. Voeg nu druppels van van 0 Doe ml de moet bloemen je meer of dan ingrediënten E geurende Vul het stoffen pannetje toe, met bijv. water etherische tot de neertellen! waarvan En jij voor denkt dat exclusieve ze samen een editie, lekker Imperial luchtje Majesty, vormen bijna in een oliën ingrediënten en rozenwater, net waarvan onder water jij denkt dat ze staan. samen een lekker luchtje E pannetje. voor 00 ml! Maar dan vormen. Schud het flesje om alle heb je ook wat: de parfum zit in een ingrediënten met elkaar te mengen. hand gemaakte Baccarat kristallen Spuit een beetje van het luchtje op je fles versierd met een kraagje van pols en ruik of het luchtje een succes 18- karaats goud en -karaat briljantgeslepen is geworden. diamanten. Welke dure parfums kun jij nog meer vinden op internet? Hoeveel liter per jaar zou je Doe het spel Geurenlotto (te koop moeten maken en verkopen om er een bij Veldwerk Nederland, kijk op leuk jaarsalaris aan over te houden? Je legt de Laat het mengsel afkoelen en giet plaatjes Vul met het parfumflesje de geuren op met tafel 2 en ml je van Meer het doen? door de zeef in de maatcilinder. ruikt het aan geurmengsel de potjes (zonder en 8 ml onderop ethanol. Om een snelle variant van parfum of aftershave te maken, voeg je etherische oliën en/of rozenwater toe aan de ethanol in plaats van ingrediënten te koken. Let op: veiligheid! Ethanol/alcohol is licht ontvlambaar, houd het weg van ontstekingsbronnen. Niet proeven. Giftig! te kijken) en probeert zo alle geuren op de goede plaats te krijgen. Kijk als je alle potjes geplaatst hebt, of je het goed hebt gedaan. Let op: trek een labjas aan en zet een veiligheidsbril op! e de bloemen of ingrediënten Doe de bloemen of ingrediënten Vul het pannetje met Vul water het pannetje tot de met water tot de Breng het water aan Breng de kook. het Laat water aan de kook. Laa arvan jij denkt dat waarvan ze samen jij denkt een dat ze ingrediënten samen een net onder ingrediënten water net onder water zachtjes koken tot 2/ zachtjes van het koken water tot 2/ van het wa ker luchtje vormen lekker in een luchtje vormen staan. in een staan. is verdampt. is verdampt. nnetje. pannetje. t het mengsel afkoelen Laat het en mengsel giet afkoelen Vul het en parfumflesje giet Vul met het 2 ml parfumflesje van met 2 ml van t door de zeef in de het maatcilinder. door zeef in de het maatcilinder. geurmengsel en het 8 ml geurmengsel ethanol. en 8 ml ethanol. men diënten, elschil. Schud het flesje goed Schud en spuit het flesje goed en spuit een beetje parfum op een je beetje pols. parfum op je pols. Ruik of het een Ruik of het een succes is succes is geworden. geworden. lcohol: uiken!

7 Power! Energie krijgen van sportdrank Sportdrank wordt snel opgenomen door het lichaam doordat het dezelfde concentratie suiker (koolhydraten) bevat als de vloeistoffen in je lichaam. De meeste mensen kopen een kanten-klaardrankje, maar het is niet moeilijk om zelf te maken. Weegschaal (nauwkeurigheid 0,1 g) Suiker Flesje (10 ml) Keukenzout Maatcilinder (100 ml) Citroensap De meeste sportdranken bevatten een mix van zouten en koolhydraten. De zouten zorgen ervoor dat je het vocht dat je verliest door zweten sneller weer aanvult. Daarnaast voorkomt het bijvoorbeeld bij het lopen van lange afstanden dat je watervergiftiging krijgt door een tekort aan zouten. De koolhydraten geven je de energie om langer door te gaan. Zoals een auto benzine nodig heeft, heeft je lichaam koolhydraten nodig om te presteren. Omdat je lichaam geen grote hoeveelheden koolhydraten kan opslaan, moet je deze energiebron aanvullen tijdens het sporten. Het soort koolhydraat maakt daarbij wel verschil. Het beste is het om een snel opneembaar koolhydraat te gebruiken. In veel sportdrankjes zit daarom niet gewone suiker, maar een mix van maltodextrine en dextrose. Dat zijn suikers die je lichaam snel opneemt. Maak ook eens een sportdrankje met Roosvicee of dextrose of malto dextrine in plaats van suiker. Bereken dan bij stap 1 hoeveel malto dextrine of Roosvicee je moet toevoegen om 8 massa-% koolhydraten in 100 ml water te krijgen. Maltodextrine poeder zit bijvoorbeeld in Fentomal van Nutricia. Bij de meeste sportwinkels kun je een variant hiervan vinden. Je kunt ook bijv. Isostar gebruiken, maar daarin zitten allerlei extra ingrediënten; het toevoegen van extra zout is dan bijvoorbeeld niet nodig. Ga eens een stuk hardlopen, minimaal km, zonder sportdrankje (water is wel toegestaan). Herhaal de afstand na een paar dagen maar drink dit keer van tevoren een sportdrankje. Merk je een verschil? eken hoeveel gram Bereken suiker hoeveel je gram Weeg suiker de je suiker af en Weeg doe deze suiker in af en doe deze in Weeg 0,2 gram keukenzout Weeg 0,2 af gram op keukenzout af op dig hebt om 100 ml nodig oplossing hebt om 100 ml het oplossing flesje. Bedenk een het slimme flesje. Bedenk een slimme een papiertje op de een weegschaal papiertje en op de weegschaal t 8 massa-% suiker met te 8 maken. massa-% suiker manier te maken. om dit te doen. manier om dit te doen. giet het in het flesje. giet het in het flesje. (Kom je er niet uit, vraag t je docent). (Kom je er niet uit, vraag t je docent). eid 0,1 g) eg aan de inhoud Voeg van het aan flesje de inhoud van Voeg het een flesje beetje citroensap Voeg een toe beetje citroensap toe ml water toe. 100 ml water toe. voor de smaak. Schud voor het de mengsel smaak. Schud het mengsel goed. goed. Proef je zelfgemaakte Proef sportdrank. je zelfgemaakte sportdrank ) 7

8 Vier! Vloeistoffen op elkaar stapelen Je maakt een vloeistoftoren met vier lagen. Maatbeker Glas of glazen potje Stroop (of siroop) Hoe komt het dat de voorwerpen op verschillende lagen blijven drijven? Dat heeft te maken met de dichtheid van de vloeistof en de dichtheid van de voorwerpen. Probeer op internet (of in BINAS) uit te zoeken wat de dichtheid is van de verschillende voorwerpen en van de gebruikte vloeistoffen. Zijn er nog meer factoren die een rol spelen? (bijvoorbeeld luchtbelletjes onder de voorwerpen). In plaats van ethanol kun je ook spiritus gebruiken en het water een kleurtje geven: zo zie je een duidelijker verschil tussen de lagen. Je kunt het proefje ook nog uitbreiden met verschillende concentraties suikerwater met diverse kleurtjes. Hoeveel lagen kun jij maken? Kun je verschillende materialen vinden zodat op elk niveau iets blijft drijven? En kun je ook kleine voorwerpen vinden die blijven zweven, of eerst blijven drijven en pas na een tijdje zinken? Sla-, zonnebloem- of olijfolie Kleine stukjes: kunststof (bijv. roerstaafje), hout (prikker), gum, paperclip, steentje Ethanol Let op: veiligheid! Ethanol is licht ontvlambaar, houd het uit de buurt van ontstekingsbronnen. Niet proeven: giftig! enk een laag stroop Schenk in het een glas laag stroop Schenk in het daar glas voorzichtig Schenk uit een daar voorzichtig uit een Maak een laag olie van Maak 1, een cm. laag olie van 1, cm. ongeveer van ongeveer maatbeker een laag maatbeker water op, ook een laag water op, ook Weer rustig schenken Weer via rustig schenken via cm dik. 1, cm dik. 1, cm dik. Schenk het 1, water cm dik. Schenk het water de lepel. de lepel. rustig via een lepel. rustig via een lepel. bruik de ethanol voor Gebruik de vierde ethanol voor Laat de verschillende vierde voorwerpen Laat verschillende voorwerpen laatste laag van 1, en cm laatste dik. laag van 1, voorzichtig cm dik. los vlak boven voorzichtig de los vlak boven de olie vloeistof. vloeistof. Op welke niveaus blijven Op welke de niveaus blijven de verschillende materialen verschillende drijven? materialen drijven e), 8

9 Stuiteren Zelf stuiterballen maken Siliconerubber wordt gebruikt als lijm en smeermiddel, voor taartvormen, voor implantaten bij borstvergrotingen en als ingrediënt van verzorgingsproducten zoals haargel en shampoo. En natuurlijk voor het maken van stuiterballen! Plastic of latex handschoenen Maatcilinder (20 ml) glas (% natriumsilicaat in water) Meer 1 weten? Wist 2 je dat waterglas wordt gemaakt Bij dit experiment Meet met handschoenen maken we een aan door zand Giet het en soda in het te plastic versmelten bekertje. bij 20 ml waterglas af. silicapolymeer door het silicaat uit een temperatuur van maar liefst waterglas te laten reageren met alcohol. Je kunt het je zo voorstellen dat 100 C? de silicaatdeeltjes eerst los van elkaar in het water zitten. Door de reactie Kun je de stuiterbal ook een kleurtje met alcohol gaan de deeltjes aan geven? Hoe zou je dat doen? elkaar vastzitten en vormen zo een Probeer het maar eens! lange keten; dit vormt de vaste stof waarvan je de stuiterbal kunt maken. De stuiterbal is eerst nogal bros en Met stuiterballen kun je natuurlijk verkruimelt makkelijk. Je kunt hem heel veel verschillende spelletjes sterker maken door de bal een paar doen. Bijvoorbeeld overgooien, dagen Voeg bij kamertemperatuur de ethanol toe en te roer laten met waarbij Kneed de stuiterbal het voorzichtig precies tot x een bal. drogen. het stokje in gelijkmatige cirkelbewegingen tot het gel wordt. gaat het brokkelen. moet Stop stuiteren. als de bal wit wordt, dan Of kijk op internet, bijvoorbeeld: arkanoid/stuiterbal Ethanol Plastic bekertje Houten stokje Let op: veiligheid! glas is giftig en gevaarlijk voor ogen en huid. Bij aanraking onmiddellijk afspoelen met veel water. Bel eventueel de huisarts. Let op: trek een labjas aan en zet een veiligheidsbril op! et met handschoenen Meet met aan handschoenen Giet aan het in het plastic Giet bekertje. het in het plastic bekertje. Spoel de maatcilinder Spoel een de paar maatcilinder keer een paar k ml waterglas af. 20 ml waterglas af. goed om en meet daarna goed om 10 ml en meet daarna 10 ml ethanol af. ethanol af. eg ende ethanol toe Voeg en roer de ethanol met toe en Kneed roer met het voorzichtig Kneed tot een het bal. voorzichtig tot een bal. stokje in gelijkmatige het stokje cirkelegingen tot het bewegingen gel wordt. tot het gel gaat wordt. het brokkelen. gaat het brokkelen. in gelijkmatige Stop cirkel- als de bal wit wordt, Stop als dan de bal wit wordt, dan aat Laat de bal een dag Laat uitharden. bal een dag uitharden. Probeer dan voorzichtig Probeer of hij dan voorzichtig of hij stuitert. Doe het na stuitert. een aantal Doe het na een aantal dagen nog eens. Merk dagen je verschil? nog eens. Merk je verschil 9

10 Onbrandbaar papier Papier maken dat niet kan branden Houd een vlammetje bij een willekeurig stuk papier en het verbrandt zonder problemen. Maar bestaat er ook zoiets als onbrandbaar papier? Spiritus (of ethanol) Maatcilinder (100 ml) Bakje Zout Schaar en papier Lang pincet of tang Lucifers of aansteker Het papiertje lijkt in brand te staan, maar zolang er genoeg water in het mengsel aanwezig is, zal alleen de spiritus verbranden en het water zal deels verdampen en deels achterblijven. Het water dat nog niet verdampt is nadat de spiritus is opgebrand, beschermt het papiertje. Wanneer er te weinig water in de mix zit, zal het water verdampen voordat alle spiritus verbrand is en dan zal het papiertje daadwerkelijk verbranden. Wanneer er te veel water in het mengsel zit, brandt het helemaal niet. Het zout zorgt voor de kleur van de vlammen daardoor zie je ze beter. Onderzoek wat het verschil is als je wel of geen zout toevoegt. Maak een duidelijk verslag van je proef waarin je bijvoorbeeld in een tabel laat zien wat er gebeurt bij de verschillende spiritusconcentraties. Goocheltruc? De concentratie waarbij het papiertje het beste beschermd blijft, kun je in principe ook op echte bankbiljetten uitvoeren. Je krijgt dan een brandend bankbiljet dat daarna toch nog heel is. (De makers van deze proef zijn niet verantwoordelijk voor het eventuele verlies van de bankbiljetten, mocht de proef mislukken!) Let op: trek een labjas aan en zet een veiligheidsbril op! reken hoeveel ml Bereken spiritus hoeveel en ml spiritus Doe de en hoeveelheden Doe water de hoeveelheden en water en Knip een strook papier Knip af. een strook papier af. ter je moet mengen water om je 100 moet ml mengen spiritus om 100 in ml een bakje en spiritus meng in het een bakje en meng het lossing te maken oplossing te maken met een snufje zout. met een snufje zout. t 0 vol.-% met 0 vol.-% ritus. spiritus. op de strook in het Doop mengsel de strook in het mengsel Houd de strook van Houd je af in de de strook vlam van je af in de vlam spiritus en water. van spiritus en water. van een aansteker of van lucifer. een aansteker of lucifer. Herhaal de proef met Herhaal 0%, 2%, de 7% proef met 0%, 2%, 7 en 100% spiritus-in-wateroplossingen. en 100% spiritus-in-wateroplossing Is het papier onbrandbaar? Is het papier Zo ja: onbrandbaar? Zo ja bij welke concentratie? bij welke concentratie? Doe dit uit de buurt van Doe dit uit de buurt van brandbare voorwerpen! brandbare voorwerpen! Er kan een steekvlam Er kan een steekvlam ontstaan. ontstaan. 10

11 Mooi! Tuinieren met zout Zout heeft de interessante eigenschap dat het kristallen kan vormen. Er zijn ontzettend veel verschillende proefjes die van dit principe gebruikmaken. Koffiefilter of filtreerpapier Stiften (wateroplosbare inkt) Maatcilinder (10 ml) Keukenzout Ethanol Meer 1 weten? Sport, 2 spel en ontspanning Het papier Maak van zuigt een de koffiefilter vloeistof op. of een Langzaam filtreerpapier maar zeker zal een van kegel. de opgezo- lende kleuren viltstiften rondom stuk Bekijk Teken de zouttuinen dikke lijnen in met de Dode verschil- Zee: gen vloeistof het water verdampen. Waarom de kegel. heet dit de Dode Zee? Doordat het water verdampt, kunnen de zoutdeeltjes niet meer in de oplossing blijven. De ethanol wordt toegevoegd omdat inkt hierin beter oplost. Dit experiment kun je ook uitvoeren zonder ethanol. Het eindresultaat is dan soms wel iets minder spectaculair. Giet Probeer de mix in het een ook lege eens fles met en verschillende sluit die af concentraties met de dop. zout: wat werkt Meng het best? de stoffen door goed te schudden. Als (bijna) al het zout is opgelost, giet je de oplossing in de bak. Fles (liefst glas) met dop Plastic of glazen bak Let op: veiligheid! Ethanol is brandbaar en giftig. Zorg er dus voor dat je het uit de buurt van een ontstekingsbron houdt en niet inslikt. Let op: trek een labjas aan en zet een veiligheidsbril op! ak van een koffiefilter Maak of van een een stuk koffiefilter Teken of een dikke stuk lijnen met Teken de verschillende dikke lijnen met de verschil- Meet ml ethanol af. Meet ml ethanol af. kleuren viltstiften lende rondom kleuren viltstiften rondom eerpapier een kegel. filtreerpapier een kegel. Voeg 10 g zout en 100 Voeg ml 10 g zout en 100 ml de kegel. de kegel. heet water uit de kraan heet toe. water uit de kraan toe. pier e inkt) t de mix in een lege Giet fles de en mix in een lege Als fles (bijna) en al het zout Als is opgelost, (bijna) al het zout is opgelost, it die af met de dop. sluit die af met de dop. giet je de oplossing in giet de je bak. de oplossing in de bak. ng de stoffen Meng de stoffen r goed te door goed te udden. schudden. Zet de kegel in de bak Zet met de de kegel punt in de bak met de pun omhoog. Laat de bak omhoog. een week Laat staan de bak een week st en kijk regelmatig wat en er kijk gebeurt. regelmatig wat er gebeurt. p 11

12 Flowerpower Autorijden op zonnebloemolie Auto s rijden op brandstof uit aardolie, maar die raakt op. Biodiesel is een mogelijke vervanger die veel schoner is. Plastic of latex handschoenen Weegschaal of balans Natriumhydroxide korrels (gootsteenontstopper) Spiritus Glazen pot met schroefdop Warmhoudplaat elektrisch of gas Zonnebloemolie Bekerglas Thermometer Maatcilinder (0 ml) Pipet Wat denk jij: zou biodiesel echt Spiritus Wat is een moet mengsel van je verschillende 1 alcoholen (o.a. ethanol en probleem 2 en het tekort aan olie waar doen? de oplossing zijn voor het klimaat- Doe 1 g natriumhydroxide (korrels!) Schroef de deksel op de pot en methanol) en een kleurstof. Het maken we in de toekomst mee te maken en 2, ml spiritus in de glazen pot. schud totdat de korrels zijn van biodiesel gebeurt in twee stappen. krijgen? Bekijk het filmpje rijden op opgelost. Eerst wordt de olie afgebroken door slaolie : de gootsteenontstopper. Bij deze reactie komen vetzuren en glycerol vrij. En een NOS-uitzending over biobrandstof: Vervolgens reageren de vetzuren met de alcohol en onstaat er als product biodiesel. Ook van frituurvet kun je biodiesel maken. Twee Nederlandse studenten hebben zelfs km gereden op deze biodiesel. Meer Giet doen? de warme olie in Let op: de je pot. kunt Sluit ook de meer pot of minder goed af en schud maken, zolang de verhoudingen maar 1 minuut. gelijk blijven. Wil je bijvoorbeeld 0 ml maken, dan gebruik je 0,2 g natriumhydroxide korrels, 0 ml olie en 8, ml spiritus. Let op: veiligheid! Spiritus en methanol zijn giftig en brandbaar. Natriumhydroxide is zeer bijtend; vermijd dus huidcontact. Wist je dat er ook races zijn waarbij auto s op zonne-energie rijden? Ook zijn er auto s die rijden op windenergie. Laat pot Probeer staan tot zelf je eens na korte een tijd autootje vaag drie te bouwen lagen ziet dat ontstaan. op windenergie rijdt. Kijk voor inspiratie op: riaal/zeilwagen.html en html Let op: trek een labjas aan en zet een veiligheidsbril op! e 1 g natriumhydroxide Doe 1 (korrels!) g natriumhydroxide Schroef (korrels!) de deksel op Schroef de pot de en deksel op de pot en Verwarm 20 ml zonnebloemolie Verwarm 20 ml zonnebloemoli 2, ml spiritus in en de 2, glazen ml spiritus pot. in de schud glazen totdat pot. de korrels schud zijn totdat de korrels zijn in het bekerglas tot 0 C. in het bekerglas tot 0 C. opgelost. opgelost. oenen els t de warme olie in Giet de warme olie in Laat de pot staan tot Laat je na de korte pot staan tijd tot je na korte tijd fdop pot. Sluit de pot de pot. Sluit de pot vaag drie lagen ziet ontstaan. vaag drie lagen ziet ontstaan. ed ch of af gas en schud goed af en schud inuut. 1 minuut. Druppel met de pipet Druppel water erbij met tot de pipet water erbij de bovenste laag doorzichtig de bovenste is. laag doorzichtig Druppel niet te Druppel niet snel of te hoog. snel of te ho De bovenste laag is de biodiesel. De bovenst laag is de biodiesel. 12

13 Meer inspiratie opdoen? (leuke proefjes voor thuis) (proefjes voor gevorderden/klik Basis en Scheiding) (voor gevorderden) (klik Chemie) (eenvoudige proefjes/klik Scheikunde) (eenvoudige proefjes) (zoek op: chemistry experiments)

Colofon Inhoud Veiligheid Symbolen Inleiding

Colofon Inhoud Veiligheid Symbolen Inleiding Docentenhandleiding Colofon Inhoud Veiligheid Symbolen Inleiding Bèta4U is een uitgave van Exact wat je zoekt! Exact wat je zoekt! is een samenwerking tussen Stichting C3, onderwijsinstellingen, bedrijven

Nadere informatie

Bèta4U. Tien scienceproeven voor de brugklas. Wat moet je doen?

Bèta4U. Tien scienceproeven voor de brugklas. Wat moet je doen? E xac k t! t wat je zoe BètaU E xac wat je zoe k t! t Tien scienceproeven voor de brugklas Colofon Inhoud Veiligheid Betekenis symbolen Inleiding BètaU is een uitgave van Exact wat je zoekt! Exact wat

Nadere informatie

Bèta4U. Tien scienceproeven voor de brugklas

Bèta4U. Tien scienceproeven voor de brugklas Exact wat je zoekt! BètaU Tien scienceproeven voor de brugklas Docentenhandleiding. Inhoud Inleiding Cool! 3 Zalfje erop Hot! De geur van geld Power! 7 Vier! 8 Stuiteren 9 Onbrandbaar papier 10 Beste Docent,

Nadere informatie

Mens & Medisch. Future4U. Reflectieformulier. Future4U. Experimentlessen voor havo en vwo. Mens & Medisch. In deze les. Inhoud. www.exactwatjezoekt.

Mens & Medisch. Future4U. Reflectieformulier. Future4U. Experimentlessen voor havo en vwo. Mens & Medisch. In deze les. Inhoud. www.exactwatjezoekt. Future4U Experimentlessen voor havo en vwo Reflectieformulier In deze les De les sluit aan bij de sub domeinen Chemisch rekenen (sk), Eigenschappen en modellen (sk) en Onderzoek en ontwerp (sk). Aan de

Nadere informatie

Wa W rm r t m e Inlage

Wa W rm r t m e Inlage Inlage Proef 1 nattigheid - 1 Erlenmeyer (nr. 10) - 1 Rubberen stop (nr. 18) - Heet water Doe wat heet water in de erlenmeyer. Doe de stop erop en kijk wat er gebeurt. Kun je dit beschrijven? Proef 2 Frisse

Nadere informatie

R eptenboek van Nikko en Co

R eptenboek van Nikko en Co R eptenboek van Nikko en Co Receptenboek van Nikko en co Inleiding O nze Chemiebende is er in geslaagd tijdens een bedrijfsbezoek een paar geheime recepten voor badproducten te ontfutselen. Nikko, Kloortje,

Nadere informatie

Leerlingeninstructie: Zuren en basen in de keuken

Leerlingeninstructie: Zuren en basen in de keuken Leerlingeninstructie: Zuren en basen in de keuken Introductie Wat eet je? Wat drink je? Welke producten gebruik je tijdens je verzorging? Welke producten worden er bij jou thuis gebruikt om schoon te maken?

Nadere informatie

Een stof heeft altijd stofeigenschappen. Door hier gebruik van te maken, kun je stoffen makkelijk scheiden.

Een stof heeft altijd stofeigenschappen. Door hier gebruik van te maken, kun je stoffen makkelijk scheiden. Stoffen scheiden Schrijf bij elke proef steeds je waarnemingen in je schrift. Bij het doen van experimenten is het belangrijk dat je goed opschrijft wat je hebt gedaan, zodat andere mensen jouw experiment

Nadere informatie

Experiment 1: Een wolk in een fles

Experiment 1: Een wolk in een fles Experiment 1: Een wolk in een fles Materiaal: een stevige plastic fles van 2 liter (bijvoorbeeld een colafles) drie lucifers lauwwarm water Welke stoffen gaan we op elkaar laten reageren? Wat zal het effect

Nadere informatie

Sheet 2: Bekijk met de kinderen de tussenstand van Afval the Game op Instagram en/of Facebook. Hoe gaat het bij de kinderen met inzamelen?

Sheet 2: Bekijk met de kinderen de tussenstand van Afval the Game op Instagram en/of Facebook. Hoe gaat het bij de kinderen met inzamelen? Afval the Game Docentenhandleiding les 2 Duur Voor deze les hebt u ongeveer 80 minuten nodig. Leerdoelen De kinderen hebben in de vorige les geleerd dat het belangrijk is om plastic te scheiden, zodat

Nadere informatie

onderzoek water opdrachtkaart Onderdeel A les 5-6.6

onderzoek water opdrachtkaart Onderdeel A les 5-6.6 Onderdeel A 1. 2. 3. 4. 5. Lees de opdracht. Noteer de verwachting. Voer het onderzoek uit. Noteer het resultaat. Noteer de verklaring. - twee glazen - bol dikke wol - schaar - liniaal - viltstift, donkere

Nadere informatie

gist luchtige schimmels

gist luchtige schimmels gist luchtige schimmels Zonder microben zou jouw ontbijt er heel anders uitzien. Dan was er bijvoorbeeld geen brood, geen kaas en geen yoghurt. Ook heel veel ander eten en drinken, zoals wijn, bier, koffie,

Nadere informatie

Geen plastic alstublieft!

Geen plastic alstublieft! Receptenboekje Geen plastic alstublieft! Delphine De Paepe en Bieke Bernaerts SHAMPOOBAR - 50 gram sodiumcoco sulfaat - 8 gram kokosolie - 4 gram karitéboter (sheabutter) - 8 gram mineraalwater (of gekookt

Nadere informatie

Wat is CO2? (koolstofdioxide) een gas is dat in de lucht zit, net als zuurstof. ervaren of je CO 2

Wat is CO2? (koolstofdioxide) een gas is dat in de lucht zit, net als zuurstof. ervaren of je CO 2 Klimaatverandering 7 en 8 2 Wat is CO2? Proefjes Doelen Begrippen Materialen De leerlingen: weten dat (koolstofdioxide) een gas is dat in de lucht zit, net als zuurstof ervaren of je kan zien, ruiken en

Nadere informatie

Is de pinda een energiebron? Zo ja, hoeveel energie bevat de pinda dan?

Is de pinda een energiebron? Zo ja, hoeveel energie bevat de pinda dan? Is de pinda een energiebron? Zo ja, hoeveel energie bevat de pinda dan? Uit bijna alle dieetvoorschriften blijkt: 'Van pinda's eten wordt je snel dik. Je wordt er snel dik van, omdat ze veel calorieën

Nadere informatie

Voer deze proefjes alleen uit met je juf of meester erbij.

Voer deze proefjes alleen uit met je juf of meester erbij. Voer deze proefjes alleen uit met je juf of meester erbij. Waxinelichtje en een glas - Een waxinelichtje - Een schoteltje - Een lucifer - Een glas Zet in het midden van de kring een schoteltje neer met

Nadere informatie

De TOA heeft een aantal potjes klaargezet. In sommige potjes zit een oplossing, in andere potjes zit een vaste stof.

De TOA heeft een aantal potjes klaargezet. In sommige potjes zit een oplossing, in andere potjes zit een vaste stof. OPDRACHT 9 Practicum Om je kennis van de scheidingsmethoden en oplosbaarheid te vergroten volgen hieronder een aantal proeven. Ook krijg je een proef over indicatoren / reagens. Met behulp daarvan kun

Nadere informatie

Gisten en wafels... Doe - activiteit Doe - activiteit

Gisten en wafels... Doe - activiteit Doe - activiteit 1 Gisten en wafels... OPDRACHT 1: Om goed te kunnen onderzoek wat gisten zijn, gaan we eerst wafels onderzoeken. Je hebt hiervoor 2 soorten deeg nodig... Maak het deeg zoals voorzien in de receptjes. Recept

Nadere informatie

bedoeld wordt met hoeveelheidbegrippen als: alle, geen, niets, veel, weinig, meer, minder, evenveel. Ordent hoeveelheden om ze te Groep 1 Groep 2

bedoeld wordt met hoeveelheidbegrippen als: alle, geen, niets, veel, weinig, meer, minder, evenveel. Ordent hoeveelheden om ze te Groep 1 Groep 2 6. Waterproef Tijdens deze activiteit: Doen de kinderen proefjes met water, kleurstof en olie, waarbij zij vooraf voorspellen wat zij denken dat er zal gebeuren, dit vervolgens uitproberen en een verklaring

Nadere informatie

Op de website smartkidslab.nl vind je de meetinstrumenten en uitleg hoe je aan de slag kunt.

Op de website smartkidslab.nl vind je de meetinstrumenten en uitleg hoe je aan de slag kunt. Hoe schoon is de lucht die je inademt? Is zwemwater hetzelfde als drinkwater? Zitten er veel of weinig microben in de grond? En wat betekent dat? Ontdek hoe gezond jouw buurt is en wat je zelf kan doen

Nadere informatie

Te veel UV-straling verbrandt je huid, op zonnige dagen gaat dat heel snel! Misschien wel net zo snel als een groentenschotel onder de grill?

Te veel UV-straling verbrandt je huid, op zonnige dagen gaat dat heel snel! Misschien wel net zo snel als een groentenschotel onder de grill? vergelijk jouw data Sneeuw reftecteert tot 80 % van UV-straling. Dan verbrand je dus extra snel, van alle kanten! Goed Insmeren met zonnebrandcrème tijdens de wintersport! De meeste UV-straling vangen

Nadere informatie

Wist je dat. Bitter Zuur Zout Zoet. ... de bobbeltjes op je tong je smaakpapillen zijn. Hiermee proef je of iets bitter, zuur, zout of zoet is.

Wist je dat. Bitter Zuur Zout Zoet. ... de bobbeltjes op je tong je smaakpapillen zijn. Hiermee proef je of iets bitter, zuur, zout of zoet is. Wist je dat... de bobbeltjes op je tong je smaakpapillen zijn. Hiermee proef je of iets bitter, zuur, zout of zoet is. Bitter Zuur Zout Zoet... mensen vroeger dachten dat suiker geluk bracht. En nog steeds

Nadere informatie

8.1. Antwoorden door een scholier 1081 woorden 3 maart keer beoordeeld. Scheikunde 2.1 AFVAL

8.1. Antwoorden door een scholier 1081 woorden 3 maart keer beoordeeld. Scheikunde 2.1 AFVAL Antwoorden door een scholier 1081 woorden 3 maart 2005 8.1 128 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Pulsar chemie 2.1 AFVAL 1. a. metaal, papier, plastic, hout b. GFT en papierbak 2. bron 1 3. a. het

Nadere informatie

Docentenhandleiding 2x15 Daderprofiel DNA kit

Docentenhandleiding 2x15 Daderprofiel DNA kit Docentenhandleiding 2x15 Daderprofiel DNA kit #VOS-038 versie 2.1 Inhoud kit: 2 x 15 DNA profielen 2 x Dader profiel 2 x 1 ml loading dye (kleurloze vloeistof) 3 g agarose 400 µl blauwe gel dye (1000x)

Nadere informatie

AAN de slag 1.1 de bunsenbrander

AAN de slag 1.1 de bunsenbrander AAN de slag 1.1 de bunsenbrander ORiËNTEREN De bunsenbrander werd rond 1855 uitgevonden door professor Robert Wilhelm Bunsen (1811-1899) uit Heidelberg. De uitvinding diende vooral om een stabiele warmtebron

Nadere informatie

Lifestyle & Design. Future4U. Reflectieformulier. Future4U. Experimentlessen voor havo en vwo. Lifestyle & Design. In deze les.

Lifestyle & Design. Future4U. Reflectieformulier. Future4U. Experimentlessen voor havo en vwo. Lifestyle & Design. In deze les. Future4U Experimentlessen voor havo en vwo Reflectieformulier In deze les De les sluit aan bij de subdomeinen Ontwerpen (sk) en Onderzoek en ontwerp (sk). Aan welke functie-eisen moet droogshampoo voldoen?

Nadere informatie

Docentenhandleiding 6x5 Daderprofiel DNA kit

Docentenhandleiding 6x5 Daderprofiel DNA kit Docentenhandleiding 6x5 Daderprofiel DNA kit #VOS-038A versie 2.0 Inhoud kit: 6 x 5 DNA profielen 6 x Dader profiel 6 x 200µl loading dye (kleurloze vloeistof) 4 g agarose 400µl gel dye (1000x) 100ml elektroforese

Nadere informatie

Lifestyle & Design. Future4U. Reflectieformulier. Future4U. Experimentlessen voor havo en vwo. Lifestyle & Design. In deze les.

Lifestyle & Design. Future4U. Reflectieformulier. Future4U. Experimentlessen voor havo en vwo. Lifestyle & Design. In deze les. Future4U Experimentlessen voor havo en vwo Reflectieformulier In deze les De les sluit aan bij de subdomeinen Ontwerpen (sk) en Onderzoek en ontwerp (sk). Aan welke functie-eisen moet droogshampoo voldoen?

Nadere informatie

Ik plaats mijn boog in de wolken; die zal het teken zijn van het verbond tussen mij en de aarde.

Ik plaats mijn boog in de wolken; die zal het teken zijn van het verbond tussen mij en de aarde. De regenboog God heeft een boog in de wolken geplaatst om ons aan het verbond te laten herinneren. Er zal nooit meer zo n grote zondvloed komen, dat heel de aarde onder water staat. Laten we een regenboog

Nadere informatie

Recept van de maand mei Medaillekoekjes (12 stuks)

Recept van de maand mei Medaillekoekjes (12 stuks) Horst, 02-05-2015 Beste ouders en gastouders, Stopt u in 2015 met werken of wordt u werkloos? Dan hebt u nog 6 maanden recht op kinderopvangtoeslag. Dit was voorheen 3 maanden. Gaat u binnen deze 6 maanden

Nadere informatie

Vragen bij de activiteiten A 1 a Als het zout oplost, verdwijnt de vaste stof en ontstaat een heldere oplossing.

Vragen bij de activiteiten A 1 a Als het zout oplost, verdwijnt de vaste stof en ontstaat een heldere oplossing. Antwoorden door een scholier 1883 woorden 17 juni 2010 7,5 27 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Pulsar chemie 2 Voor de spiegel Vragen bij de activiteiten A 1 a Als het zout oplost, verdwijnt de vaste

Nadere informatie

Mens & Medisch. Future4U. Reflectieformulier. Future4U. Experimentlessen voor havo en vwo. Mens & Medisch. In deze les. Inhoud.

Mens & Medisch. Future4U. Reflectieformulier. Future4U. Experimentlessen voor havo en vwo. Mens & Medisch. In deze les. Inhoud. Experimentlessen voor havo en vwo Reflectieformulier In deze les De les sluit aan bij de sub domeinen Chemisch rekenen (sk), Eigenschappen en modellen (sk) en Onderzoek en ontwerp (sk). Aan de hand van

Nadere informatie

Bosbessen Pruimentaart

Bosbessen Pruimentaart Bosbessen Pruimentaart Deeg: 150 gr bloem 1 ½ tl bakpoeder 1 tl zout 50 gr boter 50 gr bruine suiker 75 gr boter Vulling: 200 gr suiker 1 ei 1 tl vanille-extract of 1 zakje vanillesuiker 175 ml melk 4

Nadere informatie

Doezijde. Zelf verf maken. Wat ga je doen? Je gaat zelf verf maken en hier ook mee verven!

Doezijde. Zelf verf maken. Wat ga je doen? Je gaat zelf verf maken en hier ook mee verven! Doezijde Zelf verf maken Wat ga je doen? Je gaat zelf verf maken en hier ook mee verven! Wat heb je nodig? Spullen Kwast of penseel Vel wit A4 papier om op te verven 4 schaaltjes Limonadeglas 4 theelepeltjes

Nadere informatie

Drijven en zinken. Eerst gaan we het drijfvermogen testen van een paar voorwerpen:

Drijven en zinken. Eerst gaan we het drijfvermogen testen van een paar voorwerpen: Hiernaast zie je een ouderwets duikerspak. Om ervoor te zorgen dat de duiker niet gaat drijven, heeft hij een loden gewicht op zijn borst vastgeknoopt. De slang is voor de luchttoevoer. Op de wal stond

Nadere informatie

Laat de kinderen ook opzoeken in een woordenboek en/of spreekwoorden boek

Laat de kinderen ook opzoeken in een woordenboek en/of spreekwoorden boek Voorbereiding: Materialen verzamelen Voor de les alles al klaarzetten. De tafels in groepjes van vier zetten zodat je elk proefje eventueel twee keer kan klaar leggen. De werkbladen kopiëren De opdrachtvellen

Nadere informatie

Magnetische velden groep 7-8

Magnetische velden groep 7-8 Magnetische velden groep 7-8 Zonder magnetisch veld zouden we niet op aarde kunnen leven. Zonnewinden zouden de atmosfeer rond de aarde laten verdwijnen en schadelijke straling zou het leven op aarde vernietigen.

Nadere informatie

b Dikke shampoo komt moeilijk uit het flesje en verspreidt zich niet goed in je haar.

b Dikke shampoo komt moeilijk uit het flesje en verspreidt zich niet goed in je haar. 2 Voor de spiegel Activiteiten 2A 1 a Als het zout oplost, verdwijnt de vaste stof en ontstaat een (heldere) oplossing. b Dikke shampoo komt moeilijk uit het flesje en verspreidt zich niet goed in je haar.

Nadere informatie

Kernvraag: Hoe laat ik iets sneller afkoelen?

Kernvraag: Hoe laat ik iets sneller afkoelen? Kernvraag: Hoe laat ik iets sneller afkoelen? Naam leerling: Klas: http://www.cma-science.nl Activiteit 1 Hoe stroomt warmte? 1. Wat gebeurt er met de temperatuur in een verwarmde kamer wanneer je het

Nadere informatie

1. Je schilt een kg kruimige aardappels en deze snijd je in kleine stukken.

1. Je schilt een kg kruimige aardappels en deze snijd je in kleine stukken. Aardappelpuree : Ingrediënten 1 kg kruimige aardappels 150 ml melk 25 g boter nootmuskaat Aardappelpuree : Bereidingswijze 1. Je schilt een kg kruimige aardappels en deze snijd je in kleine stukken. 2.

Nadere informatie

Talent4U 3. Lessenserie voor het vmbo. Bodemonderzoek. Inhoud. Talent4U. Het milieulaboratorium

Talent4U 3. Lessenserie voor het vmbo. Bodemonderzoek. Inhoud. Talent4U. Het milieulaboratorium 3 Het milieulaboratorium 1 Lessenserie voor het vmbo Bodemonderzoek Inhoud Introductie... 2 Opdracht 1 Practicum... 3 Opdracht 2 Het echte werk.... 8 Opdracht 3 Werken als chemisch analist... 9 Opdracht

Nadere informatie

BOUW JE EIGEN WEERSTATION

BOUW JE EIGEN WEERSTATION BOUW JE EIGEN WEERSTATION Als je wilt weten wat voor weer het is, dan moet je de verschillende weerselementen kunnen meten. Met enkele heel gewone dingen kan je jouw eigen weerstation bouwen. De thermometer

Nadere informatie

Practicum Emulsies. Leerdoelen

Practicum Emulsies. Leerdoelen Moleculaire gastronomie is een wetenschapsveld dat zich richt op het verbeteren van bestaande recepten, door bijvoorbeeld te onderzoeken wat de oorzaak is van veelvoorkomende problemen bij het uitvoeren

Nadere informatie

Zelf je schoonmaakmiddelen maken!

Zelf je schoonmaakmiddelen maken! Workshop Zelf je schoonmaakmiddelen maken! Waspoeder Vloeibaar wasmiddel Wasverzachter Afwasmiddel Tapijtreiniger Allesreiniger Vlekweg voorbehandelmiddel Natuurlijk schoonmaken Waspoeder 60 gram totaal

Nadere informatie

Papier recyclen. Inlage

Papier recyclen. Inlage Inlage A1 Papier maken Voor deze opdracht heb je de volgende materialen nodig: A - 1 Drielenzige loep B - 3 Bladen viltpapier C - 1 Reinigingsdoek D - 1 Zeef E - 1 Scheprand F - Stapel oude kranten G -

Nadere informatie

1. Aan het einde van elke dag verzamel je de zakken of dozen en analyseer je ze.

1. Aan het einde van elke dag verzamel je de zakken of dozen en analyseer je ze. Olie recycleren Activeer Op school wordt heel wat afval geproduceerd. Tijdens dit project, zal je alle afval dat geproduceerd wordt op school proberen in kaart te brengen. Je zal daarvoor alle afval gescheiden

Nadere informatie

Chemische reacties. 1 Hoeveel verschillende stoffen zijn er denk je? Zijn het er rond de tien, rond de duizend of zelfs meer? ...

Chemische reacties. 1 Hoeveel verschillende stoffen zijn er denk je? Zijn het er rond de tien, rond de duizend of zelfs meer? ... Hiernaast is de lancering van de eerste spaceshuttle te zien (in 1981). Bij de lancering krijgt de raketmotor van de spaceshuttle zijn brandstof uit de enorme tank waarop de spaceshuttle is gemonteerd.

Nadere informatie

werken met water - waterbladen

werken met water - waterbladen werken met water - waterbladen inhoud inhoud VVaterblad 1 Waterblad 2 Waterblad 3 Waterblad 4 Waterblad 5 Waterblad 6 Waterblad 7 Een boot laden De stevigheid van het wateroppervlak Een gat in de waterleiding

Nadere informatie

AAN de slag 1.1 de bunsenbrander

AAN de slag 1.1 de bunsenbrander AAN de slag 1.1 de bunsenbrander ORiËNTEREN De bunsenbrander werd rond 1855 uitgevonden door professor Robert Wilhelm Bunsen (1811-1899) uit Heidelberg. De uitvinding diende vooral om een stabiele warmtebron

Nadere informatie

landbouw en natuurlijke omgeving verwerking agrarische producten CSPE KB

landbouw en natuurlijke omgeving verwerking agrarische producten CSPE KB Examen VMBO-KB 2011 gedurende 200 minuten landbouw en natuurlijke omgeving verwerking agrarische producten CSPE KB Het examen landbouw en natuurlijke omgeving CSPE KB bestaat uit twee deelexamens waarvan

Nadere informatie

Bacteriën als hulpje. Yoghurt maken. Benodigdheden. Werkwijze

Bacteriën als hulpje. Yoghurt maken. Benodigdheden. Werkwijze Bacteriën als hulpje Yoghurt maken Je gaat in deze opdracht zelf yoghurt maken. Benodigdheden schone pan thermometer warmwaterbad eetlepel yoghurt 0,5l. melk klein flesje van 0,5l. aluminium en elastiekjes

Nadere informatie

Bekers vastzuigen met koffiefilter

Bekers vastzuigen met koffiefilter A1 1 Bekers vastzuigen met koffiefilter 2 bekers 1 koffiefilter 1 schaar 1 waxinekaarsje Lucifers Waarom gaat het kaarsje uit? Hoe kan het dat je de onderste beker op kunt tillen zonder deze aan te raken

Nadere informatie

Pannenkoeken (4 personen) Ingrediënten: 500 gram Leemansmolen tarwebloem 1 liter melk 4 à 5 eieren een beetje zout boter om te bakken

Pannenkoeken (4 personen) Ingrediënten: 500 gram Leemansmolen tarwebloem 1 liter melk 4 à 5 eieren een beetje zout boter om te bakken Recepten Pannenkoeken (4 personen) 500 gram Leemansmolen tarwebloem 1 liter melk 4 à 5 eieren Mix de bloem, het zout, de eieren en de helft van de melk in een kom tot een glad beslag. Meng de resterende

Nadere informatie

Bronnen. Meer info. Naam: Co-wetenschapp(st)er: Klas:

Bronnen. Meer info. Naam: Co-wetenschapp(st)er: Klas: Bronnen - Het grote experimenteerboek, uitgeverij Deltas, 2003 - Aan de slag met Findus, uitgeverij Davidsfonds/Infodok, 2000 - Grasspriet Themadossier 4 Tuinbouw, Plattelandsklassen vzw Meer info Telefoon:

Nadere informatie

Elektriciteit en stroom, wat is het? Proefjes met stroom en electriciteit

Elektriciteit en stroom, wat is het? Proefjes met stroom en electriciteit Energie 5 en 6 2 Elektriciteit en stroom, wat is het? Proefjes met stroom en electriciteit Doelen Begrippen Materialen De leerlingen: begrijpen hoe elektriciteit en stroom ontstaan, als een brandstof wordt

Nadere informatie

Proeven van een dagje zonder vlees: kikkererwtenballetjes

Proeven van een dagje zonder vlees: kikkererwtenballetjes Proeven van een dagje zonder vlees: kikkererwtenballetjes Ingrediënten 170 g tomatenpuree 1 ui 1 bosje koriander olijfolie kurkuma 500 g gekookte kikkererwten uit blik kaneel 1 teentje look gember 1 bosje

Nadere informatie

Aan de slag met kruiden

Aan de slag met kruiden Aan de slag met kruiden Educatief pakket voor leerkrachten Sint-Pietersabdij 1 Beste leerkracht, In dit document vindt u enkele lessuggesties die aansluiten bij het atelier Magische kruiden in de middeleeuwen

Nadere informatie

Spaghetti. Ingredienten (voor 15 personen) 900 gram bloem 9 eieren 90 ml olijfolie Een snufje zout

Spaghetti. Ingredienten (voor 15 personen) 900 gram bloem 9 eieren 90 ml olijfolie Een snufje zout Mexicaanse wraps Ingredienten (Voor 15 personen): 15 kleine wraps 1 grote ui 500 gram gehakt 3 paprika s (van verschillende kleuren) 2 potten wrap sauce (mild) 1 * Blikje mais van 300 gram 2 potjes soure

Nadere informatie

Allereerst moeten we natuurlijk de benodigdheden klaarzetten, dus laten we beginnen bij stap 1. Stap 1: het klaarzetten van de benodigdheden:

Allereerst moeten we natuurlijk de benodigdheden klaarzetten, dus laten we beginnen bij stap 1. Stap 1: het klaarzetten van de benodigdheden: Zelf bio-co 2 maken Door: Cichlid Zoals beloofd hier het uitgebreide fotoverslag over het maken van bio co2 in flesformaat. Zoals jullie allemaal weten hebben planten voedingsstoffen nodig. Hoofdzakelijk

Nadere informatie

Love- & letterpasta. Macaroni (3 p) Penne met ham en broccoli (3 p) Spaghetti alla carbonara (6 p)

Love- & letterpasta. Macaroni (3 p) Penne met ham en broccoli (3 p) Spaghetti alla carbonara (6 p) Love- & letterpasta Macaroni (3 p) Penne met ham en broccoli (3 p) Spaghetti alla carbonara (6 p) Greet Lybaert Polenstraat 169a 9940 Evergem Tel.: 09 357 60 86 fax: 09 357 78 35 www.mamlybaert.be - greet.lybaert@greetlybaert.be

Nadere informatie

CHIPS. light versus naturel

CHIPS. light versus naturel CHIPS light versus naturel 1 Inhoud 1. Inleiding... 3 2. Voedingswaarden van chips volgens de etiketten op de verpakking... 4 3. Experimenten... 5 Experiment 1: Vetgehalte van chips bepalen... 5 Experiment

Nadere informatie

Doe een flinke scheut olie in de pan en fruit de ui en wortel op laag vuur aan. Voeg ruim een halve liter water toe en zet het vuur hoger

Doe een flinke scheut olie in de pan en fruit de ui en wortel op laag vuur aan. Voeg ruim een halve liter water toe en zet het vuur hoger Italiaanse tomtatensoep Per 4 personen 1 liter 1 ui 2 teentjes knoflook 1 wortel 2 blikken gepelde tomaten Olijfolie Suiker Chilipoeder 50 ml slagroom Potje pesto Snij de uit en wortel heel klein Doe een

Nadere informatie

Onderscheid tussen chocolade en dieetchocolade

Onderscheid tussen chocolade en dieetchocolade Onderscheid tussen chocolade en dieetchocolade 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we chocolade onderscheiden van dieetchocolade? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment Scheidingstechnieken,

Nadere informatie

Onderzoeksformulier KRENTEN

Onderzoeksformulier KRENTEN 1.2 Onderzoeksvraag Waardoor bewegen krenten op en neer in een mengsel van water, azijn en soda? 2.1 Materiaallijst Voor dit onderzoek heb je nodig: o twee bekerglazen o 300 ml water o 100 ml azijn o een

Nadere informatie

Kaas maken. Handleiding leskist

Kaas maken. Handleiding leskist Kaas maken Handleiding leskist Deze leskist is ontwikkeld door Het Groene Wiel Hendrikweg 14b 6703 AW Wageningen 0317 422 041 www.groenewiel.nl info@groenewiel.nl 2 I. IN HET KORT Met deze leskist kunt

Nadere informatie

Docentenhandleiding 2x16 Daderprofiel Dye kit

Docentenhandleiding 2x16 Daderprofiel Dye kit Docentenhandleiding 2x16 Daderprofiel Dye kit #VOS-039 versie 1.0 Inhoud kit: 2 x 15 Dye profielen 2 x Daderprofiel 3 g agarose 20 ml TAE 100x Benodigdheden: Electroforese opstelling inclusief voeding

Nadere informatie

T2: Verbranden en Ontleden, De snelheid van een reactie en Verbindingen en elementen

T2: Verbranden en Ontleden, De snelheid van een reactie en Verbindingen en elementen T2: Verbranden en Ontleden, De snelheid van een reactie en Verbindingen en elementen 2008 Voorbeeld toets dinsdag 29 februari 60 minuten NASK 2, 2(3) VMBO-TGK, DEEL B. H5: VERBRANDEN EN ONTLEDEN 3(4) VMBO-TGK,

Nadere informatie

Wandelsnacktips. Omdat wandelen niet alleen leuk, maar ook lekker is. Marjoleine van der Waal. gewichtsconsulente. Marjoleine van der Waal

Wandelsnacktips. Omdat wandelen niet alleen leuk, maar ook lekker is. Marjoleine van der Waal. gewichtsconsulente. Marjoleine van der Waal Wandelsnacktips Omdat wandelen niet alleen leuk, maar ook lekker is Marjoleine van der Waal gewichtsconsulente Marjoleine van der Waal Speciaal voor nieuwe wandeltiplezers Houd je net als ik van wandelen

Nadere informatie

Drakenbrood. Ingrediënten. 500 g bloem of tarwemeel 1 zakje gist 3 dl lauw water 20 g boter 10 g zout rozijnen. Werkwijze

Drakenbrood. Ingrediënten. 500 g bloem of tarwemeel 1 zakje gist 3 dl lauw water 20 g boter 10 g zout rozijnen. Werkwijze Drakenbrood 500 g bloem of tarwemeel 1 zakje gist 3 dl lauw water 20 g boter 10 g zout rozijnen Doe de bloem in een kom. Maak een kuiltje en voeg de gist met het water en boter toe. Strooi het zout langs

Nadere informatie

1 Inleiding. Inleiding. Dit boek gaat over natuur- en scheikunde. Maar wat is natuur-kunde? Wat is schei-kunde? Een voorbeeld uit de

1 Inleiding. Inleiding. Dit boek gaat over natuur- en scheikunde. Maar wat is natuur-kunde? Wat is schei-kunde? Een voorbeeld uit de 1 Inleiding Inleiding Dit boek gaat over natuur- en scheikunde. Maar wat is natuur-kunde? Wat is schei-kunde? Een voorbeeld uit de natuurkunde: Zeil-wagens rijden snel door de kracht van de wind. Bij natuurkunde

Nadere informatie

Vegetarische gerechten door Gery Mulder uit de ANBO Nieuwsbrief 2011. Aardappelgerecht(februari)... 1. Natte preipot(april)... 2

Vegetarische gerechten door Gery Mulder uit de ANBO Nieuwsbrief 2011. Aardappelgerecht(februari)... 1. Natte preipot(april)... 2 Vegetarische gerechten door Gery Mulder uit de ANBO Nieuwsbrief 2011 Aardappelgerecht(februari)... 1 Natte preipot(april)... 2 Courgettesoep(mei)... 3 Rabarber met een variatie(juli-augustus)... 4 Meloensalade(september)...

Nadere informatie

Tomatensoep. Eet smakelijk. Muffins. Nodig:

Tomatensoep. Eet smakelijk. Muffins. Nodig: Tomatensoep Nodig: 1 liter water. 1 kilo rijpe tomaten. 2 groentebouillonblokjes. 1 prei of klein zakje soepgroente. Vermicelli. 1. Doe het water in de pan en breng het aan de kook. 2. Was en snij de tomaten

Nadere informatie

Stoffen en Reacties 2

Stoffen en Reacties 2 Stoffen en Reacties 2 Practicum Metalen Naam student 1. Naam student2..... Pagina 2 van 13 Inleiding Reageert metaal met zuurstof? Sinds de mensheid metalen kent worden ze voor allerlei toepassingen gebruikt

Nadere informatie

Dit is het Receptenboek van Luc van Kessel.

Dit is het Receptenboek van Luc van Kessel. Dit is het Receptenboek van Luc van Kessel. Er staan recepten in die ik lekker vind, kijk maar eens! Deze recepten kunnen jullie zelf bakken/maken. Als je deze recepten wil maken duurt het minimaal 10

Nadere informatie

Kopieerblad 2. Lekker eten uit de Schijf van Vijf

Kopieerblad 2. Lekker eten uit de Schijf van Vijf Kopieerblad 2 21 Kopieerblad 3 Wat heb je ongeveer nodig? Voor kinderen van 9 en 10 jaar: Volkorenbrood 4-6 sneetjes Volkoren graanproducten of aardappelen 3-5 stuks (of opscheplepels) Groente 3-4 opscheplepels

Nadere informatie

Indi Go! Synthese Toepassing Onderzoek Onderzoeksproject in het sciencelab van de UvA voor klas 3 HAVO/VWO

Indi Go! Synthese Toepassing Onderzoek Onderzoeksproject in het sciencelab van de UvA voor klas 3 HAVO/VWO Indi Go! Synthese Toepassing Onderzoek Onderzoeksproject in het sciencelab van de UvA voor klas 3 HAVO/VWO Indigo leerlingenhandleiding 1 Bewerkt door Guido Guijt, Hans van Dijk en Frank Schweikert Het

Nadere informatie

Methode: Chemie. Verslag van de proeven opdracht 6, 19, 45, 70 van Hoofdstuk 3, Chemische reacties

Methode: Chemie. Verslag van de proeven opdracht 6, 19, 45, 70 van Hoofdstuk 3, Chemische reacties Proef door een scholier 1870 woorden 20 december 2005 5 23 keer beoordeeld Vak Scheikunde Methode: Chemie. Verslag van de proeven opdracht 6, 19, 45, 70 van Hoofdstuk 3, Chemische reacties Calcium (Ca)

Nadere informatie

OMELET MET TOMAAT, KIPFILET EN PREI

OMELET MET TOMAAT, KIPFILET EN PREI OMELET MET TOMAAT, KIPFILET EN PREI Twee eieren Tomaat Kipfilet prei Breek de twee eieren in een kom en mix het eiwit en geel goed door elkaar. Was de tomaat en de prei. Snijd de tomaat in schijfjes en

Nadere informatie

Peperkoekhuisje. 250 ml gepasteuriseerd eiwit Poedersuiker. 200g pure chocolade

Peperkoekhuisje. 250 ml gepasteuriseerd eiwit Poedersuiker. 200g pure chocolade Peperkoekhuisje Ingrediënten 400 gram honing 235 gram rietsuiker 235 gram boter 10 gram potas (U kunt ook 5 gram zuiveringszout gebruiken) 2 eetlepels water 1 kg bloem 2 theelepels gemalen kaneel 1 theelepel

Nadere informatie

Kaas maken (taakanalyse)

Kaas maken (taakanalyse) Kaas maken (taakanalyse) Vakverdieping praktijkopdracht; Benjamin Bezemer & Marc van Rooden Tijdsbesteding Activiteit: 2,5 uur (inclusief half uur wachttijd): Voorwerk - 10 minuten (melk verwarmen 30 C)

Nadere informatie

Uitwerkingen. T2: Verbranden en Ontleden, De snelheid van een reactie en Verbindingen en elementen

Uitwerkingen. T2: Verbranden en Ontleden, De snelheid van een reactie en Verbindingen en elementen Uitwerkingen T2: Verbranden en Ontleden, De snelheid van een reactie en Verbindingen en elementen 2008 Voorbeeld toets dinsdag 29 februari 60 minuten NASK 2, 2(3) VMBO-TGK, DEEL B. H5: VERBRANDEN EN ONTLEDEN

Nadere informatie

CHEMIE. Weet wat je drinkt als je nog rijden moet!!! Een practicum over alcohol. Prof. dr. Wanda Guedens Lic. Monique Reynders

CHEMIE. Weet wat je drinkt als je nog rijden moet!!! Een practicum over alcohol. Prof. dr. Wanda Guedens Lic. Monique Reynders CHEMIE Weet wat je drinkt als je nog rijden moet!!! Een practicum over alcohol 2007 Universiteit Hasselt Introductie Weet wat je drinkt als je nog rijden moet! 1 In de chemie is een alcohol een koolstofverbinding

Nadere informatie

Vlaamse streekgerechten

Vlaamse streekgerechten Vlaamse streekgerechten Preisoep Vitamine C cocktail Hartjes van koekebrood Suikerwafels Greet Lybaert (Diëtiste) Polenstraat 169a 9940 Sleidinge tel: 09/357 60 86 fax: 09/357 78 35 Gemeentelijke Jeugddienst

Nadere informatie

Wat heb je nodig? Wat gebeurt er?

Wat heb je nodig? Wat gebeurt er? 1) 1 liter halfvolle melk 2) Pan met pollepel 3) Kookpit 4) Schoonmaakazijn 5) Eetlepel 6) Zeef 7) Kom 8) Zand- of taartvormpje Let op: Met volle melk werkt deze proef soms iets minder goed. Als we zuur

Nadere informatie

lesbrieven vervuild water avonturenpakket de uitvinders en het werkbladen Lesbrief 2:

lesbrieven vervuild water avonturenpakket de uitvinders en het werkbladen Lesbrief 2: lesbrieven werkbladen Lesbrief 2: vervuild water avonturenpakket de uitvinders en het VERBORGEN OOG Copyright De Uitvinders Uitgave 2014 Versie 3.0 vervuild water WAter zuiveren Proef 1 Bezinken Materialen

Nadere informatie

Les 1: Veiligheid op het laboratorium.

Les 1: Veiligheid op het laboratorium. Les 1: Veiligheid op het laboratorium. Inleiding Deze les gaat over het onderwerp VEILIGHEID BIJ SCHEIKUNDE en geldt als een soort van naslagwerk. Bewaar dit dus goed. Vraag bij twijfels over de veiligheid

Nadere informatie

bospaddenstoelensoep

bospaddenstoelensoep bospaddenstoelensoep * VOORBEREIDEN (dag voor het kerstdiner): * Week de gedroogde paddenstoelen 15 minuten in water. * Snipper de ui en pers of snijd de knoflook fijn. Snijd de bleekselderij in kleine

Nadere informatie

Wat erin zit, staat erop! Etiketten

Wat erin zit, staat erop! Etiketten Wat erin zit, staat erop! Etiketten Zoek uit welke informatie er zoal op etiketten staat door tien verschillende verpakkingen te bestuderen. Maak een indeling van de categorieën informatie. Probeer er

Nadere informatie

Sterke staaltjes. Proef 1. 4. Laat het kleine flesje voorzichtig in de grote pot vol koud water zakken.

Sterke staaltjes. Proef 1. 4. Laat het kleine flesje voorzichtig in de grote pot vol koud water zakken. Proef 1 1. Vul de glazen pot met koud water tot aan de vullijn. 2. Vul het kleine flesje met warm water. 3. Doe de inkt bij in het kleine flesje. 4. Laat het kleine flesje voorzichtig in de grote pot vol

Nadere informatie

Groep 1 & 2 VLOEISTOFSTAPEL. Vloeistoffen kun je netjes op elkaar laten drijven. Uit hoeveel laagjes bestaat straks jullie vloeistofstapel?

Groep 1 & 2 VLOEISTOFSTAPEL. Vloeistoffen kun je netjes op elkaar laten drijven. Uit hoeveel laagjes bestaat straks jullie vloeistofstapel? Groep 1 & 2 VLOEISTOFSTAPEL Vloeistoffen kun je netjes op elkaar laten drijven. Uit hoeveel laagjes bestaat straks jullie vloeistofstapel? Vloeistofstapel ( Laagjes maken ) Groep 1 en 2 Team van 2, 3 of

Nadere informatie

Qlivino. Koken met Roy Franken Van het prachtige

Qlivino. Koken met Roy Franken Van het prachtige Qlivino Koken met Roy Franken Van het prachtige Trio van tonijn tournedos, tartaar en sashimi Ingrediënten: - Tonijnfilet 3kg vers niet diepvries - 1 fles Ketjap toko - 500 gr Suiker - ½ liter Water -

Nadere informatie

Gratis. Gratis. recepten. recepten. lekkere gezonde. nummer 1 in gezondheid

Gratis. Gratis. recepten. recepten. lekkere gezonde. nummer 1 in gezondheid IJS gezond 5 0 Gratis Gratis lekkere gezonde recepten recepten nummer Voorwoord Natuurlijk liggen de supermarkten vol met ijsjes in alle soorten en maten. Maar wat is er nu leuker dan zelf (water) ijsjes

Nadere informatie

www.mamagreet.be - greet.lybaert@greetlybaert.be

www.mamagreet.be - greet.lybaert@greetlybaert.be TEGEN KANKER Greet lybaert Polenstraat 169a 9940 Evergem tel: 09 357 60.86 Knoflooksoep Ham-persilladerolletjes spinazie-basilicumolie-of pesto aardbei-chocoladefondue www.mamagreet.be - greet.lybaert@greetlybaert.be

Nadere informatie

Gebakken snoekbaars met een crème van trompet de la mort. Snoekbaars schoonmaken en verdelen in gelijke stukken met de huid.

Gebakken snoekbaars met een crème van trompet de la mort. Snoekbaars schoonmaken en verdelen in gelijke stukken met de huid. Gebakken snoekbaars met een crème van trompet de la mort. Snoekbaars schoonmaken en verdelen in gelijke stukken met de huid. Ingrediënten voor de trompet saus. 3 dl vis fond 250 gram trompet de la mort

Nadere informatie

o In zakken gemaakt uit de huid van de dieren. o In de magen van de dode dieren. o Door veel te roeren in de melk.

o In zakken gemaakt uit de huid van de dieren. o In de magen van de dode dieren. o Door veel te roeren in de melk. Oppervlaktespanning Lees aandachtig info fiche 1 Beantwoord de vragen. info fiche 1 Apps 15 min Van probleem tot ontwerp In welk voorwerp bewaarden de jagers hun melk vele jaren geleden? o In zakken gemaakt

Nadere informatie

Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1.1 t/m 1.4

Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1.1 t/m 1.4 Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1.1 t/m 1.4 Samenvatting door een scholier 1714 woorden 3 oktober 2010 6 10 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Pulsar chemie 1.1 Scheikunde Bron 1 scheikunde Door

Nadere informatie

Lesbrief Uitvinders. Inleiding

Lesbrief Uitvinders. Inleiding Lesbrief Uitvinders Inleiding Ruben laat Sara zien dat hij een satéprikker door een ballon kan prikken zonder dat de ballon knapt! Ook kan hij een regenboog maken met een glas water. Sara vindt het erg

Nadere informatie

KOOK mee. Voorgerecht, 4 personen / 15 min

KOOK mee. Voorgerecht, 4 personen / 15 min Pompoensoep met geroosterde pompoenpitten en pompoenpitolie Voorgerecht, 4 personen / 15 min - 1 ui - ½ cm gember - 1 dl olijfolie - 2 laurier blaadjes - 1 teen knoflook - 1 kilo pompoen - 2 l groentebouillon

Nadere informatie