BEKNOPTE INHOUD. Voorwoord... v. Inleiding tot het bronnenmateriaal... xxiii. Deel I Van Europese Gemeenschappen tot Europese Unie...

Transcriptie

1 BEKNOPTE INHOUD Voorwoord v Inleiding tot het bronnenmateriaal xxiii Deel I Van Europese Gemeenschappen tot Europese Unie Deel II Bevoegdheden van de Europese Unie Deel III Instellingen en organen van de Europese Unie Deel IV Besluitvorming binnen de Europese Unie Deel V Rechtsbronnen van de Europese Unie Deel VI Rechtsbescherming in de Europese Unie Rechtspraakregister Trefwoordenregister Biografie van de auteurs vii

2

3 INHOUD Voorwoord v Inleiding tot het bronnenmateriaal xxiii DEEL I VAN EUROPESE GEMEENSCHAPPEN TOT EUROPESE UNIE Hoofdstuk 1. De oprichting van de Europese Gemeenschappen I. Naoorlogse stappen naar Europese integratie II. Het EGKS-Verdrag III. Plannen voor politieke samenwerking IV. Het EEG-Verdrag en het EGA-Verdrag V. Het supranationale karakter van het gemeenschapsrecht Hoofdstuk 2. Intergouvernementele samenwerking tussen de EG-lidstaten I. Europese politieke samenwerking II. Europese monetaire samenwerking III. Politiële en justitiële samenwerking Hoofdstuk 3. Het bijeenbrengen van de integratiesporen in een Europese Unie I. Voorstellen voor een Europese Unie II. De Europese Akte III. De oprichting van de Europese Unie A. Het EU-Verdrag B. De Europese Unie IV. Latere wijzigingen van de Europese Unie A. Het Verdrag van Amsterdam B. Het Verdrag van Nice ix

4 Hoofdstuk 4. Van de Grondwet voor Europa tot het Verdrag van Lissabon I. De Conventie over de toekomst van Europa II. De Grondwet voor Europa III. Het Verdrag van Lissabon IV. Unierecht en zijn verhouding tot het vroegere gemeenschapsrecht en niet-communautaire recht Hoofdstuk 5. Wijziging van de Verdragen Hoofdstuk 6. Toetreding tot de Europese Unie I. Lidstaten van de Europese Unie II. Toetreding van lidstaten A. Toetredingsvoorwaarden B. Toetredingsprocedure III. Uittreding van lidstaten DEEL II BEVOEGDHEDEN VAN DE EUROPESE UNIE Hoofdstuk 1. De beginselen I. Waarden en doelstellingen van de Unie II. De toedeling van bevoegdheden aan de Unie A. De noodzaak van een rechtsgrond B. De bevoegdheden onderscheiden naarge lang de rechtsgrond De bevoegdheden uitdrukkelijk of impliciet door het Verdrag verleend De aanvullende bevoegdheid om Uniedoelstellingen te bereiken (art. 352 VWEU) C. Exclusieve en niet-exclusieve bevoegd heden III. Het subsidiariteitsbeginsel A. De rol van het beginsel B. De vereisten van subsidiariteit C. Toepassing van het subsidiariteitsbeginsel IV. Het evenredigheidsbeginsel A. De rol van het beginsel B. De vereisten van evenredigheid x

5 C. Toepassing van het evenredigheids beginsel V. Het beginsel van loyale samenwerking A. De rol van het beginsel B. Vereisten van het beginsel van loyale samenwerking Aanvullende vereisten Derogerende vereisten VI. Het gelijkheidsbeginsel A. Toepassingsgebied Verbod van discriminatie op grond van de nationaliteit van een lidstaat Verbod van discriminatie op grond van geslacht Andere verboden vormen van discriminatie B. Inhoud Materiële discriminatie Directe en indirecte discriminatie Omgekeerde discriminatie Hoofdstuk 2. Het burgerschap van de Unie I. Instelling van het burgerschap van de Unie II. Definitie van burgerschap III. Inhoud van het burgerschap van de Unie A. Recht op gelijke behandeling B. Verblijfsrecht C. Politieke rechten D. Recht op bescherming Hoofdstuk 3. De interne markt I. De instelling van de interne markt A. Draagwijdte van de interne markt B. Van de gemeenschappelijke markt naar de interne markt II. De Verdragsbepalingen inzake vrij verkeer A. Het vrije verkeer van goederen De douane-unie a. Verbod van in- en uitvoerrechten en heffingen van gelijke wer king b. Toegelaten heffingen c. Het gemeenschappelijke douanetarief xi

6 2. Verbod van niet-tarifaire be per kingen a. Verbod van kwantitatieve be per kingen en maatrege len van gelijke wer king b. Uitzonderingen Artikel 36 VWEU De rule of reason De regeling van verkoopmodaliteiten B. Het vrije verkeer van personen Algemene draagwijdte Begunstigde personen a. Onderdanen van een lidstaat b. Begunstigde werknemers c. Begunstigde zelfstandigen en ven noot schappen d. Aanknoping met het Unierecht Inhoud van het vrije personenverkeer a. Het reis- en verblijfs recht b. Verbod van discriminerende en niet-discriminerende belem meringen c. Primair en secundair vestigingsrecht Toegelaten beperkingen aan het vrije personenverkeer a. Beperkingen uit hoofde van open bare or de, openbare vei lig heid en volksge zond heid b. Betrekkingen in overheidsdienst en de uitoefening van open baar gezag c. Beperkingen op grond van de rule of reason Harmonisatie en onderlinge erkenning De sociale zekerheid en het vrije per so nenverkeer C. Het vrije verkeer van diensten Definitie en begunstigden Inhoud van het vrije dienstenverkeer Toegelaten beperkingen aan het vrije dienstenverkeer a. Beperkingen op grond van de artikelen 51 en 52 VWEU b. Beperkingen op grond van de rule of reason D. Het vrije verkeer van kapitaal Definitie en inhoud Toegelaten beperkingen aan het kapitaal- en betalingsverkeer III. De harmonisatie van nationale wetgevingen A. De impact van EU-harmonisatiemaatregelen B. Harmonisatie op grond van de artikelen 114 en 115 VWEU xii

7 Hoofdstuk 4. De ruimte van vrijheid, veiligheid en recht I. Stapsgewijze integratie van het beleid van de lidstaten inzake justitie en binnenlandse zaken II. Beleid inzake grenscontroles, asiel en immigratie A. Grenscontroles en visa B. Asiel en andere vormen van internationale bescherming C. Immigratiebeleid D. Rechten toegekend door akkoorden met derde staten III. Justitiële samenwerking in burgerlijke zaken IV. Justitiële samenwerking in strafzaken V. Politiële samenwerking VI. Uitzonderingsstatuut voor Denemarken, Ierland en Verenigd Koninkrijk Hoofdstuk 5. Interne beleidsdomeinen van de Unie I. Landbouw en visserij II. Vervoer III. Mededinging A. Regels voor de ondernemingen Artikel 101 VWEU Artikel 102 VWEU Concentratiecontrole Openbare ondernemingen en diensten van algemeen belang B. Steunmaatregelen van de staten IV. Economisch en monetair beleid A. Invoering van de economische en monetaire unie B. Het economische beleid C. Het monetaire beleid V. Sociale politiek en werkgelegenheid VI. Onderwijs, jeugd en beroepsopleiding VII. Cultuur VIII. Volksgezondheid en consumenten bescherming IX. Economische, sociale en territoriale samenhang en trans-europese netwerken X. Industrie XI. Onderzoek en technologische ontwikkeling en ruimte XII. Milieu en energie XIII. Toerisme en civiele bescherming XIV. Administratieve samenwerking xiii

8 Hoofdstuk 6. Externe beleidsdomeinen van de Unie I. De gemeenschappelijke handelspolitiek A. Draagwijdte B. Autonome maatregelen C. Handelsakkoorden en samenwerkingsovereenkomsten II. Associatiebeleid A. Associatieregeling voor landen en gebieden overzee B. Associatieakkoorden op grond van artikel 217 VWEU III. Ontwikkelingssamenwerking en humanitaire hulp IV. Economische, financiële en technische samenwerking met derde landen V. Gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid (GBVB) VI. Overige internationale bevoegdheden van de Unie VII. Verhouding tot de internationale bevoegdheid van lidsta ten Hoofdstuk 7. Vrijwaringsclausules DEEL III INSTELLINGEN EN ORGANEN VAN DE EUROPESE UNIE Hoofdstuk 1. De politieke instellingen van de Unie I. Het Europees Parlement A. Bevoegdheden Deelname aan de besluitvorming Begrotingsautoriteit Controle op andere instellingen en organen B. Samenstelling C. Werkwijze D. Interne organisatie II. De Europese Raad A. Bevoegdheden B. Samenstelling C. Werkwijze III. De Raad A. Bevoegdheden Beslissing Coördinatie xiv

9 3. Uitvoering Verhouding met andere instellingen en organen B. Samenstelling C. Werkwijze D. Interne organisatie IV. De Commissie A. Bevoegdheden Toezicht Deelname aan de besluitvorming Uitvoering Vertegenwoordiging B. Samenstelling C. Werkwijze D. Interne organisatie Hoofdstuk 2. Overige instellingen van de Unie I. Het Hof van Justitie van de Europese Unie A. Bevoegdheden B. Samenstelling C. Werkwijze D. Interne organisatie II. De Europese Centrale Bank III. De Rekenkamer Hoofdstuk 3. Overige organen van de Unie I. Adviescomités A. Economisch en Sociaal Comité B. Comité van de Regio s C. Overige comités II. De Europese Investeringsbank III. De Europese Ombudsman IV. Andere organen van de Unie Hoofdstuk 4. De Unie als internationale organisatie I. Rechtspersoonlijkheid en vertegenwoordiging II. Voorrechten en immuniteiten xv

10 III. Begroting A. Algemene beginselen B. Ontvangsten C. Uitgaven IV. Zetel van de instellingen en organen V. Statuut van de ambtenaren en andere personeelsleden VI. Taalgebruik VII. Openbaarheid van bestuur en documenten DEEL IV BESLUITVORMING BINNEN DE EUROPESE UNIE Hoofdstuk 1. De wetgevingsprocedure I. Algemene beginselen A. Definitie van wetgeving B. Grondlijnen van de wetgevingsprocedure C. Beslissingsbevoegdheid Deelname van de Raad Deelname van het Europees Parlement D. Recht van initiatief II. Gewone wetgevingsprocedure III. Bijzondere wetgevingsprocedures A. Deelname van de Raad B. Deelname van het Europees Parlement Raadpleging Goedkeuring IV. Andere procedures A. Andere deelname van het Europees Parlement B. Interinstitutionele akkoorden C. Inbreng van de sociale partners D. Inbreng van andere organen en groepen V. Democratisch gehalte van de besluitvorming Hoofdstuk 2. Uitvoering van wetgeving I. Uitvoering door de lidstaten II. Uitvoering door instel lingen, organen of instanties van de Unie A. Verhouding tussen wetgeving en uitvoering B. Uitvoering door de Commissie of de Raad Delegatie aan de Commissie xvi

11 2. Uitvoeringsbevoegdheden a. Algemene beginselen b. Toezicht op de uitvoering door de Commissie: de comitologie Uitvoering door andere organen Hoofdstuk 3. De besluitvorming bij het GBVB I. Het bepalen van het GBVB II. De uitvoering van het GBVB Hoofdstuk 4. De budgettaire besluitvorming I. Vaststelling van de begroting II. Uitvoering van begroting en controle Hoofdstuk 5. De besluitvorming inzake internationale overeenkomsten I. Toepassingsgebied van de procedure II. Procedure voor het onderhandelen en het sluiten van overeenkomsten A. De onderhandelingen B. Het sluiten van overeenkomsten Parafering en ondertekening Bevoegdheid tot sluiten Inbreng van het Europees Parlement a. Raadpleging b. Goedkeuring III. Gemengde overeenkomsten IV. Advies van het Hof van Justitie Hoofdstuk 6. De besluitvorming beperkt tot bepaalde lidstaten I. De ruimte van vrijheid, veiligheid en recht II. Economische en monetaire unie III. Nauwere samenwerking tussen lidstaten xvii

12 DEEL V RECHTSBRONNEN VAN DE EUROPESE UNIE Hoofdstuk 1. Doorwerking van het Unierecht in de nationale rechtsordes I. Vormen van Unierecht II. De beginselen van voorrang en volle werking van het Unierecht A. Formulering vanuit het Unierecht Het beginsel van de voorrang van het Unierecht Het beginsel van interpretatie conform het Unierecht Verplichting om strijdige nationale normen buiten toepassing te laten Aansprakelijkheid van de lidstaat voor schade voortvloeiend uit een schending van het Unierecht B. Receptie in de rechtsor des van de lidstaten III. De recht streekse wer king van het Unierecht Hoofdstuk 2. Bronnen van het Unierecht I. Hiërarchie van de rechtsbronnen II. Primair Unierecht A. Statuut van het primaire Unierecht B. Overzicht van het primaire Unierecht III. Grondrechten en algemene beginselen van het Unierecht A. De grondrechten Statuut van grondrechten Grondrechten als algemene beginselen van het Unierecht Handvest van de grondrechten van de Europese Unie Reikwijdte van grondrechtenbescherming a. Bescherming tegenover de instellingen en organen van de Unie b. Bescherming tegenover de lidstaten c. Beperkingen bij de toepassing van het Handvest d. Verhouding met de grondrechtenbescherming door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens Overzicht van beschermde grondrechten B. De algemene rechtsbeginselen Statuut van algemene rechtsbeginselen Overzicht IV. Internationaal recht A. Internationale overeenkom sten gesloten door de Unie xviii

13 1. Rechtskracht en rechtstreekse werking van internationale overeenkomsten Rechtskracht en rechtstreekse werking van besluiten van organen opgericht bij internationale overeenkomsten Statuut van de overeenkomsten gesloten in het kader van GATT/WTO Uitlegging en wettigheidstoetsing van internationale overeenkomsten B. Internationale overeenkomsten gesloten door de lidstaten met derde staten Overeenkomsten gesloten na de inwerkingtreding van de Verdragen Overeenkomsten gesloten vóór de inwerking tre ding van de Verdragen C. Andere regels van internationaal recht Internationaal gewoonterecht en algemene rechtsbeginselen Verplichtingen in het kader van de Verenigde Naties V. Autonome handelingen van de instellingen en organen A. Vormvereisten en statuut Keuze tussen instrumenten Onderscheid tussen wetgevings- en uitvoeringshandelingen Wijze van totstandkoming Motivering Bekendmaking of kennisgeving inwerkingtreding Tenuitvoerlegging Wettigheidstoetsing B. Verordeningen C. Richtlijnen De omzetting van richtlijnen in nationaal recht De rechtstreekse werking van bepalingen uit een niet (correct) omgezette richtlijn a. Afloop van omzettingstermijn b. Rechtstreekse werking tegenover lidstaat Andere vormen van doorwerking van een niet (correct) omgezette richtlijn a. Richtlijnconforme interpretatie b. Buiten toepassing laten van strijdige rechtsregels c. Aansprakelijkheid van de lidstaat voor veroorzaakte schade D. Besluiten E. Aanbevelingen en adviezen F. Andere handelingen VI. Interinstitutionele akkoorden xix

14 VII. Besluiten van de regeringen van de lidstaten en overeenkomsten tussen de lidstaten VIII. Sociale overeenkomsten IX. De rechtspraak van de Unierechter Hoofdstuk 3. Niet-communautaire handelingen aangenomen vóór het Verdrag van Lissabon I. Niet-communautaire Verdrags bepalingen II. Handelingen van de Europese Raad en de Raad binnen het GBVB en de PJSS III. Internationale overeenkomsten in het kader van het GBVB en de PJSS IV. Overeenkomsten tussen de lidstaten DEEL VI RECHTSBESCHERMING IN DE EUROPESE UNIE Hoofdstuk 1. Rechtsbescherming tegenover lidstaten en particulieren I. Afdwinging van Unierecht voor de nationale rechter A. Uitlegging en toepassing van Unierecht door de nationale rechter B. Prejudiciële vragen over de uitlegging van het Unierecht Mogelijkheid en verplichting om prejudiciële vragen te stellen a. Rechterlijke instanties die vragen kunnen stellen b. Mogelijkheid tot het stellen van vragen c. Verplichting tot het stellen van vragen Voorwerp van prejudiciële vragen Procedure voor het stellen en beantwoorden van prejudiciële vragen a. Formuleren van de prejudiciële vraag b. Behandeling door het Hof van Justitie Gevolgen van prejudiciële beslissingen II. Beroep wegens niet-nakoming van verplichtingen door een lidstaat A. Initiatief B. Procedure C. Gevolgen van vaststelling van niet-nakoming Hoofdstuk 2. Rechtsbescherming tegenover instellingen en organen van de Unie I. Rechtsgangen voor de Unierechter xx

15 A. Beroep tot nietigverklaring Mogelijke verweerder Mogelijke eiser a. Instellingen en lidstaten b. Natuurlijke en rechtspersonen Voorwaarde van rechtstreeks geraakt zijn Voorwaarde van individueel geraakt zijn Regelgevingshandelingen Handelingen vatbaar voor nietigverklaring Middelen Beroepstermijn Gevolgen van nietigverklaring B. Beroep wegens nalaten te besluiten C. Beroep tot schadevergoeding D. Exceptie van onwettigheid E. Procedure voor directe beroepen II. Rechtsbescherming via de nationale rechter A. Mogelijkheid en verplichting om prejudiciële geldigheidsvraag te stellen B. Voorwerp van prejudiciële geldigheidsvraag C. Behandeling van de prejudiciële geldigheidsvraag III. Sluitend systeem van rechts bescherming? Rechtspraakregister Trefwoordenregister Biografie van de auteurs xxi