Naar een netwerk Zuidelijke Randstad Een eerste stap in het veranderen van de overheidssamenwerking op het niveau van de Zuidvleugel van de Randstad

Transcriptie

1 Naar een netwerk Zuidelijke Randstad Een eerste stap in het veranderen van de overheidssamenwerking op het niveau van de Zuidvleugel van de Randstad Victor Dobbe, secretaris/(programma)manager Zuidvleugel Vastgesteld in het directeurennetwerk Zuidvleugel, november 2015

2 SAMENVATTING In de Zuidelijke Randstad vinden als gevolg van maatschappelijke ontwikkelingen momenteel veel organisatorische verschuivingen plaats. De regionale organisaties Holland-Rijnland en Midden-Holland zijn in verandering naar regionale netwerkorganisaties, de WGR-plus regio s Rotterdam en Haaglanden zijn opgeheven en de Metropoolregio Rotterdam Den Haag (MRDH) is opgericht, met als onderdelen vervoersautoriteit en economisch vestigingsklimaat. Daarnaast is er een nieuw college van GS van de provincie Zuid-Holland aangetreden en hebben de provincie en de MRDH hun samenwerking geïntensiveerd. Er zijn ook stappen gezet in de samenwerking van de overheid met kennisinstellingen en bedrijfsleven, onder meer met het oprichten van de Economische Programmaraad Zuidvleugel (EPZ) en InnovationQuarter (IQ, de regionale ontwikkelingsmaatschappij Zuidvleugel). Het bestuurlijk landschap is momenteel aan stevige verandering onderhevig en het zal nog enige tijd kosten om een nieuw evenwicht te vinden in de onderlinge verhoudingen, ook tussen overheid en samenleving. Ondanks de aanwezige potentie, talloze fysieke investeringen, 3.5 mln. inwoners en 25% BNP, blijven de prestaties van de Zuidvleugel van de Randstad (de sterk verstedelijkte Zuidelijke Randstad) nog teveel achter, denk aan hoge werkloosheid, noodzaak tot innovatie, etc., zeker in vergelijking tot Brabantstad en de Metropoolregio Amsterdam (MRA) én de A2-corridor, maar ook internationaal. De agglomeratiekracht wordt niet genoeg benut. Er is weliswaar veel bereikt en veel geïnvesteerd in het gebied, maar de publieke-publieke samenwerking op de schaal van de Zuidelijke Randstad is er niet goed aan toe: er is geen sterk gemeenschappelijk verhaal van de overheden zelf (met scherpe keuzes), de overheidscoalities zijn niet sterk genoeg (vakbestuurders en vakdirecteuren zien elkaar ook te weinig op de schaal van de Zuidelijke Randstad) en de energie van overheden voor samenwerking in de Zuidelijke Randstad is te beperkt, mede vanwege de ingewikkelde structuren en de vele overleggen, maar ook vanwege een te klassieke aanpak (de overheid regelt het wel of helemaal niet). Het gaat teveel over de vorm en te weinig over de inhoud. Daarnaast spelen niet alle relevante overheden een directe rol, zoals de middelgrote steden, waardoor het draagvlak broos is. Deze situatie is, ook in het kader van de samenwerking met het Rijk in het Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT) in relatie tot de Adaptieve Gebiedsagenda Zuidelijke Randstad (en andere samenwerkingen met het Rijk), geen goede zaak voor het versterken van de internationale concurrentiekracht van de regio. Het rijk kiest (niet) en de regio vormt geen vuist (meer). Inhoudelijk gezien zullen de toekomstopgaven voor het verstedelijkte gebied (vernieuwing economie, bereikbaar en samenhangend metropolitaan gebied én energietransitie) echt gezamenlijk door overheden, in samenhang en over grenzen en schalen heen, moeten worden opgepakt, en op een adaptieve wijze (met bedrijven en kennisinstellingen), willen we voorkomen dat we de boot internationaal missen en onze steden de groei niet kunnen accomoderen. De Zuidelijke Randstad als gebied is daarbij relevant gelet op het daily urban system, waarbij een behoefte bestaat aan denkkracht en uitvoeringskracht, maar ook efficiëntie en effectiviteit. Daarnaast zal het Rijk voor het MIRT blijven inzetten op het niveau van de Zuidelijke Randstad, is er na 2028 weer MIRT-geld (waarvoor de voorbereidingen starten) en komt de nationale omgevingsvisie eraan. Dat vraagt om een krachtige en eenduidige inzet van de regio (lobbykracht) op basis van de inhoud, ook in andere samenwerkingen met het Rijk. Samenwerkingsverband Zuidvleugel (1997) is een informele samenwerking op de schaal van de Zuidelijke Randstad, tussen de provincie Zuid-Holland, de gemeenten Rotterdam en Den Haag en de regio s MRDH, Holland-Rijnland, Midden-Holland en Drechtsteden, gericht op het verstedelijkte gebied. Ook in de Noordvleugel (Metropoolregio Amsterdam) en in Brabant (Brabantstad) zijn er dergelijke samenwerkingen. De Zuidvleugelsamenwerking is nu onder meer gericht op de samenwerking met het Rijk via het BO MIRT in relatie tot de Adaptieve Gebiedsagenda Zuidelijke Randstad, maar ook de verstedelijkingsstrategie en wonen van de Zuidvleugel, Stedenbaan (knooppuntontwikkeling) en 2

3 tijdelijke projecten. Het Samenwerkingsverbandverband is niet de enige samenwerking op de schaal van Zuidelijke Randstad, denk aan de samenwerking provincie-mrdh, de EPZ, IQ, Programmabureau warmte-koude, de landsdelige OV- en Spoortafel, de regietafels groen, het Ambtelijk Mobiliteitsoverleg Zuidvleugel (AMOZ), etc., maar op dit moment wel de meest integrale en gebiedsdekkende publiekpublieke samenwerking. Oud overzicht Zuidvleugel Op dit moment is nog niet aan te geven hoe de onderlinge verhoudingen in de regio zich zullen ontwikkelen en ook een structurele herschikking van overheidsstructuren lijkt niet aanstaande. Toch zal er wel spoedig wat moeten veranderen in de samenwerking van de overheden op de schaal van de Zuidvleugel van de Randstad (Zuidelijke Randstad), omdat de opgaven daarom vragen. Ook de samenleving vraagt daarom: wat gaan de overheden doen? Bottom-up alleen volstaat daarbij niet. In dit voorstel wordt een aanzet gegeven om de overheidssamenwerking op de schaal van de Zuidelijke Randstad in verandering te brengen, gericht op het gezamenlijk aangaan van de inhoudelijke opgaven met gezamenlijke denkkracht, uitvoeringskracht en lobbykracht (naar het Rijk). Als eerste stap wordt daarom het Samenwerkingsverband Zuidvleugel per 1 januari 2016 omgevormd naar een netwerk Zuidelijke Randstad. In dit publiek-publieke netwerk van de Zuidelijke Randstad wordt tussen overheden op inhoud gezamenlijkheid georganiseerd op de strategische ruimtelijkeconomische koers voor het verstedelijkte gebied, gericht op het versterken van de internationale concurrentiekracht. De samenwerking met het Rijk in het BO MIRT in relatie tot de Adaptieve Gebiedsagenda Zuidelijke Randstad (waarin vanuit de regio meer focus op uitvoering komt) heeft in het netwerk een nauwe relatie met een te maken gemeenschappelijk en richtinggevend verhaal van de Zuidelijke Randstad (met scherpe keuzes), evenals netwerksamenwerking rond de voort te zetten Verstedelijkingsstrategie en Wonen én Stedenbaan. Het zal meer gaan om netwerksamenwerking en - sturing, waarbij acties zoveel mogelijk bij logische partners worden belegd. Dit betekent dat niet iedere partner overal aan mee hoeft te doen en dat wordt aangesloten op daar waar de drijvende kracht zit. De plus-gemeenten en/of middelgrote steden met een stedelijke kern én centrumfunctie (Leiden, Alphen, Zoetermeer, Gouda, Westland, Delft, Dordrecht) worden uitgenodigd om naast de huidige partners medeverantwoordelijk te worden voor het netwerk. De provincie legt daarbij directer de relatie met de meer landelijke regio s in het zuiden en oosten. Elke (niet-)overheid die geen partner is en een bijdrage wil leveren kan echter deel uit maken van een inhoudelijke coalitie. 3

4 Daarnaast ontstaat in het netwerk inhoudelijke samenhang in het breed ruimtelijk-economisch domein, tussen de domein ruimte (en wonen), bereikbaarheid en economie, via vakbestuurders, (-)directeuren en strategen. Dit in nauwe afstemming met de EPZ als dé integrale publiek-private economic board en het AMOZ als hét integrale ambtelijk mobiliteitsplatform van de Zuidelijke Randstad. De overheden zullen wel scherper moeten gaan maken wat hun eigen verhaal is en wat hun eigen rol is in het geheel. Het betekent ook dat de partners elkaar directer op houding en gedrag moeten aanspreken en dat de samenwerking gebaseerd moet zijn op gelijkwaardigheid en elkaar wat gunnen/ruimte geven. Daarvoor is het in ieder geval noodzakelijk dat de vakbestuurders en (vak)directeuren van de diverse overheden elkaar meer zien dan thans het geval is. De Commissaris van de Koning en de Burgemeesters spelen hier als ambassadeurs van (boven)regionale samenwerking ook een cruciale rol in. Maar de gezamenlijkheid komt ook tot uiting in het breder vooraf afstemmen van de BO MIRT-agenda met bestuurders in de regio én het bestuurlijk gesprek dat op de bestuurlijke tafels van de provincie plaatsheeft. Omdat alle overheden in transitie zijn en iedereen op zoek is naar nieuw evenwicht, is het niet realistisch om te veronderstellen dat er op dit moment één natuurlijke eigenaar (of samenwerking) voor dit netwerk kan opstaan, er is nog een stootkussen nodig waarvoor iedereen verantwoordelijk is. Dit vraagt om blijvende inzet en menskracht in het netwerk van de betrokken overheden. De provincie neemt het voortouw waar dat logisch is/zij bevoegd is, bijvoorbeeld rond de inbreng in de nationale omgevingsvisie, waarmee een eerste stap wordt gezet naar een gemeenschappelijk verhaal van regio zelf, maar ook de formele kaders rond de Verstedelijkingsstrategie en Wonen én Stedenbaan. De samenwerking wordt herijkt en versimpeld en de inhoud wordt voorop gesteld: minder praten en minder overleggen/bijeenkomsten en meer focus en doen. Daarbij kunnen digitale middelen behulpzaam zijn, zoals teleconferencing. Wat verandert er concreet? Samenwerkingsverband Zuidvleugel wordt per 1 januari 2016 netwerk Zuidelijke Randstad, hét publiek-publieke netwerk waarin voor de Zuidelijke Randstad gezamenlijke denkkracht, uitvoeringskracht en lobbykracht van overheden ontstaat. Naast de huidige partners, worden de plus-gemeenten en/of middelgrote steden met een stedelijke kern én centrumfunctie (Leiden, Alphen, Zoetermeer, Gouda, Westland, Delft, Dordrecht) uitgenodigd om als partner medeverantwoordelijk te worden in het netwerk, zijnde belangrijke spelers in de trek naar de stad en voor de ruimtelijk-economische opgaven. De provincie legt daarbij directer de relatie met de meer landelijke regio s in het zuiden en oosten. Elke (niet-)overheid die geen partner is en kan echter een bijdrage leveren in een coalitie. Er wordt in het netwerk meer samenhang georganiseerd tussen economie, ruimte (en wonen), bereikbaarheid en de diverse gremia, onder meer met (het ambtelijk malietorenberaad van) de EPZ, het AMOZ en de landsdelige OV- en Spoortafel. Op de werkvloer wordt samenwerking georganiseerd tussen de diverse secretariaten daarvan. Zuidvleugelprogramma s worden aangescherpt en/of elders in het netwerk belegd. De coördinatie BO MIRT in relatie tot de Adaptieve Gebiedsagenda Zuidelijke Randstad, de coördinatie van de netwerkfunctie rond Verstedelijkingstrategie en Wonen én de Stedenbaan blijven centrale programma s, maar zullen sterker gericht zijn op het bundelen van denkkracht, het maken van keuzes en het uitvoeren daarvan. De (tijdelijke) projecten Mobiliteitsinnovatie en Onderwijs-Arbeidsmarkt, worden elders in het netwerk belegd, respectievelijk bij de samenwerking PZH-MRDH en de samenwerking in de EPZ, omdat daar de drijvende kracht is georganiseerd (logische partners) De provincie neemt het voortouw rond de inbreng in de Nationale Omgevingsvisie, waarmee een eerste stap wordt gezet naar een gemeenschappelijk verhaal van regio zelf, en blijft primair verantwoordelijk voor de formele kaders rond de Verstedelijkingsstrategie en Wonen én Stedenbaan. Eenmaal per jaar heeft er een conferentie Zuidelijke Randstad plaats (al dan niet gezamenlijk met de EPZ) waar betrokkenen in de regio zich buigen over de koers, voortgang van de uitvoering en de lobbyboodschappen. 4

5 Zuidvleugeloverleggen worden in het netwerk zoveel mogelijk afgebouwd, maar er blijft een mechanisme nodig om vorm en inhoud te geven aan de netwerksamenwerking en sturing: Het bestuurlijk platform Zuidvleugel wordt definitief opgeheven. Er wordt voortaan zoveel mogelijk gebruik gemaakt van bestaande bestuurlijke tafel(s) van de provincie, waarin vakbestuurders van de partners tenminste twee keer per jaar breed met elkaar afstemmen, bij voorkeur in één nieuw te vormen bovenregionale ruimtelijk-economische bestuurlijke tafel. Bezien wordt of bestuurlijk platform Stedenbaan en de poho s Wonen en Verstedelijking daar op termijn in op zouden kunnen gaan, dit is onder meer afhankelijk van de evaluatie bestuurlijk platform Stedenbaan. Periodiek vinden er bijeenkomsten plaats tussen de tussen de CdK en de burgemeesters van de steden (sommigen voorzitters van regio s) als ambassadeurs van regionale samenwerking. Het directeurennetwerk Zuidvleugel wordt opgeheven. Daarvoor in de plaats komt één directeurenoverleg Zuidelijke Randstad (georganiseerd in het netwerk) met een meer inhoudelijke opzet, waarin de (vak)directeuren van de partners tenminste twee keer per jaar breed met elkaar afstemmen over de inhoudelijke programma s en gezamenlijk sturing geven aan het netwerk. Dit is feitelijk de hoogambtelijke tafel van het netwerk. Ambtelijke werkgroepen worden zoveel mogelijk samengevoegd in één strategisch netwerk Zuidelijke Randstad bestaande uit de strategen en projectleiders van de partners (de inhoud bepaalt wie wanneer aan tafel moet komen). Het werkverband Stedenbaan kan daar op termijn in op gaan. Het middenmanagement van de partners wordt meer betrokken, zodat er in het netwerk meer verbinding ontstaat tussen directie en werkvloer. Het middenmanagement wordt aanspreekpunt voor de secretaris van het netwerk inzake de netwerksamenwerking en sturing. Ten aanzien van het instrument BO MIRT, blijft de huidige bestuurlijke delegatie BO MIRT, bestaande uit provincie, MRDH, Rotterdam, Den Haag (al dan niet aangevuld met roulerend een bestuurder van de andere partners en in afstemming met de EPZ) het BO MIRT bestuurlijk voorbereiden, daar waar de ambtelijke delegatie DO Rijk-Regio, bestaande uit provincie, MRDH, Rotterdam, Den Haag (al dan niet aangevuld met roulerend een directeur van de andere partners en in afstemming met het AMOZ) dat ambtelijk zal blijven doen. De inhoudelijke inbreng in het BO MIRT en het DO Rijk-Regio zal echter altijd gebaseerd moeten zijn op de voortdurende brede afstemming die in het netwerk plaats heeft, bijvoorbeeld door het vooraf afstemmen van de BO MIRT-agenda met bestuurders in de regio in het voorjaar. De bestuurlijke delegatie komt tenminste twee keer per jaar bijeen, waar mogelijk gecombineerd met vergaderingen van bestuurlijke tafels van de provincie, en de ambtelijke delegatie tenminste vier keer per jaar, gecombineerd met vergaderingen van het directeurenoverleg. Tegelijkertijd fungeren de delegaties als dagelijks aanspreekpunt voor het netwerk en voor de coördinatie en ondersteuning van het netwerk. Netwerksamenwerking en -sturing Zuidelijke Randstad 5

6 Een coördinerend en ondersteunend bureau Zuidelijke Randstad, onder leiding van de secretaris van het netwerk, zal, net zoals nu, gefaciliteerd worden bij de provincie met medeverantwoordelijkheid en op kosten van alle partners. Inzet van medewerkers van de partners bij het bureau blijft mogelijk. In de afgelopen jaren hebben aanzienlijke incidentele kosten het tevens aanzienlijke eigen vermogen van de Zuidvleugel (en Stedenbaan) nagenoeg uitgeput. Daardoor hoefde de structurele bijdrage de afgelopen jaren niet omhoog. Deze incidentele kosten worden in het netwerk afgebouwd tot nihil. Voor de structurele kosten van het netwerk (bureau- en programmakosten) blijven de huidige structurele bijdragen van de partners, via de huidige verdeelsleutel, noodzakelijk en ongewijzigd (totaal , waarvan voor Zuidvleugel en voor Stedenbaan). Voor de EPZ moet nog een oplossing gevonden worden. In het najaar van 2016 start een tussentijdse evaluatie om te bezien of er aanleiding is tot het zetten van een tweede stap in de verandering van de overheidssamenwerking. 6