ILLUSTREREN BIJ GEDICHTEN

Transcriptie

1 ILLUSTREREN BIJ GEDICHTEN Een literair én beeldend project Literair / beeldend Groep 3/4 primair onderwijs

2 Colofon Ontwikkeling en tekst: Alinde Hoeksma en Arjan Lagendijk Vormgeving en Lay-out: Alinde Hoeksma i.o.v. Cultuurkust Stichting Cultuurkust Klooster EN Harderwijk Tel: Mail: onderwijs@cultuurkust.nl Site: copyright regionaal centrum voor cultuureducatie en amateurkunst Cultuurkust 2016 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, kopie of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. 2

3 Voorwoord Wat is een gedicht precies? Moet het altijd rijmen? Hoe kun je een gedicht begrijpen? Wat voor soort gedichten vind je mooi? In dit project leren kinderen op speelse wijze over poëzie. Nu ze net de eerste basis hebben gelegd van leren lezen en schrijven, gaan ze vanuit hun fantasie aan de slag met simpele dichtvormen. Want dichten kan iedereen! In de tweede helft van het project leren de leerlingen om hun eigen geschreven gedicht om te zetten in beeld. Wat betekent jouw gedicht? Hoe kun je dat uitdrukken in een tekening? Welk gevoel roept het gedicht op? Is het somber of juist vrolijk? Wat voor kleuren passen daarbij? Een kunstenaar komt in de klas om de leerlingen verschillende technieken van illustreren te leren. Zo creëren ze hun eigen kunstwerk bij hun persoonlijke gedicht. Na de workshop is er nog een afsluitende les in derze lesbrief, waarin de leerlingen een illustratie maken bij een bestaand gedicht. Ze kunnen de geleerde technieken dan optimaal leren toepassen. Voor deze laatste les ontvangt u een Plint-poster, dat u aan het einde op kunt hangen zodat de leerlingen hun eigen illustraties kunnen vergelijken met die op de poster. Het gehele project staat in het teken van het thema DIEREN. Doelstellingen Leerlingen leren om taal op een creatieve en expressieve manier te gebruiken; Leerlingen leren over poëzie; Leerlingen leren gedichten interpreteren; Leerlingen leren verschillende technieken om te illustreren; Leerlingen zetten via hun fantasie woorden om in beeld. 3

4 1: Voorbereidende les EEN GEDICHT TOT LEVEN In deze les brengt u samen met de klas een gedicht tot leven. Eerst leest u het gedicht voor; vervolgens doet u met de klas verschillende speloefeningen waarbij woorden uit het gedicht als uitgangspunt dienen. Het gedicht Lees onderstaand gedicht voor en laat de leerlingen reageren. Wat vind je er wel/niet leuk aan? Waar gaat dit gedicht over? Rijmt het gedicht? Komen er beelden in je hoofd op bij het horen van het gedicht? Lees het gedicht dan zin voor zin voor. Vraag na elke zin aan de leerlingen welk woord ze mooi vinden. Schrijf deze woorden op het bord. Hebben slakken een deurbel hebben slakken een deurbel? heeft een mol een toilet? dragen vissen pantoffels? kijk jij onder je bed? kunnen grassprieten bloeden? past verband om de maan? kijken kippen verdrietig? waar komt regen vandaan? kun je kwallensoep eten? hebben schelpen een wang? kan de zee opgevouwen? is de juf wel eens bang? kunnen baby's al lezen? loopt een boek altijd af? hoeveel bladzijdes zijn er? waarom bestaat straf? zijn mijn ogen de ramen? is mijn vel dan de muur? zijn mijn wimpers gordijnen? is een zeehondje duur? slijt je tong door te praten? kunnen woorden ook op? blijft mijn hoofd altijd denken? stop! dichter: Mary Heylema Woordenecho Laat een paar woorden van het bord op verschillende manieren klinken; met diverse toonhoogtes, ritmes, langzaam/snel etc. De klas herhaalt de manier waarop u het woord zegt. Daarna mogen kinderen om de beurt een woord van het bord laten klinken en de klas herhaalt het woord op deze manier. Hierdoor ontwikkelen de leerlingen klank/ritmebewustzijn en leren ze anders naar woorden te luisteren. Jullie kunnen ook een woordendouche maken, waarbij alle leerlingen 1 woord tegelijk uitspreken, op hun eigen manier. Wat voor geluid ontstaat er in het geheel? Woordenexpressie Iedere leerling kiest zijn/haar mooiste woord van het bord en schrijft het een aantal keren in de lucht met een arm, hoofd, rug, voet of bil. Daarna beelden ze hun woord op verschillende manieren uit. Bijvoorbeeld: alleen met het gezicht, met het hele lijf in een houding, alleen met een arm en hand, in een beweging op de plaats, in de ruimte. Ze kunnen daarbij variëren tussen klein, groot, hoog, laag, etc. Een volgende stap in de oefening is om een beweging te bedenken bij het woord. 4

5 Woordencompositie In groepjes van drie gaan de kinderen nu enkele woorden uitbeelden. Ze doen dit alle drie op een andere manier. De een laat het woord klinken, de tweede zet het woord in een houding neer en de derde geeft het beeld in een beweging weer. Het eerste kind herhaalt het woord in verschillende klanken, het tweede in verschillende beelden en het derde in bewegingen. Ze maken er samen een mooie bewegings- en geluidscompositie van. Tot slot Lees tot slot nog een keer het gedicht voor. Bij de woorden op het bord die langskomen mogen de leerlingen een beweging maken. Bespreek vervolgens het gedicht nog eens na met de klas. Kijken ze nu anders naar het gedicht nu de woorden meer betekenis hebben gekregen? 5

6 2: Voorbereidende les GEDICHTJES OVER DIEREN In deze les gaan de leerlingen eigen gedichtjes maken met als thema dieren. Een gedichtje van 2 regels De eerste opdracht is om een simpel gedichtje van 2 regels te schrijven over een dier. Bijvoorbeeld: bedenk een dier: bijvoorbeeld mier(tje) zeg er twee dingen over: bijvoorbeeld zwart en klein zoek rijmwoorden op mier: bijvoorbeeld bier(tje), papier(tje), vier(tje) enz., kies er één uit Het gedichtje: het kleine, zwarte miertje liep over mijn papiertje Een elfje Een elfje is een gedichtje dat bestaat uit elf woorden en dat geschreven wordt volgens een vast patroon. Iedere leerling mag nu een eigen elfje schrijven. Kies opnieuw een dier. Op de eerste regel kiezen de kinderen een dier, vb. hond Op de tweede regel geven ze aan waar het zich bevindt in twee woorden vb. onder tafel De derde regel vertelt iets over hoe het dier eruit ziet, in drie woorden vb. bruin wit zwart De vierde regel vertelt wat het dier doet, in vier woorden vb. hij kauwt een bot De laatste regel gaat over het geluid dat het dier maakt, in één woord vb. waf! Zo krijg je het volgende gedichtje: hond onder tafel bruin wit zwart hij kauwt een bot waf! Naamgedicht Nu gaan de leerlingen een naamgedicht schrijven. Dat heet met een moeilijk woord een acrostichon. In een naamgedicht vormen de eerste letters van de zinnen jouw naam. Je kunt daarvoor je voornaam, of je achternaam, of allebei gebruiken. Zorg dat er opnieuw een dier in het gedichtje voorkomt. Bijvoorbeeld je huisdier, of je lievelingsdier. De woorden hoeven niet te rijmen. Voorbeeld van een gedichtje van Piet: Piet is mijn naam Ik heb een hele lieve kat En zijn naam is Doedel Thuis wacht hij me op bij de deur Kwatrijn Een kwatrijn is een kort gedicht van vier regels. Het heeft meestal rijmschema a-a-b-a, maar ook andere rijmschema s zijn mogelijk zoals a-b-a-b. Bijvoorbeeld: Mijn konijn heeft een witte vacht Ik aai hem zacht Hij kijkt me lief aan Ik denk dat hij lacht Voordragen Alle leerlingen mogen nu het gedichtje uitkiezen dat ze het mooiste vinden, en voordragen voor de klas. Laat de andere leerlingen erop reageren. Wat vinden ze er mooi of leuk aan? 6

7 3: Workshop kunstenaar in de klas ILLUSTREREN BIJ EIGEN GEDICHT Nu is het tijd voor de workshop in de klas. In deze les komt een kunstenaar in de klas om te vertellen over het maken van een illustratie bij een gedicht dat de leerling zelf heeft geschreven in les 2. Veel plezier! -- 4: Afsluitende les ILLUSTREREN BIJ BESTAAND GEDICHT Als afsluiting van het project gaan de leerlingen nogmaals een illustratie maken, maar dit maal bij het bestaande gedicht Onder de krokodillen. Ze gebruiken hierbij de opgedane kennis en ervaring uit de workshop. Thema les: de leerling leest en neemt het gedicht tot zich. De leerling interpreteert, associeert en fantaseert over het bestaande gedicht, bepaalt een invalshoek en probeert de essentie van het gedicht te bepalen. De leerling bepaalt naar aanleiding hiervan een concept en gaat divergent denkend en handelend te werk om daarna de uiteindelijke illustratie te maken. Onderdeel 1: Lees het gedicht op de volgende pagina klassikaal voor, en/of deel print het uit en laat het de leerlingen zelf lezen. Onderdeel 2: De leerkracht stelt vragen om de leerlingen te laten interpreteren en associëren. Bijv.: - Wat vind je van het gedicht? - Vind je het grappig? Of raar? - Snap je het gedicht? Waarom wel/niet? Is dat erg? - Wat spreekt je aan in het gedicht? - Heb je nu al beelden in je hoofd na het lezen/horen van het gedicht? - Wat dacht je als eerste toen je het gedicht hoorde? - Welke ideeën en beelden komen bij je naar boven tijdens het lezen van je gedicht? - Welke associaties krijg je hierbij? - Hoe kun je over het gedicht fantaseren, hoe kun je je gedachten de vrije loop laten? - Welke invalshoek wil je gebruiken voor je illustratie? Bijvoorbeeld: ga je een illustratie maken n.a.v. een detail in het gedicht, of juist het grote geheel? - Hoe ga je de essentie (het meest belangrijke onderdeel) van het gedicht vastleggen in een illustratie? - Wil je het gevoel dat het gedicht oproept verbeelden in je illustratie? Hoe kun je dat doen? Laat de leerlingen op een A4-tje associaties/fantasieën/woorden opschrijven. Onderdeel 3: De leerling maakt diverse schetsen met verschillende uitgangspunten/invalshoeken, en probeert het onderwerp vanuit verschillende standpunten te benaderen. Onderdeel 4 Na schetsfase bedenkt de leerling welke materialen en kleuren het gaat gebruiken, en mag hij/zij de schets gaan uitwerken tot een illustratie. Onderdeel 5 Ter afsluiting kunt u de afbeelding van de plint-poster die bij het gedicht hoort onthullen. Bespreek met de klas de verschillen tussen hun eigen illustraties en de illustratie op de poster. 7

8 Onder de krokodillen Er wonen in Zuid-Afrika wel honderd krokodillen: tien met een hele harde stem, dat zijn de krokogillen. Zo n twintig krokostilletjes die laten zich niet horen; en veertien krokopilletjes met pijntjes in hun oren. Een stuk of zes die niet goed zien, dat zijn de krokobrillen. En vijftig met een dikke bips, dat zijn de krokobillen Door: Rikkert Zuiderveld 8