Handleiding e-coach. Deel uitmakend van de 'online course' e-tutoring: The Happ-e-Tutor. Jos Fransen en Pieter Swager. Mei 2007

Transcriptie

1 Handleiding e-coach Deel uitmakend van de 'online course' e-tutoring: The Happ-e-Tutor Jos Fransen en Pieter Swager Mei 2007 Colofon Lectoraat elearning Hogeschool INHOLLAND url. : pieter.swager@inholland.nl en jos.fransen@inholland.nl Auteurs Jos Fransen en Pieter Swager [Hogeschool INHOLLAND] Materialen The Happ-e-Tutor bestaat uit: De handleiding e-coach ten behoeve van het begeleiden van collega s bij het verwerven van e-tutorcompetenties Alle on line e-tutor course materialen Copyright Datum Mei 2007

2 Inhoudsopgave Voorwoord 4 1. Inleiding 5 2. Doel en werkwijze van The Happ-e-Tutor Doelstelling van The Happ-e-Tutor Trainen met The Happ-e-Tutor Werkwijze van de The Happ-e-Tutor Samenwerkend leren binnen The Happ-e-Tutor Trainingsactiviteiten binnen The Happ-e-Tutor Assessment binnen The Happ-e-Tutor Het portfolio binnen The Happ-e-Tutor De digitale leeromgeving en The Happ-e-Tutor Studiebelasting en The Happ-e-Tutor Beginvereisten voor The Happ-e-Tutor Het stappenplan van The Happ-e-Tutor De e-coach en zijn rol in het leerproces Leerstijlen en leerprocessen Samenwerkend leren en groepsprocessen Beoordeling en reflectie Communiceren in de digitale omgeving Synchrone communicatie versus asynchrone communicatie Media en hun toepassing binnen The Happ-e-Tutor Bronnenlijst Overzicht van de bijlagen 21 Bijlage 1: Brochure over de online course e-tutoring The Happ-e-Tutor 22 Bijlage 2: Algemene gegevens over de online course e-tutoring 26 Bijlage 3: Het stappenplan voor The Happ-e-Tutor 28 Bijlage 4: Basisvaardigheden ICT in het kader van The Happ-e-Tutor 31 Bijlage 5: Het competentieprofiel van de e-tutor 33 Bijlage 6: Voorstel inrichting face-to-face bijeenkomsten 35 Bijlage 7: The Happ-e-Tutor Online versus embedded 39 Bijlage 8: Assessment en de assessment-scan 41 Bijlage 9: De rol van het portfolio in The Happ-e-Tutor. 46 Bijlage 10: Werken met de Community of Practice van de DU 54 Bijlage 11: Voorbeelden van eerste en mededelingen [tutorpage] 55 Bijlage 12: Soorten e-learning en de e-tutor 64 Bijlage 13: Het 5-stappenmodel van Salmon 77 Bijlage 14: Samenvatting van Busch & Mayer - Der Online Coach 79 Bijlage 15: Extra materialen voor de e-coach 90 Bijlage 16: Theoretische achtergronden van samenwerkend leren 95 ecoach handleiding etutoringcourse The Happ-e-tutor 2

3 Voorwoord Deze handleiding e-coach maakt deel uit van The Happ-e-Tutor, een online course e-tutoring die het mogelijk maakt, zelf met een aantal collega s, onder leiding van een eigen coach (collega), aan de slag te gaan met de inzet van elearning binnen het onderwijs. De online course e-tutoring biedt docenten en tutoren in het hoger onderwijs de mogelijkheid om zich de competenties van e-tutor eigen te maken. In deze online course e-tutoring kan weliswaar individueel worden gewerkt, maar er worden daarnaast eveneens vormen van samenwerkend leren ingezet. Het blijkt in de praktijk dat het samenwerken aan opdrachten binnen de course veel discussie op gang brengt rond onderwijsvernieuwing in het algemeen en die met elearning in het bijzonder. Onnodig te zeggen dat collega s die samenwerken elkaar inspireren en motiveren. Binnen de eigen de elektronische leeromgeving van het instituut, kan worden doorgelinkt naar de materialen van de course die op een website zijn geplaatst. Een groepje collega s dat aan de slag gaat met de course kan worden begeleid door een ervaren e- tutor vanuit het eigen instituut, die vanaf nu e-coach genoemd wordt. De handleiding die voor u ligt richt zich op de e-coach en beoogt antwoord te geven op vragen en behoeften van deze e-coach. In de handleiding wordt ingegaan op opzet, doelen en werkwijze van The Happ-e-Tutor en op de rol die de e-coach daarbij heeft. Daarnaast worden handreikingen gegeven die de e-coach helpen om zijn taak zo optimaal mogelijk te verrichten. Daarbij gaat het om tips voor een effectieve introductie van de deelnemers in de online course, voorstellen voor de inrichting van reguliere face-to-face bijeenkomsten naast de begeleiding in de digitale omgeving en tips voor het initiëren en toelichting bij het gebruik van de media en instrumenten voor begeleiding en beoordeling. Uitwisselen van tips tussen deelnemers van het eigen instituut en derden daarbuiten vindt plaats d.m.v. een Community of Practice. Daarnaast biedt deze handleiding een groot aantal bijlagen, waaronder voorbeelden van communicatiemiddelen die kunnen worden gebruikt. Omdat iedereen anders omgaat met informatie en behoeften in dat opzicht verschillend zijn, wordt deze handleiding, inclusief bijlagen, als PDF-file en als print versie aangeboden. Op deze wijze kan zij als naslagwerk dienen tijdens de uitvoering van de werkzaamheden als e-coach. Daarnaast wordt een aantal bijlagen ook als Word-file aangeboden, zodat de daarin geboden tekst bewerkt kan worden voor eigen gebruik. Tevens wordt een Power Point presentatie aangeboden, die kan worden ingezet bij de eerste face-to-face bijeenkomst met collega s of bij het informeren van het management. In de tekst wordt de e-coach consequent aangesproken in de tweede persoon enkelvoud, daar waar dit terzake doende is. Verder moet overal waar wordt gesproken van 'hij' uiteraard 'hij' of 'zij' gelezen worden. ecoach handleiding etutoringcourse The Happ-e-tutor 3

4 1. Inleiding De online course The Happ-e-Tutor richt zich op docenten en tutoren in het (hoger) onderwijs, die zich de competenties eigen willen maken van e-tutor. Een e-tutor begeleidt zowel individuele leerprocessen als vormen van samenwerkend leren op afstand, waarbij die processen in een digitale leeromgeving worden vormgegeven. Omdat veel leerprocessen een combinatie omvatten van traditionele methoden en media en de inzet van afstandsonderwijs binnen een digitale omgeving, zal een e-tutor ook over de competenties van tutor in face-to-face onderwijs beschikken. Een volwaardige e-tutor is dus in staat om de meest effectieve mix van methoden en media in te zetten bij de begeleiding van leerprocessen. Bij The Happ-e-Tutor wordt echter alleen aandacht besteed aan het begeleiden van leerprocessen op afstand in een digitale leeromgeving, niet alleen omdat de online course zich bij uitstek leent om als deelnemer zelf te ervaren wat leren en begeleid worden op afstand betekent, maar ook omdat er al voldoende trainingen bestaan die ingaan op het ontwikkelen van reguliere tutorvaardigheden. Het is aan het instituut voor hoger onderwijs om dit trainingsaanbod onder te brengen in een breder aanbod van deskundigheidsbevordering [zie bijlage 7 voor uitleg over de online variant en de embedded variant van The Happ-e-Tutor]. In The Happ-e-Tutor kunnen deelnemers zelf ervaren wat het betekent om op afstand te leren in een digitale omgeving. Daarnaast is het trainingsaanbod ontwikkeld en ingericht op basis van de principes van competentiegericht leren met aandacht voor de sociaal-constructivistische visie. Dat betekent dat leertrajecten individueel worden vormgegeven op basis van de leerbehoefte van de deelnemer en de competenties die hij in een bepaalde mate al verworven heeft, maar dat er ook wordt gewerkt met vormen van samenwerkend leren om de leeropbrengst te verdiepen. De deelnemers worden daarom begeleid door een e-coach, die in principe afkomstig is uit het eigen instituut. De e-coach fungeert als e-tutor op metaniveau, want hij begeleidt de deelnemers, die vervolgens zelf weer als aankomend e-tutoren studenten begeleiden in oefensituaties. Daarmee wordt impliciet geleerd van de e-coach en kunnen de deelnemers hetzelfde ervaren wat ook studenten ervaren bij afstandsonderwijs. De e-coach dient dus een ervaren e-tutor te zijn. Deze handleiding is bedoeld als handreiking voor de e-coach bij het uitvoeren van zijn taken, maar de e- coach zal al moeten beschikken over ruime ervaring als e-tutor. De handleiding beoogt geen zelfstandig aanbod te bieden voor het trainen van de e-coach. ecoach handleiding etutoringcourse The Happ-e-tutor 4

5 2. Doel en werkwijze van The Happ-e-Tutor In dit hoofdstuk wordt ingegaan op doel en werkwijze van The Happ-e-Tutor, waarbij naar de online course gekeken wordt vanuit het perspectief van de e-coach. 2.1 Doelstelling van The Happ-e-Tutor Omdat vormen van e-learning meer en meer zullen worden gebruikt in het (hoger) onderwijs, wordt ook de vraag groter naar tutoren die studenten op afstand kunnen begeleiden bij leerprocessen die zich in een digitale leeromgeving voltrekken. In die context wordt gesproken van de e-tutor. [zie bijlage 12 voor informatie over soorten e-learning en de e-tutor] De e-tutor moet zowel individuele leerprocessen als vormen van samenwerkend leren kunnen aansturen en begeleiden, en gebruikt daarbij de meest geschikte media. Dat betekent dat hij niet alleen de nieuwe media moet kunnen inzetten, maar dat hij per situatie moet kiezen tussen alle beschikbare media. Bij The Happ-e-Tutor gaat het vooral om de inzet van de nieuwe media binnen de digitale leeromgeving, zodat de deelnemer zelf kan ervaren wat het betekent om op afstand te studeren en begeleid te worden. 2.2 Trainen met The Happ-e-Tutor The Happ-e-Tutor is gebaseerd op het concept competentiegericht leren. Dat betekent dat er niet aan afzonderlijke kennis en vaardigheden wordt gewerkt, maar de deelnemer op basis van oefenen in de eigen praktijksituatie zich stap voor stap ontwikkeld tot competente e-tutor. Een competentie omvat een samenhangend geheel van kennis, vaardigheden en houdingsaspecten, dat iemand in staat stelt adequaat te handelen in de praktijk. Omdat elke deelnemer bij aanvang in zekere mate beschikt over bepaalde competenties, zal het leertraject er voor iedere deelnemer anders uitzien. Op basis van een zelfonderzoek wordt dat bepaald [zie bijlage 5 voor meer informatie over het competentieprofiel van de e-tutor]. 2.3 Werkwijze van The Happ-e-Tutor Elke deelnemer zet zijn eigen leertraject uit op basis van de resultaten van een zelfonderzoek. Daarbij brengt hij in kaart welke competenties hij in welke mate beheerst. In overleg met de e- coach stelt hij een persoonlijk ontwikkelingsplan op, waarin staat aan welke competenties hij gaat werken. Op grond van dat ontwikkelingsplan wordt bepaald welke trainingsactiviteiten hij gaat ondernemen en hoe hij het aanbod van The Happ-e-Tutor zal gebruiken. Tijdens het leerproces verzamelt hij het bewijsmateriaal waarmee hij denkt te kunnen aantonen dat hij een competentie heeft verworven. Die bewijslast legt hij voor aan de e-coach en aan een collega deelnemer voor feedback. Op basis daarvan wordt bepaald of de training succesvol is verlopen en de deelnemer zich e-tutor mag noemen. Het leerproces binnen The Happ-e-Tutor kan als volgt schematisch worden voorgesteld: zelfonderzoek (intakeassessment) Persoonlijk ontwikkelings plan [POP] Leertraject en coaching door een e-coach Verzamelen van bewijzen in portfolio Beoordeling en afronding Figuur 1. Schematische weergave van de procesgang in The Happ-e-Tutor. ecoach handleiding etutoringcourse The Happ-e-tutor 5

6 2.4 Samenwerkend leren binnen The Happ-e-Tutor In het onderwijs wint de constructivistische visie op leren meer en meer terrein. Daarin wordt leren niet langer gezien als een individueel proces van kennisverwerving, maar als een collectief proces van kennisconstructie. Vanuit de aanname dat veel kennis een korte houdbaarheid heeft, wordt een grote betekenis gehecht aan het genereren van nieuwe kennis. Aangezien deze nieuwe kennis uiteindelijk het resultaat is van sociale interactie, wordt samenwerkend leren als een belangrijke strategie gezien. In The Happ-e-Tutor werkt de deelnemer weliswaar zelfstandig aan zijn competenties als e-tutor, ook wordt kennis en ervaring gedeeld met andere deelnemers, zodat een grotere leeropbrengst bereikt en er ook nieuwe gedeelde kennis over e-tutoring kan ontstaan. Hiervoor is een Community of Practice [CoP] ingericht, waarin alle deelnemers kennis en ervaring uitwisselen. De e-coach vervult een heel belangrijke rol in dat proces, want hij dient niet alleen vormen van samenwerkend leren te initiëren en ondersteunen, ook zal hij uitwisseling van expertise op de Community of Practice moeten stimuleren. Ten behoeve van het initiëren van samenwerkend leren kan hij gebruik maken van 'sparks', dat zijn uitnodigende opdrachten, waarbij deelnemers gedurende een beperkte tijd met elkaar moeten samenwerken. Deze 'sparks' kunnen worden gebruikt om met elkaar kennis te maken en om zicht te krijgen op de expertise die door elke deelnemer wordt ingebracht. Dat kan vervolgens leiden tot heel specifieke vormen van samenwerking tussen bepaalde deelnemers. Bij die 'sparks' wordt de informele en formele communicatie in de digitale omgeving gestimuleerd. Een uitstekend boek met voorbeelden van uitnodigende opdrachten in verschillende fasen van het leerproces is het boek van Häfele, H. en Maier-Häfele, K. [2004] 101 e-learning Seminarmethoden. Methoden und Strategien für die Online- und Blended Learning Seminarpraxis. Bonn: managerseminare Verlags GmbH. Het groepsproces bij samenwerkend leren op afstand vertoont een sterke overeenkomsten met groepsprocessen in reguliere face-to-face situaties. De relatie tussen het groepsproces en de stappen bij samenwerkend leren is uitgewerkt in het boek Salmon, G. [2000]. E-moderating. The Key to Teaching and Learning Online. Londen: Kogan Page [zie bijlage 13 voor een korte samenvatting van het 5-stappenmodel van Salmon]. 2.5 Trainingsactiviteiten binnen The Happ-e-Tutor Rond elke competentie is een trainingsomgeving ingericht, zodat een deelnemer kan zien wat de competentie precies inhoudt, welke kennisaspecten en vaardigheden erbij betrokken zijn, en hoe hij een adequate trainingssituatie kan inrichten. Bij elke competentie wordt een casus beschreven, die een beeld geeft van het type begeleidingssituatie waarin de gegeven competentie belangrijk is. Dat fungeert tevens als voorbeeld voor de oefensituatie die de deelnemer zelf moet inrichten. Voor de leeromgeving rond de competentie wordt het begrip box gebruikt. Er zijn 8 boxen, overeenkomend met het aantal competenties dat wordt onderscheiden. De competentie gericht op de reflectie en zelfsturing wordt bij alle boxen impliciet ontwikkeld. 2.6 Assessment binnen The Happ-e-Tutor Competenties kunnen alleen maar volwaardig worden verworven en getoond in de complexe praktijk. Dat houdt in dat je alleen in de praktijk kunt vaststellen of iemand voldoende competent is. Dat kan op basis van het observeren van een e-tutor in actie, maar het tijd- en plaatsonafhankelijke karakter van zijn beroepsactiviteiten maakt dat erg lastig. Daarom wordt de deelnemer uitgenodigd ecoach handleiding etutoringcourse The Happ-e-tutor 6

7 om zelf aan te tonen dat hij een gegeven competentie heeft verworven op basis van specifiek bewijsmateriaal. Aan dat bewijsmateriaal worden eisen gesteld en ook wordt hem gevraagd om dat bewijsmateriaal toe te lichten en te bespreken in het perspectief van zijn ontwikkeling als e-tutor. Dat wordt ook wel reflectie genoemd. Het vermogen om te reflecteren wordt daarmee impliciet ontwikkeld tijdens het proces en dat vermogen is belangrijk om de eigen ontwikkeling goed te kunnen sturen. De e-tutor zal competent moeten worden op het terrein van reflectie en zelfsturing. De e-coach heeft hierbij een belangrijke rol, want hij nodigt deelnemers uit tot reflectie op het eigen leerproces en op elkaar, en hij draagt er zorg voor dat die reflectie voldoende diepgaand is en leidt tot adequate keuzes voor het leertraject. Dit kan als de belangrijkste functie van de e-coach worden beschouwd, want daarmee waarborgt hij diepgang en kwaliteit van het leerproces [zie bijlage 9 voor informatie over niveaus van reflectie en de rol die het portfolio daarbij kan spelen]. 2.7 Het portfolio in The Happ-e-Tutor In The Happ-e-Tutor wordt gebruik gemaakt van een digitaal portfolio. Een portfolio kan beschouwd worden als een map waarin alles wordt verzameld dat zicht geeft op het verloop van een leerproces en op de mate waarin iemand bekwaam op een bepaald gebied kan worden genoemd. Dat kunnen producten zijn, beoordelingen, feedback van collega's en studenten, of de reflectie die een deelnemer heeft geschreven over zijn ontwikkeling. Een portfolio is dus instrument om bewijsmateriaal in onder te brengen, waarmee iemand aantoont over bepaalde competenties te beschikken. Natuurlijk moet hij steeds kiezen wat hij laat zien en aangeven waarom hij vindt dat juist die keuze het beste weergeeft dat hij competent is. In The Happ-e-Tutor worden algemene richtlijnen gegeven voor de bewijslast die iemand dient te verzamelen, maar de deelnemer bepaalt daarnaast in hoge mate zelf hoe die bewijslast wordt vormgegeven en wat er aan wordt toegevoegd ter ondersteuning en illustratie. Elke deelnemer zal in ieder geval moeten aantonen dat hij in voldoende mate heeft gewerkt aan de competenties van box 2B, 3A en 4B. Deze competenties en bijbehorende kenmerkende situaties zijn kritisch verklaard, Elke deelnemer zal in voldoende mate over deze competenties moeten beschikken om zich e-tutor te mogen noemen. De e-coach bewaakt dat deelnemers in ieder geval voldoende bewijs aanleveren waarmee ze hun claim op die drie competenties ondersteunen. Ook zal de e-coach zich vooral richten op het stimuleren van uitwisseling tussen deelnemers op het terrein van die drie competenties. Het spreekt voor zich dat in The Happ-e-Tutor gebruik wordt gemaakt van een digitaal portfolio [DPF], want alleen daarmee kan de begeleiding op afstand worden gerealiseerd, en kan kennis en ervaring tussen de deelnemers worden uitgewisseld. Deelnemers gebruiken daarvoor de portfoliofunctie die hen ter beschikking staat binnen het eigen instituut [zie bijlage 9 voor meer informatie over rol en functie van het portfolio in The Happ-e-Tutor]. 2.8 De digitale leeromgeving en The Happ-e-Tutor The Happ-e-Tutor kan ontsloten worden via het Internet: een verbinding met het Internet [bij voorkeur breedband] volstaat in principe om deel te nemen. The Happ-e-Tutor is hiermee te openen binnen de digitale leeromgeving van het instituut waar de deelnemer werkzaam is. De relaties met instituutsgebonden applicaties, zoals het digitaal portfolio [DPF] en de communicatiemedia binnen het interne netwerk, blijven dan in stand en kunnen worden benut terwijl er gewerkt wordt met de online course. De communicatie tussen deelnemers in hetzelfde instituut is daarmee eenvoudiger en samenwerkend leren kan gemakkelijker worden gerealiseerd. ecoach handleiding etutoringcourse The Happ-e-tutor 7

8 De deelnemer dient alle oefensituaties altijd vorm te geven binnen de digitale leeromgeving van het eigen instituut. Meestal wordt er gebruik gemaakt van een specifieke applicatie voor de verspreiding van leerinhouden en communicatie binnen leerprocessen. Dat is een onderdeel van de hele digitale omgeving binnen een instituut en wordt ook wel elektronische leeromgeving [ELO] genoemd. The Happ-e-Tutor materialen kunnen vanuit de ELO's worden bereikt door een link naar de website met alle materialen; zo valt een koppeling met alle andere activiteiten eenvoudig te realiseren. Een schematische weergave van de relatie tussen de verschillende digitale leeromgevingen en alle bijbehorende activiteiten wordt hierbij gegeven: Intake assessment POP CoP BOX Kenmerkende situatie, toetsingsindicatoren en richtlijnen voor de oefenopdracht. Feedback van e-coach en deelnemers Digitale leeromgeving van de online course e- tutoring Theorie, tools en practices Digitale werkomgeving van de deelnemer Uitvoeren van oefenopdracht DPF Figuur 2. Schematische weergave van de relatie tussen de leeromgevingen en bijbehorende activiteiten. Hierbij wordt nog een voorbeeld gegeven van de weergave van The Happ-e-Tutor wanneer de online course is geïmporteerd in een elektronische leeromgeving [ELO], in dit geval Blackboard: ecoach handleiding etutoringcourse The Happ-e-tutor 8

9 Figuur 3. Voorbeeld van het startscherm na inloggen bij The Happ-e-Tutor in ELO Blackboard. 2.9 Studiebelasting en The Happ-e-Tutor De studiebelasting is erg afhankelijk van het individuele leertraject dat wordt uitgezet. Deelnemers die al enige ervaring hebben opgedaan met het begeleiden van leerprocessen op afstand zullen minder oefenopdrachten uitvoeren en daarmee minder tijd besteden aan het werken met The Happ-e-Tutor. Daarnaast geldt dat de oefenopdrachten in de eigen werkomgeving moeten worden vormgegeven en uitgevoerd, waardoor de oefenactiviteiten voor een belangrijk deel samenvallen met werkzaamheden die de deelnemer toch al verricht in het kader van zijn baan als docent en tutor. De studiebelasting is in dat geval alleen de tijd die nodig is voor extra kennisverwerving, het zelfonderzoek, het inrichten en voorbereiden van de oefensituaties, het tussentijds rapporteren over ervaringen, het inrichten van het portfolio en de activiteiten in het kader van samenwerkend leren en uitwisselen van expertise via de Community of Practice. Uiteraard wordt daarbij de tijd gerekend die de deelnemer kwijt is aan het overleg met de e-coach. De studiebelasting wordt geschat op ongeveer 60 uur. Uiteraard is het mogelijk delen van de course te doorlopen. Zo kan de nadruk bij een korte scholing m.b.v. The Happ-e-Tutor ook liggen op één aspect van begeleiden op afstand, bijvoorbeeld op één van de kritische boxen 2B, 3A en 4B Beginvereisten voor The Happ-e-Tutor De online course The Happ-e-Tutor is in eerste instantie bedoeld voor de docenten en tutoren in het hoger onderwijs. Als The Happ-e-Tutor niet wordt ingebed in een breder aanbod van tutortraining, is het belangrijk dat de deelnemers in ieder geval beschikken over enige ervaring als tutor in reguliere face-to-face onderwijssituaties. In The Happ-e-Tutor wordt niet expliciet ingegaan op alle reguliere tutorvaardigheden, maar wordt de aandacht specifiek gericht op het begeleiden van leerprocessen op afstand in de digitale omgeving. Daarnaast wordt ervan uitgegaan dat de deelnemer beschikt over basisvaardigheden in het werken met ICT [zie bijlage 4 voor uitgebreide informatie over de wenselijke basisvaardigheden op het gebied van ICT om de online course te kunnen volgen] Het stappenplan van The Happ-e-Tutor ecoach handleiding etutoringcourse The Happ-e-tutor 9

10 Deelnemers krijgen naast de algemene informatie ook een stappenplan aangeboden, dan hen inzicht geeft in de procedures die ze moeten volgen en dat waarborgt dat zij het trainingsaanbod ook optimaal benutten [zie bijlage 3 voor het stappenplan]. De eerste stappen omvatten de aanmelding/ inschrijving, waarna ze worden uitgenodigd voor een eerste face-to-face bijeenkomst. Daarin maken ze kennis met elkaar en met de e-coach. Deze kennismaking maakt het vervolg online eenvoudiger en stimuleert eveneens de samenwerking. In die eerste bijeenkomst maken ze ook kennis met de online course [hands-on] en maken ze een start met het zelfonderzoek [zie bijlage 6 met een voorstel voor de inrichting van de face-to-face bijeenkomsten]. Het zelfonderzoek wordt uitgevoerd met behulp van de 'scan' die daarvoor werd ontwikkeld. Deze scan is afgeleid van de indicatoren bij de competenties en geeft na invulling een beeld van het niveau waarop de deelnemer zich bevindt. De deelnemer laat de scan ook door een collega invullen en eventueel door zijn aanstuurder. Daarmee krijgt hij ook zicht op het beeld dat anderen van hem hebben inzake zijn competenties als e-tutor. De deelnemer dient te reflecteren op de resultaten en op basis daarvan zijn persoonlijk ontwikkelingsplan [POP] te maken. Dat plan legt hij voor aan de e-coach en als hierover overeenstemming is bereikt kan hij starten met zijn leerproces. De e-coach heeft dus een belangrijke rol in deze fase. Hij dient er zorg voor te dragen dat alle deelnemers kunnen inloggen en elkaar leren kennen in de eerste bijeenkomst. Ook dient hij het proces van zelfonderzoek en het opstellen van een persoonlijk ontwikkelingsplan te stimuleren en waar nodig te ondersteunen [zie bijlage 8 over assessment, zelfonderzoek en de scan]. ecoach handleiding etutoringcourse The Happ-e-tutor 10

11 3. De e-coach en zijn rol in het leerproces In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de rol van de e-coach in het leerproces. Volledigheid wordt hier niet gesuggereerd, want er worden alleen enkele belangrijke tips gegeven. Verder wordt verwezen naar specifieke bijlagen en naar goede literatuur over het begeleiden van leerprocessen en vormen van samenwerkend leren. Eerst wordt iets gezegd over leerprocessen en leerstijlen, daarna over de rol en functie van de e-coach en over samenwerkend leren en groepsontwikkeling, en het hoofdstuk wordt afgesloten met enkele opmerkingen over beoordeling en reflectie. 3.1 Leerstijlen en leerprocessen Over leerstijlen is al veel geschreven, maar tot nu toe is de toepasbaarheid van al die kennis bij het begeleiden van leerprocessen relatief beperkt gebleven. Niettemin is het nuttig voor een deelnemer om zicht te krijgen op zijn persoonlijke leerstijl, omdat daarmee een specifiek gebruik van de online course kan worden gekozen. Een 'doener' zal geneigd zijn meteen een oefensituatie in te richten, om al doende te ervaren wat er allemaal komt kijken bij het op afstand begeleiden van leerprocessen in een digitale omgeving. Juist voor dat type lerende zou het een optie kunnen zijn om eens de andere weg te kiezen en zich eerst te verdiepen in wat theoretische achtergronden die in de online course worden aangeboden. Voor de 'denker' kan het geen kwaad om zich eens wat eerder te richten op de praktijk, om zodoende ook wat meer impliciete kennis te verwerven. Impliciete kennis laat zich niet gemakkelijk beschrijven en is het resultaat van ervaring door het uitvoeren van beroepshandelingen. Een bekend model is het leerstijlenmodel van Kolb. Hiermee kun je te weten komen of iemand vooral leert vanuit de ervaring in de praktijk of juist vanuit de theorie. [bij de theorie van box 2A wordt een link gegeven naar een site, waar iemand zijn leerstijl in kaart kan brengen, conform het model van Kolb] Vermunt [2002] onderscheidt vier leerstijlen: de reproducerende leerstijl [memoriseren zonder een eigen inkleuring], de betekenisgerichte leerstijl [nieuwe kennis koppelen aan bestaande kennis], de toepassingsgerichte leerstijl [kennis toepassen in de praktijk], en de ongerichte leerstijl [manier van leren zonder eenduidige kenmerken]. Het ligt voor de hand dat je in de begeleiding zo veel mogelijk moet stimuleren dat de deelnemer een betekenisgerichte en toepassingsgerichte leerstijl ontwikkelt en nastreeft, want alleen dan is er sprake van een bruikbare en duurzame leeropbrengst. [lees voor meer informatie de theorie bij box 2A] Individuele leerprocessen worden gekenmerkt door een 1-op-1 relatie met de e-coach, al hoeft dit niet te betekenen dat er in de loop van een leerproces geen contact kan zijn met andere deelnemers. Het verschil met samenwerkend leren is echter, dat de deelnemer geen deel uitmaakt van een taakgroep, die gezamenlijk aan een studieopdracht werkt en als groep verantwoordelijk is voor het eindresultaat. Individuele leerprocessen kun je dus situeren in de leertheorie van het cognitivisme. De lerende staat in die visie centraal en wordt gezien als uniek informatieverwerkend systeem. Zijn voorkennis, leerstijl, intelligentie en de mate waarin hij in staat is het eigen leerproces te sturen, bepalen in hoge mate de opbrengst van het leerproces. Het begeleiden van dat proces betekent dat je als e-coach de feedback moet afstemmen op de kenmerken van de deelnemer. ecoach handleiding etutoringcourse The Happ-e-tutor 11

12 Voorkennis en intelligentie zijn op eenvoudige wijze vast te stellen en dat geldt in zekere zin ook voor de sturingsvaardigheden van de lerende. Als e-coach zijn met name de sturingsvaardigheden van een deelnemer belangrijk, want het zijn juist die vaardigheden die bepalen hoeveel begeleiding iemand nodig heeft. Je aanpak moet er daarnaast op gericht zijn dat de deelnemer die sturingsvaardigheden zelf verder ontwikkelt. 3.2 Samenwerkend leren en groepsprocessen Samenwerkend leren heeft alleen een meerwaarde als er informatie moet worden opgespoord voor het oplossen van een probleem of beantwoorden van een onderzoeksvraag. In principe gaat het in die processen om het construeren van nieuwe kennis op basis van opgespoorde informatie. Dat betekent ook dat er meerdere antwoorden mogelijk zijn en dat de deelnemers actief betrokken zijn bij de constructie van die [voor hen] nieuwe kennis [zie bijlage 16 voor een uiteenzetting over de theoretische achtergronden van samenwerkend leren]. Bij The Happ-e-Tutor kan samenwerkend leren op twee niveaus worden nagestreefd. Allereerst op het niveau van de groep deelnemers uit hetzelfde instituut, die door jou als e-coach worden begeleid. In het kader van de kennismaking en om interactie in de digitale omgeving te stimuleren, zul je deelnemers in de aanvangsfase enkele kleine opdrachten moeten geven die dit proces in gang zetten. Het gaat daarbij om de al eerder genoemde 'sparks', zoals toegelicht bij 2.4. Zodra de groep zich heeft ontwikkeld tot een learning community, kunnen ervaringen worden gedeeld en een intervisietraject worden gestart. Daarnaast kan uitwisseling plaatsvinden op een instituutsoverstijgend niveau. De deelnemersgroepen uit verschillende instituten ontmoeten elkaar op de Community of Practice. Daar kunnen specifieke discussies worden gevoerd en materialen, tips en feedback worden uitgewisseld. De e-coaches uit de verschillende instituten zullen overleg moeten voeren over het werken met de CoP en over het stimuleren van de deelnemers tot het leveren van een bijdrage [zie bijlage 10 voor informatie over mogelijkheden van het CoP. De Community of Practice dient tevens een platform te zijn waar iedereen die met e-tutoring te maken heeft of bij dit onderwerp betrokken is kennis en expertise kan inbrengen en vinden. Juist dan draagt de CoP daadwerkelijk bij aan kennisconstructie op dit terrein. Vanwege de voortdurende ontwikkelingen binnen ICT en binnen opvattingen over leren en het begeleiden van leerprocessen, is een CoP een waardevol instrument in het kader van kennisontwikkeling. Bij samenwerkend leren gaat het over een groep deelnemers, die een gemeenschappelijk resultaat nastreven. Dat impliceert dat er altijd sprake is van een groepsproces, waarvan de uitkomst in hoge mate bepalend is voor het resultaat van het leerproces. Uit onderzoek blijkt dat het weinig verschil maakt of een groep fysiek bij elkaar komt of dat groepsleden elkaar alleen virtueel ontmoeten in de digitale leeromgeving. In beide gevallen spelen groepsprocessen een rol van betekenis en ook de wijze waarop een groep tot stand komt, verschilt niet in beide situaties. Elk groepslid moet zijn plaats en rol binnen de groep verwerven. De ontwikkeling die een groep doormaakt, is voor de beide situaties uitgebreid beschreven, net als de invloed die de e-coach daarop kan hebben. In het boek van Grave e.a. [2001]: De rol van de tutor worden groepsprocessen in de reguliere situaties beschreven. Over de fasen in een groepsproces in de digitale omgeving kun je alles lezen in het boek van Salmon dat bij 2.4 genoemd wordt [zie voor informatie over fasen in het groepsproces ook de theorie bij box 3B]. ecoach handleiding etutoringcourse The Happ-e-tutor 12

13 Het vormen van een goede 'learning community' ligt aan de basis van een succesvol verloop van een proces van samenwerkend leren. De e-coach kan door middel van gerichte inbreng en ondersteuning veel invloed uitoefenen op het ontstaan van een goede 'learning community'. Zo kan hij groepsleden met elkaar laten kennismaken door het geven van kleine opdrachten, waarmee groepsleden ook zicht krijgen op kwaliteiten van elkaar. Ook kan hij interventies plegen die aanzetten tot samenwerking en tot de reflectie op de kwaliteit van die samenwerking. Natuurlijk verloopt de vorming van een goede leergroep niet altijd even voorspoedig. Hoewel elke groep uniek is, kun je daarnaast wel spreken van overeenkomsten in de rol die groepsleden binnen een groep vervullen. Zo is er altijd een leider [soms meerdere] en zijn er altijd leden die zich inzetten voor de hele groep [de ondersteuners of teamleden]. Ook zal er vaak sprake zijn van een kritisch lid, die steeds de besluiten van de groep en de resultaten van het proces 'tegen het licht houdt'. Sommigen zijn meer geneigd tot het nemen van het initiatief en anderen volgen liever. Een theorie over rollen die mensen vervullen binnen een groep is ontwikkeld door Belbin. [in de theorie van box 3B wordt een link gegeven naar een site met meer informatie over de groepsrollen volgens Belbin]. 3.3 Beoordeling en reflectie Hoewel The Happ-e-Tutor is gericht op zelfsturend leren, zijn er ook momenten waarop de e-coach betrokken is bij een vorm van beoordeling. Dat begint op het moment dat een deelnemer zijn POP ter goedkeuring voorlegt. De e-coach dient dan te bepalen of het zelfonderzoek goed is uitgevoerd en de resultaten zijn vergeleken met resultaten van collega en leidinggevende die de competenties van de deelnemer beoordeeld hebben. De reflectie die de deelnemer daarop heeft uitgevoerd geeft daarbij de doorslag. Vervolgens gaat het erom dat hieruit de juiste conclusies zijn getrokken door de deelnemer en of die conclusies goed vertaald zijn naar het POP. Een beoordeling dient in die situatie tot stand te komen op basis van een dialoog, die moet leiden tot consensus over het POP. Daarna kan de deelnemer aan de slag. Een tweede moment van beoordeling is aangebroken als de deelnemer een competentiegroei claimt op basis van de bewijslast die hij in zijn digitaal portfolio aanlevert. Ook dan gaat het om de kwaliteit van de reflectie van de deelnemer op die bewijslast en om de relevantie van de materialen die zijn claim moeten ondersteunen. Reflecteren kun je op tenminste twee niveaus. Allereerst kan iemand reflecteren op zijn ervaringen, door aan te geven wat er voorviel in een gegeven situatie, wat zijn rol daarin was, hoe hij heeft gehandeld en tot welk resultaat dat leidde. Daarmee geeft hij aan wat hij uit een oefensituatie heeft geleerd. Als echter competentiegroei wordt geclaimd, dan zal hij ook moeten reflecteren op zijn ontwikkeling als aankomend e-tutor, en dat is een hoger niveau van reflectie. Alle ervaringen worden daarbij in het perspectief geplaatst van die ontwikkeling [zie ook bijlage 9 voor meer informatie over de niveaus van reflectie in relatie tot het portfoliogebruik]. Ook hierbij geldt dat de honorering van de claim het resultaat zou moeten zijn van een in dialoog met de deelnemer bereikte consensus. Als die consensus niet wordt bereikt, dan kan de e-coach een onafhankelijke e-coach uit een ander instituut benaderen om op te treden als tweede beoordelaar. Het advies van deze tweede beoordelaar dient dan als bindend te worden gezien voor beide partijen. De e-coach maakt hierover vooraf goede afspraken met zijn deelnemers, zodat iedereen op de hoogte is van de procedures die zullen worden gehanteerd [zie ook bijlage 15 voor extra materialen voor de e-coach]. ecoach handleiding etutoringcourse The Happ-e-tutor 13

14 4 Communiceren in de digitale omgeving In dit hoofdstuk wordt ingegaan op zowel de synchrone als asynchrone communicatie in de digitale omgeving en de media die de e-coach daartoe ter beschikking staan. Volledigheid wordt ook hier niet nagestreefd. Er worden enkele belangrijke onderwerpen aangeroerd, waarbij veelal verwezen wordt naar documenten in The Happ-e-Tutor en naar literatuur op dit terrein. Achtereenvolgens wordt ingegaan op synchrone en asynchrone communicatie, op media, hun toepassing en valkuilen communicatie in de digitale omgeving. 4.1 Synchrone communicatie versus asynchrone communicatie Uit de praktijk als tutor in het reguliere onderwijs zijn de meeste docenten vertrouwd met het gegeven dat er face-to-face wordt gecommuniceerd met studenten en taakgroepen over het leerproces en het resultaat daarvan. Deze vorm van communicatie is per definitie synchroon, want zender en ontvanger bevinden zich op hetzelfde tijdstip en dezelfde plaats en kunnen direct reageren op elkaar. Bij vormen van e-learning, waarbij de begeleiding door de e-tutor op afstand plaatsvindt en wordt gerealiseerd in de digitale leeromgeving, is asynchrone communicatie mogelijk. Zender en ontvanger hoeven daartoe niet op hetzelfde tijdstip op dezelfde plaats te zijn en reageren op elkaar met een tijdsinterval. Deze asynchrone communicatie maakt daardoor tijd- en plaatsonafhankelijk studeren beter mogelijk en tot voor kort was asynchrone communicatie de belangrijkste, zo niet de enige vorm van communicatie bij afstandsonderwijs op basis van e- learning. Synchrone communicatie vereist namelijk het tegelijkertijd online zijn van e-tutor en student[en] en het modereren van synchrone communicatie met een groep studenten vereist grote vaardigheid van de e-tutor. Daarnaast vraagt synchrone communicatie nogal wat tijd, zeker als er in een groep wordt gewerkt, en het medium is overwegend tekstgericht. Sinds de komst van snelle internetverbindingen en 'streaming video' technieken, wordt het steeds eenvoudiger om synchrone communicatie te verrijken met beeld en geluid. Daarmee ontstaat er een belangrijke meerwaarde bij deze vorm van communiceren, niet in de laatste plaats omdat beeld en geluid voor een nabijheidervaring kunnen zorgen die door veel studenten bij afstandsonderwijs gemist wordt. De verwachting is dan ook terecht dat synchrone communicatie steeds belangrijker zal worden bij alle vormen van afstandsonderwijs in een digitale leeromgeving, waarbij wellicht een deel van de huidige asynchrone communicatie overbodig wordt. De e-coach binnen The Happ-e-Tutor zal vooral gebruik maken van asynchrone communicatie. Dat heeft enerzijds te maken dat de applicatie van The Happ-e-Tutor niet fungeert als ELO met de media om synchrone communicatie vorm te geven, maar wordt ingeladen in de digitale leeromgeving van elk instituut. Het is afhankelijk van de faciliteiten van de instituutsgebonden omgeving of een e-coach kan werken met vormen van synchrone communicatie. Anderzijds heeft het te maken met het feit dat veel docenten en tutoren die zich inschrijven voor The Happ-e-Tutor juist onafhankelijk van tijd en plaats willen werken aan hun competentieontwikkeling. Zij richten zelf oefensituaties in met studenten die ze begeleiden en combineren zo het trainingsaanbod met hun eigen werkzaamheden. Incidenteel kan de e-coach eventueel aanwezige faciliteiten voor synchrone communicatie inzetten, maar in de regel zal dat niet veel voorkomen. Aan de nabijheidervaring wordt al tegemoet gekomen door de face-to-face bijeenkomsten die worden georganiseerd. ecoach handleiding etutoringcourse The Happ-e-tutor 14

15 Daarnaast maakt het feit dat deelnemers in een groep uit hetzelfde instituut komen, dat zij elkaar ook op andere momenten ontmoeten. De e-coach bedient zich dus voornamelijk van de media voor asynchrone communicatie en daarbij gaat het vooral om en het discussionboard. Afhankelijk van de functionaliteit van de ELO en DPF kunnen daar nog enkele andere aan worden toegevoegd. In deze handleiding zal niet uitgebreid worden ingegaan op gebruik en waarde van de verschillende media, want een e-coach zal daarmee al ruime ervaring opgedaan hebben. Er wordt slechts ingegaan op een paar belangrijke aspecten van , nieuwspagina of tutorpage en het discussionboard in relatie tot het gebruik ervan binnen The Happ-e-Tutor. Tot besluit van deze korte uiteenzetting over synchrone en asynchrone communicatie wordt nog wel gewezen op het grote belang van de keuze van het juiste medium voor het juiste doel in een gegeven situatie. Een e-coach kiest niet alleen het medium dat het meest efficiënt bepaalde informatie over kan brengen naar een deelnemer of groep, hij dient zich ook af te vragen of de keuze past bij de informatie die wil overbrengen en bij de ontvanger[s] van die informatie. Asynchrone communicatie maakt dat de ontvanger niet meteen kan verifiëren of hij de informatie goed heeft begrepen en ook kan hij niet direct aanvullende vragen stellen of antwoord geven. Mede omdat de communicatie vooral tekstueel is en er geen aanvullende betekenislagen aanwezig zijn die de ontvanger de mogelijkheid geven de informatie in het juiste perspectief te plaatsen, maakt dat de informatie zeer zorgvuldig moet zijn geformuleerd. De schriftelijke communicatieve vaardigheden van de e-tutor worden niet voor niets als belangrijkste aangemerkt en hetzelfde geldt natuurlijk voor de e-coach. Busch en Mayer [2002] 1 gaan uitgebreid in op deze materie en bieden daarbij de helpende hand. Allereerst geven zij een overzicht van het soort signaal dat een e-tutor of e-coach afgeeft als hij kiest voor een bepaald medium. Ze noemen dat de meta-informatie die wordt gegeven als een bepaald medium wordt ingezet. Hierbij het schema: Medium Meta-informatie [een één persoon] Dit is alleen voor jou bedoeld Ik houd mij persoonlijk met jou bezig Dit is een 'gesprek onder vier ogen' Mededeling op een website Dit is voor iedereen interessant Ik heb jullie iets mede te delen Een dialoog is niet aan de orde hier Deelnemen aan een chat Dit moeten we gezamenlijk bespreken Jouw medewerking wordt hier gevraagd Je mag meebeslissen en mede bepalen Bericht in een nieuwsgroep Dit is voor iedereen toegankelijk Wie kan/wil hierop reageren Laten we samenwerken Figuur 4. Meta-informatie bij de inzet van , website, chat of nieuwsgroep [Uit: Busch & Mayer. Der Online Coach, p. 48]. 1 Busch, F. & Mayer, T. [2002]. Der Online Coach. Wie Trainer virtuelles Lernen optimal fördern können. Basel: Beltz Verlag. ecoach handleiding etutoringcourse The Happ-e-tutor 15

16 Zij geven daarbij aan dat een deelnemer of student altijd in het openbaar alle lof toegezwaaid moet krijgen, maar dat persoonlijke kritiek alleen op de persoon gericht mag zijn, en dus per telefoon of moet worden aangereikt. Vervolgens geven zij aan dat de keuze van het medium vooral afhankelijk is van de emotionaliteit van de situatie [hoe zwaar weegt de informatie en hoe groot is de betrokkenheid van iedereen] en van de gelaagdheid van het medium [weinig of veel handreikingen voor een juiste interpretatie]. In een grafiek worden emotionaliteit en gelaagdheid tegen elkaar afgezet, waardoor media een bepaalde positie in die grafiek innemen. Hieruit kan een e-tutor of e-coach aflezen welk medium hij in welke situatie het beste kan gebruiken, mits hij in staat is de emotionaliteit juist in te schatten. De grafiek ziet er als volgt uit: Face-to-face Emotionaliteit van de situatie laag hoog Mailinglist Chat Nieuwsgroep Telefoon Website V-conferencing laag Gelaagdheid van het medium [nuance] hoog Figuur 5. Mediumkeuze op basis van emotionaliteit en gelaagdheid [Uit Busch & Mayer. Der Online Coach, pag. 50]. Het boek van Busch & Mayer is om verschillende redenen een interessante bron voor iedereen die als e-coach leerprocessen op afstand begeleid. [Lees bijlage 14 voor een uitgebreide samenvatting van dit boek]. 4.2 Media en hun toepassing binnen The Happ-e-Tutor Op deze plaats worden drie belangrijke media kort besproken, waarbij het absoluut niet de intentie is om een volledig beeld te geven van alle mogelijkheden en toepassingen. Er worden slechts wat tips gegeven en waar mogelijk wordt verwezen naar relevante literatuur. ecoach handleiding etutoringcourse The Happ-e-tutor 16

17 Nieuwsgroep of tutorpage Een ELO beschikt vaak over een nieuwspagina of tutorpage. Daarin kan een e-tutor of e-coach op elk moment mededelingen plaatsen die voor alle studenten of deelnemers belangrijk zijn. Het kan gaan om kleine opdrachten, deadlines voor aanleveren van materialen, oproepen tot het leveren van een bijdrage aan discussies op het discussionboard, organisatorische kwesties of mededeling van andere aard. Een e-coach kan uiteraard heel goed gebruik maken van dat medium om een de deelnemers als groep te informeren en te instrueren [voorbeelden van mededelingen op een tutorpage gedurende de eerste weken van de online course The Happ-e-Tutor worden gegeven in bijlage 11]. De tutorpage is een belangrijk richtpunt voor elke deelnemer en het geniet de voorkeur dat mededelingen daar zoveel mogelijk op vaste tijdstippen op worden geplaatst door de e-coach. Voor de deelnemers wordt het dan een ritueel om op een bepaalde dag van de week op de tutorpage te kijken of er nieuwe informatie is en het geeft structuur en houvast voor de planning van het eigen leerproces. Soms biedt een ELO de mogelijkheid om aan te geven dat je een wilt krijgen als er iets nieuws op is geplaatst [alert], al wordt dat overgelaten aan de keuze van de gebruiker. De functie is nog altijd het belangrijkste medium bij asynchrone communicatie bij afstandsleren. De vanzelfsprekendheid ervan maakt dat velen zich nauwelijks afvragen hoe ze het beste met om kunnen gaan. Bij intensief gebruik van treedt al snel een informatieoverkill op en besteden mensen een aanzienlijk deel van hun werktijd aan het managen van hun e- mail verkeer. Een e-coach dient daarvoor ook te waken. De moet een meerwaarde opleveren voor informatieoverdracht, maar dat moet altijd in verhouding staan tot de tijd die ervoor nodig is om deze functie te gebruiken. De aandacht moet altijd gericht zijn op vermindering en beheersing van het verkeer, zonder afbreuk te doen aan de behoefte tot informatieuitwisseling. Daarom worden hier enkele tips gegeven: 1. Probeer zo efficiënt mogelijk te werken, hetgeen betekent dat een antwoord op een vraag van een deelnemer ook op de tutorpage of nieuwspagina kan worden gegeven, zeker als het gaat om een antwoord dat voor de andere deelnemers ook interessant is en het niet om gevoelige persoonlijke informatie gaat; 2. Waak voor ongericht doorsturen van mails naar derden als voor hen niet duidelijk is waarom zij die informatie krijgen en wat ze ermee moeten doen. Daarbij speelt ook de privacy, want als de is gericht op de persoon, is het niet de intentie van de zender geweest om de inhoud breed te verspreiden; 3. Vermijd te antwoorden met toevoeging van het oorspronkelijke bericht, zeker als het volstrekt duidelijk is voor de ontvanger waarop het antwoord wordt gegeven. Een goede omschrijving bij het onderwerp volstaat meestal. Antwoord op antwoord op antwoord levert lange mails op die soms verwarring kunnen zaaien, zeker als in de loop van het proces nieuwe personen betrokken raken; 4. Geef bij voorkeur per omgaande antwoord, ook als dat antwoord nog niet het finale antwoord is op de vraag. De zender weet dan waar hij aan toe is en wanneer hij een definitief antwoord kan verwachten. Daarmee wordt herhaling van de vraag in een extra vermeden; ecoach handleiding etutoringcourse The Happ-e-tutor 17

18 5. Respecteer de privacy, dus stuur geen persoonlijke informatie naar een groep en vermijd het om te gebruiken voor pittige kritiek of heel gevoelige onderwerpen. De telefoon biedt in die gevallen uitkomst; 6. Archiveer s die je wilt bewaren op een eenduidige en logische manier, zodat je ze altijd kunt terugvinden. Ontkoppel daarbij de aanhangende bestanden en archiveer die op een andere plaats, zodat je voorkomt dat de schijfruimte, die je ter beschikking hebt voor je , vol raakt. Hanteer vaste tijdstippen voor openen en beantwoorden van , zodat je de omvang van je postbus kunt beheersen; 7. Een kun je zien als een medium tussen telefoon en brief. De telefoon is directer, een brief is afstandelijker en overdacht. Een dient bij voorkeur kort te zijn en in vlotte stijl te worden geschreven. Als je veel informatie kwijt wilt, voeg dan een bijlage toe. Dit zijn slechts de belangrijkste tips voor het gebruik van de . Bij de theorie van box 3A wordt er meer verteld over mediumgebruik en zijn links te vinden naar relevante informatie, zoals 'netetiquette' en de betekenis van communicatie in relatie tot motivatie van deelnemers in een leerproces. Discussionboard Vrijwel elke elektronische leeromgeving [ELO] biedt wel een functionaliteit als het discussionboard, ook wel discussieforum genoemd. Op het discussionboard kan informatie worden uitgewisseld en kunnen asynchrone discussies worden gestart in de groep die daartoe toegang wordt verleend. In vrijwel alle gevallen kan iedereen die inlogt in één oogopslag zien welke onderwerpen zijn geplaatst en hoeveel reactie daarop werden gegeven. In een schema vormt elke discussie een vertakking in de lijst. Discussies, inclusief bijdragen, kunnen apart worden geopend en bekeken en vervolgens kan er een reactie aan worden toegevoegd. Afhankelijk van de kenmerken van een discussionboard kan elke deelnemer een nieuwe discussie starten of is dat recht voorbehouden aan de moderator. Dat laatste heeft als voordeel dat het discussionboard overzichtelijk blijft en discussies ook worden afgesloten. Een e-coach in The Happ-e-Tutor heeft op twee niveaus te maken met het discussionboard, namelijk in het instituut waarin hij een groep deelnemers begeleid en instituutsoverstijgend in de Community of Practice die voor The Happ-e-Tutor wordt gebruikt voor uitwisseling en ontmoeting tussen deelnemers van verschillende instituten. Binnen de Community of Practice kan iedereen die toegang heeft een discussies voeren of een nieuwe discussie starten. Het discussionboard binnen het eigen instituut speelt een rol bij vormen van samenwerkend leren en kan daarmee op tenminste vier manieren worden ingezet door de e-coach: 1. Allereerst uiteraard om er discussies te starten over relevante onderwerpen rond e-tutoring en deelnemers uit te nodigen een bijdrage te leveren. Zo wordt informatie en expertise gedeeld en maken deelnemers impliciet kennis met elkaar; ecoach handleiding etutoringcourse The Happ-e-tutor 18

19 2. Het discussionboard kan worden benut om er een vraag en antwoord rubriek op te starten, waarin vragen kunnen worden verzameld over alle aspecten van The Happ-e-Tutor. De e- coach kan hierop antwoorden en op die wijze veel praktische zaken toelichten; 3. Het discussionboard kan worden gebruikt als aanvulling op de leerinhoud door deelnemers te vragen om samenvattingen en andere producten te plaatsen, zodat de bestaande leerinhouden worden verrijkt; 4. Het genereren van tussentijdse feedback, zodat ontwikkelprocessen worden ondersteund. De deelnemers kunnen tussenproducten, zoals een ruwe versie van de bewijslast waarmee ze een competentiegroei willen aantonen, voorleggen aan andere deelnemers om op te reageren. Dat ontlast tegelijkertijd de e-coach en doet recht aan de expertise van alle deelnemers. Voor een effectief gebruik van het discussionboard is het belangrijk dat de e-coach ervoor zorgt dat de techniek geen problemen oplevert voor deelnemers, dat er altijd een duidelijk doel wordt nagestreefd en de meerwaarde evident is, dat discussies worden geleid, gefaseerd en gearchiveerd, en dat alle opdrachten eenduidig en helder worden geformuleerd. Bij de theorie in box 2B en box 3B wordt meer informatie gegeven over het gebruik van het discussionboard en staan links naar relevante websites. ecoach handleiding etutoringcourse The Happ-e-tutor 19

20 5. Bronnenlijst Voor een compleet bronnenoverzicht wordt verwezen naar de bronnenlijst die in The Happ-e-Tutor wordt geboden. Op deze plaats worden de meest relevante bronnen genoemd voor de e-coach. De selectie is gemaakt op basis van de inschatting van de bruikbaarheid van een bron bij de uitvoering van zijn taak. 5.1 Literatuur Busch, F. & Mayer, T.B. [2002]. Der online-coach; Wie trainer virtuelles lernen optimal fördern können. Weinham und Basel: Beltz Verlag Grave, W.S. de, Moust, J.H.C. & Hommes, J.A. [2001]. De rol van de tutor. Groningen: Wolters Noordhoff. Häfele, H. & Mayer-Häfele, K. [2004]. 101 e-learning Seminarmethoden. Bonn: managerseminare Verlags GmbH. Hendriksen, J. [1997]. Begeleid intervisiemodel: collegiale advisering en probleemoplossing. Baarn: Nelissen Salmon, G. [2000]. E-moderating; the key to teaching and learning online. London: Kogan Page. Salmon, G. [2002]. E-tivities; the key to active online learning. London: Kogan Page. 5.2 Digitale bronnen Draaijer, S. [2001] Activerend gebruik van discussielijsten in Hoger Onderwijs. Vrije Universiteit Amsterdam. Internet: Digitale didactiek Effective Online Tutoring Guidelines Intervisie Kolb Surfkit ecoach handleiding etutoringcourse The Happ-e-tutor 20