Samenvatting. Weerstand, magnetoweerstand en multilaagjes

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Samenvatting. Weerstand, magnetoweerstand en multilaagjes"

Transcriptie

1 Samenvatting In de wereld om ons heen manifesteert materie zich in voornamelijk drie toestands-fasen, te weten: de gasvormige, vloeibare en vaste fase. In de gasvormige fase zijn de deeltjes, waaruit het fysisch systeem bestaat, het meest mobiel. In de vloeibare fase is de mobiliteit al een stuk minder en in de vaste fase is de mobiliteit gereduceerd tot een minimum. De tak van de natuurkunde die zich bezighoudt met de laatst genoemde fase heet de vaste-stof fysica. De klasse van de vaste stoffen kunnen bijvoorbeeld worden opgesplitst in twee sub-klassen: de klasse van metalen (elektrisch geleidend) en de klasse van nietmetalen (niet-elektrisch geleidend). Metalen kunnen weer onderverdeeld worden op grond van hun magnetische eigenschappen. De typen die we gebruiken zijn ferro-magnetische metalen en niet-magnetische metalen. Ferro-magnetische metalen zijn metalen die van nature magnetisch zijn. De hierbij behorende magnetisatie (de grootheid verbonden aan magnetisme) heeft zowel een grootte als een richting die veranderd kan worden door toepassing van een extern magnetisch veld. In niet-magnetische metalen is de magnetisatie gelijk aan nul. Fysische systemen vallen grofweg uiteen in drie schalen van grootte: de macroscopische, de microscopische en de mesoscopische schaal. De eerste schaal omvat de wereld zoals we die kennen van onze alledaagse waarneming. Ruwweg alles wat met het blote oog waarneembaar is, kunnen we rekenen tot deze schaal. De allerkleinste systemen vallen binnen het bereik van de microscopische schaal. Dit is het domein van afzonderlijke atomen, ionen, elektronen etc., of kleine clusters van deze deeltjes. De schaal die tussen macroscopisch en microscopisch in zit, is de mesoscopische schaal. Systemen die te klein zijn om macroscopisch genoemd te kunnen worden en te groot zijn voor een microscopische analyse rekenenen we tot deze schaal. Weerstand, magnetoweerstand en multilaagjes Als er een elektrische spanning wordt aangebracht over een metallisch systeem zal de grootte van de stroom afhangen van de grootte van de aangelegde spanning en de elektrische weerstand van het systeem. Hoe groter de spanning en hoe kleiner de weerstand des te groter de stroom. In metallische systemen komen bijna altijd onzuiverheden en rooster-defecten voor. Dit zijn niet alleen onvermijdelijke gevolgen van imperfecte manieren van produktie maar kunnen ook opzettelijk worden aangebracht, mocht dit voordelig zijn. De elektrische weerstand van een metallisch systeem wordt veroorzaakt doordat geleidings-elektronen (die samen de stroom vormen) botsen tegen, of beter, verstrooien

2 178 Samenvatting aan, onzuiverheden in het systeem. De grootte van de weerstand neemt toe met de mate van onzuiverheid. Een andere bron van elektrische weerstand wordt gegenereerd door inwerking van een extern magnetisch veld. Dit type wordt magnetoweerstand genoemd en wordt gedefinieerd als het verschil in weerstand (of geleiding) van het systeem voor en na het inschakelen van het magnetisch veld. Dit type weerstand kan dus, anders dan het eerstgenoemde type, zowel positief als negatief zijn. Een direct effect van het magnetisch veld is het teweegbrengen van een extra (Lorentz) afbuiging in de banen van geleidings-elektronen. Dit wordt anisotropische magnetoweerstand genoemd omdat dit type afhankelijk is van de hoek tussen de stroomrichting en de richting van het magnetisch veld. Een andere functie van het externe magnetisch veld, zoals reeds genoemd, is het reoriënteren van de magnetisatie richtingen in ferro-magneten. De moderne structuren die in staat zijn om magnetoweerstanden te behalen die de anisotropische magnetoweerstand ruimschoots overtreffen bestaan uit een veeltal dunne laagjes, met elk laagje verschillend in fysische eigenschappen van zijn buurlaagjes. Deze structuren worden multilaagjes genoemd. De elektronen die de stroom vormen hebben naast lading ook een zogenaamde spin, of intrinsiek impulsmoment. Elektronen hebben slechts twee spin-toestanden: spin-up en spin-down. In ferro-magnetische metalen is de verstrooiing spin-toestands-afhankelijk, d.w.z. de weerstand die geleidings-elektronen ondervinden in deze metalen is anders voor spin-up dan voor spin-down elektronen. Dit komt omdat de geleidingsband, het denkbeeldige energie-gebied waarin de geleidings-elektronen verblijven, van elektronen anders is voor spin-up dan voor spin-down in de zin dat de ene band een grotere mate van verstrooiing aan onzuiverheden toelaat dan de andere. Het idee van multilaagjes is dat de scheidingsvlakken ( interfaces ) tussen ferro-magnetische laagjes met andere laagjes een tweede bron is van spin-afhankelijke verstrooiing mits de spin van de geleidings-elektronen behouden blijft in het doorkruisen van het systeem (de laagjes worden daarom heel dun gekozen). Als één van de twee geleidingsbanden erg lijkt op de geleidingsband van de naburige laagjes zal de weerstand van dit spin-kanaal veel lager zijn dan die van de andere spin-richting waarvan de banden onderling niet goed aansluiten. De tweede interfacebijdrage aan magnetoweerstand treedt op ten gevolge van uitwisseling van atomen aan de interfaces (atomaire diffusie). Thesis doel en model Het hoofd-doel van deze thesis was om de invloed van onregelmatigheden op de magnetoweerstand te beschrijven van systemen met tenminste één ferro-magnetisch laagje. Verder waren we met name geïnteresseerd in de magnetoweerstand opgewekt in multilaagjes en de invloed van onzuiverheden met name in de buurt van de interfaces. Het model dat we gebruikten is uniform, d.w.z. één overkoepelend model voor alle typen magnetoweerstanden die we hebben behandeld. Aan de basis van het model staan de Schrödinger vergelijking en de Landauer formule. De eerstgenoemde is een kwantummechanische bewegingsvergelijking voor de geleidings-elektronen. Het magnetoweerstandsysteem wordt hierin gemodelleerd door een onregelmatig spin-afhankelijk potentiaal-veld waaraan de elektronen verstrooien. Deze elektronen worden voorgesteld als inkomende

3 179 golven die na verstrooiing gedeeltelijk worden doorgelaten (transmissie) en gedeeltelijk worden geblokkeerd (reflectie) afhankelijk van de precieze structuur van het potentiaal veld. De geleiding van het systeem is eenvoudigweg proportioneel met de mate van transmissie volgens de Landauer formule. De invloed van het magnetisch veld laat zich gelden als een verandering in de structuur van het spin-afhankelijke potentiaal veld. Dit veroorzaakt een verandering in transmissie en dus geleiding waaruit de magnetoweerstand volgt. Magnetische domain walls Het eerste type magnetoweestand dat we hebben behandeld zijn systemen met alleen een ferro-magnetisch karakter. Het systeem is opgedeeld in twee gebieden, elk met een magnetisatie precies tegengesteld aan die van het andere gebied. De transitie-zone tussen de gebieden waarin de magnetisatie geleidelijk ompoolt, wordt een domain wall genoemd. Onze interesse ging uit naar de invloed op de magnetoweerstand van spinonafhankelijke onzuiverheden in de buurt van de domain wall. Het effect van een magnetisch veld het gelijkrichten van de magnetisaties. De domain walls worden opgeheven. Door aanwezigheid van onzuiverheden en de eindige dikte van de domain wall treedt er schending van spin-behoud op in de gereflecteerde golven na een treffen met de wall. Dit veroorzaakt een reductie in reflectie en dus toename in transmissie. Oftewel de weerstand in een domain wall systeem is lager dan hetzelfde systeem zonder wall. Dit leidt tot een positieve magnetoweerstand. Naast de invloed van onzuiverheden in de buurt van de domain wall hebben we ook de invloed van de dikte van de wall en de invloed van een homogeen elektrisch veld onderzocht. We vonden dat de magnetoweerstand toeneemt met de mate van onzuiverheid en afneemt met de dikte van de wall. De invloed op de magnetoweerstand van het elektrisch veld bleek spin-afhankelijk. Giant-magnetoresistance (GMR) GMR systemen bestaan uit laagjes met een alternerend niet-magnetisch en ferromagnetisch karakter. In afwezigheid van een magnetisch veld zijn de magnetisatie richtingen van twee opeenvolgende ferro-magnetische laagjes tegenovergesteld. Deze toestand (anti-ferro-magnetische mode) geeft de hoogste weerstand. De functie van een magnetisch veld is nu de magnetisaties gelijk te richten. Dit geeft de toestand (ferro-magnetische mode) met een lagere weerstand. Het verschil tussen deze weerstanden leidt dan tot een (negatieve) magnetoweerstand. Er zijn twee manieren om de netto stroom door GMR systemen te leiden, de stroom parallel aan de vlakken der laagjes of loodrecht daarop. Zoals genoemd zijn er twee spin-afhankelijke mechanismen verantwoordelijk voor GMR: bulk-defect verstrooiing en interface verstrooiing. Het laatst genoemde effect draagt het meest bij aan de magnetoweertand van GMR systemen waarbij de stroom loodrecht staat op de laagjes. In deze omstandigheden zijn we het meest geïnteresseerd. We hebben GMR systemen ( stroom-loodrecht ) die geconstrueerd zijn uit de twee meest bestudeerde koppels compositie materialen, ijzer-chroom en kobalt-koper, getracht te beschrijven. We weten van experimenten dat in ijzer-chroom systemen de interface-onzuiverheden een magnetoweerstand verhogende werking hebben en in kobalt-koper systemen de magne-

4 180 Samenvatting toweerstand wordt verlaagd. Dit tegengesteld gedrag wordt beschreven in het model van deze thesis door de gediffundeerde ferro-magnetische atomen te voorzien van een paramagnetisch karakter. We hebben tevens het effect op de magnetoweerstand van kleine willekeurige dikte fluctuaties in de ferro-magnetische laagjes onderzocht voor beide compositie koppels. Eerder theoretisch werk beweert dat dit een exponentiële toename van de magnetoweerstand geeft met het aantal laagjes in het systeem. Als laatste onderzochten we het gedrag van de magnetoweerstand als functie van de hoek θ tussen de magnetisaties van opeenvolgende ferro-magnetische laagjes die in het voorgaande steeds 0 o (ferro-magnetische mode) of 180 o (anti-ferro-magnetische mode) was. Experimenteel werk laat steeds een lineaire afhankelijkheid zien in de magnetoweerstand met de cosinus van θ. Eerder theoretisch werk suggereert dat er alleen afwijkingen van lineariteit optreden als de magnetoweerstand hoofdzakelijk wordt opgewekt door interface-verstrooiing. Onze voornaamste vindingen zijn: het verschil in kobalt-koper en ijzer-chroom GMR systemen met betrekking tot hun tegenovergestelde reactie op interface-onzuiverheden schijnt verklaarbaar te zijn met het model van de paramagnetische onzuiverheden. De vermeende exponentiële toename van de magnetoweerstand in geval van de willekeurige dikte fluctuaties van de laagjes blijft uit voor ijzer-chroom systemen. Het hoekgedrag blijkt niet-lineair te zijn als de magnetoweerstand inderdaad wordt bepaald door interface-verstrooiing. We vinden tevens dat de niet-lineariteit toeneemt met de mate van onzuiverheid en het aantal laagjes in het systeem. Tunneling-magnetoresistance (TMR) TMR multilaagjes ontstaan, als we naast de gebruikelijke ferro-magnetische en nietmagnetische laagjes, laagjes van een isolerend karakter introduceren. Dit soort systemen, in geleiding ernstig gereduceerd t.o.v. GMR systemen, vertonen zowel GMR eigenschappen als eigenschappen van het meest elementaire tunnel systeem dat opgebouwd is uit twee ferro-magnetische laagjes gescheiden van elkaar door een elektrisch isolatielaagje. De eerst genoemde systemen dopen we daarom hybride structuren. De (onzuiverheids- )mechanismen verantwoordelijk voor het optreden van TMR zijn analoog aan die van GMR. De rol van onzuiverheden heeft nog maar weinig aandacht gekregen in TMR systemen, zeker in hybride systemen. Dit was de reden om hybride systemen te onderzoeken op de invloed van onzuiverheden. De experimentele literatuur berichtte tot nu toe dat onzuiverheden een reducerende werking hebben op de magnetoweerstand. We weten echter van GMR systemen dat onzuiverheden wel degelijk een magnetoweerstands-verhogende werking kunnen hebben en hoopten een dergelijk effect te kunnen reproduceren voor hybride systemen. Ten tweede waren we geïnteresseerd in het effect van variatie in de dikte van de laagjes op de magnetoweerstand. Voorgaande theoretische verhandelingen suggereren een oscillerend gedrag in magnetoweerstand als functie van de dikte in de laagjes. De rol van onzuiverheden en dikte variatie in de laagjes werd bekeken voor een viertal hybride structuren. Tevens werd de afhankelijkheid van de magnetoweerstand op de hoek (θ) tussen de magnetisaties van opeenvolgende ferro-magnetische laagjes voor het meest eenvoudige hybride structuur behandeld. De voornaamste bevindingen zijn een bevestiging van het oscillerend karakter in magnetoweestand met de dikte van de ferro-magnetische laagjes voor sommige hybride structuren. Andere hybride structu-

5 181 ren vertonen een meer piekend gedrag in magnetoweerstand. Wat betreft de invloed van onzuiverheden, sommige hybride structuren lieten inderdaad een afname in magnetoweerstand met de mate van onzuiverheid toe. Andere hybride structuren lieten een minder eenduidig gedrag zien.

Cover Page. Author: Voltan, Stefano Title: Inducing spin triplet superconductivity in a ferromagnet Issue Date:

Cover Page. Author: Voltan, Stefano Title: Inducing spin triplet superconductivity in a ferromagnet Issue Date: Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/43299 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Voltan, Stefano Title: Inducing spin triplet superconductivity in a ferromagnet

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/24306 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Verhagen, T.G.A. Title: Magnetism and magnetization dynamics in thin film ferromagnets

Nadere informatie

Samenvatting. Introductie

Samenvatting. Introductie Samenvatting Introductie Wanneer er een spanning wordt aangelegd over een metaal, gaat er een stroom lopen. Deze stroom bestaat uit elektronen, elementaire deeltjes met fundamentele lading e = 1.6 10 16

Nadere informatie

Spin-afhankelijk transport over anti-fase grenzen in magnetiet films

Spin-afhankelijk transport over anti-fase grenzen in magnetiet films Samenvatting Spin-afhankelijk transport over anti-fase grenzen in magnetiet films Introductie Waarom zijn dunne films van magnetiet (Fe 3 O 4 ) interessant? Dit is omdat magnetiet magnetisch en geleidend

Nadere informatie

Supersymmetric Lattice Models. Field Theory Correspondence, Integrabillity T.B. Fokkema

Supersymmetric Lattice Models. Field Theory Correspondence, Integrabillity T.B. Fokkema Supersymmetric Lattice Models. Field Theory Correspondence, Integrabillity T.B. Fokkema De gecondenseerde materie is een vakgebied binnen de natuurkunde dat tot doel heeft om de fysische eigenschappen

Nadere informatie

Natuurkunde. Magnetisme tussen nietmagnetische. De vierde ferroïsche toestand... en veel onderwijs. Nederlands Tijdschrift voor

Natuurkunde. Magnetisme tussen nietmagnetische. De vierde ferroïsche toestand... en veel onderwijs. Nederlands Tijdschrift voor Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde -jaargang 74-nummer 2 Magnetisme tussen nietmagnetische materialen De vierde ferroïsche toestand... en veel onderwijs Frontlinie Magnetisme op het raakvlak tussen

Nadere informatie

2 Samenvatting symmetrie en symmetriebreking. Symmetrieën zijn nauw verbonden met behoudswetten. Zo impliceert translatiesymmetrie het behoud van impu

2 Samenvatting symmetrie en symmetriebreking. Symmetrieën zijn nauw verbonden met behoudswetten. Zo impliceert translatiesymmetrie het behoud van impu Samenvatting Verschijnselen in de natuur te begrijpen door de samenstellende delen ervan te bestuderen is een belangrijk wetenschappelijk paradigma. In feite ligt hieraan dus de idee ten grondslag dat

Nadere informatie

Samenvatting. Klassieke! deeltjes. Bosonen

Samenvatting. Klassieke! deeltjes. Bosonen Samenvatting Dit proefschrift gaat over kwantummaterie, oftewel de collectieve gedragingen van een veelheid aan kwantumdeeltjes. In een stukje metaal of legering zitten circa 10 26 atomen die zich meestal

Nadere informatie

HOOFDSTUK 2: Elektrische netwerken

HOOFDSTUK 2: Elektrische netwerken HOOFDSTUK 2: Elektrische netwerken 1. Netwerken en netwerkelementen elektrische netwerken situering brug tussen fysica en informatieverwerkende systemen abstractie maken fysische verschijnselen vb. velden

Nadere informatie

Samenvatting voor de leek

Samenvatting voor de leek Samenvatting voor de leek Niet-vluchtig geheugen (NVG), computergeheugen dat informatie bewaart zelfs als er geen spanning op de chip staat, wordt steeds belangrijker in elektronische apparatuur. De meest

Nadere informatie

When X-Rays and Oxide Heterointerfaces Collide E. Slooten

When X-Rays and Oxide Heterointerfaces Collide E. Slooten When X-Rays and Oxide Heterointerfaces Collide E. Slooten Samenvatting Het grensvlak tussen LaAlO 3 (LAO) en TiO 2 getermineerd SrTiO 3 (STO) heeft vele interessante en onverwachte eigenschappen. Beide

Nadere informatie

Spin Accumulation in Ferromagnetic/Normal and Ferromagnetic/Superconducting Systems Zaffalon, Michele

Spin Accumulation in Ferromagnetic/Normal and Ferromagnetic/Superconducting Systems Zaffalon, Michele University of Groningen Spin Accumulation in Ferromagnetic/Normal and Ferromagnetic/Superconducting Systems Zaffalon, Michele IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/32852 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Kautz, Jaap Title: Low-energy electron microscopy on two-dimensional systems :

Nadere informatie

Figuur 1 Schematische opstelling van de STM

Figuur 1 Schematische opstelling van de STM Zdenko van Kesteren Scanning Tunneling Microscope Vorige keer bekeken we de Atomic Force Microscope (AFM). De krachtige kijker die een resolutie had in de orde van de grootte van een atoom. Een andere

Nadere informatie

Schriftelijk examen 2e Ba Biologie Fysica: elektromagnetisme 2011-2012

Schriftelijk examen 2e Ba Biologie Fysica: elektromagnetisme 2011-2012 - Biologie Schriftelijk examen 2e Ba Biologie 2011-2012 Naam en studierichting: Aantal afgegeven bladen, deze opgaven niet meegerekend: Gebruik voor elke nieuwe vraag een nieuw blad. Zet op elk blad de

Nadere informatie

HOOFDSTUK 1: Fysische grondslagen van de elektrotechniek

HOOFDSTUK 1: Fysische grondslagen van de elektrotechniek HOOFDSTUK 1: Fysische grondslagen van de elektrotechniek 1. Elektrostatica ladingen, velden en krachten lading fundamentele eigenschap van materie geheel veelvoud van elementaire lading = lading proton/elektron

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20251 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Kumar, Manohar Title: A study of electron scattering through noise spectroscopy

Nadere informatie

Langere vraag over de theorie

Langere vraag over de theorie Langere vraag over de theorie a) Bereken de potentiaal van een uniform geladen ring met straal R voor een punt dat gelegen is op een afstand x van het centrum van de ring op de as loodrecht op het vlak

Nadere informatie

Samenvatting Vrij vertaald luidt de titel van dit proefschrift: "Ladingstransport in dunne- lm transistoren gebaseerd op geordende organische halfgeleiders". Alvorens in te gaan op de specieke resultaten

Nadere informatie

NATUURKUNDE KLAS 5. PROEFWERK H8 JUNI 2010 Gebruik eigen rekenmachine en BINAS toegestaan. Totaal 29 p

NATUURKUNDE KLAS 5. PROEFWERK H8 JUNI 2010 Gebruik eigen rekenmachine en BINAS toegestaan. Totaal 29 p NATUURKUNDE KLAS 5 PROEFWERK H8 JUNI 2010 Gebruik eigen rekenmachine en BINAS toegestaan. Totaal 29 p Opgave 1: alles heeft een richting (8p) Bepaal de richting van de gevraagde grootheden. Licht steeds

Nadere informatie

Oplossing examenoefening 2 :

Oplossing examenoefening 2 : Oplossing examenoefening 2 : Opgave (a) : Een geleidende draad is 50 cm lang en heeft een doorsnede van 1 cm 2. De weerstand van de draad bedraagt 2.5 mω. Wat is de geleidbaarheid van het materiaal waaruit

Nadere informatie

Citation for published version (APA): Costache, M. V. (2007). High frequency spin dynamics in hybrid metallic devices s.n.

Citation for published version (APA): Costache, M. V. (2007). High frequency spin dynamics in hybrid metallic devices s.n. University of Groningen High frequency spin dynamics in hybrid metallic devices Costache, Marius Vasile IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/49403 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Keesman, R. Title: Topological phases and phase transitions in magnets and ice

Nadere informatie

Mkv Magnetisme. Vraag 1 Twee lange, rechte stroomvoerende geleiders zijn opgehangen in hetzelfde verticale vlak, op een afstand d van elkaar.

Mkv Magnetisme. Vraag 1 Twee lange, rechte stroomvoerende geleiders zijn opgehangen in hetzelfde verticale vlak, op een afstand d van elkaar. Mkv Magnetisme Vraag 1 Twee lange, rechte stroomvoerende geleiders zijn opgehangen in hetzelfde verticale vlak, op een afstand d van elkaar. In een punt P op een afstand d/2 van de rechtse geleider is

Nadere informatie

Vraagstuk 1 (10 eenheden) In het algemeen zal een ferro-magnetisch lichaam zich opsplitsen in een aantal magnetische domeinen.

Vraagstuk 1 (10 eenheden) In het algemeen zal een ferro-magnetisch lichaam zich opsplitsen in een aantal magnetische domeinen. Tentamen vragen DEEL B Materiaalkunde dec. 1999 Vraagstuk 1 (10 eenheden) In het algemeen zal een ferro-magnetisch lichaam zich opsplitsen in een aantal magnetische domeinen. a). Wanneer treedt deze toestand

Nadere informatie

Chapter 28 Bronnen van Magnetische Velden. Copyright 2009 Pearson Education, Inc.

Chapter 28 Bronnen van Magnetische Velden. Copyright 2009 Pearson Education, Inc. Chapter 28 Bronnen van Magnetische Velden Magnetisch Veld van een Stroomdraad Magneetveld omgekeerd evenredig met afstand tot draad : Constante μ 0 is de permeabiliteit van het vacuum: μ 0 = 4π x 10-7

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/35972 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Wang, Qiang Title: Photon detection at subwavelength scales Issue Date: 2015-10-27

Nadere informatie

Dimensies, eenheden en de Maxwell vergelijkingen

Dimensies, eenheden en de Maxwell vergelijkingen Dimensies, eenheden en de Maxwell vergelijkingen Alexander Sevrin 1 Inleiding De keuze van dimensies en eenheden in het elektromagnetisme is ver van eenduidig. Hoewel het SI systeem één en ander ondubbelzinnig

Nadere informatie

Begripsvragen: Elektrisch veld

Begripsvragen: Elektrisch veld Handboek natuurkundedidactiek Hoofdstuk 4: Leerstofdomeinen 4.2 Domeinspecifieke leerstofopbouw 4.2.4 Elektriciteit en magnetisme Begripsvragen: Elektrisch veld 1 Meerkeuzevragen Elektrisch veld 1 [V]

Nadere informatie

Technische Universiteit Eindhoven Tentamen Thermische Fysica II 3NB januari 2013, uur

Technische Universiteit Eindhoven Tentamen Thermische Fysica II 3NB januari 2013, uur Technische Universiteit Eindhoven Tentamen Thermische Fysica II 3NB65 23 januari 2013, 1400-1700 uur Het tentamen bestaat uit drie, de hele stof omvattende opgaven, onderverdeeld in 15 deelopgaven die

Nadere informatie

Samenvatting nanokristallen gedoteerde spectroscopie

Samenvatting nanokristallen gedoteerde spectroscopie Samenvatting Dit proefschrift behandelt de eigenschappen van een speciale klasse van halfgeleiders (halfgeleiders zijn materialen die veel slechter geleiden dan een metaal, maar nog altijd veel beter dan

Nadere informatie

Langere vraag over de theorie

Langere vraag over de theorie Naam (in drukletters): Studentennummer: Langere vraag over de theorie (a) Bereken de elektrische potentiaal voor een uniform geladen ring en dit voor een punt dat ligt op de as die loodrecht staat op de

Nadere informatie

Deeltoets II E&M & juni 2016 Velden en elektromagnetisme

Deeltoets II E&M & juni 2016 Velden en elektromagnetisme E&M Boller, Offerhaus, Dhallé Deeltoets II E&M 201300164 & 201300183 13 juni 2016 Velden en elektromagnetisme Aanwijzingen Voor de toets zijn 2 uren beschikbaar. Vul op alle ingeleverde vellen uw naam

Nadere informatie

Citation for published version (APA): Jedema, F. (2002). Electrical spin injection in metallic mesoscopic spin valves Groningen: s.n.

Citation for published version (APA): Jedema, F. (2002). Electrical spin injection in metallic mesoscopic spin valves Groningen: s.n. University of Groningen Electrical spin injection in metallic mesoscopic spin valves Jedema, Friso IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite

Nadere informatie

Samenvatting EEN MID INFRAROOD ELLIPSOMETER

Samenvatting EEN MID INFRAROOD ELLIPSOMETER SAMENVATTING In het begin van de vorige eeuw werd het fenomeen supergeleiding ontdekt. Als bepaalde materialen worden afgekoeld tot onder een kritische temperatuur geleiden ze stroom zonder weerstand.

Nadere informatie

Opgave 1 Vervormd vierkant kristal en elektronische structuur (totaal 24 punten)

Opgave 1 Vervormd vierkant kristal en elektronische structuur (totaal 24 punten) 3NC2 Gecondenseerde materie 215 Extra tentamen, 1 april 215 Algemeen: Beargumenteer je antwoorden. Vermeld zowel de gebruikte basisformules als de tussenstappen in de afleiding. Mogelijk te gebruiken formules:

Nadere informatie

8 College 08/12: Magnetische velden, Wet van Ampere

8 College 08/12: Magnetische velden, Wet van Ampere 8 College 08/12: Magnetische velden, Wet van Ampere Enkele opmerkingen: Permanente magneten zijn overal om ons heen. Magnetisme is geassociëerd met bewegende electrische ladingen. Magnetisme: gebaseerd

Nadere informatie

1 Overzicht theorievragen

1 Overzicht theorievragen 1 Overzicht theorievragen 1. Wat is een retrograde beweging? Vergelijk de wijze waarop Ptolemaeus deze verklaarde met de manier waarop Copernicus deze verklaarde. 2. Formuleer de drie wetten van planeetbeweging

Nadere informatie

Elektriciteit. Elektriciteit

Elektriciteit. Elektriciteit Elektriciteit Alles wat we kunnen zien en alles wat we niet kunnen zien bestaat uit kleine deeltjes. Zo is een blok staal gemaakt van staaldeeltjes, bestaat water uit waterdeeltjes en hout uit houtdeeltjes.

Nadere informatie

Supergeleiding, hoe werkt dat? Samengevat. Onderwerp: elektrische stroom elektrisch veld en magnetisch veld

Supergeleiding, hoe werkt dat? Samengevat. Onderwerp: elektrische stroom elektrisch veld en magnetisch veld Supergeleiding, hoe werkt dat? atoomfysica Onderwerp: elektrische stroom elektrisch veld en magnetisch veld In 1911 deed de Nederlander Heike Kamerlingh Onnes een zeer merkwaardige ontdekking. Hij merkte

Nadere informatie

NATUURKUNDE 8 29/04/2011 KLAS 5 INHAALPROEFWERK HOOFDSTUK

NATUURKUNDE 8 29/04/2011 KLAS 5 INHAALPROEFWERK HOOFDSTUK NATUURKUNDE KLAS 5 INHAALPROEFWERK HOOFDSTUK 8 29/04/2011 Deze toets bestaat uit 3 opgaven (32 punten). Gebruik eigen grafische rekenmachine en BINAS toegestaan. Veel succes! Opgave 1: Afbuigen van geladen

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/22138 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Upadhyaya, Nitin Title: Solitary waves and fluctuations in fragile matter Issue

Nadere informatie

QUARK_5-Thema-01-elektrische kracht Blz. 1

QUARK_5-Thema-01-elektrische kracht Blz. 1 QUARK_5-Thema-01-elektrische kracht Blz. 1 THEMA 1: elektrische kracht Elektriciteit Elektrische lading Lading van een voorwerp Fenomeen: Sommige voorwerpen krijgen een lading door wrijving. Je kan aan

Nadere informatie

Experiment DutchBE (Belgium) Dansende korrels - Een model voor fase-overgangen en instabiliteiten

Experiment DutchBE (Belgium) Dansende korrels - Een model voor fase-overgangen en instabiliteiten Q2-1 Dansende korrels - Een model voor fase-overgangen en instabiliteiten (10 punten) Lees de algemene instructies in de aparte enveloppe voor je met het experiment begint. Introductie Fase-overgangen

Nadere informatie

Prof.dr. A. Achterberg, IMAPP

Prof.dr. A. Achterberg, IMAPP Prof.dr. A. Achterberg, IMAPP www.astro.ru.nl/~achterb/ Populaire ideeën: - Scalair quantumveld met de juiste eigenschappen; (zoiets als Higgs Veld) - Willekeurig scalair quantum veld direct na de Oerknal

Nadere informatie

Hoofdstuk 6: Elektromagnetisme

Hoofdstuk 6: Elektromagnetisme Hoofdstuk 6: lektromagnetisme Natuurkunde VWO 2011/2012 www.lyceo.nl Hoofdstuk 6: lektromagnetisme Natuurkunde 1. Mechanica 2. Golven en straling 3. lektriciteit en magnetisme 4. Warmteleer Rechtlijnige

Nadere informatie

Samenvatting Inleiding

Samenvatting Inleiding Inleiding In onze dagelijkse ervaring wordt de wereld om ons heen goed beschreven door de klassieke mechanica die voornamelijk door Newton is ontwikkeld. Een van de kenmerken hiervan is dat aan voorwerpen

Nadere informatie

Fysica. Een lichtstraal gaat van middenstof A via middenstof B naar middenstof C. De stralengang van de lichtstraal is aangegeven in de figuur.

Fysica. Een lichtstraal gaat van middenstof A via middenstof B naar middenstof C. De stralengang van de lichtstraal is aangegeven in de figuur. Vraag 1 Een lichtstraal gaat van middenstof A via middenstof B naar middenstof C. De stralengang van de lichtstraal is aangegeven in de figuur. A n A B n B C n C Dan geldt voor de brekingsindices n A,

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Een 'quantum dot' is een kristallijne strucuur waarvan de afmetingen in drie dimensies zijn beperkt, zodat de golffuncties van de elektronen opgesloten zijn in dit volume. De typische afmetingen

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/37091 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Devid, Edwin Johan Title: Exploring charge transport properties and functionality

Nadere informatie

Langere vraag over de theorie

Langere vraag over de theorie Langere vraag over de theorie (a) Potentiaal van een uniform geladen ring Totale lading Q uniform verdeeld over de ring met straal R: λ Q πr. Ook hier beperken we de berekening tot punten op de as loodrecht

Nadere informatie

De golfvergelijking van Schrödinger

De golfvergelijking van Schrödinger De golfvergelijking van Schrödinger De golfvergelijking van Schrödinger beschrijft het gedrag van het elektron in het atoom. De oplossing van die vergelijking? i bevat informatie over de energie in de

Nadere informatie

GridPix: Development and Characterisation of a Gaseous Tracking Detector W.J.C. Koppert

GridPix: Development and Characterisation of a Gaseous Tracking Detector W.J.C. Koppert GridPix: Development and Characterisation of a Gaseous Tracking Detector W.J.C. Koppert Samenvatting Deeltjes Detectie in Hoge Energie Fysica De positie waar de botsing heeft plaatsgevonden in een versneller

Nadere informatie

Constante van Planck bepalen met LED s. Doel: Constante van Planck bepalen

Constante van Planck bepalen met LED s. Doel: Constante van Planck bepalen Constante van Planck bepalen met LED s Doel: Constante van Planck bepalen Apparatuur & materialen: Voeding Snoeren Gevoelige stroom meter (multimeter) Kastje met LED s en variabele weerstand (potmeter)

Nadere informatie

In een U-vormige buis bevinden zich drie verschillende, niet mengbare vloeistoffen met dichtheden ρ1, ρ2 en ρ3. De hoogte h1 = 10 cm en h3 = 15 cm.

In een U-vormige buis bevinden zich drie verschillende, niet mengbare vloeistoffen met dichtheden ρ1, ρ2 en ρ3. De hoogte h1 = 10 cm en h3 = 15 cm. Fysica Vraag 1 In een U-vormige buis bevinden zich drie verschillende, niet mengbare vloeistoffen met dichtheden ρ1, ρ2 en ρ3. De hoogte h1 = 1 cm en h3 = 15 cm. De dichtheid ρ3 wordt gegeven door:

Nadere informatie

Atoom theorie. Inleiding

Atoom theorie. Inleiding Atoom theorie Inleiding Democritus Democritus van Abdera (ca. 460 v. Chr.-380/370 v. Chr.) was een Grieks geleerde, filosoof astronoom en reiziger. Materie bestaat uit zeer kleine ondeelbare eenheden (a-tomos

Nadere informatie

Newton - HAVO. Elektromagnetisme. Samenvatting

Newton - HAVO. Elektromagnetisme. Samenvatting Newton - HAVO Elektromagnetisme Samenvatting Het magnetisch veld Een permanente magneet is een magneet waarvan de magnetische werking niet verandert Een draaibare kompasnaald draait met zijn noordpool

Nadere informatie

LEERACTIVITEIT: De stroomkring in beeld

LEERACTIVITEIT: De stroomkring in beeld LEERACTIVITEIT: De stroomkring in beeld Duur leeractiviteit Graad Richting Vak Onderwijsnet Leerplan 2 3 ASO/TSO Fysica Toegepaste Fysica Elektriciteit Vrij onderwijs/go Bruikbaar in alle leerplannen met

Nadere informatie

Tentamen Fysica: Elektriciteit en Magnetisme (MNW)

Tentamen Fysica: Elektriciteit en Magnetisme (MNW) Tentamen Fysica: Elektriciteit en Magnetisme (MNW) Tijd: 27 mei 12.-14. Plaats: WN-C147 A t/m K WN-D17 L t/m W Bij dit tentamen zit aan het eind een formuleblad. Eenvoudige handrekenmachine is toegestaan

Nadere informatie

Vak: Elektromagnetisme ELK Docent: ir. P.den Ouden nov 2005

Vak: Elektromagnetisme ELK Docent: ir. P.den Ouden nov 2005 Onderstaande opgaven lijken op de de verwachten tentamenvragen. Getallen bij beweringen kunnen zijn afgerond, om te voldoen aan de juiste significantie. BEGIN TOETS 1 Een magnetisch veld kan worden voorgesteld

Nadere informatie

Citation for published version (APA): Bakker, F. L. (2012). Thermoelectric effects in magnetic nanostructures Groningen: s.n.

Citation for published version (APA): Bakker, F. L. (2012). Thermoelectric effects in magnetic nanostructures Groningen: s.n. University of Groningen Thermoelectric effects in magnetic nanostructures Bakker, Frank Lennart IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite

Nadere informatie

Technische Universiteit Eindhoven Tentamen Thermische Fysica II 3NB65. 15 augustus 2011, 9.00-12.00 uur

Technische Universiteit Eindhoven Tentamen Thermische Fysica II 3NB65. 15 augustus 2011, 9.00-12.00 uur Technische Universiteit Eindhoven Tentamen Thermische Fysica II 3NB65 15 augustus 2011, 9.00-12.00 uur Het tentamen bestaat uit drie, de hele stof omvattende opgaven, onderverdeeld in 15 deelopgaven die

Nadere informatie

Theory DutchBE (Belgium) De grote hadronen botsingsmachine (LHC) (10 punten)

Theory DutchBE (Belgium) De grote hadronen botsingsmachine (LHC) (10 punten) Q3-1 De grote hadronen botsingsmachine (LHC) (10 punten) Lees eerst de algemene instructies in de aparte envelop alvorens te starten met deze vraag. In deze opdracht wordt de fysica van de deeltjesversneller

Nadere informatie

Schriftelijk examen: theorie en oefeningen Fysica: elektromagnetisme

Schriftelijk examen: theorie en oefeningen Fysica: elektromagnetisme Schriftelijk examen: theorie en oefeningen 2010-2011 Naam en studierichting: Aantal afgegeven bladen, dit blad niet meegerekend: Gebruik voor elke nieuwe vraag een nieuw blad. Zet op elk blad de vermelding

Nadere informatie

Notities College Gecondensegerde Materie Elektronen in kristallen III: Energie-banden en gaps

Notities College Gecondensegerde Materie Elektronen in kristallen III: Energie-banden en gaps Notities College Gecondensegerde Materie lektronen in kristallen III: nergie-banden en gaps Geleiders, halfgeleiders en isolatoren kwalitatief. QM vrije elektrongas model verklaart kwalitatief waarom metalen

Nadere informatie

1. Langere vraag over de theorie

1. Langere vraag over de theorie 1. Langere vraag over de theorie a) Bereken, vertrekkend van de definitie van capaciteit, de capaciteit van een condensator die bestaat uit twee evenwijdige vlakke platen waarbij de afstand tussen de platen

Nadere informatie

TENTAMEN ELEKTROMAGNETISME (8N010)

TENTAMEN ELEKTROMAGNETISME (8N010) TENTAMEN ELEKTROMAGNETISME (8N010) Opmerkingen: 1. Dit tentamen bestaat uit 4 vragen met in totaal 19 deelvragen. Elke deelvraag levert 3 punten op.. Het is toegestaan gebruik te maken van bijgeleverd

Nadere informatie

Langere vraag over de theorie

Langere vraag over de theorie Langere vraag over de theorie (a) Magnetisch dipooloent Zoals het elektrisch dipooloent is het agnetisch dipooloent een vectoriële grootheid. Het agnetisch dipooloent wordt gedefinieerd voor een gesloten

Nadere informatie

Elektriciteit, wat is dat eigenlijk?

Elektriciteit, wat is dat eigenlijk? Achtergrondinformatie voor de leerkracht Te gebruiken begrippen tijdens de les. Weetje!! Let op de correcte combinatie lampjes en batterijen -- 1,2 V lampjes gebruiken met de AA-batterijen van 1,5 V ---

Nadere informatie

Na(3s) Na(3p) He(1s 2 )+hν(58 nm) + Na +

Na(3s) Na(3p) He(1s 2 )+hν(58 nm) + Na + In dit proefschrift worden experimenten beschreven waarbij ionen of atomen met een bepaalde snelheid op een ensemble van doelwitatomen worden gericht. Wanneer twee deeltjes elkaar voldoende genaderd hebben,

Nadere informatie

Extra College; Technieken, Instrumenten en Concepten

Extra College; Technieken, Instrumenten en Concepten Extra College; Technieken, Instrumenten en Concepten Lorentzkracht: Massa spectrometer Inductie en Generatoren Transformatoren Massa Spectrometer (Bainbridge-type) Eerste zone: snelheidsselectie Tweede

Nadere informatie

Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1 en 2

Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1 en 2 Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1 en 2 Samenvatting door een scholier 918 woorden 13 januari 2005 6,3 193 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Chemie overal Hoofdstuk 1 1.2: De bouw van een atoom.

Nadere informatie

Een les scheikunde: de stof water geeft een venster op de hemel (voorbeeldles voortgezet onderwijs)

Een les scheikunde: de stof water geeft een venster op de hemel (voorbeeldles voortgezet onderwijs) Een les scheikunde: de stof water geeft een venster op de hemel (voorbeeldles voortgezet onderwijs) Han Vuik Dit materiaal is onderdeel van het compendium christelijk leraarschap dat samengesteld is door

Nadere informatie

Supergeleiding. Jasper Reijnders. 30 oktober 2002

Supergeleiding. Jasper Reijnders. 30 oktober 2002 Supergeleiding Jasper Reijnders 30 oktober 2002 Inleiding Leiden, 1911. De natuurkundige Heike Kamerlingh Onnes onderzoekt de elektrische eigenschappen van een stukje kwik als het sterk gekoeld wordt.

Nadere informatie

Elektronica. Gilles Callebaut

Elektronica. Gilles Callebaut Elektronica Gilles Callebaut 1.1 Intrinsieke (zuivere) halfgeleiders Een halfgeleider is een element met 4 valentie elektronen. (Si en Ge) Ze ordenen zich dus volgens een kristalrooster. De omgevingstemperatuur

Nadere informatie

Hoofdstuk 29 Electromagnetische Inductie en de wet van Faraday. Copyright 2009 Pearson Education, Inc.

Hoofdstuk 29 Electromagnetische Inductie en de wet van Faraday. Copyright 2009 Pearson Education, Inc. Hoofdstuk 29 Electromagnetische Inductie en de wet van Faraday Onderwerpen van H 29 Geinduceerde EMF Faraday s Inductie wet; de wet van Lenz EMF Geinduceerd in een Bewegende Geleider Electrische Generatoren

Nadere informatie

Hfdst 1' Massa en rustenergie (Toevoeging hiervan nodig om begeleid zelfstandig opzoekwerk i.v.m. het Standaardmodel mogelijk te maken.

Hfdst 1' Massa en rustenergie (Toevoeging hiervan nodig om begeleid zelfstandig opzoekwerk i.v.m. het Standaardmodel mogelijk te maken. I. ELEKTRODYNAMICA Hfdst. 1 Lading en inwendige bouw van atomen 1 Elektronentheorie 1) Proefjes 2) Elektriciteit is zeer nauw verbonden met de inwendige bouw van atomen 2 Dieper en dieper in het atoom

Nadere informatie

Hoofdstuk 27 Magnetisme. Copyright 2009 Pearson Education, Inc.

Hoofdstuk 27 Magnetisme. Copyright 2009 Pearson Education, Inc. Hoofdstuk 27 Magnetisme Hoofdstuk 27 Magneten en Magnetische Velden Electrische Stroom Produceert Magnetisch Veld Stroom oefent kracht uit op magneet Magneetveld oefent kracht uit op een Electrische Stroom

Nadere informatie

Schriftelijk examen: theorie en oefeningen Fysica: elektromagnetisme

Schriftelijk examen: theorie en oefeningen Fysica: elektromagnetisme Schriftelijk eamen: theorie en oefeningen 2010-2011 Naam en studierichting: Aantal afgegeven bladen, deze opgavebladen niet meegerekend: Gebruik voor elke nieuwe vraag een nieuw blad. Zet op elk blad de

Nadere informatie

oefen vt vwo5 h6 Elektromagnetisme Opgaven en uitwerkingen vind je op www.agtijmensen.nl Oefen vt vwo5 h6 Elektromagnetisme Opgave 1.

oefen vt vwo5 h6 Elektromagnetisme Opgaven en uitwerkingen vind je op www.agtijmensen.nl Oefen vt vwo5 h6 Elektromagnetisme Opgave 1. Opgaven en uitwerkingen vind je op www.agtijmensen.nl Oefen vt vwo5 h6 Elektromagnetisme Opgave 1. Elektrisch veld In de vacuüm gepompte beeldbuis van een TV staan twee evenwijdige vlakke metalen platen

Nadere informatie

Langere vraag over de theorie

Langere vraag over de theorie Langere vraag over de theorie (a) Arbeid om de condensator op te laden Bij het opladen van een condensator moet arbeid geleverd worden om lading te verplaatsen van de ene plaat naar de andere. Als er nog

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/49720 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Smiet, C.B. Title: Knots in plasma Issue Date: 2017-06-20 Nederlandstalige samenvatting

Nadere informatie

Hoe merkt een geladen deeltje dat er een tweede geladen deeltje in de buurt is als de twee deeltjes elkaar niet aanraken?

Hoe merkt een geladen deeltje dat er een tweede geladen deeltje in de buurt is als de twee deeltjes elkaar niet aanraken? Inhoud... 2 De wet van Coulomb... 3 Elektrische veldsterkte... 4 Elektrische veldsterkte binnen een geleider... 5 Opgave: Elektrische kracht... 5 Elektrische veldlijnen... 6 Opgave: Elektrische veldlijnen...

Nadere informatie

Faculteit Biomedische Technologie. 28 januari 2016, 18:00-21:00 uur

Faculteit Biomedische Technologie. 28 januari 2016, 18:00-21:00 uur Faculteit Biomedische Technologie Tentamen EEKTROMAGNETISME en OPTICA (8NC00) 28 januari 2016, 18:00-21:00 uur Opmerkingen: 1) Het is toegestaan gebruik te maken van het formuleblad (zie Oase 8NC00). Het

Nadere informatie

QUANTUMFYSICA DE EPR-PARADOX. Naam: Klas: Datum:

QUANTUMFYSICA DE EPR-PARADOX. Naam: Klas: Datum: DE EPR-PARADOX QUANTUMFYSICA DE EPR-PARADOX Naam: Klas: Datum: DE EPR-PARADOX DE EPR-PARADOX EEN GEDACHTE-EXPERIMENT Volgens de wetten van de quantummechanica kunnen bepaalde deeltjes spontaan vervallen.

Nadere informatie

Citation for published version (APA): Tombros, N. (2008). Electron spin transport in graphene and carbon nanotubes s.n.

Citation for published version (APA): Tombros, N. (2008). Electron spin transport in graphene and carbon nanotubes s.n. University of Groningen Electron spin transport in graphene and carbon nanotubes Tombros, Nikolaos IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite

Nadere informatie

Quantumvloeistoffen voor electronen en koude atomen

Quantumvloeistoffen voor electronen en koude atomen Quantumvloeistoffen voor electronen en koude atomen Kareljan Schoutens Instituut voor Theoretische Fysica Universiteit van Amsterdam VIVA FYSICA ---- 23 januari 2004 quantumvloeistoffen voor electronen

Nadere informatie

LES1: ELEKTRISCHE LADING DE WET VAN COULOMB. H21: Elektrische lading en elektrische velden

LES1: ELEKTRISCHE LADING DE WET VAN COULOMB. H21: Elektrische lading en elektrische velden LES1: ELEKTRISCHE LADING DE WET VAN COULOMB ELEKTROSTATICA Studie van ladingen in rust in een intertiaalstelsel. ELEKTRISCH GELADEN LICHAMEN Een massa is steeds positief. H21: Elektrische lading en elektrische

Nadere informatie

Eindronde Natuurkunde Olympiade 2015 theorietoets deel 1

Eindronde Natuurkunde Olympiade 2015 theorietoets deel 1 Eindronde Natuurkunde Olympiade 2015 theorietoets deel 1 Opgave 1 Botsend blokje (5p) Een blok met een massa van 10 kg glijdt over een glad oppervlak. Hoek D botst tegen een klein vastzittend blokje S

Nadere informatie

We willen dat de magnetische inductie in het punt K gelijk aan rul zou worden. Daartoe moet men door de draad AB een stroom sturen die gelijk is aan

We willen dat de magnetische inductie in het punt K gelijk aan rul zou worden. Daartoe moet men door de draad AB een stroom sturen die gelijk is aan jaar: 1995 nummer: 28 Twee zeer lange draden zijn evenwijdig opgesteld. De stroom door de linkse draad ( zie figuur) is in grootte gelijk aan 30 A en de zin ervan wordt aangegeven door de pijl. We willen

Nadere informatie

QUARK_5-Thema-04-elektrische stroom Blz. 1. Grootheid Symbool Eenheid symbool Verband tussen eenheden Stroomsterkte I Ampère A 1 C

QUARK_5-Thema-04-elektrische stroom Blz. 1. Grootheid Symbool Eenheid symbool Verband tussen eenheden Stroomsterkte I Ampère A 1 C QUAK_5-Thema-04-elektrische stroom Blz. 1 THEMA 4: elektrische stroom Elektrische stroom Elektrische kring (L Verplaatsing van lading Spanningsbron -> elektrisch veld -> vrije ladingen bewegen volgens

Nadere informatie

Wetenschappelijke Begrippen

Wetenschappelijke Begrippen Wetenschappelijke Begrippen Isotoop Als twee soorten atoomkernen hetzelfde aantal protonen heeft (en dus van hetzelfde element zijn), maar een ander aantal neutronen (en dus een andere massa), dan noemen

Nadere informatie

Later heeft men ook nog een ongeladen deeltje met praktisch dezelfde massa als een proton ontdekt (1932). Dit deeltje heeft de naam neutron gekregen.

Later heeft men ook nog een ongeladen deeltje met praktisch dezelfde massa als een proton ontdekt (1932). Dit deeltje heeft de naam neutron gekregen. Atoombouw 1.1 onderwerpen: Elektrische structuur van de materie Atoommodel van Rutherford Elementaire deeltjes Massagetal en atoomnummer Ionen Lading Twee (met een metalen laagje bedekte) balletjes,, die

Nadere informatie

Hoofdstuk 23 Electrische Potentiaal. Copyright 2009 Pearson Education, Inc.

Hoofdstuk 23 Electrische Potentiaal. Copyright 2009 Pearson Education, Inc. Hoofdstuk 23 Electrische Potentiaal Elektrische flux Een cilinder van een niet-geleidend materiaal wordt in een elektrisch veld gezet als geschetst. De totale elektrische flux door het oppervlak van de

Nadere informatie

Samenvatting. Inleiding

Samenvatting. Inleiding Samenvatting In dit hoofdstuk wordt een samenvatting gegeven van de inhoud van dit proefschrift. De inleiding van deze samenvatting is bedoeld voor de leek. Het tweede gedeelte van de tekst is wat technischer

Nadere informatie

H2: Het standaardmodel

H2: Het standaardmodel H2: Het standaardmodel 2.1 12 Fundamentele materiedeeltjes De elementaire deeltjes worden in 2 groepen opgedeeld volgens spin (aantal keer dat een deeltje rond zijn eigen as draait), de fermionen zijn

Nadere informatie

University of Groningen. Electron Holography of Nanoparticles Keimpema, Koenraad

University of Groningen. Electron Holography of Nanoparticles Keimpema, Koenraad University of Groningen Electron Holography of Nanoparticles Keimpema, Koenraad IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please

Nadere informatie

Faculteit Biomedische Technologie. 9 april 2018, 18:00-21:00 uur

Faculteit Biomedische Technologie. 9 april 2018, 18:00-21:00 uur Faculteit Biomedische Technologie Tentamen ELEKTROMAGNETISME en OPTICA (8NC00) 9 april 2018, 18:00-21:00 uur Opmerkingen: 1) Het is toegestaan gebruik te maken van het uitgedeelde formuleblad. Het is ook

Nadere informatie

1. Weten wat potentiaal en potentiaalverschil is 2. Weten wat capaciteit en condensator is 3. Kunnen berekenen van een vervangingscapaciteit

1. Weten wat potentiaal en potentiaalverschil is 2. Weten wat capaciteit en condensator is 3. Kunnen berekenen van een vervangingscapaciteit Hoofdstuk 2 Elektrostatica Doelstellingen 1. Weten wat potentiaal en potentiaalverschil is 2. Weten wat capaciteit en condensator is 3. Kunnen berekenen van een vervangingscapaciteit 2.1 Het elektrisch

Nadere informatie