20 tussen stad en stroom, de scheldekaaien. 26 ag stadsplanning, gebiedsgerichte aanpak in de stad. enig magazine AG Stadsplanning Antwerpen

Transcriptie

1 enig magazine AG Stadsplanning Antwerpen 20 tussen stad en stroom, de scheldekaaien 04 een blik achter de schermen 86 intieme delen van de stad 08 het eilandje, van oude havenbuurt tot bruisende stadswijk aan het water 26 ag stadsplanning, gebiedsgerichte aanpak in de stad

2 stad ten / 'statən / stadte, h gestad 1 bewondering of interesse hebben voor, zich bewegen door, woonachtig of werkzaam zijn in de stad; elke relatie of band met de stad koesteren of aangaan; letterlijk of figuurlijk een steentje bijdragen - van welke omvang dan ook - aan de verbetering van de stad. Aldus veel ruimer dan statten, wat de stad ingaan voor boodschappen betekent. Kan zowel individueel als collectief (van beperkte groep tot grote massa) worden beleefd of uitgevoerd. AG Stad(t)s plan ning Ant wer pen / 'a 'g 'statsplan antwerpən 1 Jong & dynamisch autonoom gemeentebedrijf van de stad Antwerpen. Zorgt ervoor dat gebiedsgerichte programma s en complexe stadsprojecten verspreid over de stad, in samenwerking met alle (publieke en private) partijen worden voorbereid en tot stand komen. Sleutelwoorden: leefbaarheid, duurzaamheid en kwaliteit. Staat garant voor zowel open en transparante bedrijfscultuur als geïntegreerde en gebiedsgerichte aanpak. AG Stad(t)s plan ner / 'a 'g 'statsplanər 1 Enthousiaste werknemer (m/v) van het stedelijk dochterbedrijf Stad(t)splanning Antwerpen. Geeft samen met collega s vorm aan de boeiende opdracht die de stad aan het bedrijf heeft toevertrouwd. Inhoudelijk sterke teamspeler met een grote dosis zelfstandigheid. Niet noodzakelijk woonachtig in Antwerpen, maar wel in het bezit van een groot hart voor t Stad. Aantal titeldragers: 48. Leeftijd: tussen 26 en 49 jaar. Standplaats: Den Bell, 2018 Antwerpen. Antwerpen Open VZW

3 Goede stadsontwikkeling schept een maatschappelijk en financieel draagvlak om als stad een integraal beleid mogelijk te maken. Een kernversterkend beleid dat nieuwe inwoners en economisch en cultureel verrijkende activiteiten aantrekt, kan voor een maatschappelijke ommekeer zorgen. Een negatieve spiraal kan worden omgebogen in een positieve. Sterker: goede stadsontwikkeling vertrekt op zich al vanuit een integrale benadering waardoor automatisch een groot aantal raakvlakken met andere domeinen ontstaat, zoals cultuur en onderwijs, maar waardoor je ook sociale domeinen zoals samenleven en veiligheid beïnvloedt. Meer algemeen: stedenbouwkunde moet in dienst staan van het unieke kapitaal dat een stad rijk 08 het eilandje, van oude havenbuurt tot bruisende stadswijk aan het water de dialoog 36 heel de wereld stadt is: de inwoners. Uit Dromen is durven (2006) door Ludo Van Campenhout, schepen voor stadsontwikkeling en voorzitter AG Stadsplanning tussen de stad en haar burgers We bestaan drie jaar. Sinds de opstart van AG Stadsplanning hebben we hard gewerkt aan de uitbouw van onze organisatie, de voortgang van concrete stadsontwikkelingsprojecten en het formuleren van de ambities die we samen met partners binnen en buiten de stad willen realiseren. En dit alles delen we nu graag met u. Niet in een klassiek jaarverslag, maar in een wervend magazine. Hier leest u meer over hoe het uitzicht en de beleving van de stad al is veranderd en hoe dit nog verder zal gebeuren. Doorheen het magazine laten we ook verschillende deskundigen aan het woord over hun relatie met stadsontwikkeling in Antwerpen: de plannen, groeikansen, valkuilen en succesfactoren. En als bijlage bij het magazine vindt u het projectenboek 2011 met een overzicht van de verwezenlijkingen van Grasduin naar believen in dit magazine. We hopen dat u er inspiratie, inzicht en hier en daar een leuke verrassing in vindt, en dat ook u het in de toekomst niet zult nalaten om nog mee(r) te stadten. AG Stadsplanning Antwerpen, Mei intieme delen van de stad een blik achter de schermen 08 het eilandje, van oude havenbuurt tot bruisende stadswijk aan het water 18 het huis van de samenleving 20 scheldekaaien, tussen stad en stroom 26 ag stadsplanning, gebiedsgerichte aanpak in de stad 30 de dialoog tussen de stad en haar burgers scheldekaaien, tussen stad en stroom 34 een stad op grote én kleine schaal 66 de stationsomgeving, de motor van de stad 36 heel de wereld stadt 74 publieke ruimte, zuurstof voor 40 stadsprojecten, interventies in de stadsontwikkeling stad van onderuit 82 masterplan 2020, een samenwerking 52 wat is gis? in beweging 56 een terugblik op stadsontwikkeling 86 intieme delen van de stad in antwerpen 88 groene singel, durven dromen van 64 publieke ruimte in beweging een groene rivier

4 4-5 Iedereen stadt Interview met de directie Het Autonoom Gemeentebedrijf Stadsplanning Antwerpen werkt in opdracht van het stadsbestuur aan een duurzame en een kwaliteitsvolle ruimtelijke leefomgeving. De opzet is de stad aangenamer en aantrekkelijker te maken voor bewoners, bezoekers en bedrijven. AG Stadsplanning doet dit in samenwerking met alle betrokken publieke en private partners en burgers. interview Een blik achter de schermen Koen Derkinderen, Directeur logistiek en uitvoering Hardwin De Wever, Directeur proces- en projectregie Griet Geerinck, Algemeen directeur AG Stadsplanning is een jong en dynamisch stadsbedrijf dat begin 2009 werd opgericht door de stad Antwerpen. Het komt eigenlijk voort uit de planningscel, legt Hardwin De Wever uit. De planningscel werd vroeger ingezet in bepaalde gebieden, zoals Spoor Noord, het Schipperskwartier en het De Concinkplein en omgeving. Vandaag is onze opdracht heel sterk verruimd naar een aantal strategische gebieden: het Eilandje, de Scheldekaaien, de omgeving Centraal Station en de Groene Singel. De focus van AG Stadsplanning ligt op de regie van gebiedsgerichte programma s, zoals beschreven in het strategisch ruimtelijk structuurplan Antwerpen (srsa), en de realisatie van een aantal stadsprojecten over de ganse stad. AG Stadsplanning werkt sectoroverschrijdend en integrerend op basis van een duidelijke visie. Het stemt projecten, investeringen en visies maximaal op elkaar af en streeft naar de grootst mogelijke synergie tussen de actoren en sectoren. Daar waar de planningscel vroeger opereerde onder impuls van subsidieprogramma s, werkt AG Stadsplanning met een meerjarenbegroting die we inzetten op gebiedsontwikkeling, gaat Hardwin verder. Daarbij werken we op één van de basisstrategieën zoals gespecifieerd in het srsa, namelijk de Renovatio Urbis, ook wel punctuele en discrete acties in strategische gebieden genoemd. Zowel ingrepen in de publieke ruimte, als in het bebouwingsweefsel of de aanpak van leegstaande terreinen worden geduid als strategisch in die zin dat ze katalyserend en ondersteunend zijn aan duurzame stads- en gebiedsontwikkeling. Zo kan de aanleg van een plein of park een hele buurt doen opleven of kan de herprogrammering van een bouwblok een stadswijk nieuw leven inblazen. Stadsontwikkeling staat hoog op de agenda van dit beleid. Deze legislatuur zijn er veel stadsprojecten in de steigers gezet die volgende legislatuur zullen worden gerealiseerd. Bij de uitvoering van zijn taken werkt AG Stadsplanning nauw samen met de bedrijfseenheid Stadsontwikkeling (ruimte en mobiliteit, ontwerp en uitvoering, beheer en onderhoud, vergunningen, ). De stadsbouwmeester waakt mee over de kwaliteit van architectuur en stedenbouw en heeft een grote inbreng bij de selectie van ontwerpers. Voor het vastgoedluik van de stadsprojecten vormt AG Stadsplanning vaak een tandem met AG Vespa, de vastgoeddochter van de stad. AG Stadsplanning is nu ook echt verankerd in de stad. De opdracht van het bedrijf staat veel dichter bij de uitvoering van het bestuursakkoord en de realisatie van het srsa; deze projecten hebben bij uitstek een legislatuuroverschrijdende opdracht. Maandelijks is er een terugkoppeling met het college voorzien. Op de themacolleges stadsontwikkeling worden de knelpunten en uitdagingen van de lopende projecten besproken en worden er nieuwe beleidsbeslissingen genomen, vult Griet Geerinck aan. Daarnaast werkt AG Stadsplanning ook op een intensieve manier samen met andere overheden, publieke en private partners en burgers. We hebben een traditie van participatieve planningsprojecten, stelt Hardwin. Maar de burger is ook mondiger geworden. We organiseren dan ook meer en meer participatietrajecten met de burger. Dit participatief planningsproces maakt dat je een bepaald profiel van projectleiding moet hebben en van projectleiders, verduidelijkt Griet. Dit wil zeggen, niet alleen deskundigen, maar ook mensen die generalistischer nadenken en die het proces kunnen sturen. De praktijk van AG Stadsplanning vraagt immers een geïntegreerde aanpak. Vandaag dienen er zich een heleboel nieuwe thema s aan, zoals duurzaamheid, mobiliteit, lucht- en geluidskwaliteit, betaalbaar wonen, sociale voorzieningen, Dit zijn thema s die we met het oog op de vergrijzing en vergroening van de stad allemaal moeten meenemen in die stadsprojecten. Ons team is dan ook heel verscheiden en omvat veel verschillende disciplines; van stedenbouwkundigen, ingenieurs, architecten en landschapsarchitecten tot sociologen, geografen en economen, legt Koen Derkinderen uit. Voor specifieke opdrachten zullen we steeds de gepaste expertise extern inhuren, en voor de opmaak van stadsontwerpen, masterplannen en realisatie van nieuwe publieke ruimte vinden we het belangrijk om te werken met ontwerpwedstrijden. AG Stadsplanning volgt alles van A tot Z op en zoekt de nodige partners doorheen de verschillende fases van een project om mee in het proces te stappen. Zo maakte het bedrijf ook werk van de versterking van de organisatie en sloot het samenwerkingsovereenkomsten met stedelijke en externe partners. Die overeenkomsten zijn onontbeerlijk om de projecten tot een goed einde te kunnen brengen. Een visie kunnen we uitdragen, maar het realiseren kunnen we niet alleen, preciseert Griet. In dat opzicht kan het Eilandje gezien worden als het meest complementaire programma. Dit is een perfect voorbeeld van een aanpak waarbij je een duidelijk visie hebt op een gebied. Waarin je eigen projecten realiseert, maar ook projecten van derde partijen; zowel de Vlaamse overheid, als private partijen en waarbij je dit omkadert en mee begeleidt, stelt Koen. Vele door AG Stadsplanning gerealiseerde projecten worden (mede) met provinciale, Vlaamse, federale, Europese of private middelen gefinancierd. Onze middelen zijn beperkt, dus daarom zijn we ook aangewezen op deze allianties, samenwerkingsverbanden met de hogere overheden, subsidiegevers en private partijen om die programma s te kunnen waarmaken. We zouden het niet anders kunnen en ook niet anders willen. Wij zijn ervan overtuigd dat we ook de komende jaren uitstekend met alle betrokken partijen zullen blijven samenwerken om de ambities van het srsa samen te kunnen waarmaken, alleen dan is onze opdracht geslaagd, besluit Hardwin.

5 Schipperskwartier Het Schipperskwartier is een verleidelijk stukje Antwerpen, tussen de binnenstad en het Eilandje. Tot voor enkele jaren was het Schipperskwartier voor de meeste mensen nog synoniem voor prostitutie en criminaliteit. Met een grondige aanpak en een doorgedreven geïntegreerd gebiedsgericht beleid heeft de stad - in samenwerking met publieke en private partners - de koerswijziging voor deze wijk in gang gezet. Ondertussen zijn heel wat resultaten zichtbaar in het straatbeeld. Vandaag komt de kleurrijke volkswijk dan ook meer en meer naar voor als een interessant stukje stad en een aangenaam woon- en werkgebied. Op deze pagina s ziet u een beeld van het heraangelegde Falconplein, dat een belangrijke rol kreeg als centraal plein van de wijk. Er is plaats voor de meest uiteenlopende evenementen zoals buurtfeesten, markten, enz. Daarnaast vormt deze plek ook een belangrijke schakel in de culturele noord-zuidas die het Eilandje met de binnenstad verbindt. Location Flanders

6 8-9 Iedereen stadt Het Eilandje Het Eilandje is een voormalige, karaktervolle havenbuurt met een bijzonder rijke geschiedenis die wordt omgevormd tot een bruisende stadswijk aan het water. Het karakter van het Eilandje wordt bij de ontwikkelingen zoveel mogelijk behouden en waar mogelijk zelfs versterkt. Sinds de opening van het MAS in 2011 zit de stadsvernieuwing er op kruissnelheid. Het Eilandje, van oude havenbuurt tot bruisende stadswijk aan het water Het Eilandje ontstaat rond 1550 en is daarmee het oudste havengebied van Antwerpen. In ruil voor zijn bijdrage aan de bouw van de stadsomwalling mag architect Gilbert Van Schoonbeke in het noorden van de stad een oppervlakte van 25 hectare ontwikkelen. Naast een nieuwe woonwijk, laat hij er drie vlieten graven die als inham van de Schelde tot de binnenhaven moeten dienen. Het bedrijvige gebied krijgt de naam Nieuwstad. Van marinebasis tot verlaten havengebied Tijdens het Franse bewind laat Napoleon Bonaparte de eerste twee dokken uitgraven en geeft ze een belangrijke rol als marinebasis. Na de val van Napoleon maakt Willem I dankbaar gebruik van de aanwezige infrastructuur om het Eilandje uit te bouwen tot bloeiende havenstad. In de negentiende eeuw worden op het Eilandje nog verschillende andere dokken uitgegraven. Wanneer de haven in de twintigste eeuw echter verder uitbreidt naar het noorden, verdwijnt het drukke havenleven op het Eilandje en de mensen trekken er weg. Het Eilandje blijft verlaten achter. De ontwikkeling op het Eilandje is een perfect voorbeeld van slow urbanism. De stadsvernieuwing kabbelt er op zijn eigen ritme voort, zodat kleinere spelers meer ademruimte krijgen om kleinschalig te investeren. Dat zorgt voor een rijke meer- Een ambitieus plan voor Eilandje Tegen het einde van de twintigste eeuw groeit stilaan het besef dat het Eilandje van onschatbare waarde is. Met het project Stad aan de Stroom begon in de jaren 1980 een denkproces over de transformatie van deze stadshaven in een lagige ontwikkeling. stadsbuurt aan het water. De Spaanse architect -Filip Smits, Programmaleider- Manuel de Solà-Morales presenteerde een eerste strategisch masterplan met als centrale visie een culturele as die de verbinding met het centrum maakt. Helaas mist dit plan voldoende draagvlak, maar de droom van een nieuwe stadswijk blijft levendig. In 2002 krijgt het Eilandje dan eindelijk een volwaardig masterplan naar de hand van Buro 5 te Maastricht en onder leiding van toenmalig stadsbouwmeester René Daniëls. Met dit masterplan wil de stad het Eilandje terug leefbaar maken, met aandacht voor wonen, werken en vrije tijd. In die periode wordt de stadontwikkeling geleid door Projectbureau Eilandje, aangestuurd door het stadsbestuur en het Havenbedrijf. Na afloop van het mandaat van de stadsbouwmeester werd het beheer naar de stad overgeheveld. Het plan wordt in 2006 onder de noemer Programma Eilandje opgenomen in het Ruimtelijk Structuurplan Antwerpen. In het bestuursakkoord staat de ontwikkeling van het Eilandje dan ook hoog op de agenda. De focus ligt in eerste fase op de Oude Dokken en de Montevideowijk en Cadixwijk. In een tweede fase worden het Droogdokkeneiland, het Mexico-eiland en het oostelijk gelegen Kempeneiland aangepakt. Het masterplan wordt hiertoe uitgewerkt in een aantal gedetailleerde deelplannen: een beeldkwaliteitplan voor de buitenruimte en voor de architectuur, een groenplan en een waterplan. De Oude Dokken, het kloppende hart van het Eilandje In het hart van de Oude Dokken wordt in de toenmalige toekomstplannen een nieuw stadsmuseum, het Museum Aan de Stroom (MAS), gepland dat niet alleen een baken voor het Eilandje maar voor de hele stad moet vormen. Bedoeling is het Eilandje bij de binnenstad te laten aansluiten. In het laatste decennium werd de komst van het MAS voorbereid via de stapsgewijze realisatie van strategische projecten. Sleutelmomenten waren de jachthavens in het Willemdok en Kempisch Dok naar het Waterplan Eilandje van Urhahn Urban Design en Rob Vrolijks, de vernieuwing van het naastliggende Schipperskwartier en de restauratie van het Felixpakhuis tot FelixArchief en de vernieuwing van de publieke ruimte volgens het beeld van het Groenplan Eilandje van Michel Desvigne. Parallel hieraan zijn in de andere deelwijken van het Eilandje strategische projecten opgestart zoals de reconversie van de historische kop van de Montevideowijk, de bouw van de Westkaaitorens, de vernieuwing van de historische scheepvaartgebouwen tot Red Star Line Museum en de opening van het rust- en verzorgingstehuis Het Gouden Anker in de Cadixwijk. Dat biedt heel wat perspectieven om van het Eilandje een sociaal evenwichtigere wijk te maken. Deze projecten stimuleerden dan weer kleinere private initiatieven, zoals renovatie- en nieuwbouwprojecten van de Montevideopakhuizen en de pakhuizen rond de Oude Dokken. Zo bracht Dries Van Noten zijn modeatelier onder in het fraai gerenoveerde Godfriedpakhuis. De Oude Dokken groeiden de voorbije jaren uit tot een volwaardige, bij de binnenstad aansluitende stadsbuurt. De boorden werden heraangelegd, het MAS opende zijn deuren en valt ook bij de omwonenden in de smaak, de wandeling via het Schipperskwartier naar het centrum is aangenaam en vol leven en het tussen MAS en Falconplein gelegen Van Schoonbekeplein bruist na de heraanleg. De buurt staat nu bekend als één van de leukste plekjes in de stad om te wandelen, te flaneren of een gezellig terrasje te doen.

7 10-11 Iedereen stadt Het Eilandje GIS-kaart: inventaris functies. Projecten Aanleg publieke ruimte Londen- Amsterdamstraat en culturele as Uitvoering Waterplan + badboot, museumhaven, woonboten, steigers en walvoorzieningen Wijkontwikkeling Cadix Wijkplein, samengestelde bouwblokken met sociale mix feiten en cijfers Totale oppervlakte: 172 hectare Totale oppervlakte deelwijken Oude Dokken, Montevideo- en Cadixwijk: 75 hectare Wateroppervlakte: bijna 1/3 van de totale oppervlakte Totale kadelengte langs de dokken: 8,9 kilometer Huidig aantal bewoners (cijfers 2010): bewoners Toekomstig aantal bewoners (tegen 2020): bewoners TIJDSLIJN 1550 Het Eilandje is het eerste havengebied van Antwerpen De eerste twee dokken worden gegraven in opdracht van Napoleon Bonaparte 1993 De Stad aan de Stroom ontwerpwedstrijd wordt voor het Eilandje gewonnen door Manuel de Solà-Morales 2000 Opening van de Jachthaven Willemdok 2002 Het Masterplan Eilandje wordt opgesteld door René Daniëls, de eerste bouwmeester van Antwerpen Het Eilandje, een gewogen evenwicht tussen publieke en private investeringen Het Masterplan Eilandje werkt op twee ontwikkelingsniveaus: het niveau van de door de overheid gestuurde speerpuntprojecten en dat van de marktgestuurde private invulprojecten. Deze invulprojecten slaan als het ware een brug tussen de grote projecten en de bestaande gebouwen. In het kader van programma Eilandje werd daartoe, in samenwerking met AG Vespa, een samenwerkingsprotocol gesloten tussen het stadsbestuur en het Havenbedrijf waarin wordt afgesproken dat het Havenbedrijf op gefaseerde wijze afstand doet van zijn patrimonium op het Eilandje. Dat maakt het voor het stadsbestuur mogelijk om ten volle de gebiedsregie op het Eilandje te voeren. AG Stadsplanning kan programma Eilandje immers niet alleen waarmaken. Het grootste deel van het stadsherstel valt buiten de werking van AG Stadsplanning en gebeurt via private investeringen, projecten van andere stadsbedrijven of als gevolg van toevallige ontmoetingen tussen mensen. Kortom, ook de opbloei van het Eilandje is het resultaat van de complexe wisselwerkingen tussen mens en omgeving die van elke stadswijk een uniek geheel maken. Het stadsbestuur streeft daarbij naar een geïntegreerde aanpak waarbij zoveel mogelijk facetten van stadsvernieuwing en wijkleven aan bod komen. Zo werd in de Cadixwijk geopteerd voor een gefaseerde ontwikkeling via verkoop onder voorwaarden. Bedoeling is een mix van sociaal wonen en werken te creëren. Hiertoe voorzien de private markt en de huisvestingsmaatschappijen in het bestaande wijkdeel verschillende invul- en nieuwbouwprojecten. Daarnaast wordt er ook plaats gemaakt voor creatieve bedrijven, handels- en horecazaken. De inkomsten van de verkoop onder voorwaarden zullen op hun beurt worden gebruikt voor de heraanleg van het publieke domein. Twee belangrijke projecten zijn de culturele noord-zuidas en Londen-Amsterdamstraat als groene stadsboulevard. Deze kruisbestuiving zal de Cadixwijk helemaal doen heropleven Transformatie en restauratie van het Felixpakhuis tot FelixArchief en heraanleg van de Oude Dokken 2011 Opening van het Museum aan de Stroom (MAS) Heraanleg Londen-Amsterdamstraat 2013 Oplevering en opening Red Star Line Museum 2020 Voorziene einddatum voor de voltooiing van de nieuwe, bruisende woonwijk in de Cadixwijk Water, meer dan H2O Eén derde van het Eilandje bestaat uit water. Het wegtrekken van de havenactiviteiten en daarmee het gros van de binnenvaart en zeevaart wil echter niet zeggen dat het water haar betekenis verliest. Vandaag wijzigt de functie van de dokken meer naar toeristische vaart en recreatie. Zo zijn het Willemdok en het Kempisch Dok intussen twee bedrijvige jachthavens. Maar de stad heeft nog meer plannen voor het Eilandje. Het water, voor ieder wat wils Het water doet het Eilandje als stadswijk bruisen. Het vormt een prachtig decor voor tal van waterevenementen. Zo vindt in en rond de dokken WaterkAnt plaats, een evenement waarbij het maritiem erfgoed van de stad in de kijker wordt geplaatst, en was het Eilandje in 2010 het centrum van The Tall Ships Races. In datzelfde jaar meerden maar liefst 373 riviercruiseschepen aan op het Kattendijkdok en er worden talloze rondvaarten georganiseerd. Maar de stad wil ook dat mensen al wandelend of al trappend van de maritieme sfeer van het Eilandje kunnen genieten: cultuur, vissen, eten & drinken, wonen, Voor ieder wat wils dus. Bij het ontwikkelen van een strategisch waterbeleid zijn de discussies dan ook geanimeerd en de verwachtingen hooggespannen: alle wateractiviteiten moeten hier immers een plaats krijgen. Het drijvend zwembad moet voor verkoeling zorgen tijdens de zomermaanden. Sculp(IT) Architecten Het water doet het Eilandje als stadswijk bruisen. Het Eilandje bestaat voor één derde uit water, het is er dé sfeerdrager bij uitstek. Een tiental specifieke waterprojecten hebben als hoofddoel het water tastbaarder en voelbaarder te maken voor bewoners en bezoekers. -Maarten Dieryck, Projectleider- Water voor de toekomst Het plan van aanpak water, of kortweg Waterplan + Eilandje, is een actualisatie en verfijning van het oorspronkelijke waterplan uit Het bevat een aantal concrete waterprojecten zoals wonen op boten, de inrichting van een museumhaven, het Kattendijkdok als toeristische trekpleister en een drijvend openluchtzwembad. In de marge worden in het protocol ook concretere afspraken gemaakt tussen de stad en het Havenbedrijf wat betreft eigendom, beheer, onderhoud en exploitatie van het water van de dokken. In navolging van een aantal andere Europese steden wil de stad nog deze bestuursperiode een drijvend openluchtzwembad bouwen: de Badboot. Dit moet een antwoord bieden aan de verleiding van het water en tegelijk voor verkoeling zorgen tijdens de zomermaanden. Het zwembad kan bovendien een belangrijke trigger zijn voor de ontwikkeling van het Eilandje door het op verschillende plaatsen in te zetten. Daarnaast wordt er gestart met de aanleg van een museumhaven en wordt er in het kader van het woonbotenbeleid werk gemaakt van ligplaatsen voor woonboten in het Houtdok en het Kempisch Dok.

8 12-13 Iedereen stadt Het Eilandje De vertramming van het Eilandje In het kader van het Masterplan Mobiliteit (Brabo II) werd een principeovereenkomst afgesloten tussen de stad Antwerpen, het Vlaamse Gewest, De Lijn en de Beheersmaatschappij Antwerpen Mobiel om een tramlijn op het Eilandje aan te leggen. Ook de vervanging van de Londenbrug is hierin opgenomen. AG Stadsplanning zorgt hierbij onder andere voor de afstemming van het ontwerp van de weginfrastructuur en de stadsontwikkeling op het Eilandje. Dankzij de vertramming van het Eilandje wordt binnenkort ook dit stukje Antwerpen bereikbaar met de tram. Er komt een tramlijn langs de Rijnkaai, Londen-Amsterdamstraat en Kattendijkdok-Oostkaai en Mexicostraat. Zo krijgen de verschillende wijken een rechtstreekse verbinding met het stadscentrum. Vanaf het Tolhuis wordt de bestaande tramlijn doorgetrokken via de Tavernierkaai-Rijnkaai naar de Amsterdamstraat. De Londen-Amsterdamstraat wordt een aangename wandelboulevard en krijgt, net zoals de Leien, een centrale trambaan die het Eilandje verbindt met de Kaaien. Zowel richting binnenstad als omgekeerd is een halte voorzien. Om de tram in de toekomst vlot te laten rijden, komt er een bredere Londenbrug die, naast auto- en tramverkeer, ook ruimte biedt aan fietsers en voetgangers. Langs deze beweegbare brug kunnen schepen vanuit het Kattendijkdok naar het Willemdok varen. Het nieuwe brugontwerp zorgt er tezelfdertijd voor dat ook grotere schepen via het verbindingsdok dit traject kunnen afleggen. Langs Kattendijkdok-Oostkaai in de Cadixwijk en verder noordelijk over de Mexicobrug en langs de Mexicostraat wordt een trambaan aangelegd aan de oostelijke kant van de weg. Zowel in de Cadixwijk als op het Mexico-eiland komen er tramhaltes. Aan het nieuwe Havenhuis op kaai 63 zal de tram keren. De Mexicobruggen worden aangepast voor een vlotte doorgang van de tram. De nieuwe tramlijn richting binnen- en buitenstad zal ervoor zorgen dat de Cadixwijk helemaal heropleeft. Op die manier worden drie tramboulevards uitgebouwd op Het Eilandje. Langs deze boulevards wordt ook extra aandacht besteed aan veiligheid en ruimtecreatie voor fietsers en voetgangers. Dat moet de verdere ontwikkeling van het Eilandje een extra impuls geven. Toekomstbeeld van de heraangelegde Londenstraat. Roger Kesteloot Directeur-generaal De Lijn: Bijdragen tot een Vlaanderen dat vlot bereikbaar is en waar het aangenaam om leven is. Dat staat last but not least in de slotzin van de missie van De Lijn. Het is een toetssteen voor ons beleid. Vertaald naar de Antwerpse context betekent dit dat we de stad op een duurzame manier ontsluiten en meewerken aan de leefbaarheid - en ook de aantrekkelijkheid - van Antwerpen. Dit in goed overleg met de stad. Centraal in ons partnerschap met de stad staat dat we als openbaarvervoerbedrijf ons gezichtsveld niet beperken tot hoe we mensen van het ene punt naar het andere brengen, maar dat we met onze projecten de stadsontwikkeling ondersteunen. We zijn met onze trams en bussen actief in de straten van de stad, geven vorm aan haar knooppunten en structuur aan haar ontwikkeling. Daarom moeten we met de stad in dialoog gaan. Concreet hebben we elkaar gevonden in het concept Antwerpen Tramstad. Een uitgekiend tramnet dat mee de ruggengraat vormt van duurzame mobiliteit in Antwerpen. We stemmen hierbij onze plannen af op de stadsontwikkeling zelf. De toekomstige trambediening van het Eilandje is daarvan een goed voorbeeld. Het is onderdeel van het masterplan Brabo 2, dat, onder andere, ook een metamorfose van het Operaplein en de heraanleg van en tram op de Noorderleien omvat. Ook als inwoner van Antwerpen is er me veel aan gelegen om dit complexe maar mooie project mee te realiseren. De verschillende partners hebben alvast de handen in elkaar geslagen om met Brabo 2 mee te bouwen aan een duurzame ontsluiting van de stad. Meer en meer komt het besef dat mobiliteit een belangrijk onderdeel van planning is, maar toch is de weg nog lang -Britt Niemans, Projectleider- Als voorloper op de definitieve heraanleg van de westkade van het Kempisch Dok (Cadixwijk) werden in 2011 tijdelijke kadetuinen aangelegd.

9 Onder de loep: Deze deelwijk heeft een groeipotentieel van maar liefst extra bewoners. De ontwikkeling van de Cadixwijk zal vele jaren in beslag nemen. Om de leefbaarheid van de ontwikkelde delen te optimaliseren is het van groot belang dat elke tussenstap een afgewerkt en leefbaar geheel vormt. De stad wil in de Cadixwijk gaan voor een bruisende nieuwe woonwijk, waar wonen aan het water echt vorm krijgt. De nieuwe bebouwing zal zich vooral concentreren op de randen van de wijk zo wordt er plaats gemaakt voor woningen, een centraal wijkplein, kinderopvang, scholen, een buurtsporthal en serviceflats. Binnen elke verkaveling wordt een levendige mix gemaakt van sociale woningen, bescheiden woningen en residentiële woningen. Daarnaast wordt er plaats gecreëerd voor creatieve bedrijven, handels- en horecazaken. De nieuwe tramlijn die de wijk verbindt met de Oude Dokken moet het plaatje compleet maken. Op die manier wil de stad in de Cadixwijk verschillende doelgroepen aantrekken, waaronder jonge gezinnen met kinderen, en een echt wijk- en samenhorigheidsgevoel creëren. Met het oog op de verdere wijkontwikkeling wordt de aanleg van een nieuw groen wijkplein voorbereid. Het buurtplein krijgt een centrale ligging binnen de wijk en komt grotendeels te liggen op de parking van het voormalige douanegebouw. Het plein zal worden doorgetrokken tot aan het Kattendijkdok hiermee wordt de verbinding gemaakt met de Oude Dokken en met het water. De ideeën van het plein zijn tot stand gekomen in dialoog met de bewoners. Het plein moet een echte ontmoetingsplaats worden een groen parkplein waarin bomen en open ruimtes elkaar afwisselen. Het aanpalende douanegebouw wordt herontwikkeld en kan naast voorzieningen onder meer de mogelijkheid creëren buurtfeesten te organiseren. De Cadixwijk moet een wijk worden die bruist en leeft. de Cadixwijk De Cadixwijk is een minder bekend stuk van het Eilandje, waar momenteel maar een paar honderd mensen wonen. De wijkranden zijn braakliggend of worden nog deels gebruikt door enkele havenbedrijven. Anders dan de oorspronkelijke stuurgroep Eilandje heeft het huidige stadsbestuur wel oren naar een sociale agenda. De bestaande barrière tussen de wijk en de Oude Dokken zal worden weggewerkt door het bouwen van een nieuwe sociale en duurzame woonwijk aan het water Iedereen stadt Het Eilandje Het Masterplan duurzaamheid Cadix Wat is duurzaamheid? Duurzame ontwikkeling voorziet in de behoefte van de huidige generatie zonder daarmee voor de toekomstige generaties de mogelijkheid in gevaar te brengen om ook in hun behoeften te voorzien. Het Masterplan Duurzaamheid voor de Cadixwijk is het resultaat van een wereldwijde bewustwording van onze impact op de planeet. Op globaal en lokaal niveau worden heel wat acties ondernomen om de negatieve gevolgen hiervan in te dijken. Hierbij wordt rekening gehouden met drie pijlers: people, planet en profit. Met het Masterplan Duurzaamheid Cadixwijk lanceert de stad Antwerpen op het Eilandje een pilootproject duurzame wijkontwikkeling in de Cadixwijk, die tevens een voorbeeld kan stellen aan duurzame wijkontwikkeling elders in de stad. Deze duurzaamheid werd naast het functioneel programma en de ruimtelijke scenario s in het plan van aanpak voor de Cadixwijk opgenomen. AG Stadsplanning verleende de opdracht voor het opstellen van een Masterplan Duurzaamheid Cadixwijk aan het studieconsortium EVR-architecten-Daidalos-Peutz-ba-p. Het Masterplan Duurzaamheid gaat uit van een meter om de duurzaamheidsgraad te meten en bevat tevens duurzaamheidsmaatregelen op het vlak van energie, leefbaarheid, mobiliteit, grondstoffen en water. In de verkoop onder voorwaarden van de bouwgronden in de Cadixwijk wordt duurzaamheid als toewijzingscriterium meegenomen waarbij passiefbouw wordt geambieerd. Daarnaast spelen aspecten als hergebruik van water, duurzaam materiaalgebruik, groendaken en gevarieerd woonaanbod een belangrijke rol in de beoordeling. Op termijn hoopt de stad de Cadixwijk te kunnen aantakken op een restwarmtenet vanuit de haven. Beeld richting haven vanop het voormalige douanegebouw in de Cadixwijk. De parking op de voorgrond wordt ingericht als wijkplein, en zal doorlopen tot aan het Kattendijkdok.

10 Park Spoor Noord Park Spoor Noord - in de jaren negentig nog een oud en verwaarloosd spoorwegemplacement - is vandaag niet enkel een gegeerd park in de buurt, het is een populaire groene plek voor elke Antwerpenaar.

11 18-19 Iedereen stadt Opinie 1 - Marc Martens De samenleving is voortdurend in verandering: panta rhei!, zei Heraclitus 540 jaar voor Christus. opinie 1: Het huis van de samenleving Marc Martens, Zaakvoerder bureau voor architectuur & planning bvba In de vroege naoorlogse periode produceerde de welvaartstaat een eenzijdig woningenareaal met een specifiek ruimtegebruik: het historisch stadsweefsel werd ontmanteld, het schrale appartementsgebouw zag het licht en heel Vlaanderen werd suburbaan. Het proces werd omkaderd door een kenmerkende publieke ondersteuning van eigendomsverwerving (wet De Taeye, 1948). Vandaag slaan veroudering, ontgroening en gezinsverdunning toe, de samenleving heeft haar homogene articulatie verloren. Het woningaanbod uit de vorige eeuw en het bijhorende ruimtebeslag voldoen niet meer. In dit statement, dat door zijn beknoptheid noodgedwongen polemisch is, wil ik aangeven welke weg we moeten bewandelen om een ruimtelijk antwoord te vinden voor een veranderende samenleving. Ik ga uit van een hypothetische analyse van een welgekende case. Case De CIAM-beweging werd al vroeg in vraag gesteld. Panerai, Castex en Depaule publiceerden in 1975 hun spraakmakend essay, Formes Urbaines; de l ilôt à la barre. De Unité d habitation van Le Corbusier moest het ontgelden: L unité d habitation marque l ultime étape dans la perte des différences qui caractérisaient l espace urbain. Dans cet espace neutre, les possibilités réelles de croissance ou de modification sont nulles ou cantonnées à l interieur du logement. Malgré le discours, le pilotis reste stérile. La rue intérieure ne fonctionne pas, ni comme un pallier, ni comme une rue Le Corbusier werd overigens terecht aangepakt, want het moet eens en voor goed gezegd: hij heeft de CIAMbeweging gekaapt met zijn mooie praatjes. En zijn superieure poëtiek verhulde zijn desinteresse voor de reële mens. Antwerpse projecten, zoals de torens op Luchtbal of het Chicago-blok op Linkeroever, lijken het failliet van de CIAM-beweging te bevestigen, ook al zijn er nuances. De klare traphal die Braem ontwierp voor zijn torens in het Kielpark, is (op televisie althans) de perfecte ontmoetingsplaats voor Red Sonja en haar buren. Op Linkeroever echter hebben de (enkele resterende autochtone) bewoners steeds een zaklamp bij zich omdat ze vrezen in een donkere gang terecht te komen wanneer ze op hun verdieping uit de lift stappen... Wanneer we bladeren in het fotoarchief van hoogbouwwijken blijken ze aanvankelijk nochtans succesvol te zijn geweest. Op Luchtbal was er een bloeiend gemeenschapsleven: een missienaaikring, Rode Valken, Chiro, scouts, KSA, fanfares en tal van sportverenigingen... Dat had ongetwijfeld te maken met de tijd: zelfbewuste arbeiders vonden in Luchtbal een comfortabel appartement, en het ruime groene publiek domein vormde een geschikt decor voor de nog levendige gemeenschap. Waarom zouden ouders angst hebben om hun kinderen onvergezeld buiten te laten spelen? Van wie zou men bang zijn in een traphal waar het peertje kapot is De vorm was het huis van de samenleving. Wellicht disfunctioneert het Chicago-blok vandaag omdat het netwerk van de actuele bewoners niet meer samenvalt met hun woonomgeving. Bewoners die dezelfde taal niet meer spreken en elkaar dus niet begrijpen. Bewoners die wel andere zorgen hebben dan het lidmaatschap van een sportclub of de schoolresultaten van buurmans kinderen: hoe een verblijfsvergunning krijgen, waar warme kleren vinden voor de winter, hoe geld bijeenschrapen om eten te kopen? Bewoners die onbereikbaar zijn voor goedbedoelende hulpverleners. Ironisch genoeg bouwen we vandaag torens op het Eilandje, waar welstellende burgers in splendid isolation vanuit hun loft zullen genieten van het uitzicht over de Schelde. Het zou de moeite lonen om een vergelijkend onderzoek te doen naar de betekenis van het openbaar domein aan de voet van die torens en in Park Spoor Noord. Welk huis voor welke samenleving? Woonecologie Het volstaat niet om een kwantitatief antwoord te formuleren op het woningvraagstuk van vandaag: zoveel studio s voor alleenstaanden, zoveel assistentiewoningen voor ouderen, zoveel kleine woningen voor eenoudergezinnen Er is ook een kwalitatief vraagstuk: welk soort ruimte heeft onze maatschappij nu van doen? En nog: welk soort ruimte kan maatschappelijke veranderingen aan? Ik vrees dat we de stedenbouwkundige kennis missen om deze kwalitatieve vraag te beantwoorden. We hanteren oude ruimtelijke concepten zoals de straat, het plein, het park zonder dat we hun actuele sociale rol doorgronden. In ons zo geroemd ontwerpend onderzoek bewijzen we alleen maar de maakbaarheid van bepaalde ruimtes, zonder hun maatschappelijke impact te bestuderen. Ooit probeerde men een discipline uit te bouwen om de interferentie tussen gebouwde omgeving en menselijk gedrag te bestuderen (Sieg Vlaeminck in Ruimtelijke planning, aflevering 14, 1985). Veel architecten en stedenbouwkundigen hebben dat toen hooghartig afgewezen terwijl ze er hun eigen vakgebied mee hadden kunnen verrijken. Vandaag is het duurzaamheidsdiscours grotendeels gegijzeld door technisch denken. Het sluimerende kennisdomein van de woonecologie kan een stedenbouwkundige hefboom worden voor integrale duurzame ruimtelijke ontwikkeling.

12 20-21 Iedereen stadt Scheldekaaien Dujardin De Scheldekaaien op de Rechterscheldeoever in Antwerpen zijn een strook van 7 kilometer lang en 100 meter breed, van Petroleum Zuid tot aan het Droogdokkeneiland. De verlaten haveninfrastructuur vormt vandaag een barrière tussen de stad en de Schelde en wacht al jaren op herbestemming. De heraanleg van één van de meest prominente publieke ruimtes in Antwerpen moet de stad terug dichter bij de stroom brengen. De heraanleg is een bijzonder complexe, maar noodzakelijke operatie. De veiligheidscomponent van het project omvat de realisatie van de nieuwe waterkering en de stabilisering van de kaaimuur. Bovendien is de stad intussen ingrijpend aan het veranderen door bijvoorbeeld de ontwikkelingen op het Eilandje en de plannen voor Nieuw Zuid en Petroleum Zuid. Haastige beslissingen zonder een globale ruimtelijke visie zouden een bedreiging kunnen vormen voor het unieke karakter van de kaaien als geheel. Er is nood aan een overkoepelend kader dat de toekomst en de ambities van het volledige gebied zou uitklaren. Deze integrale visie dient vooral nadruk te leggen op de kwaliteit van de publieke ruimte, die de kaaien in de toekomst gaan vormen. Waarom een heraanleg? Wie vandaag over de Scheldekaaien wandelt, wordt overvallen door een gevoel van verlatenheid en verwaarlozing. Het is duidelijk een plek die aan vernieuwing toe is. De geplande heraanleg is echter veel meer dan een gewone opsmuk-operatie er zijn verschillende dringende redenen die van deze ingreep ook een reddingsoperatie maken. Vooreerst voldoet de negentiende-eeuwse kaaimuur bij de Antwerpenaren beter gekend als de blauwe steen op verschillende plaatsen niet langer aan de hedendaagse normen voor stabiliteit. In het belang van de veiligheid dient hij dus verstevigd te worden. De tweede reden voor de heraanleg is overstromingsgevaar. De stormvloed van 1976 bewijst hoe gevoelig Antwerpen door haar ligging aan de Scheldemonding is voor overstroming. De klimaatsopwarming maakt de stad vandaag nog kwetsbaarder voor de grillen van de stroom. Een stijgende zeespiegel en een toenemend aantal stormen vanuit de Noordzee kunnen rampzalige gevolgen hebben die tot ver in het binnenland reiken. Na de overstromingsramp van 1976 werkte de Vlaamse overheid het Sigmaplan uit dat het hele Zeescheldebekken tegen overstromingen moet beschermen. In het kader van het plan werd, naast het verhogen van dijken en het aanleggen Onze huidige Scheldekaaien zijn de mooiste parking van Europa. van overstromingsgebieden, de huidige waterkeringsmuur langs de Antwerpse Scheldekaaien gebouwd. Nieuwe inzichten leidden in 2005 tot een actualisatie van het oorspronkelijke Sigmaplan. Volgens recente berekeningen dient de huidige waterkeringsmuur van 1,35 meter in Antwerpen met 90 centimeter te worden verhoogd om de stad in de toekomst tegen stormvloeden te beschermen. Ze zou 2,25 meter boven de huidige blauwe steen komen. Een mogelijke oplossing is het verhogen van de bestaande betonnen waterkeringsmuur. Maar dan zou de muur een onoverkomelijke fysieke barrière vormen tussen de stad en haar stroom. De stad en Vlaanderen ging daarom op zoek naar een alternatief, waarbij prioritair de veiligheid maar ook het herstellen van de band tussen stad en rivier voorop stond. De verhoogde waterkering moet zodanig in het kaailandschap worden verwerkt dat het gebied opnieuw bij de stad aansluit en een uitnodigende plek wordt om te vertoeven en uit te waaien. De trekkers van dit project zijn de Vlaamse waterwegbeheerder Waterwegen en Zeekanaal NV, als verantwoordelijke voor de uitvoering van het Sigmaplan, en AG Stadsplanning Antwerpen, als projectleider voor de heraanleg van de Scheldekaaien voor de stad Antwerpen. Ten slotte is er nog een derde reden voor de heraanleg: het creëren van een aantrekkelijke publieke ruimte. De stad Antwerpen zag in de noodzakelijke infrastructuurwerken een kans om het ingedommelde kaaiengebied opnieuw in te richten. Momenteel zijn de kaaien eerder een onbestemde tussenruimte, een zone die haar oorspronkelijke functie verloren heeft en waar vooral geparkeerde auto s en bussen worden gestald. De oorspronkelijke havenactiviteiten in dit gebied weken uit naar het noorden, weg van de stad. De hangars, treinsporen, meerpalen en kranen bleven achter als stille getuigen. Daartussen verschenen parkings, toeristencampers en een handvol café-restaurants en vooral veel leegte. Ironisch genoeg is het juist die leegte die steeds meer stadsbewoners naar de kaaien lokt om even uit te blazen na een stressvolle dag of om de hond uit te laten. Dit karakter willen we koesteren, zodat de kaaien ook na de heraanleg een uitnodigende vrijplaats blijven waar we kunnen wegdromen aan de rand van het water. scheldekaaien, tussen stad en stroom

13 22-23 Iedereen stadt Scheldekaaien Het masterplan De heraanleg van de Scheldekaaien zal niet in één keer gebeuren, maar via de uitvoering van verschillende afgebakende deelprojecten over een periode van meer dan tien jaar. De vele onzekerheden en ondefinieerbare factoren in dit verhaal maken het echter onmogelijk om al een gedetailleerd eindbeeld op te maken. Daarom is het masterplan geen blauwdruk, maar een ruimtelijk kader dat voldoende plaats biedt aan een verscheidenheid aan invullingen. Het Masterplan Scheldekaaien (2010) vertrekt van een helikopterzicht op de kaaien. Bedoeling is te komen tot een samenhangende publieke ruimte die van noord tot zuid de verschillende wijken van de stad met elkaar en met het water verbindt. Het Masterplan legt de krijtlijnen vast die nodig zijn om deze samenhang te bewaken. Deze zes krijtlijnen moeten steeds in relatie tot elkaar worden gezien; ze vormen samen het richtinggevend kader dat globale beslissingen vastlegt voor het hele gebied. Actieve haven De kaaien zijn een poort op de wereld de aanwezigheid van schepen en het contact met het water zijn belangrijk. Historisch erfgoed en archeologie De rede als levend monument de kaaien zijn een spiegel voor de Antwerpse geschiedenis. Appreciatie en integratie van historische elementen in het nieuwe ontwerp. Nieuwe waterkering De kaaien onderhandelen wat droge stedelijke ruimte wordt en wat potentieel nat blijft. Veiligheid tegen overstromingen, zonder een barrière te creëren met aandacht voor de publieke ruimte. Dujardin Mobiliteit De kaaiweg als collector voor lokaal verkeer stadsrandparkings en rotatieparkings verbonden met het tramnetwerk. Een ononderbroken wandel- en fietsboulevard op de kaaien van noord naar zuid. Publieke ruimte en beeldkwaliteit De kaaien zijn een publieke vrijplaats voor iedereen ze vormen een bijzondere overgang tussen stad en stroom. Kaaiprogramma s De Antwerpse kaai-line flexibele invulling van de kaairuimte met activiteiten van allerlei aard en omvang, maar ook toevoeging van nieuwe bakens en stadsuitbreidingen op de kade. SITUERING Programma Scheldekaaien omvat volgende onderdelen : Heraanleg van de Scheldekaaien in verschillende deelgebieden: Droogdokkenpark; Rijnkaai; Bonapartedok en Loodswezen; Schipperskwartier en Centrum; Sint-Andries en Zuid; Nieuw Zuid. Heraanleg van de gedempte Zuiderdokken; Begeleiding van de ontwikkeling van Nieuw Zuid; Begeleiding van de ontwikkeling van Petroleum Zuid tot Blue Gate Antwerp ; Begeleiding van de realisatie van een voetbalstadion tussen Nieuw Zuid en Blue Gate Antwerp. Elk van deze onderdelen heeft een eigen afbakening, geschiedenis en finaliteit (aanleg infrastructuur, aanleg publieke ruimte, ontwikkeling van een woonwijk, ontwikkeling van een bedrijventerrein). De verschillende onderdelen bevinden zich in een ander stadium van ontwikkeling (visievorming, planfase, uitvoeringsfase). feiten en cijfers Onderstaande cijfers betreffen enkel het onderdeel heraanleg van de Scheldekaaien. Afmetingen: 6,8 kilometer lang en ongeveer 100 meter breed Oppervlakte: 81 hectare Aanleg kaaien: eind 19de eeuw Oude waterkering: aanleg: 1978, hoogte: 1,35 meter, vorm: muur Nieuwe waterkering: hoogte: 2,25 meter, vorm: geïntegreerd in de publieke ruimte (dijk, helling, park, mobiele waterkering,...) Participatie: Masterplan Scheldekaaien: participatiecharter kaaien op tafel dagen van de kaaien Participatie op maat per deelproject Timing: De heraanleg gebeurt per deelproject gespreid over 10 tot 15 jaar en start in 2012 AMBITIE Herstellen van de band met de stroom: van de kaaien een veilige en kwalitatieve publieke ruimte te maken aan het water. PROGRAMMA Heraanleg publiek domein, stabilisatie kaaimuur, verhoogde waterkering Functies afhankelijk van deelgebied: natuur, recreatie, sport, cultuur, horeca, parkings, ontwikkelingen met stedelijke mix van functies tot watergebonden functies ONTWERPERs PROAP - Estudos e Projectos de Arquitectura Paisagista, Lda en WIT architecten: masterplan Scheldekaaien en het eerste deelproject, Sint- Andries en Zuid Van Belle & Medina architects en Vogt Landscape Architects: tweede deelproject, Droogdokkenpark Ontwerpteam Studio Associato Secchi-Viganò: Masterplan Nieuw Zuid Dujardin

14 24-25 Iedereen stadt Scheldekaaien De kaaien zijn van iedereen Sint-Andries en Zuid PROAP Het masterplan Scheldekaaien trekt volop de kaart van de kaaien als publieke ruimte, een plaats van niemand en van iedereen waar alles mag en niets moet een terrain vague of vrijplaats. De Scheldekaaien moeten van de mensen blijven, dus met een zo groot mogelijke toegankelijkheid voor iedereen. Ook uit de participatie met de bevolking bleek dat het behoud van het publieke karakter een belangrijkste wens was. Bij de herinrichting van de Scheldekaaien moet het publieke karakter dan ook op de beste manier worden behouden. Het kaaien blijven ook na de heraanleg de grootste publiek toegankelijke open ruimte van Antwerpen. Het grootse deel van het project betreft dan ook aanleg van publieke ruimte en infrastructuur, door publieke overheden, met publieke middelen. Deze publieke investering betekent een hefboom voor de leefbaarheid van de hele stad. De Scheldekaaien zijn het balkon van de stad met zicht op de verschillende kleuren en karakters van de Antwerpse stadswijken. De aan de kaaien grenzende stadsdelen moeten dan ook elk op een unieke manier met de rivier verbonden worden. Tegelijkertijd blijft de samenhang van de historische rede een belangrijk aandachtspunt. Daarom dienen er bij de herinrichting afspraken gemaakt te worden rond het materiaalgebruik en de beeldkwaliteit. Het masterplan legt daarvoor drie sferen vast, rekening houdend met de haven, de stad en de natuur. Heel wat waardevolle gebouwen op de kaaien wachten op een gepaste bestemming. Die dient publiek toegankelijk, laagdrempelig en bij voorkeur watergebonden te zijn. Uiteraard moeten ze een meerwaarde betekenen voor het erfgoed in kwestie en verenigbaar zijn met de ruimtelijke kenmerken en historische architectuur. Behoud van het publieke karakter betekent niet dat andere functies of nieuwe bebouwing in bepaalde deelgebieden uitgesloten zijn. Op enkele weloverwogen plaatsen kunnen nieuwe gebouwen als architecturale bakens worden opgetrokken. Ook inkomstengenererende projecten in samenwerking met private partners, zoals horeca of parkings, zijn mogelijk. Zij voegen een nieuwe laag toe aan het rijke palimpsest van de kaaizone en zorgen voor een ware kaai-line. Deze kunnen het landschap meer karakter geven, net zoals hun eeuwenoude voorgangers dat deden. Dit gebeurt met de nodige zorg en terughoudendheid, zodat niet alle vrije ruimte door nieuwe bebouwing wordt ingenomen. Sint-Andries en Zuid als proef op de som Als pilootproject voor de heraanleg van de Scheldekaaien werd de inrichting van de zone ter hoogte van de wijken Sint-Andries en Zuid aangeduid. De ontwerpopdracht werd toevertrouwd aan de makers van het masterplan, het samenwerkingsverband PROAP, WIT-Architecten en d-recta. Dit eerste uitvoeringsproject illustreert hoe op basis van de krijtlijnen in het masterplan concreet invulling kan worden gegeven aan een deelgebied. Een hellend dijklandschap De waterkering krijgt de vorm van een dijk langs stadszijde. De voorgestelde dijkconstructie brengt een nieuwe en verbeterde relatie met het water teweeg. Het wandelpad volgt niet één rechte lijn, maar passeert langs diverse plekken zoals groene speel- en zitruimtes langs de grens met de wijk Sint-Andries en een uitkijkpunt dicht bij de rivier. Contact met het water Aan de Zuidersluis wordt een hellend vlak ontworpen van waarop iedereen dicht bij het water kan komen en het water zelfs kan aanraken. In die zin vormt de Zuidersluis een unieke plek langs de Scheldekaaien. De dijk transformeert hier plaatselijk in een muur, waaraan een lage bebouwingsstrook met stedelijke functies wordt gekoppeld. De kasseien worden hergebruikt als verhardingsmateriaal, de kraansporen blijven bewaard en grote zeeschepen kunnen blijven aanmeren aan de bolders. Dujardin De kaaivlakte als vrijplaats De dijk vormt één geïntegreerd geheel met de publieke ruimte voor en achter de waterkering. Door de dijk dicht bij de stad te leggen ontstaat aan het water een weidse kaaivlakte. De bestaande kasseien worden hergebruikt als verhardingsmateriaal. Ook de aanwezige kraansporen blijven bewaard en grote zeeschepen kunnen blijven aanmeren aan de bolders langsheen de blauwe steen. Parkeren onder de kaaivlakte Een herprofilering van de huidige rijbaan zorgt voor een beter samengaan van verkeer en verblijf. Het wegprofiel houdt rekening met een toekomstige tramverbinding tussen noord en zuid. De nieuwe zuidelijke stadsparking bevindt zich onder het dijklichaam en de groene kaaivlakte.

15 26-27 Iedereen stadt AG Stadsplanning, gebiedsgerichte aanpak in de stad Philippe Teughels, Programmaleider Scheldekaaien; Filip Pittillion, Programmaleider Stadsprojecten; Hardwin De Wever, Directeur proces- en projectregie rondetafelgesprek AG Stadsplanning, gebiedsgerichte aanpak in de stad AG Stadsplanning zet in op zogenaamde gebiedsontwikkeling, wij werken op gebiedsgerichte schaal en voeren daar een specifiek beleid. Hierin hanteren we twee complementaire aanpakken: enerzijds de top-down gebiedsgerichte programma s, en anderzijds de eerder bottom-up stadsprojecten in de ganse stad. AG Stadsplanning voert de procesregie over een aantal gebiedsontwikkelingen gespecifieerd in het srsa, zoals bijvoorbeeld de reconversie van het Eilandje, de heraanleg van de Scheldekaaien of de aanpak van de Groene Singel. Daarnaast wordt stadsbreed en complementair ingezet op een aantal zeer diverse stadsprojecten. Deze gaan van fijnmazige ruimtelijke ingrepen, zoals de aanpak van bouwblokken, tot grootschalige stadsuitbreidingen zoals Nieuw Zuid of Groen Zuid. AG Stadsplanning stemt projecten, investeringen en visies maximaal op elkaar af en coördineert ze naar acties, maatregelen en actoren. Heel wat stadsprojecten ontstaan van onderuit een probleem, een kans, een private ontwikkelaar,, stelt Filip Pittillion. Het gaat hier steeds over concrete aanleidingen die wij als opportuniteiten zien. We onderzoeken het project en proberen het op te tillen tot een project dat impact heeft over de perceelsgrenzen heen met een belangrijke hefboomfunctie voor een wijk of een stadsdeel of zelfs de ganse stad. Vaak bieden urban voids hiertoe uitstekende mogelijkheden: braakliggende sites die ruimte bieden voor nieuwe woonontwikkelingen met groen en sociale voorzieningen zoals scholen en kinderdagverblijven. AG Stadsplanning neemt binnen haar opdracht de ruimte om dergelijke opportuniteiten te bekijken en te onderzoeken of deze een strategisch project kunnen worden dat de kwaliteit van de stedelijke structuur versterkt en bijdraagt tot de leefbaarheid van de stad. Is het project levensvatbaar? Zijn er middelen of subsidies beschikbaar? Is er een draagvlak voor? Vanaf het moment dat we overtuigd zijn van de toegevoegde waarde van een project, wordt het voorgelegd aan het beleid en verankerd in de werking. Filip legt uit dat deze stadsprojecten zeer uiteenlopend zijn, zowel qua schaal als qua output. Alleen kleinschalige invulprojecten volstaan niet, ook grootschaligere ontwikkelingsprojecten zijn nodig. Daarom gaan we allianties aan met verschillende publieke en private partijen. Zo bundelen we de krachten en middelen, financieel, beleidsmatig of participatief en trachten we te komen tot een project waaraan verschillende actoren mee duwen en trekken. Volgens Hardwin moet er dan ook nagedacht worden over strategie en aanpak door het voeren van een gericht proces in nauwe samenwerking met betrokken actoren en de burger. Je bent een stad aan het opbouwen samen met een veelheid aan actoren en sectoren. En het is de stad zelf die hierin duidelijk de leiding neemt. Vroeger had je dat gewoon niet. Nu maken we één kwalitatief plan in plaats van versnipperde ontwikkelingen zonder draagvlak en zonder meerwaarde voor de omgeving. Een transparant en gedragen proces is daarbij een doorslaggevende voorwaarde. Voor private ontwikkelaars is het heel belangrijk om te weten dat er een stedelijke visie is op de ontwikkeling van de stad en dat er hiervoor een aanspreekpunt is binnen AG Stadsplanning. Op die manier wordt er een coproductie opgezet met alle partijen om een soort win-win te creëren, vult Philippe Teughels aan. In steden waar er niet gebiedsgericht gewerkt wordt, valt het stadsbestuur eigenlijk terug op haar kernrol van verlener van vergunningen. Hardwin beaamt dat dit inderdaad het grote voordeel is van gebiedsgericht werken. AG Stadsplanning plaatst op elk project een projectleider die als het ware sectoroverschrijdend werkt. Hij of zij neemt de rol op van coördinator, enerzijds binnen de stad, tussen alle sectoren, en anderzijds voor de buitenwereld en private partijen. In dat opzicht is AG Stadplanning eigenlijk een soort van gebiedsregisseur. De projectleider krijgt een mandaat van het stadsbestuur, maar hij moet ook van alle rechtstreekse betrokkenen een soort mandaat verdienen, gaat Philippe verder. Je moet trachten een zo breed mogelijk draagvlak op te bouwen voor je project. Het is met andere woorden geen topdown planning, maar zoeken naar een consensus voor een lange-termijn visie over waar we naartoe willen gaan. In die zin moet je altijd evenwichten zoeken en keuzes maken de kunst is dit te doen zonder in te boeten op de stedelijke doelstellingen van ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid. Het is bijvoorbeeld een heel moeilijke en tijdrovende oefening om sectorale belangengroepen ertoe te krijgen mee te gaan denken over dit evenwicht voor de toekomst. We investeren inderdaad meer tijd in het voortraject. Maar daar draagvlak creëren heeft tot gevolg dat je daarna sneller stappen kan ondernemen bij uitvoeringsplannen, uitvoering en realisatie, benadrukt Hardwin. Op die manier is een gebiedsregisseur ook een beetje een gebiedsambassadeur. Onze opdracht is pas geslaagd, wanneer alle betrokken partijen dezelfde taal spreken en dezelfde visie uitdragen.

16 De Coninckplein wordt boekenplein In het hart van de stationsomgeving ligt het De Coninckplein, het eerste impulsproject in de stedelijke transformatie van de Antwerpse stationsomgeving. Op dit driehoekig plein vonden de afgelopen 50 jaar allerlei kermissen, feesten en happenings plaats. En die oorspronkelijke functie werd op een eigentijdse wijze bewaard in het nieuwe ontwerp: een houten podium, sfeerverlichting, granieten zitbanken en een basketbalveld.

17 30-31 Iedereen stadt Thema - Samenwerking De dialoog tussen de stad en haar burgers Van een open dialoog naar coproductie De aanblik van een gebied of wijk wordt niet alleen door straten, pleinen en gebouwen bepaald, maar ook door de enorme verscheidenheid aan bewoners, stadsgebruikers en bezoekers. Voor hen is stadsvernieuwing vaak een kwestie van lang wachten, zonder dat er op het terrein onmiddellijk een zichtbare resultaat worden geboekt. Een op maat uitgewerkt participatietraject haalt bewoners en stadsgebruikers uit hun passieve rol en laat ze actief deelnemen aan het proces van stadsvernieuwing. De reconversie van het spoorwegemplacement tot een groene recreatieve strook met sport- en ontspanningsfaciliteiten, beter gekend als Park Spoor Noord, was één van de eerste projecten waar participatie expliciet in het formele planningsproces werd geïntegreerd. Via denkdagen, plandagen en direct overleg met de ontwerpers konden de buurtbewoners het park mee vormgeven. Het participatietraject maakt vandaag in Antwerpen integraal deel uit van elk planningsproces. Het overstijgt de klassieke communicatie- en participatiemethoden het is gericht op de inhoud, maar ook op het zich fysiek en mentaal toe-eigenen van het project(gebied) door bewoners en gebruikers. Participatie wordt nu ook vroeger in het proces georganiseerd, nog voordat de projectdefinitie wordt geformuleerd. Dit traject zou zich in de toekomst verder kunnen ontwikkelen naar coproductie en zelfs uitgroeien tot gedeeltelijk beheer vanuit de buurt. Samen met deskundige partners Bij de aanvang van elk project wordt er door de projectleiders een draaiboek opgesteld dat de grote stappen van het ontwerpproces bevat. Daarnaast zetten de communicatieteams van AG Stadsplanning en het Stedelijk Wijkoverleg een op maat gemaakt communicatie-, participatie- en belevingstraject uit. Participatie wordt hier werkelijk opgevat als een verregaande vorm van dialoog, waarbij de burgers ernstig genomen worden. Binnen dit proces is terugkoppeling van enorm groot belang: de moderne burger is veel mondiger en kan hoe langer hoe minder leven met beslissingen die niet of onvoldoende worden beargumenteerd. Een goed uitgewerkt participatietraject geeft ontwerpers en lokale beleidsmakers bovendien een dieper inzicht in de sleutelkwesties die leven in een wijk. Het geeft hen de kans om de opgave te verfijnen en bepaalde keuzes samen met de bewoners te maken. Bij sommige projecten wordt een klankbordgroep met vertegenwoordigers van het stadsbestuur en de bewoners samengesteld. De leden van die groep engageren zich ertoe om gedurende de hele looptijd het project mee op te volgen en daarover naar hun wijk of buurt terug te koppelen. Zo organiseerde de klankbordgroep van het project Nieuw Zurenborg een werkvergadering om vanuit de hele wijk een gezamenlijk advies op het lopende plan-mer onderzoek te kunnen geven. Bij de selectie van een ontwerper voor de herinrichting van het Moorkensplein en de aanleg van een nieuw buurtpark in Borgerhout evalueerde de klankbordgroep de ingediende ontwerpers en maakte een unaniem advies over aan alle juryleden. De stad selecteerde daarop een ontwerpteam. In samenspraak met de beleidsmakers, de ontwerpers én de buurtbewoners wordt het plan nu verder uitgewerkt. Concreet stelden de ontwerpers tijdens een plandag zichzelf en hun visie op het plein en het buurtpark voor. Alle geïnteresseerde buurtbewoners konden nadien hun bevindingen en wensen aan de ontwerpers overmaken. Bij het opstellen van het masterplan voor het Park Groot Schijn (het voormalige Ruggeveld-Boterlaar-Silsburg) in Deurne is er samen met vertegenwoordigers van verenigingen, buurtbewoners, ruimtelijke planners en stedenbouwkundige ontwerpers een open ontwerptraject afgelegd, dat in een participatiecharter was vastgelegd. Om voeling te houden met alle betrokken partijen werd een participatiestuurgroep opgericht. Daarin zetelen afgevaardigden van het stads- en districtsbestuur, Antwerpen aan t Woord en de Werkgroep Ruggeveld/Boterlaar/Silsburg. De stuurgroep neemt geen beslissingen over de toekomst van het park of over het masterplan, maar organiseert de communicatie en de inspraak van de talrijke gebruikers en buurtbewoners. Mede door dit participatietraject kreeg het masterplan de Vlaamse Ruimtelijke Planningsprijs Een recht van antwoord voor iedereen Dé grote uitdaging voor participatie in Antwerpen schuilt in de diversiteit van de stedelijke bevolking en dan zowel op vlak van het bereiken van doelgroepen, als van het verzamelen van kennis over de bewoners en hun meningen. Met klassieke hoorzittingen worden namelijk vooral mannelijke, blanke en mondige vijftigplussers bereikt. De uitdaging is dan ook om mensen uit alle sociale lagen van de bevolking te betrekken. Het stadsbestuur gaat daarbij het engagement aan om de inbreng van de bewoners in het ontwerp maximaal te laten doorspelen. Wij zijn van mening dat de uitdaging er in bestaat om de voeding die vanuit de informele sfeer wordt aangebracht zo rijk, diepgaand en gediversifieerd mogelijk te maken. Wanneer participatieprocessen goed worden aangepakt, kunnen ze hopelijk tot dit soort haute cuisine leiden. Eric Lancksweerdt uit De burger aan zet zin en onzin van participatie Het project De Kaaien op Tafel leert dat dit een persoonlijke en intensieve aanpak vraagt, maar dat een dergelijke aanpak wel degelijk loont. Met het communicatieproject van de heraanleg van de Scheldekaaien won Antwerpen in 2009 de Thuis in de Stad -prijs. Het charter was niet zozeer een belangrijk moment, het was het hele proces er naar toe dat zijn stempel drukte en bepalend was voor de toekomst. Want het zorgde ervoor dat de partijen elkaar vonden en dat er langs alle kanten bereidheid tot samenwerken ontstond. -Bert Claes, Projectleider- Sfeerbeeld Guinguette op de Scheldekaaien, zomer 2011 Luyten Dries

18 32-33 Iedereen stadt Thema - Samenwerking Arie Lengkeek programmaleider AIR: A: de bron van Antwerpen Als AIR, het architectuurcentrum van Rotterdam werken we aan het gesprek over de stad. Gesprek, dat is debat, maar ook inspiratie, verrassing, goed kijken en doorvragen. Inmiddels ontwikkelden we een antenne voor verhalen die verandering brengen. Zo voelden we iets zinderen in Antwerpen. Een stad die zelfverzekerd aan z n eigen toekomst werkt. Een stad die z n eigen mensen daarbij aanspreekt op hun motivatie en betrokkenheid. A. Of de mensen de Cadixwijk wel zouden willen ontdekken - als ze die al wisten te vinden - was op voorhand een beetje koffiedik kijken, maar over belangstelling hadden we absoluut niet te klagen. -Leo Verbeke, Stafmedewerker communicatie- We zijn niet de enigen die benieuwd zijn in Nederland. De periode van grootschalige (ver) bouw van de stad is afgesloten en we bewegen naar organisch maatwerk en co-creatie van de stad. Dat hebben Vlaanderen en Nederland alvast gemeen. Fascinerend is het voor ons te zien hoe grote projecten als het MAS naast de microchirurgische pandjes van AG Vespa staan. Hoe AG Stadsplanning werkt aan publiek domein en stadsstructuur. Hoe de stadsbouwmeester een cultuur van ontwerpen en prijsvragen inzet. En hoe de burgemeester politiek en persoonlijk de betekenis van architectuur verwoordt. Een mooie optelsom. Maar we hebben ook gezien dat de echte factor voor succes dieper ligt. Wie in en aan Antwerpen werkt wordt gedreven door trots op de stad, en de overtuiging dat de stad de toekomst heeft. En dat je er zelf prettig woont. Daar ligt de bron van innovatie en verandering: diep van binnen. Voor de Rotterdammers die al langer in het vak zitten, roept dit herinneringen op aan de periode van de stadsvernieuwing, toen hier hetzelfde gold. Niet als centraal gestuurd grand projet, maar als een regime, een beweging waar ieder zich mee kon verbinden. Het blijft herkenbaar én ontvouwt zich in steeds nieuwe vormen. Wat dat betekent werd voor mij nog eens duidelijk na de lezing van Patrick Janssens in Rotterdam. Aan het eind vertelde hij iets over de aanpak van de politiekantoren. Medewerkers van de stad Antwerpen vertelden me bij de borrel aangenaam verrast dat ze die aanpak eigenlijk niet kenden. Maar, verzekerden ze: volledig herkenbaar in het grotere verhaal dat de stad momenteel uitrolt. t Stad is van iedereen: zo werkt het dus. Lees meer over deze uitwisseling op: De kaaien worden weer van ons De Kaaien worden weer van ons is een uitgebreid communicatie- en inspraakproject rond de heraanleg van de Scheldekaaien in Antwerpen. Uit een bewonersenquête bleek eerder al de nood aan betrokkenheid bij dit omvangrijke project. Met het masterplan Scheldekaaien koos de stad voor het eerst om de communicatie en participatie in coproductie met partners uit het middenveld vorm te geven. Zwaartepunten waren De Kaaien op tafel, een week van tafelgesprekken overal in de stad, en De dagen van de Kaaien, een driedaags symposium over de heraanleg van de kaaien. De heraanleg van de kaaien is een relatief abstract en moeilijk vatbaar onderwerp. De stad koos daarom voor een concrete aanpak op huiskamerniveau. Met succes, want 800 burgers namen deel aan één van de 97 tafelgesprekken tijdens de Kaaien op tafel en gaven zo hun mening en suggesties mee voor de heraanleg van de kaaien. Precies 543 aanbevelingen werden overhandigd aan de ontwerpers en beleidsmensen. De Dagen van de Kaaien trokken zo n deelnemers, terwijl personen KAAiLAND bezochten. De resultaten uit het communicatie- en participatietraject werden gestructureerd en bezorgd aan de ontwerpers. Maart 2010 werd het opgeleverde masterplan aan de bevolking voorgesteld, en gaven de ontwerpers gemotiveerde antwoorden op de resultaten van de participatie. Daarna werd het masterplan ter goedkeuring aan het beleid voorgelegd. Geen verkeer, veel groen en open ruimte zijn veelgehoorde ideeën. Deze vorm van communicatie en inspraak was voor de stad een experiment. Uniek en vernieuwend is de mate van bewonersparticipatie en -communicatie én de vroegtijdige betrokkenheid. Ook het multidisciplinaire karakter was uniek. Met informatie, inspraak en deelname aan inspirerende activiteiten sprak de stad niet alleen buurt- en wijkbewoners aan, maar ook de Antwerpenaar stadsbreed, toeristen en andere stadsgebruikers. Het experiment werd positief onthaald en ervaren, en wordt gebruikt als inspiratiebron bij andere stadsontwikkelingsprojecten. De Kaaien worden weer van ons is een sterk geprofileerd participatieproject, gedragen door verbeeldingskracht en een voorbeeldtraject bij uitstek. Jury Thuis in de Stad -prijs 2009 Rients Dijkstra Senior architect Maxwan architects+urbanists Gevraagd: lange adem In Antwerpen lijken de omstandigheden gecreëerd voor een opvallende en langdurige periode van kwalitatieve verbetering van de stad. Hoe dat kan in een periode waarin grote projecten onder druk staan door het wegvallen van ruimtevraag en budgetten? Het kan omdat de verbetering van de stad niet afhankelijk hoeft te zijn van het aantal of de omvang van haar vernieuwingsprojecten of van de hoogte van de beschikbare budgetten. De kans op vooruitgang van de stad moet vooral gezocht worden in de kwaliteit van het team dat zich inzet voor de Een sfeerbeeld van het participatiemoment speelpark Luchtbal, zomer 2011 groei, de vernieuwing en de verbetering van de stad, waarbij de groei althans in Europa nog het minst belangrijk is. In stedenbouw hangt bijna alles af van de kracht, de veerkracht en de duur van samenwerkingen. Legendarisch zijn de dienst Stedenbouw en Volkshuisvesting van Rotterdam in de jaren 90 en Design for London aan het begin van het millennium. Er zijn grote namen verbonden aan de periode waarin Rotterdam de Kop van Zuid uitvond en London de Thames Gateway. Belangrijker nog dan deze kopstukken is het elan van de organisaties die zich voor de stadsplanning verantwoordelijk voelen en haar ter hand nemen. Antwerpen baseert zich op het Ruimtelijk Structuurplan Antwerpen (srsa, 2006) van Secchi en Viganò, waarin strategie verbonden is met intimiteit. Het wordt ook wel aangeprezen met de slogan: grote resultaten halen met kleine plannen. Wie de resultaten van de afgelopen jaren en de plannen voor de komende periode overziet, zal willen bekennen dat de slogan en de werkelijkheid opvallend met elkaar in de pas lopen. Het succes is het gevolg van een zorgvuldige taakverdeling en een interne saamhorigheid tussen alle betrokken bestuurlijke en ambtelijke posities. Zelfkritiek en openhartigheid zijn daar een onderdeel van. De looptijd van het srsa is 15 jaar en dus is de duurzaamheid van het huidige collectief nog niet op de proef gesteld. Het is daarom veel te vroeg om te spreken van een legendarische periode in de ontwikkeling van de stad Antwerpen. Maar het is niet ondenkbeeldig dat er over enkele decennia zo op teruggekeken wordt.

19 34-35 Iedereen stadt Opinie 2 - Stefan Nieuwinckel Het district Borgerhout werkte in 2011 rond twee projecten samen met AG Stadsplanning: de herinrichting en uitbreiding van het publiek domein rond het districtshuis en de hertekening van een speelpleintje aan de Joe Englishstraat. Op het eerste gezicht zijn de twee projecten op ambitieniveau en schaal heel verschillend. Toch zijn de voordelen van de samenwerking in beide projecten gelijklopend. opinie 2: Een stad op grote én kleine schaal Stefan Nieuwinckel, bestuurscoördinator district Borgerhout van stad Antwerpen Oud-Borgerhout kreunt onder een gebrek aan groene en open ruimte. De ambitie van het stadsbestuur om in deze bestuursperiode in elk district een nieuw park te creëren, leek net voor Borgerhout, waar de nood hoog is, een onmogelijke opgave wegens geen plaats gevonden. Tot AG Stadsplanning met het gedurfde voorstel kwam om het plein rond het districtshuis - centraal in Borgerhout - in oppervlakte te verdubbelen. Het is een ingrijpend en delicaat voorstel, al was het maar omdat het de verwerving en afbraak van zeven particuliere woningen impliceert. Het voorstel was wel perfect in de roos van de ambitie van het district. Dankzij een intense samenwerking tussen het stads- en districtsbestuur en AG Stadsplanning staat dit project verder dan we durfden dromen: er is een gefaseerde en financieel doorgerekende planning, de ontwerper is aan de slag en een ruime groep bewoners doet zijn inbreng. De Joe Englishstraat ligt buiten de muren, en loopt parallel met de Antwerpse ring. Midden in de straat is een open ruimte, nu deels gebruikt als parking en deels ingevuld als speelterrein. Het terrein geeft aansluiting op het ringfietspad. De opfrissing van het speelterrein stond op de meerjarenplanning van het district. Speelpleinen hebben nu eenmaal om de zoveel jaar een grondige opfrissing nodig. Hier kwam AG Stadsplanning met het voorstel de blik te verruimen en het project uit te werken en als een eerste schakel in de ambitieuze toekomstvisie op de Groene Singel? Het project is en blijft een kleine schakel in de inmense ruimte van Ring en Singel. Maar door juist in projecten als dit de heraanleg een of twee niveaus op te tillen, kantelt misschien straks het Groene Singel-programma om in de juiste richting. Voor ons plein betekent het alvast dat de huidige parkeerplaatsen plaats ruimen voor een uitbreiding van vertoef- en speelruimte en dat de aansluiting met het singelfietspad beter is uitgetekend. Wat is voor mij de rode draad van samenwerking in deze twee uiteenlopende voorbeelden? We hebben elkaar nodig en we maken elkaar sterker. In ruil voor de middelen, ideeën en know how die AG Stadsplanning in deze projecten inzet, bieden wij hen de kans om hun grote verhaal van stedelijkheid tot in de fijnste poriën van het stadsweefsel te laten doordringen en om de plannen te verrijken met lokale kennis. Laat me toe dit even te verduidelijken. Antwerpen koos als enige Belgische stad om via de weg van de districten een vorm van binnengemeentelijke decentralisatie te realiseren. Een verkozen bestuur kan met eigen bevoegdheden en eigen middelen dicht bij de burger besturen. De evidente winst moet zijn dat lokale problemen sneller ontdekt en beleidsmatig opgelost worden. Het districtsbestuur van Borgerhout koppelde hier in de aflopende bestuursperiode ook het engagement aan om in intense interactie met bewoners tot gedragen beleid te komen. De binnengemeentelijke decentralisatie biedt zo mogelijkheden om met meer effectiviteit te besturen in een grote stad. Toch schuilt er ook een valkuil in de decentralisatie. Een worst case scenario - zeker voor een district als Borgerhout - is dat het door de decentralisatie meer dorp en minder stad wordt. Hiermee spreek ik geen persoonlijke voorkeur uit voor de stad boven het dorp. Het heeft wel alles te maken met het gegeven dat de Antwerpse districten ook voluit stad zijn, getekend door de problemen die daarmee samenhangen. En voor hun toekomst dus ook afhankelijk zijn van hun vermogen om op het niveau van hun district invulling te geven aan stedelijkheid. Deze uitdaging stelt zich bij elk beleidshandelen van het district, of het nu gaat om het organiseren van een nieuwjaarsreceptie, het geven van subsidies aan een lokaal initiatief of het inrichten van het openbaar domein. Soms maken we het verschil in kleine details, die we jaar na jaar leren. Daar is het nabije bestuursniveau van het district goed in. Soms betekent aandacht voor stedelijkheid echter het leggen van een krachtig accent, het durven en kunnen aanbrengen van een weldoordacht baken in de stedelijke ruimte, waarop het samenleven zich kan oriënteren. Dan kan het district een partner gebruiken, die impulsmiddelen, maar vooral ook ideeën en proces-knowhow binnenbrengt. Dat is wat in de twee projecten waarrond we nu samenwerken gebeurt.

20 01 Drijvend zwembad Berlijn Badeschiff Berlin Iedereen stadt Heel de wereld stadt 02 rivieroever bordeaux Steden waar ik naar opkijk? Dat zijn Spaanse steden (Barcelona, Bilbao, Madrid, Sevilla, Green Capital Vitoria-Gasteiz 2012) omwille van het feit dat ze, desondanks een economische crisis, het lef hebben om de kwaliteit van hun steden enorm te verbeteren. -Maud Coppenrath, Projectleider- Johannes Bucher 03 Emscher Park Rurhgebied Drijvend zwembad rivieroever 01 Berlijn 02 bordeaux Badeschiff Berlin emscher park 03 rurhgebied Berlijn pakt reeds verscheidene jaren uit met een drijvend openluchtzwembad in de Spree. Het project Badeschiff Berlin trekt vele bezoekers, zowel inwoners als toeristen. Het is er heerlijk baantjes trekken met zicht op de rivier, alsof je er in zwemt. Dat gevoel wil de stad overbrengen met de Badboot op het Eilandje, zodat het water toegankelijk wordt voor iedereen. De Miroir d Eau is de trekpleister op de nieuwe kaaien van Bordeaux. Een ondiep watervlak, zowel spelelement als kunstproject. Glad als een spiegel zodat de omringende Place de la Bourse wordt weerkaatst, dan weer omhuld door een zachte waternevel. Een plek voor verademing en verwondering voor jong en oud. De voormalige steenkoolmijn en cokesfabriek Zollverein in het Duitse Ruhrgebied staat sinds 2001 op de werelderfgoedlijst van UNESCO. De gerenoveerde gebouwen vormen nu een aantrekkingspool voor socio-culturele activiteiten en creatieve economie. De site is omgevormd tot een aantrekkelijk park met een netwerk van wandelen fietspaden. Het parkontwerp gaat uit van een gedomesticeerde wildernis, gebaseerd op het bestaande landschap waar de natuur na de sluiting van de koolmijn het industriële landschap opnieuw geleidelijk veroverde. Johannes Bucher