Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar De situatie in het Midden-Oosten Nr. 37 BRIEF VAN DE MINISTER VAN BUITENLANDSE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 11 mei 2001 Ten vervolge op mijn brief aan uw Kamer van 25 april jl. (kamerstuknr , nr. 36) bericht ik u over mijn bevindingen van mijn reis de afgelopen week naar het Midden-Oosten. In het kader van mijn bezoek aan het Midden-Oosten van 6 9 mei jl. voerde ik achtereenvolgens besprekingen met mijn Israëlische ambtgenoot Shimon Peres en premier Sharon, mijn Egyptische ambtgenoot Amre Moussa en president Mubarak, de Palestijnse minister van Planning en externe betrekkingen Nabil Shaath en president Arafat, en in Jordanië met minister Khatib. Daarnaast sprak ik in Israël en de Palestijnse Gebieden met een aantal politici en vertegenwoordigers van mensenrechtenorganisaties, de speciale vertegenwoordiger van de Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties voor de regio, alsmede met de Amerikaanse ambassadeur in Tel Aviv. Deze gesprekken bevestigden het algemene beeld van de situatie in de regio zoals uiteengezet in hogergenoemde brief aan uw Kamer. De impasse die is ontstaan sinds het afbreken van de onderhandelingen in Taba in januari en het aantreden van de regering Sharon in Israël duurt onverminderd voort. Ook in het patroon van het gebruik van geweld, waarvan in veel gevallen onschuldige burgers aan beide kanten de tragische slachtoffers worden, is helaas geen verandering gekomen. Tijdens mijn bezoek werd dit nog eens onderstreept door de dood van een Palestijnse baby en de verminking van de moeder in het vluchtelingenkamp van Khan Yunis en door de moord op twee Israëlische jongens bij de nederzetting Teqoa ten oosten van Bethlehem. De gevaren van verdere escalatie werden geïllustreerd door de lading met wapens die vanuit een Libanese haven waren verscheept in de richting van de Palestijnse Gebieden en door de Israëlische marine werd onderschept. In zijn gesprek met mij stelde premier Sharon zich op het standpunt dat hij «volstrekte rust» als voorwaarde stelde voor een hervatting van de onderhandelingen over mogelijke politieke oplossingen voor de situatie. Hij KST52999 ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 2001 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 37 1

2 verduidelijkte dat het daarbij niet alleen ging om een maximale inspanning van Arafat, maar vooral om de feitelijke situatie op de grond. Hij besefte dat er altijd individuen zouden zijn die ontsnapten aan de controle van de Palestijnse Autoriteit, maar Arafat diende alle middelen die hem ter beschikking stonden in te zetten om een eind te maken aan het geweld. Zo niet, dan zou Israël zich genoodzaakt zien dit zelf te doen. In dit verband diende Arafat de gewapende eenheden te reduceren, alle illegale wapens bij Israël in te leveren, de terroristen te arresteren, en een eind te maken aan alle aanvallen. Sharon zei te beseffen hoe moeilijk de omstandigheden waren waarin de Palestijnen leefden. Hij verklaarde zich daarom bereid om hierin enige verlichting te brengen, onder meer door enkele duizenden vergunningen te verstrekken aan Palestijnse arbeiders voor werk in Israël. Indien de Palestijnse Autoriteit aan deze voorwaarden had voldaan zou de regering Sharon bereid zijn om de ingehouden BTW-gelden aan de Autoriteit over te maken en de politieke besprekingen te hervatten. Deze besprekingen zouden zich kunnen richten op de uitvoering van eerdere akkoorden die door de Knesset waren bekrachtigd, dat wil zeggen, de akkoorden die betrekking hebben op de uitvoering van de bepalingen in de Oslo-akkoorden voor de periode van de interimfase. Over onderwerpen als vluchtelingen en Jeruzalem was volgens de premier geen gesprek mogelijk. Jeruzalem was het hart van het Israëlische volk en geen Israëlische regering zou «Jeruzalem kunnen opgeven en aan de macht blijven». Dit betekende dat Israël niet zou terugkeren naar het besprokene in Camp David in de zomer van 2000 en het vervolg daarop in het Egyptische Taba begin dit jaar. De premier liet zich niet in bijzonderheden uit over de internationale inspanningen om het onderhandelingsproces vlot te trekken. Wel gaf hij aan dat Israël schriftelijk commentaar zou leveren op het rapport van de «fact-finding» commissie van Sharm el-sheikh, het zogenaamde Mitchell rapport, onder meer om afstand te nemen van het gestelde in het rapport inzake de kwestie van het Israëlische nederzettingenbeleid en het optreden van het Israëlische leger. Met betrekking tot de nederzettingen zou Israël zich houden aan het regeerakkoord: er zouden geen nieuwe nederzettingen komen, maar er moest wel ruimte zijn voor «natuurlijke aanwas». Te waarderen achtte hij de aanbevelingen tot beëindiging van het geweld en het ontbreken van een verwijzing naar de mogelijkheid van een internationale waarnemersmacht. Premier Sharon liet zich kritisch uit over het Midden-Oosten beleid van de Europese Unie, dat hij kenschetste als «onevenwichtig», waaraan hij overigens toevoegde dat hij deze karakterisering niet van toepassing achtte op Nederland. Over de betrekkingen met Nederland liet premier Sharon zich zeer positief uit. Mijnerzijds heb ik tegenover minister Peres en premier Sharon aangegeven dat ik Arafat zou trachten te doordringen van de noodzaak om alle hem ter beschikking staande middelen in te zetten om het geweld te beëindigen. Israël heb ik gevraagd niets te doen wat bij kan dragen tot escalatie. Voorts heb ik aangedrongen op een volledige bevriezing van alle nederzettingenactiviteiten, inclusief de zogenaamde «natuurlijke aanwas» een begrip waarvan in de praktijk is gebleken dat het vrijwel geen beperkingen stelt aan verdere uitbreiding van de bouwactiviteiten. Ook het Mitchell rapport en het eerdere Jordaans-Egyptische non-paper onderstreepten het belang hiervan. Voorts heb ik toegelicht dat Nederland de kwestie van de origineregels en de toepassing daarvan door Israël aan de orde wenste te stellen in de komende bijeenkomst van het Associatie Comité evenals het gestelde in Artikel 2 van het Associatie akkoord. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 37 2

3 In mijn gesprek met president Arafat heb ik gesteld dat Nederland diens uitspraken tegen de mortierbeschietingen verwelkomde, evenals zijn veroordeling tegenover mij van pogingen om scheepsladingen met wapens de gebieden onder controle van de Palestijnse Autoriteit binnen te smokkelen. Het was evenwel duidelijk dat een veel grotere inspanning van de Palestijnse Autoriteit en de blijvende persoonlijk inzet van president Arafat op dit gebied vereist waren. Daarnaast heb ik aangegeven dat alom werd beseft hoe moeilijk de omstandigheden waren waarin de bevolking van de bezette gebieden leefde. In dit verband heb ik de hoop uitgesproken dat het Mitchell rapport het kristallisatiepunt zou kunnen zijn voor een gecoördineerde internationale inspanning om een uitweg te vinden uit de impasse. President Arafat stelde dat hij zich tot het uiterste inspande om de bevolking in de gebieden onder zijn controle tot zelfbeheersing aan te sporen. De Palestijnen voelden zich echter opgesloten en belegerd in versnipperde «bantoestans». Het Palestijnse geduld had grenzen en als het geduld op was zouden de nadelige gevolgen zich in de gehele regio doen voelen. De verantwoordelijkheid voor de onderschepte scheepslading wapens lag volgens hem bij de Palestijnse radicale elementen die werden gebruikt door Syrië en Iran. In het kader van zijn inspanningen had hij een aantal radicale islamisten laten arresteren. Arafat verwelkomde de internationale betrokkenheid bij de situatie en stelde een conferentie voor over het Mitchell rapport, dat de Palestijnen ondanks reserves ten aanzien van enkele formuleringen daarin hadden aanvaard. In separate besprekingen met minister Shaath heb ik de volledige Nederlandse steun uitgesproken voor de voorwaarden op het terrein van transparantie, goed bestuur en democratische controle die de Europese Commissie aan de Palestijnse Autoriteit heeft gesteld voor de verlening van budgetsteun in het kader van de Special Cash Facility. Het antwoord was dat de Autoriteit controle op de besteding van de gelden door het IMF aanvaardde, maar zich verzette tegen de koppeling van de hulp aan andere condities op bestuurlijk en institutioneel gebied die niet direct verband hielden met de besteding van de hulpgelden. Niettemin gaf Shaath aan dat de discussies met de Commissie teneinde tot een oplossing te komen zouden worden voortgezet, zoals ik ook had bepleit. De gesprekken in Egypte en Jordanië concentreerden zich op de inspanningen van deze twee Arabische buurstaten die een vredesakkoord met Israël hebben gesloten om het geweld een halt toe te roepen en de partijen te helpen de weg terug te vinden naar de onderhandelingstafel. Het Jordaans-Egyptische non-paper was in dit verband eerder bedoeld als katalysator dan als een poging om een leidende rol te spelen. Beide landen drongen aan op een grotere betrokkenheid van de Europese Unie en de Verenigde Staten en maakten zich zorgen over de tot dusverre geringe internationale daadkracht om de situatie te redresseren. Zij onderschreven mijn analyse dat de belangrijkste punten van het Jordaans-Egyptische paper waren ingebed in het bredere kader van het Mitchell rapport, dat thans derhalve als internationaal referentiepunt kon dienen. President Mubarak sprak zijn teleurstelling uit over het feit dat de elementen uit het Jordaans-Egyptische paper die hij met minister Peres had besproken, waaronder een staakt-het-vuren en de implementatie van vertrouwenwekkende maatregelen, niet waren geïmplementeerd. Hij waarschuwde dat het concept van een door geweld opgelegde oplossing onmogelijk en buitengewoon gevaarlijk was: dit zou onvermijdelijk leiden tot terrorisme waarvan ook de gematigde landen in de regio en het Westen het slachtoffer zouden worden. Tegen deze achtergrond had hij Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 37 3

4 president Bush geadviseerd zo snel mogelijk de Amerikaanse betrokkenheid bij de situatie op te voeren. Zo niet, dan zou Arafat de controle verder verliezen en zouden radicale elementen de overhand krijgen. Anders dan premier Sharon was president Mubarak van opvatting dat er wel degelijk mogelijkheden waren om ten aanzien van de moeilijkste kwesties, Jeruzalem en de vluchtelingen, tot pragmatische en voor beide partijen aanvaardbare oplossingen te komen. Slechts tijdgebrek en de politieke druk waaronder moest worden gewerkt hadden verhinderd dat de ideeën waartoe ook Egypte had bijgedragen vorig jaar de weg hadden geopend voor een permanente regeling, aldus de president. De huidige Israëlische benadering liet naar Egyptische mening echter geen ruimte om creatieve gedachten te ontwikkelen en bracht de gematigde regimes in de regio en in de Golf in een lastig parket, gezien de groeiende verontwaardiging van de bevolking. Dit getij kon alleen worden gekeerd door grotere betrokkenheid van de internationale gemeenschap. De president zou zich derhalve tot president Bush wenden teneinde hem dringend aan te raden de aanbevelingen van het Mitchell rapport als uitgangspunt te nemen. Dit standpunt werd gedeeld door mijn Jordaanse ambtgenoot, minister Khatib. Conclusie Het beeld dat uit deze gesprekken naar voren kwam acht ik in hoge mate verontrustend. Hoewel er regelmatig contacten zijn tussen de betrokken partijen, zowel direct als via of gefaciliteerd door derde partijen, is men er niet in geslaagd het geweld terug te dringen. Het voortduren van de patstelling tussen de partijen houdt naar mijn stellige mening het gevaar in van verdere escalatie en kan een bedreiging gaan vormen voor de regionale vrede en stabiliteit. Aan Palestijnse kant wordt het geweld in stand gehouden door georganiseerde elementen, waarbij islamitische organisaties en andere radicale groeperingen steeds meer terrein winnen op de Palestijnse Autoriteit van president Arafat. Indien zich niet op korte termijn een verandering ten goede in de huidige situatie voordoet is de kans groot dat Arafat geen andere uitweg ziet dan te proberen het voortouw op dit gebied van de radicale oppositie over te nemen. De gevolgen van een dergelijke ontwikkeling kunnen slechts dramatisch zijn. Tegen deze achtergrond acht ik een grotere inspanning van de internationale gemeenschap om tot de-escalatie te komen dringend gewenst. Het rapport en de aanbevelingen van de Mitchell commissie bieden naar mijn mening een uitstekend handvat om de partijen te helpen een pakket maatregelen overeen te komen die de negatieve spiraal doorbreken en een klimaat scheppen waarin met vrucht kan worden onderhandeld over een meer duurzame regeling. Een dergelijk pakket zou onder meer de volgende elementen dienen te omvatten: een staakt-het-vuren en beëindiging van alle geweld (inclusief hervatting van de veiligheidscoördinatie en terugtrekking van het Israëlische leger naar de stellingen van voor het uitbreken van de Intifada), en vertrouwenwekkende maatregelen, zoals stappen om de economische en humanitaire omstandigheden van de Palestijnse bevolking te verlichten, een volledige bevriezing van alle nederzettingenactiviteiten in de bezette gebieden, en hervatting van het overleg over de implementatie van de interimakkoorden. Hieraan zou naar mijn mening moeten worden toegevoegd: een effectievere internationale inspanning om een gezonde institutionele en democratische ontwikkeling van het Palestijnse bestuur te bevorderen. Immers, de huidige bestuurlijke zwakte van de Palestijnse Autoriteit dreigt haar gezag uit te hollen. Indien deze ontwikkeling niet tijdig wordt gekeerd kan het gevolg slechts zijn dat de Autoriteit noch Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 37 4

5 door Israël noch door de eigen bevolking gezien zal worden als een geloofwaardige en betrouwbare partner waarmee in een twee-staten oplossing kan worden samengeleefd en die een politiek en institutioneel kader biedt waarin de Palestijnse bevolking perspectief heeft op een betere toekomst. Gezien de kritieke fase waarin het Midden-Oosten zich bevindt en de voortdurende patstelling tussen de partijen zal ik in de komende Algemene Raad en tijdens mijn daarop volgende overleg met de Amerikaanse regering langs deze lijnen pleiten voor een actievere internationale betrokkenheid, waarbij de aanbevelingen van het Mitchell rapport als uitgangspunt kunnen dienen. Langs bovenstaande lijnen heb ik mij ook in de media uitgelaten. De Minister van Buitenlandse Zaken, J. J. van Aartsen Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 37 5