De Nederlandsche Bank Jaarverslag 2000

Transcriptie

1 De Nederlandsche Bank Jaarverslag 2000 Uitgebracht in de Algemene vergadering van aandeelhouders op 30 mei 2001

2 2001 De Nederlandsche Bank nv Oplage: Iedere openbaarmaking en verveelvoudiging voor educatieve en niet-commerciële doeleinden is toegestaan, mits met bronvermelding. Postbus 98, 1000 ab Amsterdam Westeinde 1, 1017 zn Amsterdam Telefoon (020) Telex dnbam nl Telefax (020) Internet: issn:

3 Inhoud Samenstelling van de organen van de Bank 15 Verslag van de president Algemeen overzicht 21 1 Mondiale ontwikkelingen 1.1 Inleiding vs: groeivertraging na tien jaar hoogconjunctuur Japan: herstel blijft uit Europese Unie: conjuncturele opleving Centraal- en Oost-Europa: eu-toetreding vordert Opkomende economieën: herstel omgeven door risico s 63 2 Eurogebied 2.1 Inleiding Conjunctuur eurogebied Inflatie en arbeidskosten in het eurogebied Monetaire ontwikkelingen en beleid Monetaire ontwikkelingen Monetair beleid Ontwikkelingen op de financiële markten Geld- en kapitaalmarkt Monetair instrumentarium erm-ii Goud Budgettair beleid Budgettaire consolidatie nam in tempo af Vergrijzing beïnvloedt houdbaarheid overheidsfinanciën De trend van lastenverlichting Structureel beleid 90 3 De Nederlandse economie 3.1 Inleiding Boventrendmatige groei in Nederland Inflatieontwikkeling Structureel beleid Budgettair beleid Begrotingsrealisaties Begrotingsontwikkelingen op de middellange termijn Financiële markten 120 dnb / Jaarverslag

4 Inhoud 4 Financiële stabiliteit 4.1 Inleiding Ontwikkelingen op het gebied van financiële stabiliteit Opkomende economieën Vermogensprijzen Het Nederlandse bankwezen in internationaal perspectief Beleid ter versterking van financiële stabiliteit Beleidsinitiatieven van het imf imf-surveillance, -programmaconditionaliteit en -faciliteiten Solvabiliteitseisen voor banken, het nieuwe Kapitaalakkoord Infrastructuren voor het betalings- en effectenverkeer Het toezicht op banken, beleggingsinstellingen en wisselkantoren 5.1 Inleiding Actuele ontwikkelingen in de Nederlandse financiële sector Algemene ontwikkelingen in het bankwezen Individuele banken Beleggingsinstellingen Regelgeving en beleid Bankentoezicht Follow-up kredietonderzoek Elektronische dienstverlening Samenwerking met andere toezichthouders Toezicht op beleggingsinstellingen en wisselkantoren Informatievoorziening aan afnemers van financiële diensten Geheimhouding Uitvoering van het toezicht Formele maatregelen Integriteitsaudit Toezicht op banken Toezicht op beleggingsinstellingen Toezicht op wisselkantoren Mutaties in registers Consumentenzaken Het betalings- en effectenverkeer 6.1 Inleiding Het retail betalingsverkeer Het Nederlandse betaallandschap Het chartale betalingsverkeer Het girale betalingsverkeer Het hoogwaardige betalingsverkeer target top Het effectenverkeer dnb / Jaarverslag 2000

5 Inhoud Operationele rol van de Bank in effectenverkeer en vorming van Euronext Grensoverschrijdend effectenverkeer en gebruik van onderpand Oversight op het betalings- en effectenverkeer Oversight rol van de Nederlandsche Bank Uitvoering van oversight De definitieve overgang van de euro 7.1 Inleiding Basisvoorwaarden voor een succesvolle omwisseling Productie van eurobiljetten en -munten Productie eurobiljetten Productie euromunten Voorbereidingen van de financiële kerninfrastructuur Interne voorbereidingen van de Bank Distributie van biljetten en munten door banken en waardetransporteurs Monitoring financiële kerninfrastructuur Toonbankinstellingen Rol van toonbankinstellingen Faciliteiten ter ondersteuning van toonbankinstellingen Maatregelen ter stimulering van de uitvoering van het scenario door toonbankinstellingen Voorlichting aan toonbankinstellingen Het publiek Rol van het publiek Faciliteiten voor het publiek om snel in euro s te betalen Voorlichting aan het publiek Enkele maatschappelijke aandachtspunten Veiligheid Betalen bij kassa s van toonbankinstellingen Kosten van omwisseling Vergelijking scenario s Verdere voorbereidingen in Corporate governance 8.1 Inleiding Internationale en Europese ontwikkelingen op het gebied van corporate governance De positie van de Bank in het Europees Stelsel van Centrale Banken Interne beheersingssystemen en informatietechnologie Budgetteringsprocedures Communicatie Geheimhouding Organiatieschema per 1 mei dnb / Jaarverslag

6 Inhoud Verslag van de Raad van Commissarissen over Jaarrekening Balans per 31 december Winst- en verliesrekening over Toelichtingen op de balans per 31 december 2000 en de winst- en verliesrekening over Overige gegevens 241 Statistische bijlage 8 dnb / Jaarverslag 2000

7 Inhoud Overzicht relevante website-adressen Weblinks naar centrale banken De Nederlandsche Bank Europese Centrale Bank Nationale Bank van België Danmarks Nationalbank Deutsche Bundesbank Bank of England Banco de España Bank of Finland Banque de France Bank of Greece Central Bank of Ireland Banca D'Italia Banque central du Luxembourg Oesterreichische National Bank Norges Bank Banco de Portugal Sveriges Riksbank Swiss National Bank Centrale Bank van Aruba Bank van de Nederlandse Antillen Board of Governors of the Federal Reserve System Bank of Canada Nippon Ginko Weblinks naar emu- en euro-organisaties Europese Commissie Nationaal Forum voor de introductie van de euro Weblinks naar nationale organisaties Ministerie van Financiën Ministerie van Economische Zaken Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Centraal Bureau voor de Statistiek Centraal Planbureau Sociaal Economische Raad Euronext Nederlandse Vereniging van Banken Bond van Verzekeraars Nederlandse Munt Stichting Toezicht Effectenverkeer Pensioen- en Verzekeringskamer Statistieken Nederland conform sdds-standaard Weblinks naar internationale organisaties Bank voor Internationale betalingen (bib/bis) Internationale Monetaire Fonds (imf) Wereldbank Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (oeso/oecd) Eurostat dnb / Jaarverslag

8 Inhoud Tabellen Hoofdstuk Economische kerngegevens 41 Hoofdstuk Volume bbp Herfinancieringsrente in Feitelijk overheidssaldo Structureel overheidssaldo emu-schuld Recente belastinghervormingen 89 Hoofdstuk Effectieve vraag Productie van de marktsector Werkgelegenheid en arbeidsaanbod Uitkeringsvolume exclusief aow Inflatie Nederland Loonkosten in de marktsector Liberalisatie en privatisering Arbeidsongeschiktheid in internationaal perspectief Budgettaire kerngegevens Oorzaken forse daling van de overheidsschuld in Toetsing uitgavenkaders 117 Hoofdstuk Beleggingsinstellingen Inleg naar fondstype Inschrijvingen in het register Wtk Inschrijvingen in het register Wtb Inschrijvingen in het register Wwk Toezichtslijn dnb: vragen en klachten 168 Hoofdstuk Aantal transacties girale instrumenten Gebruik van tier 1 en tier 2 onderpand 188 Hoofdstuk Belangrijke data chartale omwisseling dnb / Jaarverslag 2000

9 Inhoud Grafieken Hoofdstuk Beurskoersen eurogebied, Verenigde Staten en Japan Consumentenprijzen: totaal en exclusief energie Nominale en reële olieprijs Olie-intensiteit eurogebied, Verenigde Staten en Japan Verenigde Staten: saldo lopende rekening en particuliere investeringen Verenigde Staten: gezinsbesparingen en netto vermogen Verenigde Staten: aandelenbezit gezinnen Risico-opslag op bedrijfsleningen Verenigde Staten: bedrijfsschulden als ratio van uitstaand aandelenvermogen Verenigde Staten: loonontwikkeling en arbeidsproductiviteit Verenigde Staten: groei, inflatie en reële beleidsrente Nikkei-index Prijzen commerciële grond Japan Japan: kredietverlening aan de private sector Japan: rente, groei en begrotingstekort Structureel overheidssaldo Reëel bbp in kandidaat-lidstaten Bbp per hoofd en prijsniveau Financiële systemen kandidaat-lidstaten Lopende rekening ontwikkelings- en transitielanden 63 Hoofdstuk Productie eurogebied Bijdrage binnenlandse vraag en uitvoersaldo aan volumegroei bbp eurogebied Werkloosheid en werkgelegenheid eurogebied Opbouw inflatie eurogebied Inflatie eurogebied naar componenten Producenten- en olieprijzen eurogebied Nominale effectieve koers van de euro en prijzen eurogebied Opbouw loonkosten per eenheid product eurogebied Inflatiespreiding eurogebied Inflatie eurogebied en Verenigde Staten Geldgroei eurogebied Bankleningen in het eurogebied Geldmarkttarieven eurogebied Rente-ontwikkeling eurogebied Tendersystematiek en overbiedingen Decompositie tekortreductie Niveau en stijging van de grijze druk Gecumuleerde volume bbp-groei Werkloosheid Werkgelegenheidsgroei Verenigde Staten en eurogebied Arbeidsparticipatie Verenigde Staten en eurogebied Uitgaven r&d en ict Liberalisatie electriciteitssector Liberalisatie gassector 96 dnb / Jaarverslag

10 Inhoud Hoofdstuk Bbp-groei Nederland Netto groeibijdragen bruto binnenlands product Vertrouwensindicatoren Nederland Het onbenutte arbeidspotentieel Inflatie Nederland en eurogebied Bijdrage energie aan de inflatie Producentenprijzen en onderliggende marktinflatie Nederland Het Nederlandse concurrentievermogen Netto participatiegraad Netto replacement ratio Groei collectieve uitgaven Samenstelling uitgaven naar beleidsmatige clusters tijdens Paars 1 en Paars Feitelijk versus structureel emu-saldo Kredietverlening private sector Bancaire kredietverlening aan de private sector Emissies van aandelen Beursindices Nederland versus eurogebied Nederland: koers/winst verhoudingen 123 Hoofdstuk embi spreads in opkomende markten Standaardafwijking van spreads in opkomende markten Besmettingsrisico s gedurende de Argentijnse en Turkse crises Gemiddelde huizenprijs Hypothecaire kredietverlening door banken Gemiddelde verkooptijd en hypotheekrente Koers/winstverhoudingen Nederlandse beursfondsen Verdeling over landen van uitzettingen door banken op Argentinië en Turkije Marges van banken in het eurogebied Gemiddelde omvang van imf arrangementen (sba/eff/srf) Structurele beleidsvoorwaarden voor verschillende groepen landen Hoofdstuk Uitzettingen van Nederlandse banken op een aantal regio s Rentabiliteit van banken in een aantal landen Samenstelling baten van het Nederlandse bankwezen Baten/lasten ratio s van banken in een aantal landen Solvabiliteit van Nederlandse banken Solvabiliteit van grote banken in een aantal landen Voorzieningen van Nederlandse banken dnb / Jaarverslag 2000

11 Inhoud Hoofdstuk Geldhoeveelheid Bankbiljettencirculatie Circulatie en ontvangsten bankbiljetten Gebruik van toonbankinstrumenten Omzetten top Grensoverschrijdend target-verkeer tussen Nederland en enkele eu-landen 184 Hoofdstuk 7 Figuur 7.1 Bankbiljetten- en muntenstromen tijdens de omwisselingsperiode 194 Dit verslag werd afgesloten op 1 mei Toelichting: Het binnenlandse product, waarin grootheden van een aantal tabellen en grafieken zijn uitgedrukt, is het bruto binnenlandse product tegen marktprijzen, tenzij anders vermeld. Verklaring der tekens 0 (0,0) = het getal is minder dan de helft van de gekozen afronding of nihil niets (blank) = een cijfer kan op logische gronden niet voorkomen c.q. het gegeven wordt niet (aan de Bank) gerapporteerd = gegevens ontbreken Afronding Soms kloppen tellingen niet geheel (door geautomatiseerde afronding per reeks); anderzijds is de aansluiting van de ene tabel op de andere niet steeds geheel verwezenlijkt (door afronding per tabel). dnb / Jaarverslag

12

13 Samenstelling van de organen van de Bank V.l.n.r.: drs. H.J. Brouwer, prof.dr. A. Schilder RA, dr. A.H.E.M. Wellink, drs. J. Koning. Directie President: dr. A.H.E.M. Wellink Directeuren: drs. J. Koning, drs. H.J. Brouwer, prof.dr. A. Schilder ra. dnb / Jaarverslag

14 Samenstelling van de organen van de Bank Raad van Commissarissen Bij het afsluiten van het verslagjaar, was de Raad van Commissarissen als volgt samengesteld: Voorzitter: mr. C.J.A. van Lede Lid van de honorerings- en benoemingscommissie. Lid van de Raad van Commissarissen sinds Voorzitter van de Raad van Bestuur van Akzo Nobel nv. Tweede voorzitter: prof.dr. J.A. van Kemenade Lid van de honorerings- en benoemingscommissie. Lid van de Raad van Commissarissen sinds Commissaris van de Koningin in de provincie Noord-Holland. Secretaris: mw. mr. E.H. Swaab Lid van de Raad van Commissarissen sinds Advocaat te Amsterdam. Overige leden: Prof.drs. P. Bouw Lid van de financiële commissie. Lid van de Raad van Commissarissen sinds Voormalig president-directeur van de Koninklijke Luchtvaart Maatschappij nv. Drs. J.F. van Duyne Lid van de Raad van Commissarissen sinds Voormalig joined ceo Corus Group Plc. Mr. P.A.F.W. Elverding Lid van de honorerings- en benoemingscommissie. Lid van de Raad van Commissarissen sinds Voorzitter van de Raad van Bestuur van dsm n.v. Mr. E.M. d Hondt Lid van de financiële commissie. Lid van de Raad van Commissarissen sinds Voorzitter van de Vereniging van Samenwerkende Nederlandse Universiteiten. Dr. J.C.M. Hovers Lid van de financiële commissie. Lid van de Raad van Commissarissen sinds Voormalig voorzitter van de raad van bestuur van Océ nv. ZKH de Prins van Oranje Lid van de Raad van Commissarissen sinds Ir.drs. J. van der Veer Lid van de Raad van Commissarissen sinds Voorzitter Royal Dutch Petroleum Company. 16 dnb / Jaarverslag 2000

15 Samenstelling van de organen van de Bank Commissaris van overheidswege benoemd: Drs. T. van de Graaf Lid van de Raad van Commissarissen sinds Voormalig Secretaris-Generaal van het Ministerie van Algemene Zaken. In verband met het aflopen van de benoemingstermijn, traden per 1 juli 2000 prof. L.C. van Zutphen ra, prof.drs. P. Bouw, prof.mr. P. van Schilfgaarde en drs. M.A. van den Bergh terug als lid van de Raad van Commissarissen. In de algemene vergadering van aandeelhouders van 17 mei 2000 werd per 1 juli 2000 prof.drs. P. Bouw herbenoemd en werd drs. J.F. van Duyne benoemd als lid van de Raad; bij schriftelijk besluit van de algemene vergadering van aandeelhouders d.d. 11 september werd ir.drs. J. van der Veer per 1 september 2000 benoemd als lid van de Raad. Honorerings- en benoemingscommissie Mr. C.J.A. van Lede Prof.dr. J.A. van Kemenade Mr. P.A.F.W. Elverding Financiële commissie Prof.drs. P. Bouw Mr. E.M. d Hondt Dr. J.C.M. Hovers Bankraad Bij het afsluiten van het verslagjaar, was de Bankraad als volgt samengesteld: Voorzitter: prof.drs. P. Bouw (lid van de Raad van Commissarissen). Leden: drs. J. de Boer (voorzitter mkb-nederland), G.J. Doornbos (voorzitter lto-nederland), drs. T. van de Graaf (commissaris van overheidswege), drs. J.M. de Jong (voorzitter nvb), prof.dr. A. Knoester (lid op persoonlijke titel), drs. G.A. Möller (president-directeur Euronext nv), drs. C.J. van Rees (voorzitter Stichting voor Ondernemingspensioenfondsen), mr. J.H. Schraven (voorzitter vno/ncw), D. Terpstra (voorzitter cnv), drs. F.J.M.C. Tummers (vno/ncw), A.H. Verhoeven (voorzitter mhp), L.J. de Waal (voorzitter fnv). Vertegenwoordiger namens het Ministerie van Financiën: Drs. C. van Dijkhuizen, Thesaurier-Generaal. In verband met het aflopen van de benoemingstermijn, traden per 1 juli 2000 drs. J.M. de Jong en de heer G.J. Doornbos af als lid van de Bankraad; zij werden aansluitend herbenoemd. dnb / Jaarverslag

16 Samenstelling van de organen van de Bank Ondernemingsraad In het verslagjaar was de Ondernemingsraad als volgt samengesteld: J.A.C. van Balen Mw. M.E. Bijl Mw. I. Dekker G.M. Dik J.J. Elling drs. W. de Graaf (voorzitter) H.C. de Groot (plv. secretaris) J.P.N. Hoek G.C. van Kaldekerken N.C. Kloosterman Mw. M. Muiderman A.J.M. Schmidt Mw. drs. A.H.A. Schreuder (plv. voorzitter en secretaris) Mw. M. E. Voogel-Wezeman W.P. van Workum ri 18 dnb / Jaarverslag 2000

17 Verslag van de President

18

19 Algemeen overzicht Een goed jaar Het jaar 2000 was, zoals het een millennium-overgang betaamt, een goed jaar voor de wereldeconomie. Voor een groei van het bruto binnenlands product (bbp) van 4,8% moet immers tot 1984 worden teruggegaan. Breed werd in dit gunstige resultaat gedeeld, ook door die landen in Midden- en Oost-Europa die in de jaren negentig nauwelijks uit de startblokken konden komen. Minder positief was de ontwikkeling in een enkel land op het Latijns-Amerikaanse continent (Argentinië) en in Turkije. Achter het uitbundige resultaat voor 2000 als geheel gaat een groeivertraging in een aantal landen verborgen, die in de tweede helft van het jaar inzette en zich versterkte in de eerste maanden van Daarbij moet dan niet alleen worden gedacht aan de Verenigde Staten (vs) en nauw met dat land verbonden economieën als de Canadese en Mexicaanse, maar ook aan de Aziatische regio. Belangrijke economieën als die van Korea en Taiwan verloren groeidynamiek, terwijl Japan geleidelijk meer voorwerp van moedeloosheid en frustratie werd dan van doortimmerde economische analyse en vastberaden beleid. Het eurogebied heeft zich tot het eind van het verslagjaar grotendeels aan deze invloeden weten te onttrekken, al vindt thans ook een afzwakking van de groei plaats. Snelle veranderingen in de wereldeconomie Een opvallend kenmerk van dit in enkele penseelstreken neergezette beeld is het tempo en de mate waarin de perspectieven zijn verslechterd. Ter illustratie daarvan de huidige bbp-ramingen voor 2001 en tussen haken de schattingen 6 maanden geleden: vs 1,5% (3,2%); Eurozone: 2,4% (3,4%); Japan: 0,6% (1,8%). De met name voor de vs zeer forse bijstelling illustreert met hoeveel onzekerheden toekomstverwachtingen zijn omgeven. Beleid en beleidskaders dienen hier rekening mee te houden, ook in een land als Nederland waarin tot voor kort alleen maar economisch éénrichtingsverkeer de goede kant uit leek te bestaan. Voor de forse omslag in de vs-conjunctuur is een aantal oorzaken aan te voeren, waarbij het een illusie is te denken dat aan elk daarvan een min of meer precies gewicht kan worden gegeven. Een rol speelden onder meer de doorwerking van de gestegen olieprijzen en de eerdere monetaire verkrapping door het Federal Reserve System (Fed), die erop was gericht het gevaar van oververhitting te keren. Ook relevant was de invloed van dalende later zelfs negatieve financiële vermogenswinsten op de consumptieve bestedingen. Voorts bestond een overmatig optimisme in en ten aanzien van de technologiesector waardoor aanzienlijke overcapaciteit is ontstaan. De dnb / Jaarverslag

20 Verslag van de President beurzen reageerden heftig op de verslechterende winstperspectieven van het bedrijfsleven. Mede om deze beursreacties te mitigeren maar ook om de concurrentiepositie niet te zeer te laten verslechteren, is sneller dan in het verleden overgegaan tot kostenreductie, onder meer via vermindering van arbeidsplaatsen. Ook de voorraadposities werden ongekend snel aan de gewijzigde omstandigheden aangepast. Kortom, de Amerikaanse economie werd en wordt gekenmerkt door een grote dynamiek helaas op dit moment een dynamiek in neerwaartse richting. Heel anders ligt het met betrekking tot de Japanse economie waar nog steeds sprake is van verlammingsverschijnselen. In Japan lijkt de schrik bedrijven en consumenten structureel in de benen te zijn geslagen. Het bedrijfsleven daaronder begrepen het bankwezen is gebiologeerd door zijn balansproblemen (waar op zichzelf bezien goede redenen voor zijn) en heeft zijn traditionele financieringstekort in de jaren negentig (met veertien procentpunt!) zien omslaan in een overschot van circa 4% bbp. De consequenties voor investeringen en daarmee dus de groei, die ongeveer tot stilstand is gekomen, laten zich raden. Ook de consument is in dit onzekere klimaat uitermate terughoudend, zodat bestedingsimpulsen alleen van overheid en export kunnen komen. De vele budgettaire stimuleringspakketten (10 sinds 1992) hadden slechts kortstondig een positieve invloed op de bestedingen, maar zullen langdurig de Japanse overheid opzadelen met de consequenties van de explosief gestegen schuldquote. Naast de balansangst van gezinnen en bedrijven speelt nog steeds het te trage tempo van structurele hervormingen een rol, een factor waarop meer dan genoeg is gewezen, maar die daarom nog niet onvermeld kan blijven. Het is duidelijk dat in dit economisch klimaat, waarin bedrijven noch gezinnen geld willen lenen om investeringsuitgaven dan wel consumptieve bestedingen te verrichten, het monetaire beleid nauwelijks nog een invloed ten goede kan uitoefenen. Naar het zich laat aanzien zal eerst de moeizame en lange weg van balanssanering en structurele hervorming beide van wezenlijk belang voor het herwinnen van het vertrouwen moeten worden afgelopen, voordat een echt herstel van de Japanse economie kan plaatsvinden. Thans een enkel woord over Europa. In 2000 werd een verheugende bbp-groei van 3,4% gerealiseerd, waarbij het tweede halfjaar (3,1%) wat minder uitbundig was dan de eerste zes maanden. Belangrijk voor de positieve ontwikkeling is de substantiële daling (met in totaal 1,7 procentpunt) van de werkloosheid geweest, die sinds 1999 in het eurogebied heeft plaatsgevonden (periode januari 1999 tot februari 2001). Het directe effect daarvan op de consumptieve bestedingen was een factor van betekenis bij het op peil blijven van de groei in het jaar Ook de lage waarde van de euro waarover later meer heeft, althans op de ontwikkeling van de export, een positieve invloed uitgeoefend. Hoezeer de euroregio, na de totstandkoming van de interne markt en de start van de Economische en Monetaire Unie (emu), één grote, relatief gesloten economie is geworden, ongevoelig voor ontwikkelingen in de rest van de wereld is zij uiteraard niet, gevoeliger mogelijk zelfs dan vaak wordt gedacht. Beïnvloeding vindt immers niet alleen plaats langs de traditionele handelskanalen, maar ook via de financiële markten al is het effectenbezit in Europa van minder betekenis dan in de vs. Relevant zijn ook vertrouwensfactoren, die door de toegenomen internationale communicatie sneller wereldwijd kunnen 22 dnb / Jaarverslag 2000

21 Verslag van de President doorwerken, en de toegenomen internationale vervlechting van het bedrijfsleven. Daardoor kan een abrupte neergang in de vs harder dan aanvankelijk verwacht in andere delen van de wereld aankomen. Er is op dit moment een zekere consensus binnen Europa, dat de gevolgen van de Amerikaanse groeivertraging, hoewel niet onaanzienlijk, betrekkelijk beperkt kunnen blijven en de Europese groeivoet niet onder de potentiële zullen brengen. Als argument daarvoor wordt aangevoerd, dat de Amerikaanse economie door majeure onevenwichtigheden wordt gekenmerkt, waarbij dan met name gedacht moet worden aan het zeer grote tekort op de lopende rekening van de betalingsbalans, of scherper geformuleerd aan de lage spaarquote van de gezinshuishoudingen. De vs en Europa hebben in ieder geval het ongemak van zeer volatiele financiële markten gemeen, waarnaast er evenwel ook nog terreinen zijn waarop Europa ondanks bereikte vooruitgang aanzienlijk minder presteert dan de vs: de overheidsfinanciën, het werkloosheidsniveau, de mate van technologische vernieuwing en participatie in en flexibiliteit van de arbeidsmarkt om slechts enkele beleidsterreinen te noemen. Te grote gerustheid over eigen onkwetsbaarheid lijkt daarom niet verstandig. Overtuigend economisch bewijsmateriaal voor een verhoogde synchroniteit tussen de Amerikaanse en Europese conjunctuur, hoe plausibel deze ook moge zijn, is overigens nog niet voorhanden. Onderzoekingen op de Bank tonen aan dat de samenhang tussen de ontwikkeling in beide, grote economische blokken zowel in de tijd als qua intensiteit aan niet-systematische veranderingen onderhevig is. Een harde landing voor de Amerikaanse economie hoeft dus niet tot een vergelijkbaar resultaat voor Europa te leiden. Anders ligt dit op het gebied van de financiële markten. Daar kan de verwachte, vergrote samenhang ook in de econometrische calculaties worden teruggevonden. Ook het merendeel van de opkomende markten liet in 2000 een voorspoedige ontwikkeling zien, al kregen deze landen met het afkoelen van de Amerikaanse economie te maken met een aanzienlijke verslechtering van het marktsentiment ten aanzien van de eigen economische situatie. In dit klimaat zetten twijfels over de Argentijnse terugbetaalcapaciteit een negatieve schulddynamiek in gang en zagen de Turkse autoriteiten zich genoodzaakt over te stappen op een zwevende wisselkoers. Met herziene beleidsprogramma s en omvangrijke steun van het imf konden de spanningen worden verminderd. Niettemin blijft het zaak, ook in toekomstige gevallen, crediteuren uit de private sector nauw te betrekken bij de oplossing van financiële probleemsituaties, zoals voorzien in het aangescherpte imf-beleid ten aanzien van de preventie en management van crises. Inflatoire en budgettaire ontwikkelingen Op het prijzenfront waren de mondiale ontwikkelingen in het verslagjaar wat minder gunstig dan aanvankelijk verwacht, zonder dat dit meteen tot het luiden van de bel hoeft te leiden. Oplopende grondstofprijzen, met name van ruwe olie, leidden tot stijgende producentenprijzen en consumentenprijzen. In het eurogebied kwam daar nog het effect van de verzwakking van de euro bij. Weliswaar ebt het effect van de externe impulsen op het prijspeil geleidelijk weg, maar de inflatie in het eurogebied (die bij het afsluiten van het jaarverslag nog op 2,6% stond) keert toch trager terug naar de prijsstabiliteitszone dan dnb / Jaarverslag

22 Verslag van de President eerder verwacht, met name als gevolg van de Gekke Koeienziekte (bse) en het uitgebroken Mond- en Klauwzeer (mkz). Positief is dat de inflatoire verwachtingen niet lijken te zijn veranderd en de scherpe concurrentie niet tot prijsverhogingen uitnodigt. De loonontwikkeling in het eurogebied kon dan ook gematigd blijven. Op dit nominale beeld zijn uiteraard uitzonderingen. Zo verkeert Japan in een wel zeer bijzondere situatie, met om de hoek veeleer het deflatiespook. Nederland neemt binnen Europa met Ierland, Spanje en Portugal eveneens een uitzonderlijke positie in. In maart 2001 lag de (geharmoniseerde) prijsstijging op 4,9%, 2,3 procentpunt boven het Europese gemiddelde. Zelfs na eliminering van de invloed van kostprijsverhogende belastingen en prijsverlagende subsidies ligt ons land nog boven dit gemiddelde. Dit steekt scherp af tegen de onderschrijding van het Europese gemiddelde in de periode met gemiddeld 1 procentpunt. De afwijkende ontwikkeling op het inflatiegebied is product van eigen bodem, made in Holland, waarbij niet de (overigens niet al te sterke) verontschuldiging kan worden aangevoerd die voor de andere genoemde emu-landen geldt. Deze hebben namelijk door de totstandkoming van de monetaire unie (via de snel gedaalde rente) een extra impuls gekregen. Ook budgettair was 2000 voor de wereldeconomie in het algemeen een goed jaar, waarbij uitzonderingen de regel bevestigden. De consolidatie van de overheidsfinanciën is daarbij in de vs (met een overschot in 2000 en 2001 van rond 2 1 /2% bbp) duidelijk verder voortgeschreden dan in het eurogebied dat, exclusief umts-opbrengsten, in dezelfde jaren een tekort kent van circa 3 /4% bbp. Kijkt men door de feitelijke cijfers heen, dan kan worden vastgesteld dat in 2001 als gevolg van lastenverlichting in een aantal landen een lichte verslechtering van het structurele begrotingstekort in het emu-gebied optreedt. De emu-landen hebben daarmee per saldo niet de gelegenheid benut de meevallende groei en lager dan verwachte rente te vertalen in het versneld op orde brengen van het budget. Het begrotingsoverschot in de vs maakt het de federale autoriteiten mogelijk in de komende jaren zowel de schuldquote in dat land te doen dalen als de belastingdruk te verminderen. Als Europa geen voortgang blijft maken op beide terreinen zal de relatieve positie van de vs verder kunnen versterken, zeker gezien de grotere flexibiliteit van de Amerikaanse economie. Het overschot in de vs gaat overigens gepaard met een groot lopende rekening tekort (4 1 /2% bbp), weerspiegeling van zeer lage gezinsbesparingen. Het gaat hier typisch om een fenomeen dat aan de aandacht en zorg ontsnapt, zolang in de rest van de wereld een spontane bereidheid bestaat dit tekort te financieren. De gunstige prestaties van de Amerikaanse economie in de afgelopen jaren alsmede de positieve toekomstperspectieven voor de wat langere termijn dragen in belangrijke mate bij aan deze spontane financieringsbereidheid. Een plotselinge omslag in het verwachtingspatroon op de financiële markten zou aanzienlijke consequenties kunnen hebben voor dollar en groei in de vs en zou de Europese economie niet onberoerd laten. Daarnaast blijft de normatieve en politieke vraag of het rijkste land op aarde zijn verdere, toenemende voorsprong dient te financieren met besparingen komend uit de rest van de wereld. Zelf beter presteren, via het creëren van attractieve investeringsmogelijkheden buiten de vs, lijkt het enige antwoord op deze vraag. 24 dnb / Jaarverslag 2000