ONDERZOEK NAAR DRUGSCONTROLES PZ ANTWERPEN DE SPEEKSELTEST: EEN ALTERNATIEF?

Transcriptie

1

2 Onderzoek naar drugcontroles De speekseltest: een alternatief? 2 ONDERZOEK NAAR DRUGSCONTROLES PZ ANTWERPEN DE SPEEKSELTEST: EEN ALTERNATIEF? Lokale politie Antwerpen afdeling verkeerspolitie tel.: verkeerspolitie@politie.antwerpen.be Met medewerking van Ward Goossens (stagiair KUL/Criminologie) september 2008

3 Onderzoek naar drugcontroles De speekseltest: een alternatief? 3 Documentbeschrijving Projecttitel: Onderzoek naar drugscontroles PZ Antwerpen. De speekseltest: een alternatief? Opdrachtgever: Lokale politie Antwerpen Auteurs: Ward Goossens, Karen Penneman en Christel Willems Aantal pagina s: 28 Datum: oktober 2008

4 Onderzoek naar drugcontroles De speekseltest: een alternatief? 4 Inhoudstabel Situering van het onderzoek... 5 Kader Wetgeving in België De procedure... 9 DEEL Drugscontroles door de lokale verkeerspolitie Antwerpen...12 DEEL Wat zijn de problemen? Problemen met de klassieke driestappenprocedure Tegemoetkoming aan de problemen? Ontstaansgeschiedenis en bestaande studies omtrent speekseltesten Speekseltest: een alternatief?...21 DEEL Bevindingen en aanbevelingen...27 BIJLAGEN...30

5 Onderzoek naar drugcontroles De speekseltest: een alternatief? 5 Situering van het onderzoek Huidig onderzoek werd uitgevoerd met als doel de evaluatie van de Multi-line twist screen (PROFOS AG) als on-site speekseltest voor het opsporen van drugs in het verkeer, uit te voeren. De speekseltest heeft voor- en tegenstanders maar is dit een volwaardig alternatief voor de huidige procedure? Is de speekseltest betrouwbaar? In Antwerpen werd in het voorjaar 2008 een onderzoek uitgevoerd naar het gebruik van een van de mogelijke speekseltesten. Dit onderzoek hebben we benaderd en uitgevoerd op de meest politionele manier als mogelijk. Dit rapport bestaat uit vier delen. Eerste wordt het kader geschetst met daarin de weergave van de bestaande wetgeving en de huidige procedure. In het tweede deel worden de handhavingsinspanningen van PZ Antwerpen getoond, in vergelijking met die van de Federale politie. Vervolgens worden de problemen met de driestappenprocedure besproken en wordt gekeken of de speekseltest een alternatief kan zijn. Hierbij wordt ook kort de historiek van de speekseltest toegelicht. In het laatste deel volgen onze bevindingen en aanbevelingen.

6 Onderzoek naar drugcontroles De speekseltest: een alternatief? 6 DEEL 1 Kader Wetgeving in België De eerste wetgeving rond drugs is de kaderwet van 24 februari Deze wet somt alle misdrijven op met betrekking tot slaapmiddelen, verdovende middelen, psychotrope stoffen en andere middelen, alsook de vervaardiging, toediening en het gebruik hiervan en de straffen die hierop van toepassing zijn. Er bestaat sindsdien ook een hele reglementering rond het gebruik van deze stoffen in het verkeer. De verkeerswet van 16 maart 1968 stelt in artikel 35: Met een geldboete van 200 tot 2000 euro en met het verval van het recht tot besturen van een motorvoertuig voor een duur van ten minste een maand en ten hoogste vijf jaar of voorgoed, wordt gestraft hij die op een openbare plaats een voertuig of een rijdier bestuurt of een bestuurder begeleidt met het oog op de scholing, terwijl hij in staat van dronkenschap verkeert of in een soortgelijke staat met name ten gevolge van het gebruik van drugs of van geneesmiddelen. Het rijden onder invloed van drugs was dus reeds strafbaar gesteld. Er ontbrak echter een opsomming van de strafbare middelen alsook de strafbare concentraties hiervan. Ook een vaste procedure om aan te tonen dat iemand onder invloed reed ontbrak 2. Art van de wegcode stelt: Elke bestuurder moet in staat zijn te sturen en de vereiste lichaamsgeschiktheid en de nodige kennis en rijvaardigheid bezitten. Hij moet steeds in staat zijn alle nodige rijbewegingen uit te voeren en voortdurend zijn voertuig goed in de hand hebben 3. Dit artikel is zeer ruim interpreteerbaar en kan dermate ook op het gebruik van drugs slaan. De wet van 16 maart 1999 die de verkeerswet wijzigt, focust zich specifiek op het gebruik van drugs in het verkeer 4. Zo wordt rijden onder invloed van een aantal specifieke drugs strafbaar gesteld, te weten: cannabis, cocaïne, opiaten en (meth)amfetaminen. Bovendien legt men hierin ook meteen de wettelijke maximumwaarden vast die in het bloed aanwezig mogen zijn op het moment van de controle. 1 Wet 24 februari 1921 betreffende het verhandelen van gifstoffen, slaapmiddelen en verdovende middelen, psychotrope stoffen, ontsmettingsstoffen en antiseptica en van de stoffen die kunnen gebruikt worden voor de illegale vervaardiging van verdovende middelen en psychotrope stoffen, B.S. 06 maart VAN DEN HEUVEL, E., Functionele opleiding verkeerspolitie: drugs in het verkeer, Antwerpen, K.B. 1 december 1975 houdende algemeen reglement op de politie van het wegverkeer en van het gebruik van de openbare weg, B.S. 9 december Wet van 16 maart 1999 betreffende de politie over het wegverkeer, B.S. 30 maart 1999.

7 Onderzoek naar drugcontroles De speekseltest: een alternatief? 7 Wat opvalt is dat bepaalde drugs zoals LSD, GHB 5 en bepaalde medicatie (benzodiazepines, barbituraten, antidepressiva, methadon,...) door de wetgever niet werden weerhouden 6. Toch voorziet de wetgever de mogelijkheid te vervolgen wanneer de verdachte zich in een toestand van dronkenschap of soortgelijke staat bevindt, niet meer in staat is te sturen of niet meer over de nodige rijvaardigheid beschikt. In praktijk worden deze bepalingen echter zelden gebruikt om bestuurders te verbaliseren voor het gebruik van psychoactieve stoffen en geneesmiddelen 7. Het is interessant op te merken dat heden ten dage het wetenschappelijk mogelijk is de cut-off waarden te verlagen: nieuwe analysetechnieken laten immers toe deze lagere waarden op een betrouwbare manier te bepalen 8. Hiervoor is een wetswijziging noodzakelijk, gezien zowel de cut-off waarden als de analysemethode bij wet bepaald zijn 9. De richtlijn van de minister van justitie van 5 december 2000 gericht aan de politie licht de wet van 16 maart 1999 toe 10. Zij is erop gericht het opsporingsbeleid en de vaststellingen in het wegverkeer met betrekking tot drugs en geneesmiddelen te uniformiseren. Ze voorziet in een eenvormige aanpak van alle weggebruikers en schept een kader dat de politiediensten de mogelijkheid biedt op uniforme wijze te handelen. Deze richtlijn erkent in 2.2. het autonoom karakter van de procedures voor het opsporen van het rijden onder invloed van bepaalde stoffen die de rijvaardigheid beïnvloeden en stelt dat er geen hiërarchie bestaat ten opzichte van de procedures voor het opsporen van het rijden onder invloed van alcohol. Uit het ROPS-onderzoek bleek immers dat de parketten de zaken op verschillende wijze afhandelden, bijv.: in het geval van gecombineerd gebruik van alcohol en drugs GHB of 4-hydroxybutaanzuur wordt in de volksmond ook wel eens vloeibare XTC genoemd. Deze benaming kan de foute indruk geven dat dit een variant is van XTC, dit is niet het geval. GHB was oorspronkelijk een slaapmiddel dat later als een drug werd geclassificeerd. 6 VAN DEN HEUVEL, E., Functionele opleiding verkeerspolitie: drugs in het verkeer, Antwerpen, 2005; SAMYN, N., The use of saliva and sweat for the detection of abused drugs in drivers, Gent, SCHEERS, M., VERSTRAETE, A., ADRIAENSEN, A., RAES, E. en TANT, M., Rijden onder invloed van psychoactieve stoffen: literatuurstudie en evaluatie van het handhavingsbeleid, Academia Press, Gent, SCHEERS, M., VERSTRAETE, A., ADRIAENSEN, A., RAES, E. en TANT, M., Rijden onder invloed van psychoactieve stoffen: literatuurstudie en evaluatie van het handhavingsbeleid, Academia Press, Gent, X, Federale commissie voor de verkeersveiligheid, dossier: rijden onder invloed van drugs, Richtlijn van de minister van justitie van 5 december 2000 gericht aan de politiediensten, inzake de wet van 16 maart 1999 tot wijziging van de wet betreffende de politie over het wegverkeer, gecoördineerd op 16 maart 1968, B.S. 30 maart SCHEERS, M., VERSTRAETE, A., ADRIAENSEN, A., RAES, E. en TANT, M., Rijden onder invloed van psychoactieve stoffen: literatuurstudie en evaluatie van het handhavingsbeleid, Academia Press, Gent, 2005.

8 Onderzoek naar drugcontroles De speekseltest: een alternatief? 8 De COL 4/2004 betreffende het sturen onder invloed van alcohol of drugs streeft eveneens naar een eenvormige behandeling van de misdrijven resulterend uit het sturen onder invloed, in staat van dronkenschap of in een soortgelijke staat onder meer ten gevolge van het gebruik van drugs of geneesmiddelen 12. De gevallen waarin vervolging zal worden ingesteld worden gespecificeerd, alsook de gevallen waarin VSBG 13 plaatsvindt, rekening houdend met de wet van 7 februari Deze bevat verschillende bepalingen inzake verkeersveiligheid. Ze stelt dat uniformisering wenselijk is in het kader van gelijkheidsbeginsel, het proportionaliteitsbeginsel en het billijkheidsbeginsel. Deze omzendbrief is van toepassing voor misdrijven gepleegd tot 30 maart Voor misdrijven gepleegd na deze datum moeten de richtlijnen vermeld in de COL 8/2006 worden nageleefd 15. Ook de COL 8/2006 beoogt een uniformisering van het vaststellings-, opsporings- en vervolgingsbeleid van het sturen onder invloed van alcohol, in staat van dronkenschap of in een soortgelijke staat, onder meer ten gevolge van het gebruik van drugs of van geneesmiddelen. Deze omzendbrief stelt dat in de huidige situatie de wetgeving met betrekking tot andere stoffen dan alcohol die de rijvaardigheid beïnvloeden, hoofdzakelijk worden toegepast tijdens gericht verkeerstoezicht in het kader van de aanpak van weekendongevallen en van verkeersonveilige verplaatsingen gerelateerd aan het uitgaanspatroon (raves 16, dancings,...) en van drugstoerisme. In andere gevallen (bij alcoholcontroles naar aanleiding van verkeersongevallen, algemeen verkeerstoezicht,...) wordt het toezicht ter zake op gecoördineerde wijze verricht samen met eventuele opsporing van alcoholopname indien er uiterlijke tekenen van vermoeden van invloed van drugs op de rijvaardigheid zijn. Dit zijn de uiterlijke tekenen zoals vastgelegd in de gestandaardiseerde testbatterij. De COL 9/2006 heeft de eenvormigheid van het strafrechtelijk beleid met betrekking tot de onmiddellijke intrekking van het rijbewijs op het oog. In II.C.1.b. wordt de mogelijkheid gegeven over te gaan tot een onmiddellijke intrekking van het rijbewijs wanneer men een positieve urinetest aflevert 17. In de omz. 102/2008 wordt bepaald in welke gevallen de politiediensten zelf, in opdracht van de procureur des konings, met inachtname van de in de COL 9/2006 bepaalde 12 Omzendbrief nr. COL 4/2004 van het College van Procureurs-generaal bij de hoven van beroep, 27 februari VSBG: Verval Strafvordering door Betaling Geldboete. 14 Wet betreffende de politie over het wegverkeer, gecoördineerd door het K.B. van 16 maart 1968, B.S. 27 maart Omzendbrief nr. COL 8/2006 van het college van Procureurs-generaal bij de hoven van beroep, 31 maart 2006, herzien op 16 oktober Een term die sinds de jaren 80 wordt gebruikt voor dance parties. Rave parties worden vaak geassocieerd met partydrugs zoals XTC, LSD en amfetamines. 17 COL 9/2006 gemeenschappelijke omzendbrief van de minister van justitie en het college van procureursgeneraal houdende een eenvormig strafrechtelijk beleid inzake de onmiddellijke intrekking van het rijbewijs, 31 maart 2006.

9 Onderzoek naar drugcontroles De speekseltest: een alternatief? 9 criteria, kunnen overgaan tot de uitvoering van de onmiddellijke intrekking van het rijbewijs zonder dat het ambt van de magistraat met dienst voorafgaandelijk (telefonisch) dient gecontacteerd te worden. In het verleden is er op 6 november 2003 een eerste wetsvoorstel ingediend tot invoering van de speekseltest 18. Dit werd echter vervallen verklaard op 2 mei Op 10 maart 2008 werd een nieuw wetsvoorstel ingediend dat ook nu de invoering van de speekseltest op het oog heeft 19. De procedure De procedure voor de opsporing van drugsgebruik bestaat uit drie stappen: Een gestandaardiseerde testbatterij waarbij wordt nagekeken aan de hand van lichamelijke tekenen en het uitvoeren van aandachtsverdelende testen (zie bijlage 1) of de persoon tekens van invloed van de betrokken drugs op de rijvaardigheid vertoont. Indien de gestandaardiseerde testbatterij een resultaat oplevert, wordt een urinemonster afgenomen waarop een kwalitatieve immunoassay wordt uitgevoerd. Als de urinetest is, wordt vervolgens een bloedproef afgenomen. Een schematisch overzicht van de procedure wordt als bijlage 3 en 4 bij dit rapport gevoegd. Hierbij merken we op dat de toepassing van artikel 35 van Wegverkeerswet steeds mogelijk blijft voor de gevallen waarin de bestuurder in staat van dronkenschap verkeert of in een soortgelijke staat onder meer ten gevolge van het gebruik van drugs of geneesmiddelen. Dit artikel biedt dus een uitkomst wanneer alle door de wet voorziene tests zijn terwijl betrokkene duidelijk de controle over zijn handelingen is verloren. Dit kan bijvoorbeeld het gevolg zijn van de inname van medicijnen. De resultaten van de bloedanalyse mogen de wettelijke voorziene concentratiedrempels niet overschrijden. Deze concentraties zijn wetenschappelijke grenswaarden waaronder de aanwezigheid van de geviseerde stoffen niet of niet met zekerheid kunnen opgespoord worden. De wetgever heeft dus in feite, in tegenstelling tot het rijden onder invloed van alcohol, gekozen voor een nultolerantie. 18 Wetsvoorstel van 6 november 2003 tot wijziging van de op 16 maart 1968 gecoördineerde wet betreffende de politie over het wegverkeer wat betreft het invoeren van een speekseltest voor de analyse van andere stoffen dan alcohol die de rijvaardigheid beïnvloeden. 19 Wetsvoorstel van 10 maart 2008 tot wijziging van de op 16 maart gecoördineerde wet betreffende de politie over het wegverkeer met het oog op de invoering van een eenvoudige drugstest in het verkeer.

10 Onderzoek naar drugcontroles De speekseltest: een alternatief? 10 urinetest stof drugs gehalte THC tetrahydrocannabinol cannabisproducten, marihuana, hasj 2 AMP amphétamine amfetamines 50 M-AMP MDMA (3,4-methyleendioxy-n-methylamfetamine) MDEA (3,4-methyleendioxy-n-ethylamfetamine) MBDB (n-methyl-1-(benzodioxol-1,3 yl-5)-2-butanamine) 50 MORF morfine heroïne en andere opiaten 20 COC cocaïne cocaïne 50 benzoylecgonine 50 De procedure die moet gehanteerd worden voor/tijdens de bloedafname kan worden gevonden in het K.B. van 4 juni 1999 betreffende de bloedproef met het oog op het bepalen van het gehalte van andere stoffen dan alcohol die de rijvaardigheid beïnvloeden 20. Oorspronkelijk werd gedacht aan het opsporen van drugs enkel op basis van een urinetest, al vlug werd echter ingezien dat vanuit wetenschappelijke hoek het medium bloed voor de analyse met het oog op de strafbaarstelling geschikter was. Het is immers de aanwezige drugs in de bloedbaan die de bewustzijnstoestand van de persoon beïnvloed. Als gevolg van het lang opspoorbaar blijven van cannabis in de urine, is men er tenslotte toe gekomen bij aanvang van de procedure een gestandaardiseerde testbatterij op te leggen 21. De procedure die gevolgd moet worden voor het afnemen van drugscontroles staat, op de bloedproef na, wel in de wet vernoemd, maar deze wordt niet nader omschreven of ingevuld. Dit kan de nodige vragen oproepen qua legaliteit bij de gehanteerde procedure. De wet van 16 maart 1999 die de verkeerswet wijzigt, focust zich specifiek op het gebruik van drugs in het verkeer 22. Zo wordt rijden onder invloed van een aantal specifieke drugs strafbaar gesteld, te weten: cannabis, cocaïne, opiaten en (meth)amfetaminen. Bovendien legt men hierin ook meteen de wettelijke maximumwaarden vast die in het bloed aanwezig mogen zijn op het moment van de controle. Wat opvalt is dat bepaalde drugs zoals LSD, GHB 23 en bepaalde medicatie (benzodiazepines, barbituraten, antidepressiva, methadon,...) door de wetgever niet werden weerhouden K.B. 4 juni 1999 betreffende de bloedproef met het oog op het bepalen van het gehalte van andere stoffen dan alcohol die de rijvaardigheid beïnvloeden, B.S. 8 juni VAN DEN HEUVEL, E., Functionele opleiding verkeerspolitie: drugs in het verkeer, Antwerpen, Wet van 16 maart 1999 betreffende de politie over het wegverkeer, B.S. 30 maart GHB of 4-hydroxybutaanzuur wordt in de volksmond ook wel eens vloeibare XTC genoemd. Deze benaming kan de foute indruk geven dat dit een variant is van XTC, dit is niet het geval. GHB was oorspronkelijk een slaapmiddel dat later als een drug werd geclassificeerd. 24 VAN DEN HEUVEL, E., Functionele opleiding verkeerspolitie: drugs in het verkeer, Antwerpen, 2005; SAMYN, N., The use of saliva and sweat for the detection of abused drugs in drivers, Gent, 2003.

11 Onderzoek naar drugcontroles De speekseltest: een alternatief? 11 Toch voorziet de wetgever de mogelijkheid te vervolgen wanneer de verdachte zich in een toestand van dronkenschap of soortgelijke staat bevindt, niet meer in staat is te sturen of niet meer over de nodige rijvaardigheid beschikt. In praktijk worden deze bepalingen echter zelden gebruikt om bestuurders te verbaliseren voor het gebruik van psychoactieve stoffen en geneesmiddelen 25. Het is interessant op te merken dat heden ten dage het wetenschappelijk mogelijk is de cut-off waarden te verlagen: nieuwe analysetechnieken laten immers toe deze lagere waarden op een betrouwbare manier te bepalen 26. Hiervoor is een wetswijziging noodzakelijk, gezien zowel de cut-off waarden als de analysemethode bij wet bepaald zijn 27. De verlaging van de cut-off waarden zou tot gevolg hebben dat er minder valspositieve gevallen worden vastgesteld. Dit wekt niet alleen meer vertrouwen bij politiediensten en magistratuur, het zou ook een grote kostenbesparing zijn. Indien er sprake is van een vals-positieve, komen de gemaakte kosten immers ten laste van de staat. 25 SCHEERS, M., VERSTRAETE, A., ADRIAENSEN, A., RAES, E. en TANT, M., Rijden onder invloed van psychoactieve stoffen: literatuurstudie en evaluatie van het handhavingsbeleid, Academia Press, Gent, SCHEERS, M., VERSTRAETE, A., ADRIAENSEN, A., RAES, E. en TANT, M., Rijden onder invloed van psychoactieve stoffen: literatuurstudie en evaluatie van het handhavingsbeleid, Academia Press, Gent, X, Federale commissie voor de verkeersveiligheid, dossier: rijden onder invloed van drugs, 2007.

12 Onderzoek naar drugcontroles De speekseltest: een alternatief? 12 DEEL 2 Drugscontroles door de lokale verkeerspolitie Antwerpen De strijd tegen het middelengebruik is één van de prioriteiten van het verkeersveiligheidsplan. In het kader daarvan worden door de verkeerspolitie van de Lokale politie Antwerpen sinds 2003 systematisch drugscontroles uitgevoerd. Deze controles werden enigszins selectief uitgevoerd. In onderstaande tabel zijn de resultaten opgenomen van het aantal drugs- en alcoholcontroles van Hieruit blijkt duidelijk dat er meer op alcohol wordt gecontroleerd, maar dat het aantal drugscontroles in de positieve lijn stijgt. Ondanks het lage aantal controles op drugs ten opzichte van de controles op alcohol, liggen de cijfers van de drugscontroles in de politiezone Antwerpen relatief hoog. Ter vergelijking werden dezelfde cijfers voor de federale politie opgenomen. Lokale politie Antwerpen Aantal gestandaardiseerde testbatterijen drugs Aantal afgenomen ademtesten Federale politie Aantal gestandaardiseerde testbatterijen drugs Aantal afgenomen ademtesten Tijdens de jaren testte de Antwerpse verkeerspolitie 2348 bestuurders op drugsgebruik in het verkeer. Zij werden allen onderworpen aan een gestandaardiseerde testbatterij. Deze gaf in 230 gevallen een resultaat, dit wil zeggen een indicatie voor drugsgebruik. Tot en met 2007 waren er 4 vrouwen.

13 Onderzoek naar drugcontroles De speekseltest: een alternatief? 13 Bij het controleren van een persoon wordt er in Antwerpen voor gekozen om de persoon eerst aan een ademtest 28 te onderwerpen. 28 We verwijzen hier kort naar de straffen en maatregelen voor de verschillende procedures: Analyse geeft een resultaat van ten minste 0,22 mg/l maar minder dan 0,35 mg/l (A). In dit geval zal de verbalisant wettelijk verplicht zijn om een OI (bedrag 137,50) op te stellen. Wanneer er evenwel samenhang is met andere inbreuken waarvoor de procedure OI niet kan worden toegepast (bijv. rijden onder invloed van drugs) kan men ook voor de strafbare alcoholopname geen OI opstellen. Wanneer de OI niet kan worden toegepast kan de rechter de volgende straffen opleggen: een geldboete van 25 euro tot 500 euro (art. 34, 1 Wegverkeerswet) en een verval van het recht op sturen van ten minste acht dagen en ten hoogste vijf jaar (art.38, 1,1 Wegverkeerswet). De bestuurder krijgt een tijdelijk rijverbod van drie uur. Analyse geeft een resultaat van ten minste 0,35 mg/l (P) De rechter kan de volgende straffen opleggen: een geldboete van 200 euro tot euro (art. 34, 2, 1 Wegverkeerswet) en een verval van het recht op sturen van ten minste acht dagen en ten hoogste vijf jaar (art.38, 1,1 Wegverkeerswet). Ingevolge het eenvormig strafbeleid worden door het parket de volgende minnelijke schikkingen voorgesteld: euro indien de geconstateerde alcoholconcentratie ten minste 0,35 mg per liter uitgeademde lucht (0,8 g/l bloed), maar minder dan 0,5 mg per liter uitgeademde lucht (1,2 g/l bloed) bedraagt; euro indien de geconstateerde alcoholconcentratie ten minste 0,5 mg per liter uitgeademde lucht (1,2 g/l bloed), maar minder dan 0,65 mg per liter uitgeademde lucht (1,5 g/l bloed) bedraagt. De bestuurder krijgt een tijdelijk rijverbod van 6 uur. Vanaf een resultaat van ten minst 0,65 mg/l wordt het rijbewijs onmiddellijk ingetrokken. Sturen in staat van dronkenschap De rechter kan de volgende straffen opleggen: een geldboete van 200 euro tot euro en een verval van het recht tot besturen van een motorvoertuig voor een duur van ten minste een maand en ten hoogste vijf jaar of voorgoed (art. 35 Wegverkeerswet). Dit verval moet verplichtend worden opgelegd. De bestuurder krijgt een tijdelijk rijverbod van 6 uur en zijn of haar rijbewijs wordt onmiddellijk ingetrokken. Rijden onder invloed van drugs De rechter kan de volgende straffen opleggen: een geldboete van 200 euro tot euro (art. 37bis, 1,1 ) en een verval van het recht op sturen van ten minste acht dagen en ten hoogste vijf jaar (art.38, 1,1 Wegverkeerswet). De bestuurder krijgt een tijdelijk rijverbod van 12 uur en zijn of haar rijbewijs wordt onmiddellijk ingetrokken. Bij een onmiddellijke intrekking van het rijbewijs blijft het tijdelijk rijverbod van 6 uur (alcohol) of 12 uur (drugs) dode letter. De bestuurders bieden zich immers niet meer aan omdat het rijbewijs werd overgemaakt aan het parket. Theoretisch gezien zouden zij zich moeten aanbieden vooraleer zij een voertuig mogen besturen waarvoor geen rijbewijs is vereist of na teruggave van het rijbewijs om voertuigen te mogen besturen waarvoor wel een rijbewijs is vereist.

14 Onderzoek naar drugcontroles De speekseltest: een alternatief? 14 Indien deze persoon is voor alcohol, zal deze persoon ook de testbatterij niet foutloos kunnen uitvoeren. Bij een positieve ATT, zal de procedure alcohol verder gezet worden. Dit wil concreet zeggen dat we alleen gegevens hebben over de bestuurders die onder invloed van drugs rijden en die niet waren voor alcohol. jaar aantal gestandaardiseerde testbatterijen * Cijfers van 2008 is tot 31/08/2008. aantal % onder invloed aantal 2003 en aantal vals geen resultaat van bloed * totaal Vanaf 1 januari 2009 zal PZ Antwerpen de procedure bijsturen zodat ook een persoon die een ademtest aflegt met een resultaat tussen 0.22 mg/l maar minder dan 0.35 mg/l (A) verder onderworpen kan worden aan de procedure drugs, indien er uiterlijke kentekenen zijn of enig vermoeden (een uitspraak, geur in auto, ).

15 Onderzoek naar drugcontroles De speekseltest: een alternatief? 15 DEEL 3 Wat zijn de problemen? Problemen met de klassieke driestappenprocedure Onderzoek heeft diverse pijnpunten blootgelegd. De klassieke procedure heeft verschillende nadelen die zorgen voor de nodige frustratie op het terrein. Zo is deze procedure tijdrovend en kan soms tot meer dan een uur in beslag nemen. De procedure is bovendien behoorlijk ingewikkeld. Deze twee hebben tot gevolg dat de onervaren politieambtenaren eerder terughoudend zijn om de procedure vaak toe te passen. Bovendien is er een te kort aan politieambtenaren die opgeleid zijn voor het toepassen van deze driestappenprocedure 29. Er zijn de hygiënische omstandigheden: het rechtstreeks contact met urine, het voorzien van een sanitaire wagen, het trekken van bloed,. Sommige politieambtenaren zijn van mening dat dit sanitair gebeuren niet tot hun (kern)taken behoort. Verder blijkt de hoger vernoemde testbatterij niet waterdicht: enerzijds zijn er automobilisten die door de mazen van het net glippen door bijvoorbeeld een urinestaal te vervalsen of gebruik te maken van chemische producten, waardoor men test, anderzijds zijn er mensen die ten onrechte van de weg worden geweerd voor verder onderzoek. Zo spreekt het ROPS 30 onderzoek over 14% vals positieven tussen de jaren 2000 tot Het afnemen van een bloedstaal is niet altijd even gemakkelijk: het vorderen van een arts zorgt dikwijls voor problemen. Zo ligt de wilsbereidheid behoorlijk laag, zeker s nachts. Er is ook sprake van tijdsverlies, zo gebeurt het niet zelden dat een arts een uur op zich laat wachten. Verder is er ook sprake van het nodige papierwerk. Bovendien moet men ook een geschikte locatie vinden om bloed af te nemen 32. Concreet in Antwerpen betekent dit dat men telkens met de verdachte moet terugkeren naar het commissariaat wat een groot verlies betekent van zowel mankracht als tijd. Zo moeten er telkens twee politieambtenaren de verdachte begeleiden. Ook de kostprijs van de bloedproef zou een obstakel kunnen zijn. De urinetest kost slechts 11 per stuk. Indien men test vallen de kosten van de bloedproef ten laste van de verdachte, maar bij een negatieve test valt deze kost ten laste van de overheid. 29 SCHEERS, M., VERSTRAETE, A., ADRIAENSEN, A., RAES, E. en TANT, M., Rijden Onder invloed van Psychoactieve Stoffen: literatuurstudie en evaluatie van het handhavingsbeleid, Academia Press, Gent, Zie Zie WILLEKENS, M., intern document D.R.U.I.D. Roadside testing in Belgium, Münster, 2007.

16 Onderzoek naar drugcontroles De speekseltest: een alternatief? 16 Tot slot rijst de vraag ook of een simpele bekentenis van de verdachte dat hij verboden middelen heeft gebruikt, genoeg is om (een deel van) de test niet te hoeven doorlopen. Zo kan men bijvoorbeeld onmiddellijk overgaan tot de bloedanalyse. Het valt aan te bevelen de bloedproef in elk geval af te nemen, gezien een verdachte op elk moment zijn bekentenis kan intrekken, waardoor de vervolging anders in het gedrang kan komen. Tegemoetkoming aan de problemen? De problemen aangehaald in het vorig deel hebben stemmen doen opgaan om een alternatief te ontwikkelen voor de huidige driestappenprocedure. Men zocht stalen die snel te bekomen waren, naar analogie met de ademanalysetoestellen bij alcoholcontroles, zoals zweet en mondvloeistof of speeksel 33. Indien de speekseltest een volwaardig alternatief wil vormen voor de urinetest, zou deze aan een aantal specifieke kenmerken moeten voldoen. Zo zou deze test snel moeten zijn alsook valide en betrouwbaar (meet men wat men wil meten en kan men deze test in verschillende omstandigheden door verschillende politieambtenaren laten afnemen en toch dezelfde resultaten bekomen), makkelijk in gebruik voor zowel politie als voor verdachten en in alle mogelijke weersomstandigheden werkzaam zijn, het vervalsen van de test moet onmogelijk zijn en de benodigde hoeveelheid speeksel voldoende klein. Speeksel biedt veel overeenkomsten qua weerspiegeling van de aanwezige drugsgehaltes in het bloed 34. Sommige onderzoekers verkiezen speeksel boven urine. Zo zou het aanwezige drugsgehalte in het speeksel beter de huidige toestand benaderen dan urine 35. Theoretisch zouden de detectieperiodes van drugs in bloed en speeksel dichter bij elkaar moeten liggen dan tussen bloed en urine 36. Het is de enige lichaamsvloeistof waar de drugswaarden een overeenkomst vertonen met die in het bloed. 33 In de Engelstalige literatuur maakt men het onderscheid tussen mondvloeistof (oral fluid, OF) en speeksel (Saliva). Saliva wordt strikt wetenschappelijk gezien als een vloeistof afkomstig van een specifieke speekselklier, zonder gemengd te zijn met andere stoffen die in de mondholte aanwezig zijn zoals mucosale cellen (cellen afkomstig uit slijmvliezen) en etensresten (Schramm, Smith & Craig, 1993). Verder zullen beide termen door elkaar gebruikt worden. 34 HAECKEL, R. en HÄNECKE, P., Application for saliva for drug monitoring : an in vivo model for transmembrane transport., Eur. J. Chem. Clin. Biochem. 34, 1996, 76-83; MENKES, D.B., HOWARD, R.C., SPEARS, G.F. en CAIRNS, E.R., Salivary THC following cannabis smoking correlates with subjective intoxication and heart rate.,psychopharmacology, 103, Berlijn, 1991, ; SCHRAMM, W., SMITH, R.H., CRAIG, P.A. en KIDWELL, D.A., Drugs of abuse in saliva: a review., J. Anal. Toxicol. 16, 1992, 1-9; SKOPP, G. en PÖTSCH, L., Perspiration versus saliva- basic aspects concerning their use in roadside drug testing., Int. J. Legal Med., 112, 1999, ; CROUCH, J., Oral fluid collection: the neglected variable in oral fluid testing, Salt Lake City, VERSTRAETE, A.G., Oral fluid testing for driving under the influence of drugs: history, recent progress and remaining challenges, Gent, VERSTRAETE, A.G., Detection times of drugs of abuse in blood, urine, and oral fluid, Therap. Drug Monit., 26, 2004,

17 Onderzoek naar drugcontroles De speekseltest: een alternatief? 17 Hierdoor correleren ze ook met de effecten op het gedrag 37. Substanties blijven immers maar voor een korte periode aanwezig in het speeksel, meestal tussen de 12 en 24 uur na consumptie 38. Toch bestaan hierop ook uitzonderingen, zo zullen amfetamines langer detecteerbaar zijn in speeksel, omdat de concentraties hoger liggen dan de bloedconcentraties 39. Men moet wel rekening houden met het feit dat men in urine op zoek gaat naar andere stoffen dan in speeksel. Bij urine gaat men op zoek naar de metabolieten, dit zijn stoffen aangemaakt tijdens de stofwisseling bij het afbraakproces van de drugs. Bij de speekseltesten gaat men voornamelijk op zoek naar het oorspronkelijke product 40. Speekseltesten kunnen voor een aantal pijnpunten een oplossing bieden. Ze zijn relatief makkelijk te bekomen. Bovendien maakt men gebruik van veel minder indringende technieken als bij urinetesten 41. Dit heeft diverse voordelen. Zo is er bijvoorbeeld geen sanitaire wagen noodzakelijk, waar de verdachte zijn of haar urinestaal moet afleveren. Men komt ook niet meer rechtstreeks in contact met urine: dit is zowel hygiënischer als aangenamer werken, zowel voor de verdachte als voor de politieambtenaar. Verder kan de politie tijdens het afnemen van de test de verdachten observeren, waardoor het omzeilen ervan door het vervalsen van een staal, of het gebruik van producten die het resultaat wijzigen moeilijk wordt. Men is er zeker van dat het staal van de verdachte komt en toch respecteert men de waardigheid van deze persoon 42. In de toekomst zal de speekseltest misschien de volledige driestappenprocedure kunnen vervangen, de aanwezigheid van medisch geschoold personeel is dan niet langer vereist bij het afnemen van de test 43. Dit is heden ten dage nog niet mogelijk. Men heeft dan immers nood aan een test die een kwantitatief resultaat geeft en bovendien moet deze voldoende betrouwbaar zijn. 37 CONE, E.J., KUMOR, K., THOMPSON, L.K., SHERER, M., Correlation of saliva cocaine levels with plasma levels and with pharmacologic effects after intravenous cocaine administration in human subjects, J. Anal. Toxicol, 12, , CONE, E.J., Saliva testing for drug abuse, Ann. N.Y. SCI., 694, 1993, SCHEPERS, R.J.F., OYLER, J.M., JOSEPH, R.E., CONE, E.J., MOOLCHAN, E.T. en HUESTIS, M.A., Methamphetamine and amphetamine pharmacokinetics in oral fluid and plasma after controlled oral methamphetamine administration to human volunteers, Clin. Chem., 49, 2003, SAMYN, N., The use of saliva and sweat for the detection of abused drugs in drivers, Gent, SPIEHLER, V.R., BALDWIN, D., JEHANLI, A. en MOORE, L., Validation of Cozart Rapiscan cut-off concentrations for drugs of abuse in saliva, in proceedings of the thirthy Eighth International Meeting TIAFT2000, Helsinki, 2000; CROUCH, J., Oral fluid collection: the neglected variable in oral fluid testing, Salt Lake City, CONCHEIRO, M., DE CASTRO, A., QUINTELA, Ó., CRUZ, A. en LOPÉZ-RIVADULLA, M., Confirmation by LC-MS of drugs in oral fluid obtained from roadside testing, Santiago de Compostella, VERSTRAETE, A.G., Oral fluid testing for driving under the influence of drugs: history, recent progress and remaining challenges, Gent, 2005.

18 Onderzoek naar drugcontroles De speekseltest: een alternatief? 18 Het grootste probleem blijft ongetwijfeld de validiteit en de betrouwbaarheid van de testen. De cut-off values moeten laag genoeg liggen, waardoor men drugs detecteert indien deze in het lichaam aanwezig zijn. Bovendien moeten de resultaten overeenkomen met de resultaten van diezelfde stalen wanneer deze in een laboratorium onderzocht worden 44, of in alle geval gelijkwaardig of beter scoren dan de huidig gebruikte urinetesten. Onderzoek heeft uitgewezen dat er een aantal pijnpunten verbonden zijn aan het testen op basis van speeksel. Diverse studies duiden op het probleem van drugscontaminatie van de mondholte. De meting kan sterk beïnvloed worden wanneer drugs worden gerookt, oraal worden opgenomen, of wanneer men deze passief inademt. Zo blijkt uit onderzoek van Thompson & Cone dat de THC (cannabis) waarden in speeksel oorspronkelijk hoger liggen dan de waarden die men kan meten in bloedstalen 45. Andere auteurs hebben zowel passieve als actieve orale contaminatie met THC vastgesteld 46. Verder is er ook onderzoek verricht naar orale contaminatie in combinatie met andere types drugs. Cone toonde aan dat de speekselconcentraties voor heroïne (en afgeleiden) en morfine ook beduidend hoger lagen gedurende het eerste uur na de intranasale toediening, wat opnieuw wijst op contaminatie 47. Het probleem van het verzamelen van voldoende speeksel deed zich vooral voor bij oudere testen. Deze hadden/hebben een grote hoeveelheid speeksel nodig om de analyses op uit te voeren. Een van de neveneffecten van bepaalde drugs zoals cannabis is een droge mondholte. Verder wordt er ook gesproken van een dik slijmachtig speeksel 48, waardoor het verzamelen van de juiste hoeveelheden problemen kan opleveren TAYLOR, E.H., OERTLI, E.H., WOLFGANG, J.W. en MUELLER, E., Accuracy of five on-site immunoassay drugs-of-abuse testing devices., J. Anal. Toxicol., 23, 2, 1999, ; CROUCH, D.J., CHEEVER, M.L., ANDRENYAK, D.M., KUNTZ, D.J. en LOUGHMILLER, D.L., A comparison of ONTRAK TESTCUP, abuscreen ONLINE, and GC/MS urinalysis test results., J. Forensic Sci., 43, 1, 1998, 35-40; BUCHAN, B.J., WALSH, J.M. en LEAVERTON, P.E., Evaluation of the accuracy of on-site Multi-analyte drug testing devices in the determination of the prevalence of illicit drugs in drivers., J. Forensic Sci., 43, 2, THOMPSON, L.K. en CONE, E.J., Determination of delta 9-tetrahydrocannabinol in human blood and saliva by high-performance liquid chromatography with amperometric detection, J. Chromatogr., 421, 1, NIEDBALA, S., KARDOS, K., SALAMONE, S., FRITCH, D., BRONSGEEST, M., en CONE, E.J., Passive cannabis smoke exposure and oral fluid testing, J. Anal. Toxicol., 28, 2004, ; HUESTIS, M.A. en CONE, E.J., Remationship of delta 9-tetrahydrocannabinol concentrations in oral fluid and plasma after controlled administration of smokes cannabis, J. Anal. Toxicol., 28, 2004, CONE, E.J., Saliva testing for drug abuse, Ann. N.Y. SCI., 694, 1993, ; JENKINS, A.J., OYLER, J.M. en CONE, E.J., Comparison of heroin and cocaine concentrations in saliva with concentrations in blood and plasma, J. Anal. Toxicol., 19, 1995, VERSTRAETE, A.G., Oral fluid testing for driving under the influence of drugs: history, recent progress and remaining challenges, Gent, BIERMANN, T., SCHWARZE, B., ZEDLER, B. En BETZ, P., On-site testing of illicit drugs: the use of the drugtesting device Toxiquick, Erlangen, 2004.

19 Onderzoek naar drugcontroles De speekseltest: een alternatief? 19 Er werden diverse manieren uitgetest die de speekselkwantiteit konden verhogen: zuur snoep, kauwgom, paraffine of mechanisch bewegen van het apparaat in de mond. Deze stimuli zullen inderdaad de hoeveelheid speeksel aanwezig in de mond vergroten, maar ze zorgen ook voor een daling in de drugsconcentratie en zijn dus niet aangewezen 50. Een ander probleem is dat in sommige gevallen de THC aan het collectieapparaat blijft hangen en een organisch oplosmiddel noodzakelijk is om dit te doen lossen 51. Er zijn dan ook veel testen die een resultaat gaven voor cannabis, zelfs al was er sprake van zeer hoge concentraties. Men stelt ook vast dat een aantal apparaten die gebruik maakten van een machine om de resultaten te interpreteren te kampen hadden met technische problemen 52. Verder neemt het gebruik van de gebruikte speekseltest minstens 13 minuten tijd in (drie minuten speekselverzameling, één minuut wachttijd en negen minuten alvorens men de testresultaten kan aflezen). Indien deze is, moet men nog steeds een bloedanalyse doen. De tijdwinst zal dus eerder beperkt zijn. Daar er met de gebruikte speekseltest nog steeds nood is aan een dokter voor het afnemen van de bloedstalen zijn dezelfde problemen hieromtrent, zoals eerder vermeld ook hier van toepassing. Voor mensen die niet dagelijks met drugs bezig zijn, zal een nieuw testapparaat een drempel betekenen die zonder adequate scholing moeilijk te nemen is. Ook zijn de omstandigheden bij het on-site testen totaal verschillend van de settings in laboratoria. Zo gaven diverse tests problemen bij koude temperaturen of bij regenachtig weer 53. Een ander obstakel is de kostprijs. De aankoopprijs per stuk van de speekseltest in dit proefproject bedroeg 27,23. Hoewel men kan verwachten dat deze prijs nog zal dalen indien deze de standaard wordt (massaproductie en massa-aankoop) blijft deze voorlopig een stuk duurder dan de urinetest. Zeker in het geval van een negatieve test of een vals-negatieve test waar de kosten ten laste van de overheid vallen. 50 RAES, E. en VERSTRAETE, A., Evaluation of rapid point-of-collection oral fluid testing devices, in ROSITA-2: Roadside Testing Assessment, 2005; SAMYN, N., The use of saliva and sweat for the detection of abused drugs in drivers, Gent, KAUERT, G.F., Drogennachweis in Speichel vs, Serum. Blutalkohol. 37, 2000, 76-83; SAMYN, N., DE BOECK, G. en VERSTRAETE, A.G., The use of oral fluid and sweat wipes for the detection of drugs of abuse in drivers, J. Foren. Sci., 47, 2002, RAES, E. en VERSTRAETE, A., Evaluation of rapid point-of-collection oral fluid testing devices, in RAES, E. en VERSTRAETE, A. (ed.), ROSITA-2: Roadside Testing Assessment, X, ROSITA-2 executive summary, (2005).

20 Onderzoek naar drugcontroles De speekseltest: een alternatief? 20 Ontstaansgeschiedenis en bestaande studies omtrent speekseltesten Het idee van speekseltesten is niet nieuw. Vanaf het begin is er reeds sprake van een interesse in het gebruik van speeksel om drugsgebruik vast te stellen. Zo deden Leute et al. reeds onderzoek in 1972, als een van de eerste, naar drugs screening aan de hand van speeksel 54. De problemen die zich destijds voordeden, blijven vaak heden ten dage voortbestaan. Het grote struikelblok was de grote hoeveelheden speeksel die men nodig had om analyses te kunnen uitvoeren. Zo was er een onderzoek van Peel et al. waar de oorspronkelijke doelstelling was 3 ml. speeksel te verzamelen, maar deze doelstelling werd tijdens het onderzoek bijgeschaafd, daar de verkregen samples hier niet aan voldeden 55. Tot het eind van de 20 ste eeuw bestonden er geen on-site testen voor drugs in speeksel. De meest courante methode, die men in vrijwel alle voorafgaande onderzoeken terugvindt en die tot op dit ogenblik nog steeds gebruikt wordt, is de gas chromatography gekoppeld aan mass spectrometry (GC-MS) 56. Gedurende de jaren negentig werd er onderzoek verricht naar on-site drugstesten. In 1999 waren de eerste modellen beschikbaar. In opdracht van de Europese Commissie werd het ROSITA-1 project opgezet, om de waarde van on-site drugstesten te evalueren 57. In het begin van de 21 ste eeuw heeft de ontwikkeling van deze on-site drugstesten een sterke evolutie doorgemaakt. In 2005 waren er 12 tests beschikbaar, ofwel voor commercieel gebruik, ofwel als prototype. Van 2003 tot 2005 liep het ROSITA-2 project om de on-site drugstesten te evalueren. Dit was een samenwerking tussen zes Europese landen (België, Frankrijk, Finland, Duitsland, Noorwegen en Spanje) en vijf staten van de V.S. (Florida, Indiana, Utah, Washington State en Wisconsin). De globale conclusie was dat er nog geen enkele test voldeed aan de vereisten om een volwaardig alternatief te vormen. In oktober 2006 is een nieuw Europees onderzoeksproject van start gegaan. Druid (driving under the influence of drugs, alcohol and medecines, website: Het doel is nieuwe inzichten te verkrijgen in de gevolgen van drugs en hun 54 LEUTE, R., ULLMAN, E.F. en GOLDSTEIN, A., Spin immunoassay of opiate narcotics in urine and saliva, J. Am. Med. Assoc., 221, 1972, PEEL, H.W., PERRIGO, B.J. en MIKHAEL, N.Z., Detection of drugs in saliva of impaired drivers, J. foren. Sci., 29, 1984, PEEL, H.W., PERRIGO, B.J. en MIKHAEL, N.Z., Detection of drugs in saliva of impaired drivers, J. foren. Sci., 29, 1984, ; STARMER, G., MASCORD, D., TATTAM, B. en ZELENY, R., Analysis for Drugs in Saliva, CR 141 Australian Government Publishing Service, Canberra, 1994, 1-76; LEYSSENS, L, PENXTEN, H., NIJST, D., HAESEN, V, ROYACKERS, E., RAUS, J., VAN HAEREN, C., BOUVIER, N., XABOROV, S., VERDONCK, I. en ECKELMANS, V., Usefulness of saliva for the detection of substances, Proceedings of the Symposium on Alcohol, Drugs and Traffic Safety, Belgisch instituut voor de verkeersveiligheid, Brussel, VERSTRAETE, A.G., Oral fluid testing for driving under the influence of drugs: history, recent progress and remaining challenges, Gent, 2005.