Reactie NVVK op advies aanvraag staatssecretaris De Krom inzake visie op stelsel gezond en veilig werken

Transcriptie

1 Nederlandse Vereniging voor Veiligheidskunde Reactie NVVK op advies aanvraag staatssecretaris De Krom inzake visie op stelsel gezond en veilig werken augustus 2012

2

3 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 3 Aanbiedingsbrief 5 Samenvatting reactie NVVK 6 Reactie NVVK adviesaanvraag visie stelsel gezond en veilig werken 9 1. Inleiding Belangrijke winst? Ontwikkelingen Rol overheid in arbo-stelsel De opzet van dit hoofdstuk De keuze voor een ambitieuzer doel Ontwikkelingen en gekozen uitgangspunten Advies voor andere uitgangspunten Beleidsagenda voor gezond en veilig werken 18 5A. Het instrument Wet- en regelgeving Eenvoudiger regels Minder regels, meer eigen verantwoordelijkheid Regels over grenswaarden en risicobeoordeling Regels voor arbodienstverlening Regels in de arbocatalogi Regels uit civielrecht: het schadeverhaal 24 5B. Het instrument Informatievoorziening en -uitwisseling 25 5C. Het instrument Toezicht en handhaving 26 [ 3 ]

4 [ 4 ]

5 Betreft: Visie op het stelsel voor gezond en veilig werken De NVVK kan zich vinden in veel van de voorgestelde maatregelen, zoals: ruimte voor maatwerk, meer verantwoordelijkheid voor werkenden en een effectief overheidstoezicht. Eindhoven, 16 augustus 2012 Geachte heer/mevrouw, Voor u ligt de reactie van de Nederlandse Vereniging voor Veiligheidskunde (NVVK) op de adviesaanvraag van staatssecretaris De Krom aan de SER, in het kader van de Visie op het stelsel voor gezond en veilig werken (20 april 2012, ref. G&VW/VW/2012/5475). De NVVK heeft met belangstelling en op een aantal punten met instemming kennisgenomen van de plannen van de staatssecretaris. Maar op enkele essentiële punten kunnen wij de visie van het kabinet niet volgen en komen wij met aanvullingen of alternatieven. Het gaat dan vooral om de uitgangspunten én de instrumenten die volgens ons noodzakelijk zijn om de doelen, die de staatssecretaris stelt, te halen. Belangrijkste is dat volgens ons op arbogebied een krachtiger rol van de overheid nodig is, en zeker geen meer beperkte rol. De NVVK onderschrijft de hoge ambitie van de staatssecretaris, neergelegd in de stelling dat werk aantrekkelijk moet zijn, tot op hogere leeftijd te verrichten en gecombineerd moet kunnen worden met andere activiteiten. De NVVK kan zich echter niet vinden in de genoemde uitgangspunten: vertrouwen in burgers en bedrijven, verantwoordelijkheid bij werkgevers en werknemers, en een beperkte rol van de overheid. Wij vinden vertrouwen goed, maar controle beter. Verder zijn volgens ons werkgevers, werknemers én de overheid primair verantwoordelijk voor gezond en veilig werk. Tot slot zien wij graag een actievere rol van de overheid. De genoemde instrumenten (wetgeving, informatievoorziening/ uitwisseling en toezicht/handhaving) zijn volgens ons in de voorgestelde vorm onvoldoende om de doelstellingen te bereiken. Het onderhouden en versterken van gezonde en veilige arbeidsomstandigheden, ten behoeve van een goed stelsel van gezond en veilig werken is de verantwoordelijkheid van werkgevers, werknemers én de overheid. Bedrijven kan een zekere mate van ruimte worden gegeven, maar deskundig en frequent periodiek toezicht door deskundigen blijft noodzakelijk. De overheid moet er in ieder geval op toezien dat adequaat arbobeleid een vast en verplicht onderdeel is van het ondernemingsbeleid van alle Nederlandse bedrijven, ook de kleinere. Bijgevoegd bij deze brief vindt u onze uitgebreide reactie op de brief van staatssecretaris De Krom aan de Tweede Kamer (30 maart 2012), plus een samenvatting van onze belangrijkste adviezen. arbeid Uiteraard staat de NVVK te allen tijde klaar om met onze brede en gedurende vele decennia opgebouwde kennis te helpen bij het onderhouden en versterken van gezonde en veilige arbeidsomstandigheden, ten behoeve van een goed stelsel van gezond en veilig werken. Voor alle werkenden in Nederland. extern Hoogachtend, sociaal Ing. N.B. van Roden Voorzitter NVVK Secretariaat Postbus BH Eindhoven T : F : E : nvvk@veiligheidskunde.nl W : Beschermheer: Professor mr. Pieter van Vollenhoven transport patiënten NVVK_briefpapier.indd :45 [ 5 ]

6 Samenvatting reactie NVVK op adviesaanvraag staatssecretaris De Krom (Visie op het stelsel voor gezond en veilig werken, 20 april 2012, ref. G&VW/VW/2012/5475) Samenvatting reactie NVVK De Nederlandse Vereniging voor Veiligheidskunde (NVVK, leden, beschermheer prof. mr. Pieter van Vollenhoven) onderschrijft de stelling van de staatssecretaris dat werk aantrekkelijk moet zijn, tot op hogere leeftijd te verrichten en gecombineerd moet kunnen worden met andere activiteiten. Ook steunt de NVVK veel van de voorgestelde maatregelen, zoals: ruimte voor maatwerk, meer verantwoordelijkheid voor werkenden en een effectief overheidstoezicht. Maar daarnaast missen wij diverse andere en verdergaande maatregelen, die wij essentieel vinden om de doelstellingen van de staatssecretaris te bereiken. Verder zet de NVVK een kanttekening bij de stelling dat aandacht voor gezond en veilig werken in bedrijven loont. Dit klopt op nationaal niveau, maar meestal niet op microniveau, binnen de bedrijven zelf. Dáár verdient arbozorg zich niet voldoende snel terug om voor een werkgever financieel aantrekkelijk te zijn. Juist daarom is hier een sturende taak weggelegd voor de overheid. Een samenvatting van onze standpunten: -1. Het arbobeleid in Nederland lijkt iets succesvoller dan in andere Europese landen, maar er is nog veel ruimte voor verbetering. Belangrijk is bovendien dat het overheidsbeleid was gericht op het betrekken van het maatschappelijke middenveld. Het relatieve succes is dus veroorzaakt door een actieve overheid, niet door een terugtredende! Van de huidige sturende co-regulering moeten we niet afzakken naar faciliterende co-regulering. Meer aandacht van de overheid voor gezond en veilig werken loont! > Behoud en verstevig de rol van de overheid: zet het huidige beleid dat zich hierop richt, voort -2. De NVVK is van mening dat het hogere ambitieniveau voor arbozorg, tezamen met de ontwikkelingen in de maatschappij, een actievere rol van de overheid noodzakelijk maken. De drie uitgangspunten van de staatssecretaris (vertrouwen, werkgevers & -nemers verantwoordelijk, en een beperkte overheidsrol) sluiten niet aan bij die noodzaak. Met name voor de veiligheidszorg is het nodig om expliciet als uitgangspunt te formuleren dat een actieve rol van de overheid noodzakelijk is. > Uitgangspunt: een actieve rol van de overheid -3. De staatssecretaris spreekt voor de toekomst van een hoger ambitieniveau voor het arbobeleid dan tot nu toe. Het doel wordt duurzame inzetbaarheid: tot aan de pensioenleeftijd gezond, vitaal en productief. In het verleden was de doelstelling vooral beperkt tot ongevallen- en verzuimpreventie. De NVVK onderschrijft deze verdergaande doelstelling, maar vindt de drie genoemde instrumenten (wetgeving, informatievoorziening/ uitwisseling en toezicht/handhaving) onvoldoende om de doelstelling te bereiken. Voor het genoemde ambitieniveau zijn veel verdergaande instrumenten nodig dan de nu gebruikelijke. Maatschappelijke ontwikkelingen vragen nu juist om een actieve rol van de overheid. > Overheidsoptreden op arbogebied moet minimaal de vorm van coöperatieve co-regulering hebben > Bescherm de sociaal zwakkeren > Breng safety en security samen onder één minister [ 6 ]

7 Samenvatting reactie NVVK op adviesaanvraag staatssecretaris De Krom (Visie op het stelsel voor gezond en veilig werken, 20 april 2012, ref. G&VW/VW/2012/5475) -4. Net als de staatssecretaris wil de NVVK eenvoudiger regels. Dat wordt echter niet bereikt door minder overheidssturing, maar juist door betere afstemming binnen de overheid en meer aansturing van de overheid in het veld. > Het streven naar eenvoudiger regels vereist meer overheidssturing -5. afschaffing van beschermende regels leidt tot minder bescherming en is een ongewenste ontwikkeling. Het streven naar het Europese niveau van regelgeving betekent vermindering van het bestaande Nederlandse beschermingsniveau en is daarmee in strijd met Richtlijn 98/391/EG. > Schaf geen beschermende regels af, maar kijk juist hoe het beter kan > De nationale kop op het beleid moet blijven -6. De bepaling uit de Arbowet van 1980 dat veiligheidsbeleid onderdeel moet zijn van het ondernemingsbeleid, is verdwenen uit de huidige wet. Wij zien meer in het terughalen en handhaafbaar maken van deze verplichting voor werkgevers, dan in het uitwerken van verantwoordelijkheden van werknemers. De invulling van de meer dan 20 jaar bestaande wettelijke verplichtingen uit de Arbowetgeving moet voor alle werkgevers normaal worden. Van de werknemers mag worden verwacht, dat zij zich beter aan de gestelde regels houden en waar nodig hun eigen verantwoordelijkheid nemen. > Neem de bepaling dat veiligheidsbeleid onderdeel moet zijn van het ondernemingsbeleid, weer op in de Arbowet -7. Er zijn voldoende manieren om zelfregulering veel beter van de grond te krijgen dan nu het geval is. O.a. het rapport Onderzoek naar zelfregulering doet hiervoor diverse suggesties. Ook zijn er veel betere methoden dan die de staatssecretaris voorstelt, zoals financiële prikkels en een ketengarantiestelsel. Het gaat dan om mogelijkheden die aansluiten bij ontwikkelingen in de markt. De overheid kan zelf als grote werkgever een voorbeeldrol vervullen. > Onderzoek en stimuleer verdere ontwikkelingen die kunnen leiden tot een betere vorm van zelfregulering. Geef als overheid het goede voorbeeld -8. Het vaststellen van grenswaarden en de risicobeoordeling daarvan behoren primair tot het taakgebied van de overheid. Inbreng van private partijen kan van belang zijn, maar de overheid moet de uiteindelijke norm zelf vaststellen en later bewaken. Voor de toekomst betekent dit, dat de overheid deze regulerende taak (weer) moet gaan vervullen. Dat gaat dus verder dan het alleen ondersteunen van een kennisnetwerk. > Leg heldere normen en grenswaarden vast in de Arbowetgeving: dit kan en mag niet worden overgelaten aan de marktpartijen! -9. De preventietaak op het gebied van arbeidsongevallen en ziekteverzuim in de bedrijven kan beter. Het afschaffen van de wettelijke verplichting voor drie preventiedeskundigen heeft het arbo-veiligheidsdenken binnen de bedrijven verzwakt. Door ook de Middelbaar Veiligheidskundige onder het wettelijke regime te brengen, kan een belangrijk deel van de lacune in het opleidingsniveau van de preventiemedewerker worden opgevuld, zonder dat dit extra kosten met zich meebrengt. > Breng ook de Middelbaar Veiligheidskundigen onder het wettelijk regime -10. De NVVK deelt de zorgen van de staatssecretaris over de onafhankelijkheid en toegankelijkheid van de bedrijfsarts. Ook hier heeft de marktwerking tot onwenselijke uitwassen geleid bij de verzuimreductie: deze is wel goedkoper geworden, maar zeker niet beter. Wij sluiten ons voor de oplossing aan bij de standpunten van de vakbonden op dit gebied. > Heroverweeg de positie van de bedrijfsarts bij de arbodienstverlening. Maak deze minder afhankelijk van de opdrachtgever of werkgever [ 7 ]

8 Samenvatting reactie NVVK op adviesaanvraag staatssecretaris De Krom (Visie op het stelsel voor gezond en veilig werken, 20 april 2012, ref. G&VW/VW/2012/5475) -11. De staatssecretaris streeft naar een verder terugtrekken van de overheid en wil nog meer aan private partijen overlaten, met name via het instrument van de arbocatalogi. Als wordt vastgehouden aan dit (tot nu toe niet echt succesvolle) instrument, zijn van overheidswege extra impulsen nodig voor het aanpassen, verbeteren en up-to-date houden van de reeds bestaande catalogi. De branches zonder catalogi zullen ook moeten worden geprikkeld. > Verbeter de samenloop van verschillende catalogi -12. Ruim 20 jaar na de invoering van de verplichting voor het opstellen van een Risico-Inventarisatie en -Evaluatie (ri&e), laat de situatie met name in het MKB nog zeer te wensen over. Er moet een eind worden gemaakt aan het ontbreken van de ri&e in kleine bedrijven, waar juist een grote meerderheid van de Nederlandse werknemers werkzaam is. > Stimuleer met kracht dat ook kleine bedrijven voldoen aan de ri&e-verplichting -13. Wij adviseren opnieuw te kijken naar het destijds gesneuvelde Wetsvoorstel Extra Garantieregeling Beroepsrisico. Nederland is één van de weinige Europese landen die nog geen risque professionel kennen. > Voer een wettelijk systeem van een risque professionel in -14. NVVK steunt het flankerend beleid van de staatssecretaris, zoals het betrekken van meer partijen bij het ontwikkelen van beleid. NVVK is als partner betrokken (geweest) bij het ontwikkelen van kennisactiviteiten. Zij wil daar in de toekomst graag mee doorgaan en mede betrokken worden bij de beleidsontwikkeling. > Maak bij beleidsontwikkeling gebruik van de brede kennis van de NVVK -15. Het actieve toezicht wordt steeds weer verminderd, zonder dat cijfers ondersteunen of dit mogelijk of zinvol is! Momenteel heeft Nederland 1 toezichthouder per werknemers; dat is de ILO-norm voor een ontwikkelingsland. De controle-frequentie voor veel, vooral kleine bedrijven, is eens per 30 jaar! Ook wordt overwogen te stoppen met de ARIE-inspecties. Dit strookt niet met de actuele stand van zaken op arboveiligheidsgebied. > Breid het aantal inspecteurs voor het taakveld Arbeidsomstandigheden bij de Inspectie SZW uit > Maak boetes voor overtredingen afschrikwekkender en dus fors hoger > Herzie de extreme korting op boetes voor kleine bedrijven Tot slot: zorg, maar ook hoop! De NVVK maakt zich ernstig zorgen over de ontwikkeling van de arbeidsomstandigheden en zeker van de bedrijfsveiligheid in ons land. In deze reactie geven wij, vanuit onze directe betrokkenheid met de dagelijkse praktijk van veiligheid op de werkvloer, alternatieven aan of wijzen wij op knelpunten. Wij hopen dat wij gehoor krijgen voor onze standpunten. Wij staan te allen tijde klaar om met onze kennis te helpen bij het onderhouden en versterken van gezonde en veilige arbeidsomstandigheden, ten behoeve van een goed stelsel voor gezond en veilig werken. Voor alle werkenden in Nederland. Bovenstaande standpunten worden hierna uitgebreid toegelicht. [ 8 ]

9 Reactie NVVK op adviesaanvraag staatssecretaris De Krom inzake visie op stelsel gezond en veilig werken Voor u ligt de integrale reactie van de Nederlandse Vereniging voor Veiligheidskunde (NVVK) op de adviesaanvraag van staatssecretaris De Krom aan de SER, over de nieuwe kabinetsvisie op het stelsel voor gezond en veilig werken. De NVVK is de vereniging en het kennisplatform voor veiligheidskunde in Nederland en heeft als beschermheer prof. mr. Pieter van Vollenhoven. De NVVK wil de ontwikkeling van de veiligheidskunde bevorderen en een bijdrage leveren aan de vakkennis van haar leden en aan maatschappelijke discussies over arbeids- en bedrijfsveiligheid. De vereniging richt zich op vijf domeinen van veiligheid (safety én security): arbeid, patiënten, transport, externe en sociale veiligheid. De NVVK heeft ongeveer leden op mbo-, hbo- en universitair/postdoctoraal niveau. Leeswijzer Om het u als lezer gemakkelijk te maken, houden wij in onze reactie de indeling van de brief van de staatssecretaris aan. Uitzondering hierop vormt paragraaf 3: de daarin geschetste ontwikkelingen in arbeid, economie en technologie hebben wij integraal meegenomen in onze reactie. We gaan dus niet apart in op deze paragraaf. [ 9 ]

10 1. Inleiding De NVVK onderschrijft de stelling in de inleiding dat werk aantrekkelijk moet zijn, tot op hogere leeftijd te verrichten en gecombineerd moet kunnen worden met andere activiteiten. Ook steunen wij veel voorgestelde maatregelen, zoals: ruimte voor maatwerk, meer verantwoordelijkheid voor werkenden en een effectief overheidstoezicht. Ontbrekende maatregelen Maar wij missen daarnaast diverse andere en verdergaande maatregelen. Maatregelen die de NVVK noodzakelijk acht om de doelstellingen van de staatssecretaris te bereiken. In deze reactie doen wij voorstellen voor verschillende aanvullende maatregelen. Sturende rol overheid Verder zetten wij een belangrijke kanttekening bij de stelling dat aandacht voor gezond en veilig werken in bedrijven loont. Dit klopt als op nationaal niveau gekeken wordt. Maar het geldt meestal niet op microniveau, binnen de bedrijven zelf. Dáár verdient arbozorg zich in het algemeen niet voldoende snel terug om voor een werkgever financieel aantrekkelijk te zijn. Juist daarom is hier een sturende taak weggelegd voor de overheid; in onze reactie gaan wij daar op een aantal plaatsen nader op in. [ 10 ]

11 2. Belangrijke winst? De staatssecretaris haalt o.a. het toonaangevende onderzoek European Working Conditions Survey 2010 van Eurofound aan 1. Hieruit blijkt dat Nederland iets betere arbeidsomstandigheden kent dan de andere EU-landen. Ook is er ten opzichte van 2000 vooruitgang geboekt. Dit zou kunnen komen door het gevoerde Nederlandse overheidsbeleid, maar onderzoekers zijn voorzichtig met deze veronderstelling. In opdracht van het ministerie van SZW heeft bureau Research voor Beleid het rapport Verantwoordelijk werken. Evaluatie Arbowet en beleidsdoorlichting begrotingsartikel 44 Gezond en Veilig Werken 2 opgesteld. Het oordeel van twee betrokken hoogleraren over dit rapport verwoordt het als volgt: Het rapport heeft laten zien dat het causale verband tussen overheidsactiviteiten en effecten op de werkvloer niet altijd direct traceerbaar is. Het rapport Arbo in bedrijf concludeert dat de wettelijke verplichtingen van 2006 tot 2010 jaar op jaar minder vaak werden nageleefd. Het rapport Verantwoordelijk werken vat het als volgt samen: Als overkoepelende conclusie kan daarom gesteld worden dat het niveau van arbeidsomstandigheden in het algemeen constant hoog is, maar dat dit niet altijd direct terug te leiden is naar de recente wijzigingen in de Arbowet- en regelgeving. Een ander onderzoek stelt dat de kleine winst is ontstaan als relatief onafhankelijk van de beleidsmix 4. Vooruitgang door betrekken maatschappelijk middenveld Volgens de NVVK is de echte oorzaak voor de verbetering van de arbeidsomstandigheden het betrekken (door de overheid) van het maatschappelijke middenveld. De sociale partners en met name de brancheverenigingen kregen tussen 2005 en 2012 immers de vraag om arbocatalogi samen te stellen. En juist op dit punt verschilt het Nederlandse beleid van dat van de rest van de EU. Zorg voor arbeidsomstandigheden kan en moet beter De staatssecretaris meldt vervolgens dat uit het Eurofound-rapport ook blijkt dat de Nederlandse werknemers vaker tevreden tot zeer tevreden zijn over hun arbeidsomstandigheden dan de gemiddelde werknemer in Europa (92,2% ten opzichte van 84,3%). Daarmee wekt hij de suggestie dat niet veel extra beleid meer nodig is: Nederland zou qua arbeidsomstandigheden al op een heel hoog kwaliteitsniveau zitten. Maar de staatssecretaris citeert selectief; wij zien een heel ander beeld opdoemen uit de onderzoekscijfers. Verontrustende cijfers van Eurofound De NVVK meent dat het niveau van de zorg voor arbeidsomstandigheden helemaal niet zo hoog is. De mate van tevredenheid geeft volgens ons meer de mate van berusting weer, en is niet zozeer een weergave van de kwaliteit van de arbeidsomstandigheden. Immers, de andere cijfers uit hetzelfde rapport 5 zoals geciteerd door Eurofound geven een totaal ander, zelfs verontrustend, beeld: er bestaat nog heel veel blootstelling aan risico s. Een aantal feiten: - 33% van de manual workers 6 draagt minstens een kwart van hun werktijd zware lasten, terwijl 23% is blootgesteld aan trillingen percentages die sinds 2000 onveranderd zijn. - Fysieke risico s blijven niet beperkt tot mensen die (zware) fysieke arbeid verrichten: bijna de helft van alle werkenden verricht minimaal een kwart van hun werkzaamheden in vermoeiende of pijnlijke posities. - Bijna 30% van de werkenden in de EU staat bloot aan hard geluid gedurende minimaal een kwart van hun werktijd (onveranderd sinds 2000). - Verder ademt 15% rook, damp of stof in, of werken ze met gevaarlijke chemische stoffen, wederom onveranderd sinds Verantwoordelijk werken. Evaluatie Arbowet en beleidsdoorlichting arbobegrotingsartikel, Research voor Beleid, G.P. Walz MA, drs. M. Engelen, prof. dr. W. Trommel, Zoetermeer, 7 november 2011; bijlage bij de adviesaanvraag aan de SER van staatssecretaris P. de Krom, d.d Arbo in bedrijf Een onderzoek naar de naleving van arbo-verplichtingen, blootstelling aan arbeidsrisico s en genomen maatregelen in 2010; September 2011, Farouk M.A. Saleh, ministerie van SZW. 4 Oordeel eindrapport evaluatie Arbowet en beleidsdoorlichting begrotingsartikel 44 Gezond en Veilig Werken, dr. B. de Vroom (universiteit Twente), prof. dr. A.C.J.M. Wilthagen (universiteit Tilburg) Manual workers zijn mensen die (zware) fysieke arbeid verrichten. [ 11 ]

12 - In 2010 stond, net als in 1995, 23% van de werkenden bloot aan lage temperaturen. - Het percentage werkenden dat met besmettelijke materialen (infectious materials of OPIM) omgaat, groeide zelfs: van 9% in 2005 naar 11% in Andere verontrustende cijfers In dit verband willen we graag nog enkele andere cijfers aanhalen: - uit rapporten van het ministerie van SZW blijkt dat 1 op de 8 werknemers burn-outklachten heeft. - 60% van de mensen is ontevreden over het binnenklimaat op hun werk, 20% vindt de situatie zelfs onacceptabel. Dit leidt tot een extra verzuim van 1% per jaar, wat gekapitaliseerd zo n 1 miljard per jaar kost. We constateren hier een verdere verslechtering, die mede wordt veroorzaakt door deregulering op dit gebied. - 43% van de verzuimdagen is werk-gerelateerd. - Er zijn in Nederland 260 beroepsziekten per werknemers. - Er overlijden jaarlijks in Nederland mensen door beroepsziekten! - geregeld treden in Nederland (bijna-)rampen op (vuurwerkramp Enschede, Moerdijkbrand) die nog veel slechter hadden kunnen aflopen (bijvoorbeeld een net niet opgetreden ammoniak-ontploffing bij de vuurwerkramp). Regelgeving om deze risico s beter te beheersen komt in de plannen van de staatssecretaris niet aan de orde. De kernvraag: kunnen deze cijfers lager? Bovenstaande cijfers zouden voor de overheid voldoende signaal moeten zijn om na te gaan of de genoemde tevredenheid en berusting terecht zijn. Het gaat dus niet om de vraag of voldoende werknemers tevreden zijn. De echte kwestie is of de genoemde ongevals-, hinder- en verzuimcijfers en de veiligheidsrisico s met een redelijke inspanning omlaag zijn te brengen. De staatssecretaris geeft eigenlijk zelf al het antwoord op deze vraag. Hij stelt dat Werkgevers die meer arbomaatregelen nemen dan gemiddeld, hun arbeidsproductiviteit zien stijgen. Daarmee erkent hij impliciet, dat de gemiddelde zorg ruim onder de optimale zorg ligt. Dat is het tegendeel van de situatie die de staatssecretaris verder beschrijft. De zorg voor arbeidsomstandigheden in Nederland mag dus zeker niet goed genoemd worden! Daarbij komt nog dat de Nederlandse cijfers vrijwel gelijk zijn aan de Europese. Juist van een welvarend land als Nederland mag je verwachten dat er relatief gezien veel mínder ongevallen en beroepsziekten zijn dan elders. Door het langjarige en intensieve verkeersveiligheidsbeleid van de overheid hebben wij de helft minder verkeersslachtoffers dan de andere EU-landen. Ondanks ons zeer drukke verkeer. Maar op het gebied van bedrijfsongevallen zitten we gewoon op het Europese gemiddelde... Conclusie De Nederlandse overheid heeft met haar beleid op het gebied van arbeidsomstandigheden waarschijnlijk wel meer resultaat geboekt dan andere overheden in Europa, maar er was en is nog veel meer verbetering te behalen. Belangrijk bij deze conclusie is bovendien dat het beleid van de overheid gericht was op het betrekken van het maatschappelijke middenveld. Het relatieve succes van de Nederlandse overheid is dus veroorzaakt door de actieve rol van de overheid, en niet door een terugtreden ervan! De evaluatie en de beleidsdoorlichting laten volgens de NVVK zien dat het kabinet met de gekozen beleidskoers tussen 2005 en 2010 op de goede weg is geweest. Het ligt voor de hand dat dit beleid ook voor de komende jaren zinvol is. De terugtredende overheid leidt op het gebied van arbeidsomstandigheden niet tot verbetering van de situatie. Van de huidige sturende co-regulering moeten we niet afzakken naar faciliterende co-regulering. Meer aandacht van de overheid voor gezond en veilig werken loont! Standpunt NVVK > Behoud en verstevig de rol van de overheid: zet het huidige beleid dat zich hierop richt, voort. [ 12 ]

13 3. Ontwikkelingen Zoals in de Leeswijzer aangegeven gaan wij niet in op de door de staatssecretaris in hoofdstuk 3 geschetste ontwikkelingen in arbeid, economie en technologie. Om toch dezelfde indeling te houden als in de adviesaanvraag is de paragraaf als nummer wel tussengevoegd. [ 13 ]

14 4. Rol overheid in arbo-stelsel 4.1 De opzet van dit hoofdstuk Naast het formuleren van een doelstelling beschrijft dit hoofdstuk actuele ontwikkelingen, zoals de veranderende arbeidsmarkt en arbeidsrelaties, de veranderende economische structuur door druk van buiten en de kansen en bedreigingen door technologische ontwikkelingen. De staatssecretaris kiest verder drie uitgangspunten voor zijn beleid. Op basis van de geformuleerde doelstelling, de geschetste ontwikkelingen en de gekozen uitgangspunten benoemt hij ten slotte als beleidsinstrumenten (kerntaken): wetgeving, informatievoorziening/uitwisseling en toezicht/handhaving. Een dergelijk pakket van instrumenten wordt faciliterende co-regulering genoemd. De afgelopen jaren heeft de overheid bij de invoering van Arboconvenanten en Arbocatalogi een coördinerende rol gespeeld. Deze rol wordt ook wel coöperatieve co-regulering genoemd. Die coördinerende rol zo blijkt uit de adviesaanvraag wil de staatssecretaris dus de komende jaren zo veel mogelijk afschaffen. 4.2 De keuze voor een ambitieuzer doel De staatssecretaris spreekt in zijn adviesaanvraag van een hoger ambitieniveau voor het arbobeleid dan in het verleden. Het doel is nu duurzame inzetbaarheid, of anders gezegd tot aan de pensioenleeftijd gezond, vitaal en productief. Deze doelstelling gaat verder dan in voorgaande jaren. Toen was de doelstelling vooral beperkt tot ongevallen- en verzuimpreventie. De NVVK onderschrijft deze verdergaande doelstelling. Gekozen kerntaken niet voldoende De NVVK acht de drie instrumenten (kerntaken) die de staatssecretaris noemt, niet voldoende om de gekozen doelstelling te bereiken. Dat heeft te maken met het ambitieniveau. Hiervoor zijn veel verdergaande instrumenten nodig dan de nu gebruikelijke en dus niet een vermindering van het pakket aan maatregelen. Het huidige pakket voldoet al niet om de vigerende, minder vergaande doelstelling te bereiken. Bij onze reactie op paragraaf 2 hebben wij aangegeven dat de Nederlandse arbeidsomstandigheden momenteel nog een té grote kans bieden op een ongeval of een arbeidsgerelateerde ziekte. Ook zijn ze zeker niet goed genoeg om langer werken mogelijk te maken. Uit het Eurofound- onderzoek blijkt immers dat 30% van de manual workers denkt dat ze op hun 60-ste [ 14 ]

15 niet meer in staat zijn hun werk te doen. Om de nieuwe, verdergaande doelstelling voor duurzame inzetbaarheid te bereiken, is goede arbozorg essentieel. Het is bijzonder onwaarschijnlijk dat een hoger ambitieniveau bereikt kan worden met een geringer pakket aan maatregelen. De staatssecretaris geeft in de nota aan dat hij dat wel mogelijk acht, omdat hij een aantal ontwikkelingen in de maatschappij signaleert die dat mogelijk maken. In de volgende paragrafen gaan we daar nader op in. 4.3 Ontwikkelingen en gekozen uitgangspunten De staatssecretaris beschrijft in zijn adviesaanvraag enkele ontwikkelingen en formuleert op basis daarvan drie uitgangspunten voor zijn beleid: - I: vertrouwen in burgers en bedrijven; - II: werkgevers en werknemers zijn primair verantwoordelijk voor gezond en veilig werk; - III: een stelsel dat met een beperkte rol van de overheid aanspoort tot gezond en veilig werk. - I: Vertrouwen in burgers en bedrijven Bij het eerste uitgangspunt merken wij op dat verbetering van arbeidsomstandigheden en veiligheid in bedrijven niet vanzelf tot stand zal komen, zelfs niet met sterke financiële prikkels. Dit heeft te maken met de focus van bedrijven op de korte termijn: winst maken en blijven bestaan. Als illustratie van dit fenomeen wijzen wij op de Farbo- en VAMIL-regelingen, waarvan bedrijven in het verleden zeer weinig hebben gebruikgemaakt. Als geen ander kent de NVVK de praktijk van alledag in de bedrijven. Onze leden bevinden zich dagelijks in deze spagaat tussen kortetermijnvisie en langetermijnbelangen. Financiële prikkels zijn zeker nodig, maar zijn niet voldoende. Managers en directies van bedrijven hebben een extra stimulans nodig om hun tijd te besteden aan andere onderwerpen dan de kortetermijnaspecten van de directe productie. Deze extra stimulans moet dan ook van de overheid komen. Dat is geen sprake van wantrouwen, maar van een erkenning hoe het bedrijfsleven in de praktijk functioneert. Vertrouwen is goed, controle is beter. - II: Primaire verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers Het tweede uitgangspunt voor beleid sluit niet aan bij de in het rapport terecht genoemde ontwikkeling dat arbeidsmarkt en arbeidsrelaties veranderen. Nieuwe vormen van arbeidsrelaties, anders dan een vast dienstverband, zijn inderdaad steeds gebruikelijker. Denk aan het sterk toegenomen aantal zzp-ers. Regelgeving zoals de Arbowet gaat in beginsel nog steeds uit van een gezagsverhouding, en is daarom niet meer van deze tijd. Het is logischer om toekomstige regelgeving meer te richten op het beheersen van risico s, zoals bijvoorbeeld al gebeurt bij de Kernenergiewet. Het versnipperde asbestbeleid is een voorbeeld waarbij een regelgeving gericht op risicobeheersing al op korte termijn zinvol zou zijn. Het rapport Verantwoordelijk werken noemt een andere invalshoek: het gebruikmaken van de ketenaansprakelijkheid bij ongevallen. Zo n keten is nu al aanwezig bij de Wet arbeid vreemdelingen, de Warenwet en bij het VGW-plan voor bouwactiviteiten. Deze basis zou verder ontwikkeld kunnen worden. Ook is een ketengarantiestelsel denkbaar, waarbij belanghebbenden in de keten het te behalen arbocertificaat van een bedrijf betalen. Het rapport over zelfregulering noemt dit het meest veelbelovende instrument 7. Ten slotte merken we in het kader van meer verantwoordelijkheid voor werkgever en werknemer op, dat de overheid zelf ook een grote werkgever is. Uitwerking van een verdergaande invulling van de verantwoordelijkheid van de overheid als werkgever ontbreekt in de nota van de staatssecretaris. 7 Eindrapportage Onderzoek naar zelfregulering op het terrein van arbeidsomstandigheden, Ministerie van SZW, Tien Organisatieadvies,15 november 2011, p. 32. [ 15 ]