In dit nummer: DEVROUWEN DE AUro'S FI1250

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "In dit nummer: DEVROUWEN DE AUro'S FI1250"

Transcriptie

1 In dit nummer: DEVROUWEN DE AUro'S FI1250

2 u HEEFT EEN COMMERCIËLE PASEN MET DEZE DOLLE DWAZEN -11Wt LAUREL&HARDY # td ~ 11UM~1'~# / /' INHOUD NIEUWS 665 HUMOR Op de actuele pagina's nieuws over het Eeuwfeest Oliver Hardy; 'Colorization' zet door, Exhausted Ruler uitgeput; 'Die Heuvels Daar' nieuwe tent in Limburg; Filmnetkwis; Film 107 bestaat niet; L&H Kort voordat toneelrecensent Gustav Czopp radio verslaggever werd bij de AVRO schreef hij in 'De Prins' een essay over het wezen van de humor. Van Multatuli via Grock naar Stan en OlLie. en het MOMl; rolstoel voor Anita en handstempel voor Stan. AUTO'S 668 Waggelend en sputterend maakte de T Ford genera ties bioscoopbezoekers aan het lachen. En als Stan en Ollie dan nog op de voorbank zaten... De geschiedenis van een VROUWEN 676 De huwelijks problemen van de jongens verhielden zich privé en in de films als narigheid tot dolle pret. Eerder in kortere versie gepubliceerd in BLOTTO 10A, maar nu geïllustreerd met de krantekoppen van toen! automobiel als filmster. HARLOW 684 Hal Roach was er trots op dat Jean Harlow had ge debuteerd in films van Laurel & Hardy. Het bescheiden begin van een sexgodin. HUMOR In de reeks 'Herdrukken van Tijdgenoten' een opstel over de jongens dat om streeks 1932 werd geschre ven door Piet lgoppers, toen criticus van het Algemeen Handelsblad. Over 'een paar malle venten', en over humor en komiekerigheid. ROGUE 687 In Nederland vertoond als Zigeunerlie{ck is The Rogue Song de enige hoofdfilm (en nog wel in kleur!) 15 met Laurel en Hardy die nog wordt vermist. Een herdruk in facsimile uit 'The Picture Weekly' van 24 mei FRANS 691 In het buitenland liet Stan zich tegenover de pers openhartiger uit dan thuis.: 'Hollywood is de wreedste stad ter wereld!' Vertaling uit het Frans van een interview uit SPAANS 694 Stan en OIJie spraken vreemde talen, maar het was een voorbijgaand ver schijnsel. Van de buiten landse versies van hun films uit 1929/30 zijn naast een enkele Franse film, alleen de Spaanse nog voor onder zoek beschikbaar. De Duit se versies, die ook in Neder land werden vertoond, zijn spoorloos. Een inventarisatie. PERFECT 700 De laatste aflevering van de 'cutting continuity' van Perfect Day. Good bye! DENKERS 708 Vooral in letterkundige kringen heeft men zich het hoofd gebroken over het hoe en waarom van Stan en Ollie. Een samenvatting van observaties en theorieën, van Kees Fens tot Bemlef en Col in Wilson. is een initiatief van de Stichting Laurel en Hardy Fonds, a1iu Perfect Day Tent, opgericht in 1968 door P. Goedinp, O. Milo, A. Reijnhoudt, K. Schippen en T.M.F. Steen. De uitgave gebeurt in samenwerking met de Me And My Pal Tent van BelgWi. Het Laurel en Hardy Fonds ia sinds 1971 als Perfect Day Tent ingeschreven bij de Sona of tbe Dellert. BL01TO vencbijdt o~"'t".""", doorpaaa twee keer in ieu... cbm... j... Aan dltd... wwk ten mee: Siep Bousma, On HiUe Tym.etra, Jolande Wiegands, Harry Hoppe, Th. Huizenp. Eindredactie: A. Reijnhoudt. AboDDemeDteu: Abonnee worden ia aan te bevelen omdat 1088e nummen vaak moeilijk. te krijpn zijn. U kunt zich opgeven door een briefkaart te sturen aan L4:H-Fonds, Postbu8 870, 1200 A W HilverlIUD1. Het abonnementsgeld bedraagtfl30.-voor twee nummen. HetteJe4Mmnunmervan BLO'l"ro.. alleen voor dringende... allen: OudeD1IIIUDeI'II:A11een de nummers 9, 10, 11, 13en 14zijnnogverkrij, bear bij: L4:H-Fonds, Poetbue 870, 1200 AW Hilversum. Prij8: Ft 12,50 behalve nummer 10 dat F110.- koet. Marktberichten 705 Bibliografie 710 Brieven 711. Plakboek 712. Summary 714 EXPRESS FIL M AMSTELVEEN T.I liu.tratle v.n Wim Bloemenel.., voor de VARAijld

3 9' JAARGA!'iG N <tó 31 JANUARI I'J~() OP1.AGI'. ROVEN IO(l.fKlO ~:XE~1P1.AREN GIEäIl.lLlll lrilt.leifrii» W]fEI!\BIlAL v[1r {D!I~f\jlIl)If' HUHJ)A4D AMSTERDAM REDACTIE I!N AOMINI~TRATI~ NZ. VOORBURGWAl. 262 TEl.El'OON INTERC. ~:mo IllUSTRATIES TWEE GELUKKIGE M ENSCHEN COLORIZATION ZET DOOR NIEUWE PLANNEN VOOR INKLEUREN VAN L&H-FILMS Het inkleuren van de L&H-films gaat door. De nieuwe eigenaar van de films in Amerika, Qintex, heeft opdracht gegeven tot de 'colorization' van de zesentwintig Laurel & Hardy Shows, die in 1986 door Hal Roach Studios (HRS) voor de Amerikaanse televisiemarkt zijn gemaakt. HRS, een maatschappij die niets meer met Hal Roach of met diens vroegere filmproductiebedrijf te maken heeft, is onlangs door Qintex Entertainment opgekocht. De L&H Shows, die een speelduur van negentig minuten hebben, bestaan stuk voor stuk uit twee of meer originele films, afgewisseld (soms) met documentaire fragmenten, pauzes voor commercials en teruggevonden filmmateriaal dat niet in de originelen voorkwam. De zwart-wit films in deze shows zullen nu met de computer worden ingekleurd door 'Colorization Inc.', het bedrijf dat begin jaren tachtig in samenwerking met HRS met inkleuren begon. Een Amerikaans kabelnet zal de shows uitzenden. Het inkleuren van films berust op een elektronisch procédé dat alleen kan worden toegepast op videoband. Het filmmateriaal zelf blijft onverlet. TV-toestellen waarbij de kleur kan worden weggedraaid maken een weergave mogelijk in oorspronkelijk zwart/wit omdat de kleuren als het ware egaal en transparant over het zwart/wit-beeld zijn aangebracht. Tegenstanders vrezen dat de oorspronkelijke zwart/wit films binnenkort nooit meer uit de kluizen zullen komen; voorstanders wijzen erop dat de in elk geval de filmmasters met zorg zullen worden geconserveerd en bewaard nu er weer nieuwe commerciële mogelijkheden blijken te zijn. INGEKORT Volgens de Intra Tent Journal is het bericht over de inkleuring voor L&H-puristen 'goed en slecht nieuws' tegelijk. De technische kwaliteit van de shows is uitstekend, met scherp beeld en helder geluid.en soms nieuwe scènes (o.a. uit buitenlandse versies). Aan de andere kant zijn de films af en toe ingekort om ze pasklaar te maken voor TV-programma's van anderhalf uur en ook met de muzikale begeleiding wordt wel eens geknoeid. 'Ook al is het waar dat de klassieke Laurel & Hardy films niet in hun oorspronkelijke vorm zullen worden vertoond', aldus de Intra Tent Journal, 'het is ook waar dat "Laurel & Hardy in kleur" een geweldige noviteitswaarde heeft en een heel nieuwe generatie bewonderaars zal aantrekken die de films anders over het hoofd zouden hebben gezien. (Vervolg op volgende pagina, eerste kolom) Exhausted Ruler legt bijltje erbij neer Exhausted Ruler John Meeabe trekt zich terug als actief bestuurder van de Sons of the Desert, de 'organisatie' die hij in 1965 na ruggespraak met Stan Laurel heeft opgericht. De 70-jarige McCabe vindt dat zijn tijd gekomen is om terug te treden, met behoud van titel. De Sons of the Desert is opgezet als een heel losse club, met vrijwel volledige autonomie voor de onderafdelingen of tenten, zodat een centrale leiding nauwelijks nodig was. Het werk van de Exhausted Ruler (Stan's verhaspeling van Exalted Ruler in de film Sons of the Desert) bestaat dan ook hoofdzakelijk uit correspondentie. Maar McCabe voorziet dat de taak zwaarder wordt omdat er het aantal tenten blkijft toenemen waardoor de behoefte ontstaat aan coördinatie. Om zijn opvolging te regelen heeft hij een ad hoc commissie van elfleden ingesteld, waartoe ook de eindredacteur van BLO'TI'O behoort. Deze heeft zich inmiddels op het standpunt gesteld dat democratie niet op haar plaats is in de Sons ofthe Desert en dat Mr. McCabe zijn opvolger dient aan te wijzen. Het is niet bekend wanneer de commissie rapport uitbrengt. 665

4 INKLEURING NIET POPULAIR IN EUROPA (vervolg) 'De ingekleurde Laurel & Hardy Show kan leiden tot een nieuwe appreciatie van de twee komieken - een herhaling van wat gebeurde in dejaren vijftig toen del&hfilms voor het eerst op TV kwamen.' J\ldus de ITJ. EUROPA Ingekleurde films zijn al jaren op videocassette te koop, maar in Europa slechts mondjesmaat en niets van Laurel & Hardy. In Amerika zijn tot dusver voor de videohandel de volgende titels ingekleurd: Way Out West, Helpmates, The Music Box, The Live Ghost, County Hospital en Blotto. De cassettes zijn alleen in Amerika te koop en hebben het NTSC-lijnensysteem. Italië is voor zover ons bekend het enige Europese land waar ingekleurde L&H-films, in het Italiaans nagesynchroniseerd, op video te krijgen zijn. NIEUW IN ZUID-LIMBURG: THEM THAR HILLS De slart van... n n/eu_ lenlt: Meteen na de provinciale verkiezingen _relen op een toegangsweg van landgraaf Stan en Oilie aangeplakt. Onder grote belangstel- I Stienen en Math. Lenzen en ling is zondag 10maart door J ohn van den Berg van de oprichtingsbijeen- de Stichting Grand Theater komst gehouden van de die vorig jaar een festival eerste Limburgse tent had georganiseerd dat in het 'Them Thar Hills'. teken stond van 'Honderd Naar schatting 150 mensen Jaar Stan Laurel' waren aanwezig in het Het Grand Theater is Grand Theater in Land- gevestigd in het voormalige graaf. Dit is de tweede tent armenkerkje van Waubach, onder de grote rivieren, na een van de oude dorpskerde officiële oprichting per 1 nen van Landgraaf. januari van 'Jitterbugs' in Voor adressen van alle Bergen op Zoom. Het initia- tenten die momenteel in tiefvoor de Them Thar Hills Nederland actief zijn, zie Tent is genomen door Franz pagina 674. Film 107 kan worden afgevoerd: DE LIJST WORDT WEER KORTER Een teleurstelling: Film 107 bestaat niet! In de vori ge BLOTTO werd melding gemaakt van een nieuwe ontdekking: Oliver Hardy heeft een rol in 'The Rent Collector', die altijd werd beschouwd als een film met Stan Laurel alleen. Dit behoeft correctie. Het klopt dat Hardy erin speelt, maar Laurel is nergens te bekennen. Tenminste niet in de copie van The Rent Collector die onlangs is opgedoken uit een Brits archief. Deze Larry Semon-klucht dateert uit 1921 en staat als derde op de lijst die Laurel persoonlijk heeft opgesteld van de films waarin hij optrad. Er zijn nu twee mogelijkheden: Stan had een kleine rol in deze twee-akter van Vitagraph die eruit is geknipt, of hij heeft een fout gemaakt in de lijst. Mogelijk was hij 666 in de war met The Bill Collector of The Rent Dodger, twee films van zijn eerste cjç.ofsr~,j-.y ~~ cr ~ id- -"- -~,'-, De Britae Posterijen hebben producent Joe Rock, die op26maartll. eenhandstem echter niet als solo's van pel gebruikt met een portret Stan bekend staan. Zekervan Stan Laurel. Hiervoor kwamen aueen postatukken in heid daarover krijgen we pas aanmerking die voor or op 26 als ook deze films een keer maart bij een speciaal kan toor in Noord Engeland wer boven water komen. den aangeboden. Het hand. Voorlopig moet het aan- stempel was ontworpen ter getal mms met Laurel en legenheidvanhetoprueuwuitbrengen van de populaire Hardy gesteld blijven op 106, 'Smiles'.zegelserie. Een van (officieel misschien nog 105) I de zegels draagt de beeltenis 1 1. van StaD, maar alleen de on met as aatste toevoeging derate helrt van diens gezicht. de komedienow J'll telt one... L GRAND SHEIK VERSLAGEN IN FlLIlNET-KWIS BLOTTO abonnee Harry Vissers is met zijn part ner winnaar geworden van een fiimkwis van Filmnet. Met het goede antwoord op de laatste vraag versloeg hij met de kleinst mogelijke meerderheid zijn tegenstan der Henk van der Most, de Grand Sheik van de Lucky Dog Tent in Rot terdam. De kwis die op 27 februari en 1 maart ongecodeerd werd uitgezonden op het kanaal van Filmnet, begon met een aantal vragen over algemene filmkennis, gevolgd door een onderdeel dat aan Laurel & Hardy was gewijd. Bij de opnamen bleek al direct dat het een misverstand is te denken dat L&Hliefhebbers ook per se filmliefhebbers zijn. Niet in de uitzending kwamen twee eerdere paren, uitsluitend bestaande uit L&H fans, die geen enkele algemene vraag goed hadden beantwoord. Bij de tweede ronde kwamen de antwoorden op de algemene vragen uitslui tend van Kaisa Kriek en Rebecca Roos, de toegevoeg de kwispartners van resp. L&H-kenners Van der Most en Vissers. De dames beo antwoordden op hun beurt geen enkele vraag over Laurel & Hardy. De winnaars kregen een abonnement van een half jaar op Filmneten de L&H collectie van Movies Video. Eén van de vragen - 'Jn wel ke L&H film speelt Robert Michum een gangsterrol?' - werd door niemand goed beantwoord, ook niet door presentatrice Vivian Boelen. Toen de kandidaten het af lieten weten noemde zij A-Haunting We Will Go, in plaats van de enige goede titel, The Dancing Masters. BLonolS MET EEN KILOOTJE MEER IN DE ROYAL LOGE BIJ HARDY'S HONDERDSTE! Wie komende zomer en I Men kan zich in de Heksenherfst 120 kilogram of waag à raison van twee meer weegt heeft recht gulden laten wegen. Vanaf op een gratis zetel in de 1 april is de Waag elke dag Royal Loge bij het behalve maandag geopend, Eeuwfeest Oliver Har dus ook op zater- en zondady, dat begin volgend gen. (Dit is absoluut geen jaar wordt gevierd met aprilgrap. De waag in Ou eengezelligematineein dewater is elk jaar geopend het Tuschinski Theater van 1 april tot eind oktober, in Amsterdam. vandaar.) Honderdtwintig kilo was De preciese datum voor het gewicht van 'Eabe'toen het Eeuwfeest is nog niet hij op 25-jarige leeftijd als bekend, maar het wordt acteur in dienst kwam bij vrijwel zeker een zaterdag de King Bee Studio. middag in januari offebrua De gratis logeplaats zal ri Abonnee's van worden verstrekt op ver- BLOTTO zullen in septemtoon van een certificaat ber, als ook het programma van de Heksenwaag in Ou vast staat, in de gelegende water, waarop het juis- heid worden gesteld, schrifte gewicht staat vermeld. telijk plaatsen te reserve Dit certificaat, of een foto- ren. copie daarvan, moet vóór 15 september worden op- DOUBLE WHOOPEE gestuurd aan het Laurel & Om 'Hardy's Honderdste' Hardy Fonds, Postbus 870, voor te bereiden is begin dit 1200 PV Hilversum. jaar in het kader van de Sons Het Museum of the Moving Image in Londen, beter bekend als het 'Momi', over weegt het aandeel van Laurel en Hardy in de expositie te vergroten. Van verschei dene kanten is kritiek gele verd op de geringe presentie van Stan en Ollie, vergele. ken met de aandacht die is besteed aan bijvoorbeeld Charlie Chaplin. Het duo is vertegenwoordigd met met een legpuzzel in een uitstalkast die gewijd is aan publiciteitsmateriaal, en met twee foto's, die samen met 56 andere portretten zijn aangebracht tegen het plafond van de 'Tempel der Goden, die wordt geschraagd door zes figuren onder wie Buster Keaton en waarvan de fries is gewijd aan Chaplin. In de reproductie afdeling van het museum zijn de kaarten omgedraaid: daar zijn vooral Stan en Ollie in allerlei 1- Ol!ver Hardy In '45 Mlnutes From Hollywood' of the Desert de Double Whoopee Tent opgericht door de drie mensen die vorig jaar het Eeuwfeest Stan Laurel hebben georganiseerd: Siep Bousma, Thijs Ockersen en Bram Reijnhoudt. In het vervolg zullen alle Amsterdamse bijeenkomsten, ook die in 'The Movies', voor de leden van de Perfect Day Tent (dat zijn de abonnee's van BLOTTO) worden geor ganiseerd door de Double Whoopee Tent! Voor deze opzet is ge kozen om organisatorische redenen. In de praktijk verandert er niets. vormen en maten te koop. De coördinator van het Momi, Leslie Hardcastie, is zich van deze, bijna klassie ke incongruentie bewust. 'We hebben ook geprobeerd de bolhoeden te kopen op de veiling van Christie's, maar we werden overboden. Bij uw volgende bezoek zal er meer van Laurel en Hardy te zien zijn', aldus beloofde Mr. HardcastIe aan BLOT- CADEAU VOORANlTA De Sons of (he Desert hebben besloten een nieuwe rolstoel ter beschikidng te stellen van Mrs. AnIta Garvin Stanley, die sinds jaren ver blijft in het MotIon Picture Country Home in Woodlands HIUs, C8ifomII. AnIta Garvin, die ruiterlijk toegeeft dat zij de 21 Is gepasaeerd, heeft een Rcht gewicht rolstoel nodig om zich in deze kleine gemeenschap te kunnen bewegen. ZIJ gebruld op het ogenblik een te zware stoel die teveel van haar krachten vergt waardoor ze gauw vermoeid raakt. Alle tenten is gevraagd om een bijdrage. TO's verslaggever We troffen de Momi-functionaris op een bijeenkomst in het Casino in Den Bosch, waar deze tot zijn verrassing werd verheven tot erelid van de International 70mm Association. Leslie HardcastIe was op vakantie in Nederland, waar hij vrienden heeft en kind aan huis is. Het is een publiek geheim dat veel van de ideeën die zijn verwerkt in het betrekkelijk nieuwe, maar nu al razend populaire, interessante en amusante museum in Londen, oorspronkelijk in het Brabantse zijn opgedaan, in het Evoluon en in de Efteling. Het adres van het MOMI, dat onderdeel is van het British Film Institute: South Bank, Waterloo, London SE18XT, England. FOTO: Siep usma In het MOMI op zoek naar laurel & Hardy 667

5 BIJ DE FOTO'S: Links: uit een onbekende slapstick-film. Recht.: Zells In 1943 werd de T-Ford nog van.tal gehaald, dit keer voor 'Air Raid Wardens' Onder: Blad van een Amerikaanse autokalender uit 1984, uitgegeven door Motorcraft. De afbeelding betre" 'Two Tars', met Laurel en Hardy In hun Model-T Ford Roadster. De versnellingsbak _rd niet met een pook bediend, maar met pedalen, zoal. links op deze prent Is afgebeeld. E en kind kon de T-Ford slopen en weer in elkaar zetten. Laurel en Hardy hadden met het slopen geen probleem, -- het in elkaar zetten lieten ze over aan een hogere intelligentie. De T-Ford bleef tot diep in de jaren dertig het lievelingskarretje van de Amerikaanse kluchtenstudio's, ook al was het model toen al jaren uit de produktie. Zoveel goede eigenschappen had deze auto, dat ze in de eerste twee decennia van deze eeuw in Amerika veruit het populairste vervoermiddel was. En precies diezelfde eigenschappen maakte de T-Ford als geknipt voor de film. Mack Sennett van Keystone Pictu- res was volgens de overlevering de eerst geweest die het wagentje op grote schaal ging gebruiken. Hij zou op het idee zijn gekomen toen hij verlegen zat om een idee voor een verhaal en zich plotsklaps een bijbeltekst herinnerde: Ezechiël 10:10: halle vî r hadden ze eenzelfde vorm, als stond er een wî l in het wî l. Als ze zich voortbewogen, konden ze in vî r richtingen rijden, zonder bij dî beweging te draaien... h En meteen kon de filmploeg aan de slag... De T-Ford deed het bijna altijd, maar als ze een keer weigerde - en dat was de beste van alle goede eigenschappen - was reparatie een fluitje van een cent omdat de constructie behalve degelijk, ook eenvoudig was. De auto was heel gemakkelijk uit elkaar te halen en weer in elkaar te zetten. Dat dit voor lachfilmstudio's als die van Sennett, Christie en Roach van onschatbare waarde was, kan aan de hand van vele, letterlijk ontelbare comedies worden geverifiëerd. De T Ford werd voor het front van de camera's in ravijnen gestort, rond lataarnpalen gekreukeld en in modderpoelen ondergedompeld. Om daarna weer even zo vrolijk te worden opgekalefaterd voor de volgende keer. De eerste T-Ford kwam in 1909 uit de fabriek van Henry Ford in Detroit. Het was een zeer bewuste poging om een echte volksauto op de markt te brengen, een wagen die dankzij het simpele ontwerp, de verwisselbare onderdelen van motor en carosserie ('in iedere denkbare kleur, als het maar zwart is') en de fabricage op de lopende band bereikbaar zou zijn voor (bijna) iedereen, in tegenstelling tot de stuk voor stuk met de hand gemaakte voertuigen die door andere autofabrieken werden afgeleverd. Ford slaagde volledig. Het model-t raakte ingeburgerd, vergrootte met reuzesprongen de mobiliteit van de 'gewone' man en maakte de snelle aanleg van een autowegennet noodzakelijk. Zo werd de T-Ford een symbool van de Amerikaanse droom en van de urbanisatie van de Verenigde Staten. Al gauw ontstonden koosnaampjes als 'Tin Lizzie' of 'flivver', die later wegens de lange levensduur van de T-Ford, een uitdrukking werden elke oude, opgelapte auto. Pas in maart 1927 stopte Ford met de fabricage van zijn populaire model. In een periode van zeventien jaar waren ruim 15-miljoen exemplaren zonder veel veranderingen in het uiterlijk van de lopende band gerold. ROADSTER Laurel en Hardy werden officiëel een duo in het jaar voordat de productie van de T-Ford werd stopgezet. Ze bleven het model met grote regelmaat gebruiken tot diep in de jaren dertig. In een film als Hog Wild, die uit 1930 dateert, is bij de wilde rit door Culver City te zien dat het straatbeeld toen al overheerst werd door veel modernere types. De loutere verschijning van de T-Ford was ook voor de tijdgenoten van de komieken meteen al een glimlach van vertedering waard. Ook in de nadagen van Laurel & Hardy werd het toen stokoude model nog van stal gehaald. De jongens eindigen ermee tegen een boom in de niet zo grappige M-G-M-filmAir Raid Wardens uit Tegenover de zielige vertoning in Air Raid Wardens stond in 1928 een absoluut hoogtepunt in de geschiedenis van de autoklucht. Bij een preview van Two Tars telde een employee van de Hal Roach Studios meer dan zestig lachbuien in de zaal van een plaatselijke bioscoop. Stan en Ollie huren in deze korte film als matrozen met verlofeen Model T-Ford Roadster (een ontwerp uit 1923) en trekken er in gezelschap van twee flirtende bakvissen die ze onderweg hebben opgepikt een een dagje op uit. Op een landweg waar werkzaamheden plaatsvinden komen ze vast te zitten in een lange file met verscheidene T-modellen voor en achter zich. Onder de geïrriteerde automobilisten ontstaat gemor dat overslaat in agressie, gericht tegen het voertuig van de voor- of ach terbuurnan. Banden worden afgerukt, een koplamp vliegt door een voorruit, spatborden nemen vreemde standen aan. Steeds groter worden de vernielingen en als de stoet zich tenslotte alsnog in beweging zet, trekt een vreemde karavaan hobbelend en zwaaiend aan ons oog voorbij. Eén van de bestuurders heeft zijn voeten op de grond en 166pt zijn wagen vooruit. De auto van Stan en Oillie wordt in een tunnel zijdelings platgewalst door een tegenliggende trein maar blijft rijden, net als de meeste andere misbaksels. De manipulaties aan de auto's werden voor deze film uitgevoerd door een requisiteur van de studio, Thomas Benton Roberts, die ook een klein rolletje heeft als de automobilist met de witte hoed die een tomaat in zijn gezicht krijgt. In een interview herinnerde hij zich dat iemand van de studio een oproep had gedaan aan de mede- 668 BLono15 669

6 BIJ DE FOTO'S: Boven: Thomas Benton Roberts, requisiteur van Hal Roach Studio's achter het stuur van een door hem voorbereide Ford In 'Two Tars' Midden: James Flnlayson mikt op de radiator In 'Blg Business' Onder: Oe geplehe T -Ford Is een succesnummer In vele films, hier In 'Bacon Grabbers' AI was Mack SenneH hen voorgegaan In autodestructie, nergens _rd zo grondig en overdacht gesloopt als In de films van Laurel en Hardy. Hier enkele filmbeeldjes uit Two Tars, een twee-akter uit werkers om met zoveel mogelijk auto's naar de plaats van de opnamen te komen omdat er een verkeersopstopping moest worden gefilmd. Bovendien had de studio tien auto's gekocht die kapot mochten. Thomas Benton Roberts: 'Voor mijn scène met Stan sneden ze een tomaat open en deden er ketchup in, omdat het dan beter fotografeerde. Toen hij dat over mijn hele gezicht uitsmeerde - boy, ik bleef de hele week ketchup proeven. Ik droeg mijn eigen kleren in die film. Ze betaalden me $35 voor een nieuw pak, $15 voor een nieuwe hoed en $15 voor mezelf. Ik bracht mijn kleren gewoon naar de stomerij, liet het tomatensap eruit halen en het geld hield ik. Thomas Benton Roberts onthulde dat de samengedrukte auto niet op eigen 670 kracht reed, maar aan een kabel uit de tunnel werd getrokken, terwijl een rookbom in de verbouwde radiator zorgde voor 'stoom' De kabel is trouwens op de film te zien. LINTZAAG De koplamp door de voorruit keerde nauwelijks een jaar later terug in een andere korte film in Big Business, evenals Two Tars een hoogtepunt in het oeuvre van Laurel & Hardy. In deze twee-akter wordt de auto van de jongens, een pick up-versie van de T Ford, daterend uit 1919 of 1923 (daarover spreken de bronnen elkaar tegen) uit elkaar gereten door James Finlayson terwijl Stan en Ollie van hun kant een ruïne maken van het huis van Fin. Vaak gebeurde het dat auto's werden gehuurd bij een toeleveringsbedrijf dat zich in misvormde carosserieën had gespecialiseerd. Sommige ideeën van de gagmen van Hal Roach Iv waren veel te ingewikkeld om in eigen huis te worden uitgevoerd. Voor Busy Bodies moest een auto overlangs door de helft omdat de jongens geen kans zien een lintzaag te ontwijken, in County Hospital wordt een auto gekromd tot een cirkelsegment, en voor Hog Wild moest een T-Ford tussen twee trams worden opgevouwen als een accordeon. En dat moest allemaal blijven rijden! De firma die hiervoor kon zorgen werd geleid door een zekere Dale Schrum van wie bekend is dat hij bijzonder trots was op zijn werk en onder geen beding toestond dat iemand anders dan hijzelf de vehikels bestuurde. In iedere gemanipuleerde auto zat een voor de camera onzichtbaar compartiment waarin Schrum zich opvouwde om aan geheimzinnige handles te trekken waarmee de voortbeweging werd geregeld. Hij stelde zijn speeltjes aan Hal Roach beschik- BLOTI015 baar voor $500 per dag. Een bijzonder geval was nog het exemplaar dat op commando van een trektouw compleet uit elkaar kon vallen. Een geweerschot (Blotto), het dichtslaan van een portier (A Chump at Oxford), een worsteling op de voorbank (One Good Turn) of een kleine aanrijding(chickenscomehome)was voldoende om het voertuig met de grond gelijk te maken. En de auto van Stan en Ollie gaat opnieuw plat in The Stolen Jools, een curieuze tweeakter vol beroemde acteurs van Gary Cooper tot Humphrey Bogart, die belangeloos meewerkten omdat de opbrengst ten goede kwam aan de TBCbestrijding bij variété-artiesten. In 1985 kwamen in Los Angeles een antal auto's die o.a. in L&H-films zijn gebruikt, onder de hamer, waaronder de twee Ford Tourings uit Perfect Day en Leaue 'En Laughing. Ze brachten $4500 op. Nogal wat komische films van de afgelopenjaren hebben van Laurel en Hardy geleend, soms zo nadrukkelijk dat van een 'hommage' wordt gesproken. Blake Edwards en Carl Reiner zijn regisseurs die in dat opzicht hoog scoren. Maar de omvangrijkste 'hommage' van de laatste tijd is te vinden in Planes, Trains, Automobiles, in 1987 gemaakt door John Hughes met Steve Martin en John Candy. Het hele gegeven is duidelijk door Stan en Ollie geïnspireerd, met als hoogtepunt een auto in kennelijke staat van total loss, die desondanks blijkt te functioneren. PIANO Het is typisch dat de meest voorkomende aanleiding voor auto-gags in de films van nu, de wilde achtervolging, vrijwel niet door Laurel & Hardy is toegepast, met uitzondering van iets wat erop lijkt in de finale van Hog Wild. De automobiel wordt door hen meestal in stilstand gebruikt, gewoon als een ingewikkeld ding dat kapot kan. Raadsel: Wat is in een L&H-film de overeenkomst tussen een auto en een piano? Juist, maar dat is een ander verhaal. J.W. I/ 671

7 Piet Kloppers (1932): OVER HUMOR EN KOMIEKERIGHElD. HERDRUK Een van de eerste publicisten in ons land die uitgebreid inging op het verschijnsel van 'de dikke en de dunne' was Piet Kloppers, filmcriticus van het 'Algemeen Handelsblad'. Hij deelt Laurel en Hardy in bij de volkse komieken die 'fluisteren over tweede keukenmeisjes ' en Chaplin, Keaton en Lloyd in een hogere klasse van humoristen die altijd heren blijven. Weinig overtuigend misschien, maar toch geeft Kloppers een aardige typering van Stan en Ollie als 'een paar malle venten' om wie zelfs de veeleisendste bioscoopbezoeker moet lachen, 'of hij wil of niet'. HARLIE, HAROLD en Buster C zijn beledigd als men hen komieken noemt; zij zijn humoristen, zij betrachten bij al wat zij doen, en meer nog bij al wat zij niet doen, een zekere terughoudendheid, zij encanailleren zich wel met de dagelijkse rampen en genoegen des levens, maar zij laten u duidelijk voelen dat zij er eigenlijk boven staan, en al die rare mensen om zich heen beschouwen als lastposten, waarmee men nu eenmaal op de een of andere manier moet optrekken. Zij bekijken de wereld zoals de goden op de Olympus dat moeten hebben gedaan, geven sterfelijke mensen nu en dan een goedertieren knipoogje, en verdwijnen weer uit ons aller gezichtskring, als vreemde gestalten in de mist. Gelijk het goden betaamt, gedragen zij zich als gentlemen, niet het minst tegenover de mooie meisjes voor wier welwillendheden zij ontvankelijk en dankbaar zijn, maar alweer: zij schieten niet tekort in hoffelijkheid en beschouwen mooie meisjes eigenlijk als halfgodinnen, die alleen niet op de Olympus wonen, omdat er geen plaats meer is; zij doen waarlijk in eerbied voor de verheerlijkte sekse niet onder voor de middeleeuwse rid- 672 der, die zijn zwaard in dienst stelde voor de kerk, de vrouwen zijn eer, of voor de dichter Schiller, die uit vrouwenhanden hemelse rozen verwachtte, gelijk het een gevoelig poëet betaamt. Hebt gij Charlie ooit om een meisje zien vrijen, zonder dat hij van reverentie blaakte, hebt gij Harold ooit zien aarzelen om voor zijn geliefde alle doodsgevaren te trotseren, die men in tweeduizend meter film op elkaar kan stapelen; hebt gij Buster ooit een Mary, Nancy of Betty zien naderen, zonder dat hij moeite had zijn schroom te overwinnen? Bij al wat deze drie op het doek beleven, blijven zij heren, al zijn zij met geen tang aan te raken, en het is niet de melk der menselijke vriendelijkheid waarvan Shakespeare gewaagt, die onze levens wonden verzacht, maar de brandzalf van de menselijke humor, die onze smarten lenigt, waarmee ik maar wil zeggen dat Charlie, Harold en Buster drie geboren Samaritanen zijn. *) Dit ter verduidelijking van het onderscheid tussen de humoristen en de komieken, tussen Charlie, Harold en Buster enerzijds, en Stan Laurel ('J.., en Oliver Hardy, Lloyd Hamilton **), Watt en Half Watt, Syd Chaplin, en nog een stuk of wat anderen aan de overzijde, tussen humor (en de nauwverwante satire) en komiekerigheid, welke spoedig ontaardt in de boertigheid, die het kenmerk was van onze oud-hollandse kermissen. Van de grote zwerm komieken nu, die als sprinkhanen over deze komische wereld gaan, zijn Stan Laurel en Oliver Hardy gewoonlijk het komiekst, zonder dat zij bij de humoristen in de schaduw kunnen staan. Stan Laurel's effenheid en lijdelijkheid onder alle tegenslagen en bij alles wat hem boven zijn verwonderd hoofd hangt, is geen reserve, geen onderwerping aan het noodlot, maar een pose, zorgvuldig bestudeerd, bedoeld als tegenstelling tot de wanhoopsgebaren van zijn altijd driftigen compagnon Oliver. Maar als komieken, als eerlijke beroepsgrappenmakers, die geen airs aannemen, en niet meer willen tonen dan zij zijn, staan diezelfde Stan en Oliver vooraan, en zijn een bron van vermaak voor allen die van goeden lach zijn, en schateren om wat zo'n paar malle venten vertonen. Die twee doen u denken aan een paar dronkaards, die, in het zalig besef dat er een afzonderlijke voorzienigheid is voor allen die te diep in het glaasje hebben gekeken, overal goed afkomen, zij zwaaien gearmd (soms letterlijk, maar altijd figuurlijk) door het leven heen, en tellen met de gelatenheid van hen die weten dat zij nooit miljonair zullen worden, hun laatste stuivers, voor zij zich weer inlaten met een ander baantje, een andere bijverdienste, een andere knoeierij; zij hebben (en dit is het 0) De schrijver bedoelt natuurlijk Cha.rlie Chaplin, Harold Lloyd en Buster Keaton, ) Lloyd Hamilton is een nu vergeten komiek die een duo vonnde met Bud Duncan. Als Bud and Ham traden zij op in ongeveer tweehonderd korte films, vervaardigd door de Kalem-studio. BLOTT de mensen I«hen mee als Oliver zijn makker vertelt wat hij zolven over het tweede keukenmeisje heeft gehoord... " (From Soup To Nuts) voornaamste bestanddeel van hun recept) voortdurend ruzie, altijd met derden, en dikwijls met elkaar OMDAT ZIJ altijd op een schoen en een slof lopen, en omdat zij behoren tot de nederigen der aarde, voor wie een vaste betrekking het paradijs in zakformaat betekent, zijn zij altijd op zoek naar een baantje, en trekken er altijd de gewenste gelegenheidsgezichten bij. Dat doen wij allen, maar wij staan noot tegenover een spiegel als wij het doen, en lachen dus als Stan Laurel en Oliver Hardy de spiegel voor ons ophouden, en hun gelaatstrekken plooien naar gelang de omstandigheden. Zie hen staan voor de deur van een huis waar zij huisknecht hopen te worden: Stan Laurel kijkt nederig, en Oliver Hardy doet in gepaste termen het woord. Zij gedragen zich beide gelijk de omstandigheden het voor- schrijven, maar uit hun beider gelegenheidsgezicht spreekt toch reeds het verschil in levenshouding: de bleke, gladgeschoren Stan zal aanstonds alles over zijn kant laten gaan - wat kan het hèm bommen hoeveel verf zijn mevrouw op haar gezicht smeert, of in wèlke stoel meneer zijn roes uitslaapt; - de zelfbewuste Oliver, met zijn minimaal snorretje, zal dra in verzet komen tegen alles wat hem mishaagt, en dat is niet zo'n klein beetje, want de dikste dezer beide komieken is een opvliegend heerschap, dadelijk bereid zijn vuisten te gebruiken, en niet van zins zich de kaas van het brood te laten eten. Toch eet iemand die er subiet af: zijn compagnon Stan, die uitnemend de kust verstaat anderen de kastanjes uit het vuur te laten halen, en die met zijn beduusd doodbiddersgezicht wel een poos geredelijk fungeert als de man die de klappen krijgt, maar als het erop aankomt, en de klappen bij geval wat al te raak worden, zorgt dat hij in de schaduw blijft van zijn zoveel massievere en naïevere metgezel, met wie hij lief en leed deelt, maar niet zonder met de slimheid van een rat te proberen de weegschaal een zetje te geven, waardoor het leed voor het grootste deel neerkomt op het hoofd van de man met de meeste spieren en de minste hersens. STAN LAUREL schept er bovendien behagen in zijn geduchte vriend een hak te zetten, hetzij door hetzelfde meisje het hof te maken, hetzij door een hamer of een houweel te laten vallen op een gezwachtelde voet, gezwollen van jicht, waardoor hij aan de gepijnigde Oliver een gehuil ontlokt, dat in de annalen van de klankfilm zal blijven geboekstaafd als een angstkreet waarbij die van een door Indianen overvallen jonkvrouw niets is. Dit ajles is echter grappenmakerij, 673

8 Deze beechouwing over Laurel en Hardy ia ontleend aan het boek 'Het Tooverrijk der Film', venchenen in Amsterdam in De toen 41-jarige auteur Piet Kloppers was filmcriticus van het Algemeen Handelsblad. Hij werkte bij deze krant sinds het begin van de jaren twintig. Zijn rubriek heette 'De Rolprent'. Kloppers bleefbij het Handelsblad tot In dat jaar werd hij ontslagen, volgens de nieuwe pro-duitae leiding van de krant omdat de filmruibriek moest worden ingekrompen wegens papiergebrek. Piet Kloppers heeft ook gepubliceerd in het 6lmblad 'De Rolprent' en in 'Het Leven'. De orspronkelljke Illustraties bij dit artikel. 'Nachtmerries' wa. de Duitse verale van de 'uurel Hardy Murder ca.. ' gecornblnmrd met 'Berth Merks' zonder meer, het is de clownerie van paljassen in het zaagsel, er schuilt niets achter, en er steekt niets in, maar men lacht er om, zoals men lacht om alle slachtoffers van bananenschillen, eksterogen en meer van die ongemakken. Hun gehele 'nummer' is in elkaar gezet, knap in elkaar gezet, berekend op effect, gemodelleerd naar de be- ADRESSEN VAN TENTEN IN NEDERLAND EN BELGIË Perfect Day - Postbus 870, 1200 A W Hilversum Me And My Pal - Postbus 61092, 2506 AB Den Haag Lucky Dog - Postbus 1558, 3000 BN Rotterdam Jitterbugs - Krokussenveld 13, 4613 DW Bergen op Zoom Double Whoopee - Postbus A W Hilversum Them Thar Bills - Dr. Poelstraat 42, 6371 ES Schaesberg Me and my Pal - Rijksweg 74, 8781 Wielsbeke, België 674 hoeften der mensen die hun buftones moeten hebben, hun Jan Ongelukken, om er hun eigen tegenslagen bij te vergeten. Zij gnuiven als Oliver zijn makker Stan brusqueert omdat zij zelf zo vaak gebrusqueerd worden; zij lachen mee als Oliver zijn makker meedeelt wat hij zoëven over het tweede keukenmeisje heeft horen vertellen, omdat zij zelf zo dikwijls iets vernemen over tweede keukenmeisjes, of wat voor tweede meisjes ook, over wie zo nu en dan iets te vernemen valt. Ziet, zoiets zullen Charlie, Harold en Buster nooit doen; zij fluisteren niet over tweede, derde, vierde of vijfde meisjes, als zij fluisteren, doen zij het in de rose oorschelp van een éérste meisje, wier naam met dikke letters op de biljetten staat, en wier gedragingen, wier voetjes, wier tanden en wier ogen boven ieders lof verheven zijn, zelfs boven die van de veeleisendste bioscoopbezoeker die, of hij -wil of niet, moet lachen om de beteuterde Stan en de bazige Oliver. Piet Kloppers (1932) au DE VOLGENDE PAGINA Het artikel op de volgende pagina over humor en humoristen komt uit het weekblad 'De Prins', voluit 'De Prins der Geilluetreerde Bladen'. Het ia geschreven door Gustav Czopp. Czopp werd in 1909 geboren in Wenen. Hij ging in Rotterdam op het gymnasium en werkte alsjournalist en toneelspeler (0.8. bij Eduard Verkade en Louia Saalbom), voor hij in 1929 redacteur werd van de bladen Nova en Het Toneel. Vier jaar later ging hij naar de radio, eerst naar de hoorspewdeling van de AVRO en vanaf 1935 als verslaggever naarheta VRO-Radiojoumaal. In 1939 verscheen van zijn hand het boek 'De wereld kreeg radio' (Uitgeverij Querido). In de oorlog was Guetav Czopp ondervedoken, maar hij werd gearresteerd en op transport gesteld naar Dachau. waar hij om het leven werd gebracht. BLono15 VA..lol "uiuluh \\(ten" al, d.. t hel I&«r \rttmd Ee tc'ld '" met Mrs:~n men In hel dairclljksch I"'(,h humor" pl~ t~ "lqc'mcn. \\te' kent mei zijn Idee'" wpr'n hij \"erfel. "Jin d~n JOIlKt"fl rnó2n, die mrt IIJh me' Je ",n f.brlc'k brzot.:ht. ".lar ttn,groote Ktaa.r \'Otmi:e madunc Itft'Cls ~ m dicht IPJlIl tent. opm en dicht. ('0 alln doorknipte ".t tuuc.hm de I('h~ kanten I:t"1'Uktc. De! jonae mmn tilde- Z\Jn rnc'uje up h»eld NU t!m.schc'n de uitrtilden du kha.:tr. JU' t to(1l dac' MI \"nt van f'litur ~'JJd\'rd.. rrn «n. kmp, Jel dc Kha.r het mn!jt' " doormidden I lwnor' hc'er. MuJta. tuh deze' acmlb ~; muf.1 hit Cf dan ook ttn rhilosophl lw lilc-' daht ten ~la"un ~n I)"P«fUlI. ht1 hlijft ftn \'OOrbHld '.. n humor. dit' ons ('Cf dort hunc'rc'n dan L,,:hcn. (h'c'n... m ham hwnor m lach lom nl.ijltn \ ef Uit ('lw m dtk"cn elk.., lan«hl r altijd. I rcud flnu" In Illn studie.. IHr \\Itz" d. zeld zamc In loeden or dil:' wa):c'h op ons an"" \oor humor en d.unloor \'Uk op onze lacmp~n Zoo btknopt ah dcu mater, hjk 100 om\'1lnl' '1 k til ze I "cr\ehjk M,d Ja elke «t.p en elke "nrnis(be grocur1enlt "ut w ixn een t hftl.nd rt: rtd n op unze 1.1 picrm dan ~~ khtjn. bur n'lontkoln h\oor,.. I IJ n.. het ten on\c1' "kht contrast ebt m dge'e lachcon, dln '"'ft', Hn blijk. nu.tr h-nis het ultc"nt ~dljk fli \'uk onmn dijk. om fuii tc... n. wit nu csacnhjk OOUR bch hteft le,,~br.tc'ht UI rr"1 btt aid Rr\..t. nn ~\tn TWIC.hJk.t. tht I na ~e pan bij kofmsch" voor uurn,.. het ook bij kg. mp(hr pruollt'o. Er zijn Itttn tyofl'.."kc' IUh.um~km gcl~k un dkaar In "can ('n \rr IKhllnlhA' nlj tlhn do_" 11K' hci k()f1likhe h... ndpunt op rrn andcre hoorlc "n hel IS daanm h( 1rf1JfW'hJl:. dat dh do..". \'Uk ttnoanb zu.h zc:j( non ()pc..'ordt 111).nrdt ('('n t)pr om dolt hu al zijn komische potenue cnnt:tnlt ~YI t op d.t nc.' punt. 'In "ur Uil hij WlJll puhtlc"k 114" nom Ik%(' d bn:ti I:t'('Oncen~ tnue "onit.1 hn'1.:-uw Hn omlijnde 'oml en JOO ontstaat Mt.,hpr" ('laarhe c. "-phn, Panulnne cmz). 0" 11 IS het du \J.n t:lhn komjc"1i. om zoo'n I I)pc' te tml'rer"". omdilt het tu: t onntos::c1ijk t1 ~'t hrr. and nl:c"_ Lour.r", Hardy. J. teerde ('n dit van den lmlt1l0r,eh«l conj,fr\k"nt &\1'1, hetrt'c'h «ft ab&olutr u)q",~rde..,oot Me.el- 1acen 'lln.ou n Imll~t1e liet I t\ pe" \'&ft dc"n do" n " dw le«n hcprrlunll, ma.r «f1 doc-lmaltgc' conantratle en he-t hilnsrt \1ln het... ntal luiren al. dat elke elo'an op E.lJn booa mrt. of z: Jn.. I)--pe ' mn-r of minder.uccft ui 00 ten. Groei. lrij\norb«ld Ij hrt I pc '.. n den.. ~u~lgtn" c!41\\n,.chte-r _ICn. vrrrukkendc \r'ncbljhlna: tred. de dulduw '''ah 'Dn dm anurte' Il)un p:dju; hl; de kumten_r l dit' 0 rn t.1 ht'( leed. m.t de \uu&"!c' \In zijn "urn lxd"ejmt en Ir". orm-ft. M ral hdt :rijn "C'Zt"Tl ons op. El)n kunst ui! lj \"lulk cntikh onllnc1ld en met nteeduo(l'l'nloo.lc cht'tplc' "1J!!t Ik down. ps)choloqj: Groeit on,. k or de mmst bon runde ztjdc'':l \an OM bl'3ktc'r. [r..,tu C' IC'nurdll:s 10 lijn,,(',.ehljnml, Mli;C'C'n dcm:t dm'km un de hl&tor' eht' namm \An do_ rut als (jinmam en lleoorau,dlt' hij «hier In komts<he potentk' hlrn o\e"...(. 1Iu ter halon eb rcntc'l:ftl tlntnj1i.t al "'111 «n,«i klemtr d~1...-.i. In ZIJn VrnclUlnJna' bnjm'urt men "CInI" \'Ion het pi) holn,. h ontkdc"ode d~. un Grock ('ir('fl ts. II'J Jle\lrulkr de onbewol(fllhftd \'110 zijn ' t'f'schljhinl nm het contra I te h<-ppcn tuuclwn dc I::ebcurtcnl ':'l In ElJn 0tnar\ Ine ('"'I lijn per... IIOIOnhJh rr.tc1l(:. of IIC""U het.. q:bhj'cn,,.n ZIJII me K' H IJ,.. lt,-an «n dak. mnju ZJJn nek It' br~kcn rn," r om \cr nd ons &Cllt dllt hij pûn ~I hrbbcn, bhjf- I1J'" ~ t onbt;\\"ollrn. Andne nuddc'lcn Icbnukt hl' hljna nact l'tl hij "ordr thw~u.t:nd nm ZIJII ('On urni!' 10 lnsequrnttc 11., as h t 'tpt,... n den filmlomwil:. %00II1 rotn ft rlgt'nhjk al Uit de ('cnte d~ dn' film kl'm. I.. urel C'n flard,, 'IJn de,dra""" (:h koml kc.,. In "tc' '''f'crumdyp Zich de: onhandjjzhe'l.i. de ('tltcndunjc en de Ijdelheid "ad het mcruchdom wrer.. P~IfC'It. 1I000"cl ook hun nuddel de' ftlm IS, zijn 'IJ mtnd hjm nunm" wn Uusl C'r Kca'tm, die IitHn.ndC're Imdddrn kcnt ebn die' d film In bet ""CUn,~n. Aurel en Ibrd)" z.tl 101 op KC'rJfll:CI't' hooktc he cl(dr clc"hlc'nt dat In dit kun.at '''h (,rock "ftvoulg. Mt tnofjih rende H un.uc IS \oor n &root d«. tc danken aan hun 1"tem:ln1chapl dat aan h un,c'rkhljmna htl,.dn. matl;schc" ~h en hun ti:rrnn 'C'1ïrtoot... dlx B ft. zooal. tu.j zu:h de laat tc' 'prc'h ltl de film h«fl dorn unnen... d e' man van lultlluh a humor de ctc.nrn. l.he. TIlIl de echur ~ hl m Je d'lorkrupte bij ~m '"001' va l tn. ('rc'ld I Un hou dlfl.ll \C'r.mdert ' tmpliallsdt '\'11ft u ni al h IJ.., Wa.:t t h ij &1C'h met «n.t,,.n '.. nzelr ap't'l.:.cndheid tn loutrr abn en.,ti.. he., die ons bnt'bnde en z.a. denkend" menachcn doc-t schateren, 'tnuji WIJ \'ff. ~1C'f'1 dat hij n tijn on NtuurhJkheid ON vaak aeduch\ op onze plut %<1. I IIJ l' dum ab de na ~uur m kt on'e' lach JUlIt omdat "IJ om uratandl&n \'OC'lrn. 11 1J.sml hlcndrftlr t pbilo.opl'll!.t:hc, ZIJ hc't dan ac"kt'r nlt t de lllc'nt,'«i :KIJdIRIr of t;alcntvolle, TIn dil \l~rt:d. :\Iaar.tlm, (~rod;. 'Krlhlo, tau re. en 11 rdy m Urcs rt hrhh4m cen 1I.rm,... n hwnor In hun ""n~hijnul", die tum mec' nalaat ons te boeten, omwt humor \aak tm:t ecul':(' "undcr... ebt ons nkt het le\ cn 'crzoent. al de IIJd"n nu IfOOItia M\ln. Ion h<1 d "'<1>. hllmt'w" dit" het poru. la,nte IS f'f1 lank h!('t.itvd het mln t Op\"OC dend'

9 676 tb Laurel en Hardy gebruikten in de films hun eigen namen. Op die manier waren ze er zeker van dat het auteursrecht van hun 'nummer' niet door de studio kon worden opgeeist, zoals eerder was gebeurd bij verzonnen namen als Watt en Half Watt. Maar er was ook een keerzijde: het kwam handig uit voor krantekoppen. Wat Laurel en Hardy als privé-personen uithaalden of overkwam, kon rechtstreeks in verband worden gebracht met de Stan en Ollie uit de films. Vooral door huwelijken en scheidingen kwamen de jongens (en Laurel in het bijzonder) in het nieuws. En bijna altijd speelden de kranten in op de tegenstellingen en overeenkomsten tussen fictie en de feiten. Geamuseerde verslaggevers belden versierde berichten door, gniffelende redacteuren verzonnen leuke headlines... Hadden de jongens dat niet aan zichzelf te danken? Pantoffelhelden in de films en rokkenjagers daarbuiten, slippertjes, smoesjes en woedende echtgenotes met de koekepan in de aanslag... Daar is toch een verband? Blotto's wetenschappelijke medewerker Hille Tijmstra trekt enkele voorzichtige conclusies. H ET IS een populaire veronderstelling dat de kunstenaar zich in zijn werk anders voordoet dan hij in werkelijkheid is. op die manier wordt Baron von Münchhausen een lafbek, Jean-Jacques Rousseau een kinderrnepper, Casanova impotent en Charlie Chaplin een rijke snob. Volgens deze theorie van de omkering BlonolS moeten Laurel en Hardy modelechtgenoten zijn geweest met ideale huwelijken. Hun meest bekende filmthema is immers dat van de samenzwerende pantoffelhelden die zich verkneukelen in het vooruitzicht hun vrouwen te kunnen bedriegen, maar die uiteindelijk de kous op de kop krijgen. Bijna altijd zijn de echtgenotes echte harpijen die behendig met T he story of a drifting husband and wife who no longer talk to each other - they bark. SUpplnc WIYM het schietgeweer omgaan en niets nalaten om hun mannen weer in het gareel te krijgen. Het begon al in 1928 met Their Purple Moment. Stan, wiens grootste heldendaad volgens een tussen titel bestaat uit fluiten in zijn achtertuintje, krijgt assistentie van Ollie bij een ontsnapping 'uit de echtelijke woning. Samen bezoeken ze een plaats van vertier Het gegeven is met kleine variaties herhaald in Blotto, We Faw Down, Be Big en Sons OfThe Desert. In de laatste film is de vrouw van Stan op eendejacht, zoals de echtgenotes in Brats uithuizig zijn omdat ze moeten oefenen in doelschieten. Steeds slagen de vrienden erin een smoes of een list te bedenken om met een schijnbaar legale reden - 'zaken' bijvoorbeeld - van huis te kunnen vertrekken en altijd krijgen de vrouwen hun leugens door, dikwijls al in een vroeg stadium zodat er tijd genoeg is om een wraakactie voor te bereiden. Als er al geen wapengeweld aan te pas komt (We Faw Down, Blotto, Be Big) wordt de strijd beslist met een taartengevecht (Their Purple Moment) of worden potten en pannen naar het verongelijkte hoofd geslingerd (Sons OfThe Desert). Soms hoor je de mening verkondigen dat het kwalijke beeld dat in de films van de echtgenotes wordt opgehangen, moet worden begrepen in het kader van de algemene vijandigheid die de wereld rondom Stan en Ollie kenmerkt en waarin ze eigenlijk niet thuis horen. De vrouwen zouden volgens deze redenering niet slechter worden afgeschilderd dan de mannen, als daar zijn de rechters, huisbazen, werkgevers, politieagenten, taxi- chauffeurs en andere gezagsdragers. Het is een slim argument, maar deugen doet het niet. Want Laurel en Hardy, geholpen door de coterie van hungagmen, maken bij hun vrouwelijke personages wel degelijk onderscheid. Een aardige man is nauwelijks in hun hele reuvre te ontdekken, of het moest soldaat Smith zijn in Pack Up Your Troubles die al in de eerste akte komt te sneuvelen. 'Leuke vrouwtjes' zien we daarentegen plenty, onder andere op de golfbaan in een vroege twee-akter met de titel Should Married Men Go Home? maar vooral ook in de matrozenfilms Two Tars, Men O'War en Our Relations. Deze laatste titel bevat een geraffineerde mix van de domestic comedy en de matrozenklucht. Doordat Stan en Ollie worden verwisseld met hun tweelingbroers Alf en Bert kunnen de onvermijdelijke aanvaringen tussen would be fuifnummers en xantippes uit de eerste categorie, worden afgewisseld met de al even gebruikelijke onder-onsjes tussen dellen en vrijgezellen uit de tweede. Genoeg over de films, - iedereen kent ze. Hoe idyllisch moet volgens de theorie van de omkering het liefdesleven zijn geweest van de echte Stan Laurel en de echte Oliver Hardy! Dank zij de de vlijt van verscheidene biografen kan daar een boekje over worden opengedaan. Eind jaren dertig doopte Stan Laurel zijn huis in Canoga Park 'Fort Laurel' Hij liet een hoge muur om de tuin metselen, naar zijn eigen zeggen om 'blondjes en ex-vrouwen' buiten de deur te houden. Hij was in die periode getrouwd met de Russische M r. Hardy is a man of great care, caution and discretion - Mr. Laurel is marrled too. 'gravin' Shuvalova, alias Illeana, die hem (volgens zijn tweede vrouw Virgina Ruth) chanteerde, vermoedelijk met het feit dat zij nog niet van haar vorige echtgenoot was gescheiden. Dat zou Laurel tot bigamist maken. De 'gravin' kwam herhaaldelijk in het nieuws wegens dronkenschap en onder andere ook door een incident waarbij ze Stan met een koekepan op het hoofd had geslagen. Laurel dreigde uit het raam te /( springen van een hotelkamer toen de scheiding van zijn eerste vrouw Lois officieel werd. Later hield zijn tweede, Virginia Ruth, een protestactie bij het hotel waar hij met zijn derde, Illeana, de huwelijksnacht doorbracht. Zijn tweede beweerde dat de scheiding er nog niet door was. BiograafMcCabe heeft uitgerekend dat Stan Laurel vier vrouwen heeft. gehad, vijf keer getrouwd is geweest (met Virginia Ruth twee keer) en acht huwelijksplechtigheden heeft meegemaakt (drie met Ruth wegens onzekerheid over geldigheid van de eerste plechtigheid en drie met Illeana, namelijk een tweede keer voor alle zekerheid en een derde volgens de Russisch-orthodoxe rite). Naast de wettige echtgenotes had Stan een vriendin, Alyce Arden, een Franse actrice, bij wie hij zich 'in moeilijke tijden' kon terugtrekken en die een rol speelde in een van de drie westerns met zingende cowboy Fred Scott, die door Stan Laurel zijn geproduceerd. Question: What is the surest way to keep a husband home? Answer: Break both bis legs." Should M.rried Men Go Home? Oliver Hardy slaagde er beter in dan Stan Laurel om zijn privéleven buiten de pers te houden, maar toch niet altijd. Beide komieken kregen, toen ze samen een wereldsucces waren geworden, enveloppen in de bus van vroegere partners uit de tijd toen ze nog gescheiden optraden en minder riante inkomens genoten. Stan werd in 1936 voor de rechter gesleept door Mae Dahlberg die geen boterbriefje kon laten zien maar bezwoer dat Stan en zij als man en vrouw hadden samengeleefd gedurende de jaren dat ze samen een vaudeville-nummer vormden. Mae eiste alimentatie op grond van een huwelijk volgens de 'common law" zonder getuigen zouden zij elkaar eeuwige trouw hebben beloofd waarna Stan haar had verlaten. In werkelijkheid had de dominerende Mae zich met een gratis bootticket laten verleiden (tijdelijk) naar haar geboorteland Australië terug te keren. De zaak werd buiten de rechter om geregeld. 6n

10 CITIZENSHIP GIVEN TO CLAUDE RAINS PHILADELPHIA, Apr i I 13 (AP)'-o.ude Raln.,.taco and metl... picture actor, became a dthea of \he United Stat.. tod., ta U. S. INtrict Court. St La.nl T. 11. Iel..1.,u.;.. ",;I~ th It.".. Ir",".,an. ~ou.e. )(1 wila hit me M 'Wt.OIrY ~ p&~a".it... W~ ot Ihe ho 1'~0-~ car and l'm trjlne to er.' ft I Laure! said that hi... it., liiiana,.' tbe da"ur, had con. to th. home o{ {riend. and b, was liri.inc tg join her. " I Laurel admitted h. h. d takelt a fe.. hichb. 1I1 but... id h.... not dronk, T.ylor tutifled. I E very man has a past - with some little 'indiscretion. he would like to bury - Mr, Laurel and Mr. Hardy have 30 or 40 they would like to cremate. Chlckens Come Home Oliver Hardy werd op zijn beurt in datzelfde jaar 1936 benaderd door Madelyn Solashin, een pianiste die hij als zanger had leren kennen in zijn variété-tijd in Georgia en met wie hij op 21-jarige leeftijd was getrouwd om zeven jaar later weer te scheiden. Ook zij stelde een gerechtelijke vervolging in omdat Hardy zijn alimentatiebeloften destijds niet zou zijn nagekomen. Ook deze zaak werd in der minne geschikt. Enkele maanden later werd de scheiding van Oliver en zijn tweede vrouw Myrtle Lee officieel. Een paar keer had het echtpaar zich na hooglopende ruzies verzoend, twee keer zelfs in het bijzijn van de rechter. Myrtle Lee was alcoholiste. 'Babe' had een vaste vriendin, Viola Morse, met wie hij zich in het openbaar vertoonde en die hij tegenover Stan omschreef als een 'close companion'. Zijn vrienden en collega's hadden dan ook vast verwacht dat hij na zijn scheiding zou trouwen met Viola, maar hij brak met haar toen hij in 1939, bij de opnamen voor The Flying Deuces script-girl Lucille Jones ontmoette die zijn derde en laatste vrouw zou worden. Viola Morse nam dertien slaappillen voor ze in de auto stapte en drie aanrijdingen veroorzaakte, onder andere met een patrouillewagen van de politie. Tijdens de echtscheidingszaak had Myrtle aangevoerd dat Hardy vaak nachtenlang wegbleef en bij thuiskomst tekenen vertoonde 'dat hij in het gezelschap had verkeerd van personen die poeder en andere cosmetica gebruikten' Ook zou hij haar op een avond hebben bedreigd met eenjachtgeweer. Laurel en Hardy gebruikten voor hun film karakters hun eigen namen. Op die manier waren ze er zeker van dat het auteursrecht van hun 'nummer' bij henzelf berustte en niet door de studio die de films produceerde, kon worden geclaimd. Maar er was ook een keerzijde. Wat Laurel en Hardy als privé-personen uithaalden of overkwam, werd rechtstreeks in verband gebracht met de Stan en Ollie van de films. Hal Roach was alleen alom die reden weinig ingenomen met de manier waarop zijn sterkomieken de kranten haalden. Als eigenaar van een betrekkelijk kleine studio had hij niet dezelfde invloed op de pers en de politie als de grote filmmaatschappijen, die de meeste affaires van hun acteurs en actrices in de doofpot konden stoppen. Grote studio's konden het zich veroorloven een zwaarbetaalde telefoonwacht aan te stellen, die 's avonds en 's nachts bereikbaar was om bij de autoriteiten de weg te effenen voor contractspelers die uit de band waren gesprongen. Hal Roach was niet van dat kaliber. Hij was bovendien toch al geen vriend van Laurel. In de zomer van 1938 zag hij geen andere mogelijkheid dan Stan Laurel te ontslaan, op grond van de zedelijkheidsclausule in diens contract. (Zie ook Blotto 14, pag. 628 e.v.) W hen the cat's away - the mice start looking up telephone numbers, Helpmales Al met al blijkt er weinig reden te bestaan om de jongens voor te stellen als heilige boontjes, zoals in kringen van hun bewonderaars nogal eens gebeurt. Hun films, en dan met name de huiselijke kluchten, zijn - om het eens duur te zeggen - eerder een reflectie dan een inversie van de gebeurtenissen uit hun werkelijke leven. Een reflectie, maar dan in een lachspiegel natuurlijk. De werkelijkheid gaf aanzienlijk minder aanleiding tot vrolijkheid, ook al werd er, vooral in het geval van Laurel, af en toe wel gelachen. Maar tegenover diens pratical jokes - hij liet een groot bed maken waarin hij zijn vrouw Virginia met een verrekijker tegemoet trad - stonden sombere buien, perioden van dronkenschap en de angst om zijn verstand te verliezen. Biograaf Guiles gelooft dat Laurel geneigd was tot primitieve morele opvattingen. Zo zou Stan hebben gevreesd dat een leven 'in zonde' een teken was van naderende waanzin. Wat Hardy betreft merkt Guiles op, dat deze zich oprecht kwaad maakte als in het bijzijn van Myrtle een gewaagde grap werd verteld, terwijl hij er geen been in zag haar met Viola te bedriegen. Deze komieken, beiden in de vorige eeuw geboren, hielden er volgens Guiles een dubbele moraal op na die Victoriaans aandeed. A ncient proverb - Every married man should have his mng - but be careful not to get flung too far. Love 'm And Weep Hoe van deze treurigheid een lachfilm te maken? Eenvoudig, door de schuldgevoelens die onvermijdelijk samenhingen met deze negentiendeeeuwse opvattingen, te vervangen door een staat van schuldeloosheid die bij volwassen alleen in de fantasie, c,q. in de film mogelijk is. Het geniale van Laurel en Hardy is juist deze geloofwaardige schuldeloosheid die ontstaat door een fusie van hun natuurlijke, volwassen fysiek met een uit het niets geschapen kinderlijk gemoed. De woorden en zinnen die zij voortbrengen mogen nog wel eens een zekere samenhang vertonen die boven de kinderwereld uitstijgt, een verstandige interpretatie van de 'werkelijke' wereld om hen heen zijn ze zelden. En ook dan is na'iviteit daarvan de oorzaak. Zoals in Our Relations, als de jongens in een havencafé hebben aangepapt met twee jonge vrouwen die zo getrouw als destijds in Hollywood maar mogelijk was, als prostituées worden voorgesteld. Tegen de bootsman vertellen ze later: 'We met two charming, very refined ladies - Alice and Lilly'. Stan en Ollie kennende, komt bij de filmkijker geen moment de gedachte aan sarcasme of cynisme op. De jongens denken echt dat deze twee {Zoozies verfijnde dames zijn. Bij de dames zelf ligt dat wel even anders. Als een van hen de jongens het café ziet binnen komen, nu in gezelschap van hun echtgenotes, zegt ze tegen haar vriendin: 'We kennen ze al de hele middag en toch durven ze hier binnen te komen met een stel vreemde vrouwen.' Dit soort wise-cracks, hoe leuk ook, past absoluut niet bij Stan en Ollie. Ij 679

11

12 that hu juat tkue.n to lhe.::jsm.ult ot Vlr 1 S LID ' I'lnl.. "'sked Il he were /luw go,"1' 10 dij ta n a u re ug.~ ",anu. lhe tori, he replled rau,er cryl'lîcally: '-n.ey tlltll1'l lear down lhe Md/:1l "0. dijii.ey?" I A G I d Slud.nu ot Inlernallullal "".11' 1I.. ~hl rave, nvlte &alher tl'om thl» remal kelther (1) that St&n doe. nut think lhe Vichy COvet nllltnl IS a. Vlchy aa.llookl. or (2) Ihlll h. e~pecl. Ru.. H I W f S - Stan Uurel. Sues I oom;'::'w~' f~::fy::~~.ia (hnperlon.ted by IIU.na) 10 launch an al- I er n I e aysl lack any day., ~-r--i. For Divorce ~,) ~-:;. the Laurel fued a \..TQSS. chara Laûrenr~ cruel to him... '.. Mrs, Laurel rec~ft1l~jue(r~ for separate ~te ~of $l,2ba mont~jhees Ga led lire lasted 11 L~~omPlalned his wife trled to interfere with his business; that she falsely accused him ot association with, other women, told rum she no longer loved hlm, and declared he would have to sup- I port her the rest of his llte. L 'Pestered' Bride Annoyed by Comedian's Former Wife -VOTE AMERICANlIfRS, STAN LAUREL Kno"," on Scrun a. IlI14na. laurel Will Sue 'A ~ BY~~ O. PARSON8 Motlon Picture Editor Jn\U1l.a- UODal Ne.. St.ntc:e C"'"I:'-' JS3I. I ;!J YWOOO. Jan. Leurtl. d-f.eed eomed n, f 1 e lult aal.' t ~_~ODd I W~'ft~h "t: t::;~ ' f:~ a yg nhlsbr1d~t.he f e. C nttss vera~,a, beller kn~~iiln1'.'~i.n Slnlfr. "'. Slan sajd:.., ba.e r«elnd mj' flnal dl.orce papen trom Mrs. Vlrrlnl. Laurel..ad I cid Dot LDlend 10 ban hu.d.d.' me and cbeapen m, bride. lf.be does not IDlend to.blde b, the court', declsjod, I.ut DO lo,..-er pay her lbe HUlemeDt.,-reed upqn. '. Door kinderlijkheid te paren aan volwassenheid konden Laurel en Hardy liegen zonder leugens te vertellen, dronken worden zonder te drinken, overspelig zijn zonder overspel. De lacht werd een opluchting zonder een spoor van ironie. In een nieuwe boek over Laurel & Hardy merkt auteur Wes Gehring op dat Stan zich weliswaar zorgen maakte over de negatieve publiciteit, maar dat hij zich in verklaringen tegenover de pers allesbehalve liet kennen als een gebroken man. Hij maakte grappen over zijn huwelijksproblemen, zoals bijvoorbeeld zijn commentaar op de drie huwelijksplechtigheden met Illeana: "lt's one way to throw a party, In 194, toen hij Fort Laurel had betrokken en besloot te hertrouwen met Virgina Ruth: "Het gebeurde plotseling, als een hartaanval. Ik nodigde haar uit op het fort, Met een ex-vrouw hoef je 't niet van de grond af op te bouwen. Je hebt de voorrondes al gehad, dus alles gaat vlugger' De schertsende toon sloot goed aan bij de teneur van de kranteberichten die meestal ook, vooral in koppen en fotobijschriften, de nadruk legden op het komische van de verwarrende hoeveelheid vrouwen in het leven van een komiek die zich in zijn films gedroeg alsof hij nog niet eens toe was aan de bloemetjes en bijtjes, Stan Laurel heeft ooit gezegd dat hij zijn inspiratie vaak uit kranteberichten haalde. Als voorbeeld haalde hij koppen aan als 'Groom Chewed Gum at the Wedding - Until the Vicar Stopped Him' Maar de berichten over zijn eigen huiselijke omstandigheden stemden hem allerminst vrolijk, ondanks de lakonieke houding die hij tegenover vertegenwoordigers van de pers aannam. McCabe schrijft in 'The Comedy World of Stan Laurel' dat op Stan's gezicht 'echte pijn' lag toen de komiek op oudere leeftijd geconfronteerd werd met een artikel in Newsweek over zijn vrouwen. Maar plotseling barstte hij in lachen uit en zei, wijzend op het artikel: 'Dat zou een verrekt goeie Charlie Chan-film opleveren!' Dat is nog maar de vraag. Zeker is, dat het een hoop verrekt goeie comedies heeft opgeleverd. H.T. Dit 18 een op onderdelen verbeterde en uitgebreide versie van een artikel uit Blotto loa Oe bij.ondere wlgsv. van Dlotl<> was opgenomen in het filmmagazin. SKOOP, Jaargang 24 nummer 10 (oktober 1988) Folo boven: Mlnn. Gombeliln 'Block-Huds' Midden: Mlle Busch (I) en Dorolhy Chrlslle (r) In 'Sons Of The o.ser1" Onder: Mlle Busch In 'Chlckens Come Home' 683

13 JEAN HARLOW IN DOUBLE WHOOPEE ONGEGENEERD DEBUUT Van alle bijrolspelers uit de films van Laurel & Hardy is Jean Harlow de meest bekende. Zij werd in de glansperiode van Hollywood, de jaren dertig, opgenomen in de filmsterrenhemel van Metro-Goldwyn-Mayer. De overgang van 'ordinaire' klucht naar de 'grote' film kwam heel plotseling. Zo plotseling dat de bescheiden maar ongegeneerde start en de volwassen roem destijds gelijktijdig in de bioscopen waren te zien. IN JUNI 1930 ging in Grauman's Chinese Theater op Hollywood Boulevard een spectaculaire film in première. Hell's Angels was geproduceerd en geregisseerd door de jonge Howard Hughes, erfgenaam van miljenen. Drie jaar hadden de opnamen geduurd. De luchtoorlog van was boven Zuid-Californië nagevochten met ruim tachtig Fokkers, Sopwith Snipes en Avro's. Niet minder dan 137 piloten haddden aan de film meegewerkt, van wie er twee waren verongelukt. Hughes had zich over de vrouwelijke rolbezetting niet druk gemaakt. De mensen zouden de films gaan zien om de luchtgevechten, niet om de sterren. Maar hij vergiste zich: De toen nog onbekende, hoogblonde Jean Harlow werd door Hell's Angels met één klap een wereldberoemd sexsymbool. Ze was een attractie die met de driedekkers, de bommenwerpers en de zeppelins wedijverde. In diezelfde zomer van 1930 was in de voorprogramma's van Amerikaanse bioscopen een klucht van Laurel en Hardy te zien, waarin Harlow zo'n klein rolletje speelde dat bijna niemand het opmerkte. In Brats staat een ingelijst portret van de hoogblonde actrice op de schoorsteenmantel in de woonkamer waar de kindertjes. Stan en Ollie met de blokkendoos spelen. Dat is alles. Iemand bij Hal Roach moet hebben voorvoeld dat Harlow een opzienbarende carrière ging maken en dat het geen kwaad kon het publiek eraan te herinneren dat zij bij Laurel en Hardy had gedebuteerd. Het jaar na de première van Hell's Angels werd in Beau Hunks op iets grotere schaal opnieuw een stunt met een foto uitgehaald. Het portret van Harlow, die hier Ollie's grote liefde Jeanie-Weenie voorstelt, blijkt in het bezit te zijn van iedere soldaat in het vreemdelingenlegioen. Roach, die van Harlow's nieuwe broodheer M-G-M toestemming had gekregen de foto te gebruiken, zei later: 'Ik kreeg een heel leuke hoofdrolspeelster voor niks!' Het eerste optreden van de toen 17- jarige Harlow was in 1928, in Liberty. Ze is enkele seconden inbeeld als de vrouw die in een taxi wil stappen waarin Stan en Ollie hebben geprobeerd van broek te wisselen. In het jaar daarop volgt het legendarische optreden in Double Whoopee, met de jongens als hotelportiers. Voor het hotel arriveert een taxi met Harlow als passagier. Als ze aan de arm van Ollie door de hal naar de receptie loopt hebben aanvankelijk geen van beiden er weet van dat haar jurk is vast blijven zitten tussen het portier van de taxi. De receptionist achter de balie wordt gespeeld door Rolfe Sedan. Hij vertelde tegen biograaf Randy Skretvedt: 'Er was ons niet verteld dat ze naakt binnen zou komen lopen; niemand wist dat. Het was een schok voor ons allemaal... toen ze naar de balie liep vergat ik bijna dat ik tekst moest zeggen. Ik was weliswaar in burleskzaaltjes opgetreden, BIJ DE FOTO'S:Llnks de.fbeeldlng die als reclame voor de compllatlefllm 'The Golden Age of Comecly' werd gebruikt. Hier Is een artiest bezig geweest om de originele, uil 1929 stammende foto uit 'Double Whoopee' (rechts), wat pikanter Ie maken en aan te passen aan de smaak van de late Jaren vijftig.. maar zo liepen ze zelfs daar niet rond. Zoiets brengt je van je stuk als je er niet op verdacht bent. Er was geen repetitie. Je staat achter de balie, je wacht, erl opeens - daar is ze. Toen ze klaar was, sloeg ze iets om en ging terug naar de kleedkamer.' Deze eerste opname werd niet in de eind montage gebruikt. Besloten werd dat Harlow beter iets minder doorzichtigs kon dragen. Echt gedurfd was de scène zoals ze uiteindelijk in de film terecht kwam niet. Toen Robert Youngson eind jaren vijftig de scène opnam in The Golden Age of Comedy vond hij het zelfs nodig de staat van ontkleding in het reclamemateriaal voor deze compilatiefilm wat pikanter te maken. Wat de verschijning van Jean Harlow in Double Whoopee achteraf gezien opmerkelijk maakt, is dat ze perfect past in het imago dat later zou ontstaan. Over Harlow's 'ontdekking' is een gedetailleerd verhaal bekend, opgetekend uit de mond van haar agent Arthur Landau. In de herfst van 1929 waren de binnenopnamen voor Hell's Angels stilgelegd omdat er problemen waren met het geluid. Met de buitenopnamen was begonnen toen er nog geen geluidsfilm bestond. Ze waren intussen voltooid en alle luchtgevechten waren achteraf van mitrailleurvuur en motorgeronk voorzien. Bij de binnenopnamen deed zich een groot probleem voor: De vrouwelijk hoofd- 684 BlOTT015 VOORJAAR t

14 rol wad,..,...w door Gre&a m-. die.. EupIa... 8peIen... awaar Naan.,...t bad. ArtburLandauwupvruadopkorte tendijd 9UOI''' V8I"VUpt.er te hij aak probeerde hij niet. Om...om. te... tteareedbijuardehalrokh Studio WUI' ahijd ft.. te lacben... HijtrolhetwaatI.ureleaBardJ WU'ID ua... wwit. TijcIeaa.. dnaipaaaekwam... alpaw op 1ICCIIdeIII_ de... - lid durvaa ftoi' de fiimidciuèie,... I.urel... bet probleem niet.: 'B. 8IIQ'... ia een 8IIQ' litem, _ pei'iooiiiq'k.oaik liever door..... die ftd 0Nta in een boudair... cied... _ door... eeataai&'e... datjet.n... al te... krijit, -... ftd dat kind... bij...' Bij... taanlbellbenpi. Trnop... _~ lipnote die l'ciiidiaidtr bij de Op Ludau'. eonatat.eridc dat lij hiijkhur... beha... -BardJ,...atwocri: 'Die ciraect - nooit. Det ia baar h... Luclau, op zijn beurt: 'Je blijft kijbn, voon1 door dat bur'. Waarop Hardy: 'Zie je wel. StaD, ik heb altijd al... dat hij ouder ia _ wij.' Ook de... van bet verbaal ia een HollywoocI-eprooIQe: de apnt 8pl'Mkt deuitpbooprcle8driceuadie... met hem wil eten. laat baar DIl bet diner in een JWtauraat waar Pata wauerop de piuoepeelteenoontnct tekenenea 8OI'It eryoor dat HeU. AAga. bil wordea wltaaid. Laodaa'. vanieiaoljppgldlp in de lrvintj Sbulman'. aeuatiooale ~... 1IarIow',... in lijn. Het wordt in dit boelt niet helemaal ciaideiijk.. J... Har1ow iddeher&t ftd '29 toen Laurel_HardywerkteD UIl 7Yw H~ _HW/al o..w., in de atudio ftd... te aoebn bad. 8ktet,ecIi ~ id -na.... Behind TM...' dat -ti in decem J8.... eair.eie... (OoL in LiMny) _ liidit ftgi' lldu6i. ~,door Hal... tnct wu... t.t war.. piriode ftd Yijf',Jur... DIl lldu6i. lftgo. ".. _ de rol ftd)(ra. Kenn.d.J in de daaropyoipnde ~ ftim BaoM Grab6er8 kamt baar DUID niet war in de c:ndit8 bij Ro.ch. Wel bij Paramoam waar _ in 1929 een roi-...,. apeeide in 7Yw 8aturdoy HW/al Kid. Het bnlchtnietdepboopte doorbruk lil... de... biopa- 8eIo Idopte _ opnieuw UIl bij de lducbtatudio HW Hal..., IIUIIII' AI Cbriatie wordt p;noeami VoIpoa 8hulman'... wu Har10w id de ber6t ftft 1929 ~ veode ftd.-ho tot atudio, -.,;u ~ ".. """'"'- GItIlItopUw'. Ben beiucrb'k deel ftd'" boek ia p;wijd ua HarIow'. tweede huwelijk met Paul a.a,.. pi'oducer bij M-G-M. die eair.eie... bet huwelq'k ow.. seifmocri pi... Landau uit waahoop ~ 0Dder de ftbu die Har10w mukte... H... 1duaiebra... 7YwPtl6lic~.1WDuI lil DiIuwr al.".,. Bij eikur telde baar Jlboop....te ~ titiiia toen _...,... _ DIl 9WpIepw door... die niet id... daiden... telaatrur _... in t. AD8eIea wwd...,... in jadi 188'7 op" jiiriait... 8tiId J. La_r cet...' ~... n 1. " TM R... s.a.:'..o'" a' Iha Emp.,.., LeK... Squ..... Londoft. 687

15 1; 1'1'1.1 MI',-,"I In r Hf r I 1\\ " KI' \ 1 \Y I 'CJ\ I "1 :1'1'11\f! " I 1< III~I \\TH." \lr\y :4. l'ivi Y t" K(,"', thr "lntlln l' bandit. and hit nle-n 111jo\k4" m"l ry at t h t" inn. Pehovna K"tt.- P riet" tri,-. t... P4!r&uadr th e: Prln c... I n forcet h~r love for the bandit.

16 UI'PI.I ~11 1 'I (I " 1 Hf' HL\1 \\.'1110;1 \ ~1.. \ Y : EEN ONDERHOUD MET TWEE HOUTEN KOPPEN TÊTE À TÊTE AVEC DEUX TÊTES DE PIOCHE (1947) Ja....., luid..... tibdjoaniaiw TuW... 'Udo'... bater9tew lmt La'".. Budy. Bet...atenade utibi..... tqdticiidft L~... al' 118 ( ).. WOI'dt... Gaftdrort.. fti'taibti... Bet "temew... t ftonl... Ga.. efeerteb... liiet... OID jaiiite feitea.... oot lap.'"... : W61ktea1llet _op.... 8taaW6lbe_.II... 1IIet... dr t MtIecM... 1ICtdoee op na ntoai'. die 1IQ Bal... Iaat8te... beleldat... Ie twuhlmldlco 0IheI'. ft-... er 0IIIe... _... IIOOD op... lmthne... hne... ten. Bt,J te.eirt lmt LanL... ~loa. later I.t Ie..., dat wr-. ~... 0'... 1e... eqaolaro... ni door a.us..., o Ie op liet.'1... HI1r aat... ~... ~~--- tebi... ftiit, dat..,..... U... '1'IIe l Al meer dan twintigjaar boksen deze twee zwervers op tegen een boosaardig lot dat hen meesleept in de meest dwaze avonturen. Het lukt ze niet om een piano af te leveren zonder een huis te slopen, Laurel begrijpt nooit iets, Hardy begrijpt altijd te laat, Met flater op flater hebben ze een barok en in wezen gruwelijk universum opgebouwd, waar de verbijstering van de een en de stommiteit van de ander op elkaar botsen en door elkaar heen lopen in opperste verwarring, temidden van rinkelende ruiten, geplens van water en slagroomtaarten. De toeschouwer verwacht het zich altijd herhalende ritrueel al voordat onze twee vrienden op het scherm verschijnen en hij schiet in de lach alleen al bij de gedachte aan de rampen die zij in een andere wereld gaan veroorzaken... En plotseling sta je, in een loge van een cabaret op de Champs-Elysees, oog in oog met deze twee clowns, met hun naakte gezichten. Een analyse van de emoties die mij in hun aanwezigheid bevingen is mij nog niet gelukt.... Ja, die meneer met dat haar rechtop zijn hoofd, met die vreemde kleine oogjes met een blik die ondeugend en vriendelijk tegelijk is, die meneer met de smalle schouders, met die soepele en levendige tred, die meneer die mij met een brede glimlach de hand reikt, dat moet wel Stan Laurel zijn. En die andere meneer, zwaarlijvig en lymfatisch die zijn fauteuil rijkelijk vult, die herken ik natuurlijk ook, met zijn onderkin die over het boord van zijn overhemd hangt en zijn platgeslagen neus... Ja, ik herken onmiddellijk hun silhouetten en hun maniertjes, maar hun fysionomie niet helemaal. Die gezichten met rimpels als ravijnen zijn de gezichten van clowns zonder schmink. Gezichten die tegelijk schrikwekkend en prachtig zijn want zij vertegenwoordigen met zijn tweeën vijfentachtig jaar van komisch meesterschap en dienstbaarheid.. Nadat ze langer dan een half jaar op een Londens toneel hebben gestaan met een van hun sketches hebben ze zich laten toejuichen in Denemarken, Zij vertrekken binnenkort naar Brussel, voordat ze naar Zuid Afrika en Australië gaan. In de loop Lau... 1 en Hardy In de hal van het lido op de Champs-EJy8ées bil het affiche w.. rop hun optreden wordt.. ngekondlgd, tw.maal per dag om vijf en negen uur 's avonds. '..,~ 691

17 ... ao..', de.. WUI'Op 'PanIoa U.'.. puodie... DM 'ZeaaIIM'... GpIUet a.de~.. ~ baalü lianj' te... op aletde... - tea... bet eoaiiict t...a La1aeI ea ao.cb...ttto altnl emir de 'WreedIIeId'... 1IoIIJwood....,...acJat u,ea de beh... cue lianj' LuCcIoa tea deel..tel 8011 eftii-... opde......, haaea... ~ De... hele piiiiiiek tqcieu de... toanaee... IN7/48... pud-... de Raa.... ani.. liucit.. bet... IIaIl,wood. Dur... bet ctao. aa de liuitiie '.JIttedIaCe' alt IMS. be MIaoawd... ~ De..... bet """ende.. tente tt~ de 1jekMt.... puodie op lioiiia Bood,... dea ~.. ltalil....tc.i... Canaea. 1JIteIatIeIqk kwiiiii.. 19BO/ &1... 'Atoll J[' tot... It."". prodactl. di. nmp..u, ftdiep. OoIt de... t Zald-Atraa.. ~... DIet bet.. aaden... die tijd...- de... a.1iederiaad te be....w.d_.1da teiefo... lat..,., ldiit lieü... IIe)dea:... ooit ~ DUr Bollend wii (... JuItaI dat DIet Idopt....) Irhm... "1OOdwtIItdp DUr BaIopa ldiit 1IucIT. Toa... Bel... JtaIII.. bedea..... wilde toa DUr... IIUIU dat ba toa DIet. DM ftad lau n... (De,..., ). van het volgende jaar zullen ze vier films in Europa draaien: een in Frankrijk voor Pathé, een in Engeland, een in Italië en een in Denemarken. Arthur Stanley Jefferson, zich noemende Stan Laurel, viert dit jaar zijn vijftigjarig jubileum in de 'show business'. Als zoon van een acteur en een actrice van de music-hall debuteerde hij op het toneel in Londen toen hij zeven jaar was. Later engageerde de Fred Karno Company hem als invaller voor een zekere Charlie Chaplin, toen nog onbekend. OVERWINNAAR -Is dat echt gebeurd, die anekdote volgens welke Chaplin het lot heeft getart toen hij in 1911 in New York aankwam? Stan trekt zijn voorhoofd vol rimpels; dat is zijn manier om een staat van volmaakte glukzaligheid tot uitdrukking te brengen: "Wij maakten de reis met een 'cattle boat'.en toen ons schip in het zicht van New York kwam, ging Chaplin aan de railing staan in deze houding - Stan staat op en imiteert Napoleon - en. hij zei: 'Amerika, ik kom tot u als overwinnaar. Iedere man, iedere vrouw in uw land zal mijn naam op de lippen hebben.' En Stan barstte in lachen uit. Een nerveuze, hysterische, absurde lach; die voor de camera's stelselmatige lach heeft in werkelijkheid iets onmenselijks. Ze houdt een tijd eentonig aan en stopt dan abrupt. -Herinnert u zich de titel van uw eerste film in 1917? -Eerlijk gezegd niet. Na enkele tientallen korte komische films, waarin hij James Finlayson als partner had, stopte Laurel met acteren om zich uitsluitend te kunnen wijden aan de regie van dramatische films. -Ik heb twaalf films geregisseerd, voornamelijk met Agnès Ayres, Priscilla Dean en Theda Bara. Ineen film waarin Theda Bara de ster was, had een zekere Oliver Hardy de rol van kamerdienaar... Met een glas dry in de hand kijkt Oliver Hardy, wiens corpulentie klem zit tussen de armleuningen van de fauteuil, mij strak aan. Ik voel me altijd een beetje gegeneerd tegenover een komiek. Misschien komt dat omdat ik mij verbeeld dat komieken hun tijd zoek brengen met het observeren van onze kleine onvolkomenheden. Hardy zegt weinig en laat het aan Stan over om het woord te voeren. Stan is de gagman, hij is de meneer die alle kneepjes van het vak kent. En bovendien schuilt onder die lymfatische Hardy een zekere schuchterheid en diezelfde goedmoedigheid die straalt uit die kleine diepliggende oogjes van Laurel. -Hoeveel films hebt u gedraaid voor u Laurel in 1924 tegenkwam? -Oh, dat weet ik niet. Misschien vijfhonderd. Ik heb films gemaakt in Jacksonville, in Florida, voor ik in 1915 naar Hollywood kwam. Toen hij heel jong was wilde Oliver Norvelle, zich noemende Hardy, een van zes zonen van een hotelier in Georgia, advocaat worden, maar op twintigjarige leeftijd zong hij in de music-halls. Na 1924 zijn Laurel en Hardy beroemd geworden over de hele wereld. Ze hebben samen 193 films gedraaid. Hun devies is: 'Samen overwinnen we, gescheiden gaan we ten onder'. En toen Hardy in 1938 Zenobia draaide met Harry Langdon kwam dat niet voort uit ruzie. Het betrof een poging met wederzijds goedvinden om een 'come back' te bezorgen aan hun grote vriend, Harry Langdon. Harry Langdon, het publiek weet misschien niet meer wie dat is: hij was van 1925 tot 1930 een zeer grote, diepmenselijke komiek. -Hij was een Chaplin, vertelde Laurel mij, een iets kleinere Chaplin. WREED Laurel slaat de ogen neer als hij over Harry Langdon spreekt. Want zijn oude vriend was sinds 1930 het slachtoffer van een persoonlijke tragedie. De verschrikkelijke tragedie van een gevallen clown. De producenten wilden niets meer weten van die mimespeler met het witte gezicht. -Wij hebben hem werk gegeven als scenarioschrijver om hem een beetje uit de ellende te halen, om hem en paar centen te laten verdienen. Maar in vijftienjaar heb ik hem niet één keer zien lachen... Hij isgestorven in Verlamming. Zijn hart is stil blijven staan. Stan staat op, driftig gebarend met zijn armen en de kleine oogjes roepen om wraak voor Harry: "Hollywood is de wreedste stad ter wereld. De mensen hebben daar geen hart. Ze hebben geen enkele consideratie met je. Je wordt daar nooit gerespecteerd om je verleden, maar enkel en alleen om wat Stan en Ollie bij hun.. nkomat uit Kopenhagen op het Ga.. du Nord ln PartJ., op 18 november 1947, uur. je op het ogenblik verdient. De sterren van gisteren worden er geminacht... Poor Harry! Poor Harry... " Ik heb teveel smartelijke herinneringen in de ziel van Stan tot leven gebracht. Hij gaat zitten, met het hoofd tussen de handen. POSTBODE Hun favoriete films: Fra Diavolo, The Bohemian Girl, Way Out West, Babes in Toyland, Beau Hunks. Ze gaan heel weinig naar de bioscoop. Laurel staat op, doet de gebaren van een postbode na, en legt uit: -Het is als met een postbode die brieven bezorgt op maandag, dinsdag, woensdag enzovoorts en die op zondag dan alweer brieven zou moeten bezorgen. Opnieuw breekt die nerveuze lach door. Schel, metaalachtig. In die lach ligt een tegenstrijdige jovialiteit. Hardy glimlacht. -We schrijven altijd eerst het verhaal voor we de gags gaan bedenken. U moet trouwens weten dat ik altijd de regisseur ben geweest van onze films. De credits van onze films hebben niets te betekenen. Ik doe zelf de eindmontage, preciseert Laurel. -U bent tijdens uw hele carrière trouw gebleven aan de geest van Mack Sennett, aan de slagroomtaart... -Aan de geest van Mack Sennett, misschien, maar niet aan de slagroomtaart. In een van onze eerste films hebben wij, Ollie en ik, vierduizend slagroomtaarten gegooid. Daarna hebben wij getracht ons te vernieuwen en tegelijkertijd ondanks alles trouw te blijven aan ons komisch concept en vooral aan onze personages van de vagebond. Het gesprek springt van de hak op BOVER de tak. Hardy vertelt over Lubin Film en Vitagraph, over zijn films met Larry Semon en Buck Jones. Hij heeft er plezier in herinneringen op te halen. Laurel geeft mij het laatste nieuws over hun partner James Finlayson: "Hij is op 'het ogenblik heel oud, en ziek. Hij is een paarjaar geleden al opgehouden met werken." Hardy vraagt me op de man af: "U, meneer, die zoveel schijnt te weten, weet u wie in onze eerste lange film Pardon Us mijn stemgedoubleerd heeft in een franse versie die in Hollywood is gemaakt? Charles Boyerl'" -Wie heeft u behalve Jean Harlow als nog onbekende medespelers in uw films gehad? Hun optreden In het Lido op de Champa-EIyMes wa. geen onvardeeld succes wegens taalproblemen en de entou.. ge van een nachtclub. Hardy zoekt: -Lupe Velez, Gary Cooper, Paulette Goddard hebben als figuranten in onze eerste films opgetreden. We praten langer dan een uur... Tot mijn spijt moet ik afscheid nemen van Laurel en Hardy als ze zich moeten voorstellen aan het Franse publiek dat zoveel van hen houdt en hen twee keer per dag met applaus beloont. Laurel is tevreden over de ontvangst door de Parijzenaars, maar hij vertrouwt mij toe: "Ik vind het vervelend dat wij geen Frans kunnen spreken. Onze grappen komen niet zo goed over. Ik voel dat het publiek ze niet altijd begrijpt. En ik vind het spijtig dat ik hen niet vaker kan laten lachen." Ze hebben hun leven gesleten met het uitdelen en incasseren van klappen met als enige doel ons aan het lachen te brengen, zonder de minste bijgedachte... Beste Stan, beste Oliver, jullie hebben miljoenen fijne avonden bezorgd aan brave mensen over de hele wereld... Onsterfelijke compagnons van de lach, voor jullie zal het doek nooit zakken. Tachella (1947) 692 BLOTTO

18 DE SPAANSE VERSIES Rond 1930 maakten Laurel en Hardy elf films, waaronder de hoofdfilm Pardon Us, in verschillende taalversies: behalve Engels ook Frans, Duits, Italiaans en Spaans. De komieken spraken zelf deze, voor hen zeer vreemde talen nadat ze door speciaal aangestelde leraren op het spoor van de uitspraak waren gezet. Van de Duitse versies, die aanvankelijk ook in Nederland werden vertoond, is er voor zover bekend niet één bewaard gebleven. Naast een enkele Franse film zijn voornamelijk de Spaanse versies nog voor onderzoek beschikbaar. Het blijkt dat in deze Spaans gesproken films nogal wat extra-scènes zitten vergeleken met de Amerikaanse originelen. DE MASSALE emigratie naar de Verenigde Staten was nog aan de gang toen die nieuwe uitvinding - de levende fotografieën, de rolprent - zich in de laatste jaren van de vorige eeuw als lopend vuur over de westerse wereld verspreidde. De ongeletterheid van de nieuwe Amerikanen verschafte de basis voor de enorme groei van de filmindustrie in dat land.. Voor de immigranten in de nieuwe wereld was de film immers niet alleen goedkoop en, maar ook begrijpelijk amusement. Je hoefde er geen Engels voor te kennen. De acteurs in de film bewogen wel hun monden, maar zij spraken niet. Niet alleen voor bioscoopbezoekers was dat een zegen, ook voor aspirant filmacteurs. Je hoefde geen Shakespeare-kenner te zijn om voor de camera op te kunnen treden. De rolprent was bovendien een zegen voor de filmondernemers. De hele wereld was hun afzetgebied. Dat alles veranderde grondig toen rond 1928 de film begon te spreken. Binnen enkelejaren waren bioscopen en studio's met geluidsapparatuur uitgerust en meteen begon men ook al koortsachtig te zoeken naar oplossingen voor het taalprobleem. In de korte periode voordat nasynchronisatie of ondertitels ingang vonden, werden primitieve, maar allerminst goedkope methodes gebruikt om toch vooral maar te voorkomen dat de buiten- i TOTALMENTE HABLADA EN ESPANOL! landse markt zou wegvalllen. Het was in die overgangsperiode van ruwweg onvermijdelijk dat voor het buitenland de films moesten worden 'overgemaakt' voor zover het dialoogscènes betrof. Voor de minder belangrijke bijrollen konden buitenlandse acteurs worden ingehuurd die voor de camera de rollen van het origineel naspeelden. Maar de grote sterren van Hollywood waren natuurlijk onvervangbaar. Drie mogelijkheden bleven dan over: a) de ster-acteurs spraken zelf hun teksten in de vreemde taal of b) ze bewogen alleen hun mond terwijl tegelijkertijd buiten camerabereik de tekst in de vreemde taal werd uitgesproken door iemand die de taal beheerste of c) er werd een pogirig gedaan tot na-synchronisatie, achteraf dus, een technisch hoogstandje voor die tijd. Niet alleen sterren als Garbo en Gable waren onvervangbaar, ook eenvoudige komieken als Laurel & Hardy, Charley Chase en lievelingetjes van het publiek als de kinderen van Our Gang. Voor Hal Roach was het produceren van buitenlandse versies een kwestie van overleven; vooral de Spaanse markt (Zuid-Amerika) was onmisbaar. Alle mogelijke methodes werden in de studio van Roach gebruikt. Om een paar voorbeelden te noemen: Charlie Hall in de Spaanse versie van Laughing Gravy werd nagesynchroniseerd, Anita Garvin in de Franse en de Spaanse versie van Be Big werd buiten beeld 'in'-gesproken, Thelma Todd en Mae Busch in de Spaanse versie van Cftickens Come Home werden vervangen door respectievelijk Linda Loredo en Rina de Liguoro. STUNTELIG Van Laurel en Hardy, maar ook van coryfeeën als James Finlayson, Edgar Kennedy en Charlie Hall werd verwacht dat ze zelf hun teksten spraken in het Frans, Duits en Spaans. En dat deden ze ook, grappig of stuntelig, na intensieve coaching van taalleraren, telkens voordat de opnamen moesten worden gedraaid, scène voor scène. Zonodig werden buiten beeld borden neergezet waarvan de teksten fonetisch konden worden afgelezen. Waar de borden stonden is al te vaak op te maken uit de de blikrichting van de acteurs! Een hybridisch geval is de Spaanse versie van The Laurel-Hardy Murder Case (Noche de Duendes), waarin gedeelten voorkomen met een Spaans sprekende Laurel en een Spaans sprekende Hardy naast stukken waarin Laurel en Hardy de stem van Spaanse acteurs hebben gekre- gen. Ook de volgorde warin de opnamen voor al deze versies werden gemaakt, was verschillend van geval tot geval. Soms werd de orginele (Amerikaanse) versie opgenomen, gemonteerd en in previews vertoond voordat de anderstalige opnamen werden gemaakt. Bij dit nadraaien werden de camera's pas verplaatst als alle talen voor een bepaalde instelling aan de beurt waren geweest. Een andere keer, als er weinig dialoog was in een film, werden alle versies, dus ook de originele, in dezelfde opnamesessies gedraaid. Deze procedure is blijkbaar gevolgd bij Laughing Gravy. Bij een vergelijking van de Amerikaanse met de Spaanse versie is aan de identieke lichtval op de costuums en de kunstsneeuw te zien dat beide direct achter elkaar moeten zijn opgenomen. De taalcoaches werden zo mogelijk betrokken uit het vaste studiopersoneel. Richard O'Connor bijvoorbeeld stond al jaren als bijrolspeler onder contract, toen hij werd uitgenodigd, als zoon van een Ierse moeder en een Spaanse vader, de Spaanse versies te begeleiden. Jean (of Gene) de Briac was de Franse coach, die ook vóór de camera optrad en niet alleen in de Franse versies. In Blotto bijv. is hij de man die het jachtgeweer verkoopt aan Anita Garvin. AFSCHEID Verscheidene jaren geleden werden in een filmkluis met materiaal van de vroegere Hal Roach Studios vrijwel alle destijds gemaakte Spaanse versies ontdekt. Deze films zijn inmiddels voor het merendeel geconserveerd door het Film en TV-archief van de Universiteit van Californië in Los Angeles (UCLA). Daarvoor moest de brandbare nitraatfilm worden vervangen door bestendiger materiaal: een kostbare geschiedenis. Het ontbreken van financiële middelen en rechtenkwesties (voor de buitenlandse versies schijnt destijd geen copyright schijnt te zijn aangevraagd) zullen wel de voornaamste redenen zijn, waarom nog niet alle teruggevonden films zijn geconserveerd. Van De Bote en Bote (De Spaanse versie van Pardon Us) wordt in elk geval een master bewaard door de Library of Congres in Washington waarvan te zijner tijd projectiecopieën kunnen worden getrokkken. Van de Franse versies is om onnaspeurbare redenen Les Carottiers (een combinatie van Be Big en Laughing Gravy) bewaard gebleven, maar de andere titels (zie diagram op de volgende bladzij) zijn spoorloos. Een Vlaamse copie van Les Carottiers met Nederlandse ondertitels, afkomstig uit een particuliere verzameling, is in oktober 1988 vertoond op het Internationale L&H-Weekend in 'The Movies' in Amsterdam, dat was georganiseerd door de Perfect Day Tent. Deze versie bleek de inmiddels beroemde extra slotakte te bevatten, waarin Ollie en Stan afscheid van 694 BLono15 695

19 DE BUITENLANDSE VERSIES AMERIKAANS DUITS FRANS ITALIAANS SPAANS NIGHTOWLS Ladronl LADRONES herfst 1929 met: Robert O'Connor met:robert O'Connor en Enrlque. Acosta (wachtcommandant) en E. Acosta (commissaris).... a..ch In 'CIIIcII8ne ' ".".... _ TIIIIIM TocId In 'CNdIInL. BLOTTO winter Une Nuit Extl1lvagante met: George«e Rhodes (Mrs.L.), Jean de Brlac. LA VIDA NOCTURNA met: Llnda Loredo (Mrs Laurel). BRATS GlOckl/che KIndheit Les Bons Petlts DIabIes winter 1930 BELOWZERO winterlvoorjaar 1930 Duitse titel onbekend met: Rlchard O'Connor (politieman). HOGWILD Der Spuk um Mlttemacht Pele-Mele voorjaar 930 met: OHo Fries (trein- Met: Vola d'avril (Mrs. H). conducteur). L&H-MURDER CASE voorjaar 1930 Feu Man Oncle Met: Jean de Brlac (rechercheur). PARDON US Hlnter Schloss Und Sous Las Ve"ous MUl1lg11e voorjaar-herfst 1930 R/egel met: Borls Karloff (rol van Walter Long). BE BIG herfst 1930 CHICKENS COME HOME winter LAUGHING GRAVY.L... winter 1931 " dit...- la _1I.1I.~n bul- -.Id,_.IIuIcIIge... 8INIIt v--.iden... _... LES CAROrnERS (samen met uughlng GI1IV)? met: Gennaine de Neel (Mrs.H.), Jean de Brlac (man aan telefoon). LES CAROrnERS (samen met Be Big) - -.Ie " u... Ia geiiimkl " -... bnini*i-.ii -.Ie"... 'Ano4Iwr...-a- fine -... _... tiiii la... _... n... er onnldll..._1l Spaanse titel onbekend nembla E nrubea met: Enrlque Acosta (commissaris), Robert O'Connor (agent), Alfonso Pedroza (Sei\or Verdugo). RADIO-MANIA met: Llnda Loredo (Mrs.H.). NOCHE DE DUENDES (samen met Berth Marks) met: Robert O'Connor. DE BOTE EN BOTE met Enrlque Acosta als gevangenisdirecteur. LOS CA LA VERAS (samen met Leughlng GI1IV)? met: Llnda Loredo (Mrs. H), Luis Llaneza (man aan de telefoon). POLmOUERIAS met: Rlna Llguoro (ex-vriendin), Llnda Loredo (Mrs. H.), Cannen Grenada (Mrs.L.), E. Acosta (rechter), Carmen Rodrlguez (diens vrouw). LOS CALA VERAS (samen met Be Big) E8n tiim In hooi... betiunt dat VM IIm IleUnclladater~ of prtnia ".... De... films W«den (Il001 -net o.a. _... DuItM--. kleine toevoegingen. Als Stan laat weten dat hij behoefte heeft aan frisse lucht, richt mevrouw Laurel een ventilator op zijn hoofd. Bovendien doet Stan veel langer over het opstellen van het telegram dat hij aan zichzelf wil laten bezorgen, waarschijnlijk ter compensatie van het kleinere aantal parallel gemonteerde opnamen van Mrs. Laurel die de pseudo-whiskey klaarmaakt. Hij maakt vlekken en doopt zijn vinger in plaats van zijn pen in de inktpot. CHICKENS... Nog veel meer scènes zijn toegevoegd aan Chickens Come Home. In plaats van de ruim 20 minuten van het origineel duurt de Spaanse versie Politiquerias (Aspirant-politci) op een paar minuten na een uur. Ook hier zijn langdurige variéténummers ingelast, naast toegiften van de jongens. De openingsscène in het kantoor van Ollie's kunstmestbedrijf is meteen al anders gemonteerd. Er lopen aanmerkelijk meer mensen binnen dan in het origineel voordat Ollie's oude vlam opduikt. Stan mani- puleert onhandig met een potlood. De compromitterende foto ziet er anders uit, maar eerdere berichten dat de Spaanse versie pikanter zou zijn lijken ver gezocht. Of het moest zijn omdat Ollie in een iets verdere staat van ontkleding verkeert en paardje speelt voor zijn vriendin. Thuis amuseert Ollie, die kandidaat is voor het burgemeesterschap, zijn hoge gasten met enkele variéténummers. Tussendoor maakt hij een paar bevallige danspasjes. Tot twee keer toe probeert hij het huis uit te sluipen; de tweede keer wordt hij buiten door zijn vrouw (Linda Loredo) opgewacht. Ze scheurt zijn jas in stukken en velt hem met karatklappen in maagstreek en nek. In de Amerikaanse versie gaat Mrs. Hardy (Thelma Todd) totaal niet tot deze drastische acties over. Thelma's 'double take' ( de blikken van verbazing als zij de vermomde Stan en Ollie de deur uit ziet lopen) is ook mooier dan die van Loredo. De attracties die op Ollie's houseparty worden vertoond zijn curieus, om niet te zeggen opzienbarend. Dat betreft dan niet direct de kunsten van goochelaar Cantu, want die zijn van een soort dat we meer hebben gezien, als wel de 'assistentie' die hij krijgt van butler James Finlayson. De Fin spreekt Spaans op zijn manier... De volgende artiest is Hadji Ali, die een goede zeven minuten aan slag blijft met een bijzondere act. De man stond in zijn tijd bekend als 'regurgitator', dat wil zeggen dat alles wat hij in de keel giet - bijvoorbeeld tientallen glazen water - er even later met een wijde boog weer uit komt. Met een boog benzine sticht hij brand in het houten model van een huis, om direct daarna met eerder 'ingenomen' water de vlammen te blussen. De act van Hadji Ali wordt is op de beslissende momenten in één shot getoond. Intussen is dit niet het soort amusement datje in een Laurel & Hardy film verwacht en/of op prijs stelt. Hier wordt een twee-akter van de jongens met de meest crue middelen opgeblazen tot een film die als hoofdfilm kon worden gesleten aan Spaans-sprekende landen. Met kunstgrepen als deze probeerde Hal Roach zijn eerste suc- elkaar nemen. Deze akte is ook opgenomen in de Spaanse versie en er bestaat zelfs een Amerikaans origineel van. Waarom dit fragment van ongeveer tien minuten destijds niet in Laughing Gravy is opgenomen is niet bekend. In het gebouw van de Screen Actors Guild in Los Angeles is Laughing Gravy vorigjaar in besloten kring vertoond, mét de extra akte. Van de Duitse versies is tot dusver niets teruggevonden, maar de hoop is nog niet opgegeven. Theoretisch bestaat zelfs de kans dat in Nederland copieën worden gevonden, want in onze bioscopen werden begin jaren '30 de Duitse versies gedraaid. Die werden door het publiek over het algemeen beter begrepen dan de Amerikaanse originelen. De titels waren soms letterlijke vertalingen uit het Duits (Pardon Us heette hier Achter Slot en Grendel), soms eigen vindingen (The Laurel-Hardy Murder Case werd Nachtmerries). Van de Italiaanse versies ontbreekt BLOTTO Het bijzondere van de buitenlandse versies zijn de toevoegingen. In het algemeen werd het Amerikaanse origineel met verbazingwekkende getrouwheid nagemaakt, maar toch zijn er kleine afwijkingen en extra stukjes lachwerk die het voor de liefhebber de moeite waard maken de verschillende versies te vergelijken. La Vida Noctorna (Het nachtleven, oftewel Blotto) duurt bijna veertig minuten. Dat is ruim tien minuten langer dan de in Nederland bekende versie, zoals die ook in de collectie van Movies Select Video is opgenomen. De extra speelduur is voornamelijk te danken aan een langer optreden van de Spaanse danseres in de nachtclub en twee ingelaste optredens, namelijk van een buikdanseres en van een 'komisch' dansnummer met een ballonnetje. Op zichzelf zijn deze nummers niet om over naar huis te schrijven, maar de tussenshots met reacties van Stan en Ollie, die in het origineel niet voorkomen, zijn dat wel. Stan doet na hoe de ballon uit elkaar spat, de jongens krijgen de hik en in een kleine extra scène spuit Stan per ongeluk sodawater in de broek van Ollie. Als deze zijn stoel met de natte zitting bij een ander tafeltje heeft ge zet, gaat een deftige dame (Anita Garvin) in de plas zitten. Ook in het begin van de film zijn er 696 BLono15 697

20 een gewone stoel. Na het incident met de punaise komt hij buiten het raam te hangen en later verzeilt hij door een onhandigheid van Stan met zijn onderkin in het massageapparaat. ces met Parden Us te continueren. Na Parden Us werd Be Big voor de buitenlandse markt samengevoegd met Laughing Gravy, en Chickens Come Home opgerekt met twee variété-nummers. Daarna werden geen buitenlandse versies meer gemaakt. Tegen zijn interviewer Randy Skretvedt vertelde Hal &lach dat hij ermee stopte op verzoek van M-G-M, de maatschappij die zijn films distribueerde. Nasynchronisatie was intussen gemeengoed geworden, maar de bioscoopexploitanten in Zuid-Amerika waren daarmee niet tevreden. Zij wilden dat niet aijeen Laurel en Hardy, maar alle films in het Spaans zouden worden opgenomen. M-G-M zag daar geen kans toe - Stan en Ollie in gebroken Spaans was grappig, maar John Barrymore kon zich in een zwaar drama nu eenmaal geen accent veroorloven. MR. CASALS De serie was in de herfst van 1929 begonnen met Night Owls. Volgens een artikel van Bob Dickson in 'The Laurel & Hardy Magazine' wordt de extra lengte van ruim een kwartier in dit geval hoofdzakelijk veroorzaakt, niet door extra scènes in te voegen, maar door scènes van de originele versie wat op te rekken met extra stukjes dialoog of visuele toegiften. Alleen het slot is totaal anders. Stan en Ollie worden naar de gevangenis gebracht in een open auto, gevolgd door de commissaris in een tweede auto. Als ze langs een boom rijden, springen de jongens omhoog naar een laaghangende tak. Ze vallen neer in de auto van de commissaris die van de weg raakt en in een vijver verdwijnt. In Below Zero wordt Ollie die als straatmuzikant aan een bas plukt, door een vrouw aangesproken als Mr. Whiteman (hij lijkt inderdaad verbluffend op de orkestleider Paul Whiteman), in de ruim 8 minuten langer durende Spaanse versie Tiembla y Titubea ('Huiverend en Rillend') wordt dat 'Mr. Casals'! Verder zijn er extra scènes met de 'blinde' bedelaar en de politieagent. De samenvoeging van Be Big en Laughing Gravy bevat zoals eerder opgemerkt de afscheidsscène in het Spaans, die voorzover we ons kunnen herinneren precies op de Franse versie lijkt. Laughing Gravy is voor de rest ook getrouw 'nagefilmd', maar Be Big bevat nogal wat toevoegingen. Het aan- en uittrekken van Ollie's laars duurt nog langer dan we gewend zijn. Om beter houvast te hebben, bouwt Ollie zijn schommelstoel om tot PARDON US Van de buitenlandse broertjes van Parden Us is bekend dat in de Spaanse versie het huis van de gevangenisdirecteur in brand vliegt, terwijl zijn dochter in haar kamer op de eerste etage bedreigd wordt door de ontsnapte gevangene Walter Long (uit een filmstill kan worden opgemaakt dat in de Franse versie deze rol vertolkt werd door Boris Karlom. Stan en Ollie staan beneden met een vangnet. Als Long als eerste uit het raam springt laten ze hem neerploften naast het net. De dochter wordt soepel opgevangen. Parden Us was in het voorjaar van 1930 met zijn 56 minuten de eerste echte hoofdfilm met Laurel en Hardy. Bij de previews was de lengte 70 minuten, maar reacties van critici en publiek leidden tot forse inkortingen. De preciese inhoud en lengte van de buitenlandse versies is niet bekend. In opzet was de film bedoeld als een twee-akter die een soort parodie moest zijn op de grote ftlm The Big House die pas door M-G-M was uitgebracht. &lach zou gebruik kunnen maken van het kostbare decor dat op het terrein van M-G-M voor dit gevangenisdrama was gebouwd, maar partijen konden het op het laatste moment niet eens worden over de voorwaarden. (Als tegenprestatie zou zijn geëist dat Laurel en Hardy werden uitgeleend voor een hoofdrol in een M-G-M productie). &lach zag zich voor de noodzaak geplaatst zelf een decor bouwen. De kosten bleken zo hoog te zijn dat dat Pardon Us alleen geld zou kunnen opbrengen als er een hoofdfilm van werd gemaakt. Stan en Ollie komen in de gevangenis terecht omdat Stan... ::..~ o. OIy, L A C ~ ACHTER SLOT N EN GRENDEL eigen gebrouwen bier verkoopt aan een politieagent die hij aanzag voor een treinconducteur Het drankverbod was in 1930 nog steeds van kracht in Amerika. Volgens Skretvedt werd voor de buitenlandse versies en andere wetsovertreding bedacht - een incident met vals geld - omdat de 'prohibition' buiten de V.S. niet voldoende bekend zou zijn. Uit advertenties die in Nederlandse bladen werden geplaatst blijkt dat in elk geval in de Duitse versie het motief van de illegale drankverkoop was gehandhaafd. De niet-engelstalige versies werden in het buitenland met gemengde gevoelens ontvangen. De uitspraak van de jongens was soms zo houterig en nadrukkelijk (in het geval van de Spaans-sprekende Laurel bijvoorbeeld) dat afbreuk werd gedaan aan de inhoud van de films. Maar de accenten en versprekingen konden ook komisch werken. Toen ze in Europa op tournee gingen was het voor Luarel en Hardy een bijkomend ongemak dat ze steeds moesten uitleggen, vooral aan de Fransen, dat ze de taal absoluut niet meester waren. In hun studie 'Laurel & Hardy' schreven Raymon Borde en Charles Perrin: 'Laurel én Hardy hebben in 1930 geprobeerd zelfhun dialogen in het Frans uit te spreken. Ze hadden een afschuwelijk accent en waren zichtbaar gegeneerd. Zonder twijfel lazen ze de teksten van een bord dat buiten beeld was geplaatst, hetgeen de actie vertraagde. Maar door deze ervaring kwam men op het idee hen te doubleren met hetzelfde Engelse accent. Alle acteurs die aan de nasynchronisatie hebben gewerkt, in Hollywood of Parijs (Frank O'NeiU, Richard Oesterman, Fernand Rauzena, enz.) hebben een imitatie gegeven van deze kunstmatige dictie die de films vervalste want in de originele versie spraken Laurel en Hardy correct Engels. Het gaf aan het komische een parasitair element dat overigens niet zonder charme was. Men is zo gewend aan dat taaltje dateen nasynchronisatie zonder accent nu over zou komen als verraad.' A.R. 698 BLOTTO

Dubbelspel. Alan Durant

Dubbelspel. Alan Durant Dubbelspel Dubbelspel maakt deel uit van de Schaduw-reeks van Lezen voor Iedereen/Uitgeverij Eenvoudig Communiceren. De Schaduw-reeks is een serie spannende verhalen voor jongeren. Lezen voor Iedereen/Uitgeverij

Nadere informatie

L i mb u r g s e L a n d m a r k s

L i mb u r g s e L a n d m a r k s L i mb u r g s e L a n d m a r k s P r o g r a m m a I n v e s t e r e n i n S t ed e n e n D o r p e n, l i j n 2 ; D e L i m b u r g s e I d e n t i t e i t v e r s i e 1. 0 D o c u m e n t h i s t o

Nadere informatie

Ik ben Steenkool. Nooit meer oorlog groep 7-8. De Steenkool, een beetje Limburg is hem niet vreemd. En hij is niet zo goed in Engels.

Ik ben Steenkool. Nooit meer oorlog groep 7-8. De Steenkool, een beetje Limburg is hem niet vreemd. En hij is niet zo goed in Engels. De Steenkool, een beetje Limburg is hem niet vreemd. En hij is niet zo goed in Engels. Hi! I am de steenkool. De cole of de stone. I am black, zwart. And I kan fire geven. Jongens, dat is wat die Europese

Nadere informatie

Naam: Huseyin Ayaz St. Nummer: 1683039 Groep: imm08209 Universiteit der dromen

Naam: Huseyin Ayaz St. Nummer: 1683039 Groep: imm08209 Universiteit der dromen Naam: Huseyin Ayaz St. Nummer: 1683039 Groep: imm08209 Universiteit der dromen Onze film gaat over een droom van een student die de Vrije universiteit doorloopt en aan het eind van het film woedend wakker

Nadere informatie

De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan.

De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. Eerst lezen. Daarna volgen er vragen en opdrachten. Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was, heeft Hij gelijkenissen verteld om de mensen veel dingen

Nadere informatie

H O E D U U R I S L I M B U R G?

H O E D U U R I S L I M B U R G? H O E D U U R I S L I M B U R G? N AD E R E I N F O R M A T I E S T A T E N C O M M I S S I E S OV E R O N D E R AN D E R E A F V A L S T O F F E N H E F F I N G E N I N L I M B U R G 1 6 a u g u s t u

Nadere informatie

Lekker ding. Maar Anita kijkt boos. Hersendoden zijn het!, zegt ze. Die Jeroen is de ergste. Ik kijk weer om en zie hem meteen zitten.

Lekker ding. Maar Anita kijkt boos. Hersendoden zijn het!, zegt ze. Die Jeroen is de ergste. Ik kijk weer om en zie hem meteen zitten. Lekker ding Pas op!, roept Anita. Achter je zitten de hersendoden! Ik kijk achterom. Achter ons zitten twee jongens en drie meisjes hun boterhammen te eten. Ze zijn gevaarlijk, zegt Anita. Ze schudt haar

Nadere informatie

OPA EN OMA DE OMA VAN OMA

OPA EN OMA DE OMA VAN OMA Hotel Hallo - Thema 4 Hallo opdrachten OPA EN OMA 1. Knip de strip. Strip Knip de strip los langs de stippellijntjes. Leg de stukken omgekeerd en door elkaar heen op tafel. Draai de stukken weer om en

Nadere informatie

De tijd die ik nooit meer

De tijd die ik nooit meer De tijd die ik nooit meer vergeet Jan Smit uit eigen pen deel 3 De Stiep Educatief De tijd die ik nooit meer vergeet De schrijver die blij is dat hij iets kan lezen en schrijven, vertelt over zijn jeugd.

Nadere informatie

Inhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197

Inhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197 Inhoud Aan jou de keuze 7 D/2012/45/239 - isbn 978 94 014 0183 8 - nur 248 Tweede druk Vormgeving omslag en binnenwerk: Nanja Toebak, s-hertogenbosch Illustraties omslag en binnenwerk: Marcel Jurriëns,

Nadere informatie

Wat je voelt is wat je denkt! De theorie van het rationeel denken

Wat je voelt is wat je denkt! De theorie van het rationeel denken Wat je voelt is wat je denkt! De theorie van het rationeel denken Mensen zoeken hulp omdat ze overhoop liggen met zichzelf of met anderen. Dit kan zich op verschillende manieren uiten. Sommige mensen worden

Nadere informatie

Maria, de moeder van Jezus

Maria, de moeder van Jezus Maria, de moeder van Jezus Kerstoverdenking Rotary 2014 1. Maria in de kerkgeschiedenis 2. Maria in de Bijbel 3. Boodschap 1. Wees gegroet Wees gegroet Maria, vol van genade. De Heer is met u. Gij zijt

Nadere informatie

Aan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken. van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt

Aan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken. van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt Aan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt orthodontist Daniël van der Meulen samen met veertien assistentes intensief

Nadere informatie

de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop.

de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop. Woordenlijst bij hoofdstuk 4 de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop. alleen zonder andere mensen Hij is niet getrouwd. Hij woont helemaal a, zonder familie.

Nadere informatie

Geelzucht. Toen pakte een vrouw mijn arm. Ze nam me mee naar de binnenplaats van het huis. Naast de deur van de binnenplaats was een kraan.

Geelzucht. Toen pakte een vrouw mijn arm. Ze nam me mee naar de binnenplaats van het huis. Naast de deur van de binnenplaats was een kraan. Geelzucht Toen ik 15 was, kreeg ik geelzucht. De ziekte begon in de herfst en duurde tot het voorjaar. Ik voelde me eerst steeds ellendiger worden. Maar in januari ging het beter. Mijn moeder zette een

Nadere informatie

Weer naar school. De directeur stapt het toneel op. Goedemorgen allemaal, zegt hij. * In België heet een mentor klastitularis.

Weer naar school. De directeur stapt het toneel op. Goedemorgen allemaal, zegt hij. * In België heet een mentor klastitularis. Weer naar school Kim en Pieter lopen het schoolplein op. Het is de eerste schooldag na de zomervakantie. Ik ben benieuwd wie onze mentor * is, zegt Pieter. Kim knikt. Ik hoop een man, zegt ze. Pieter kijkt

Nadere informatie

Wat mevrouw verteld zal ik in schuin gedrukte tekst zetten. Ik zal letterlijk weergeven wat mevrouw verteld. Mevrouw is van Turkse afkomst.

Wat mevrouw verteld zal ik in schuin gedrukte tekst zetten. Ik zal letterlijk weergeven wat mevrouw verteld. Mevrouw is van Turkse afkomst. Interview op zaterdag 16 mei, om 12.00 uur. Betreft een alleenstaande mevrouw met vier kinderen. Een zoontje van 5 jaar, een dochter van 7 jaar, een dochter van 9 jaar en een dochter van 12 jaar. Allen

Nadere informatie

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me

Nadere informatie

Bert staat op een ladder. En trekt aan de planten die groeien in de dakgoot. Hij verstopt de luidspreker en het stopcontact achter de planten.

Bert staat op een ladder. En trekt aan de planten die groeien in de dakgoot. Hij verstopt de luidspreker en het stopcontact achter de planten. Helaas Wanneer besloot Bert om Lizzy te vermoorden? Vreemd. Hij herinnert zich het niet precies. Het was in ieder geval toen Lizzy dat wijf leerde kennen. Dat idiote wijf met haar rare verhalen. Bert staat

Nadere informatie

Bepaling toezichtvorm gemeente Stein

Bepaling toezichtvorm gemeente Stein Bepaling toezichtvorm 2008-2011 gemeente Stein F i n a n c i e e l v e r d i e p i n g s o n d e r z o e k P r o v i n c i e L i m b u r g, juni 2 0 0 8 V e r d i e p i n g s o n d e r z o e k S t e i

Nadere informatie

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen. De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.

Nadere informatie

14 februari is het Valentijnsdag! Vol verwachting kloppen de harten van de vele jongens en meisjes.

14 februari is het Valentijnsdag! Vol verwachting kloppen de harten van de vele jongens en meisjes. Valentijnsdag 14 februari is het Valentijnsdag! Vol verwachting kloppen de harten van de vele jongens en meisjes. In Engeland en de Verenigde Staten (VS) vieren mensen al eeuwen Valentijnsdag. In België

Nadere informatie

Werkboek Het is mijn leven

Werkboek Het is mijn leven Werkboek Het is mijn leven Het is mijn leven Een werkboek voor jongeren die zelf willen kiezen in hun leven. Vul dit werkboek in met mensen die je vertrouwt, bespreek het met mensen die om je geven. Er

Nadere informatie

Non smoking sponsor. Posted on 4 december 2012 by Yvonne

Non smoking sponsor. Posted on 4 december 2012 by Yvonne Non smoking sponsor Posted on 4 december 2012 by Yvonne Hoe geweldig het ook is op Orchid Garden, het heeft natuurlijk twee kanten.. Deze school had er niet hoeven zijn als er niet zo verschrikkelijk veel

Nadere informatie

Liefdesgedichten schrijven

Liefdesgedichten schrijven Deze les hoort bij het boek Wil jij... met mij? geschreven door Rian Visser met tekeningen van Annet Schaap en gepubliceerd door uitgeverij Moon. Doel: leerlingen zelf gedichten laten schrijven Leeftijd:

Nadere informatie

zondagmorgen 14 november 2010 Welkomkerk ds. W.H. Hendriks-Vogelaar

zondagmorgen 14 november 2010 Welkomkerk ds. W.H. Hendriks-Vogelaar Gemeente van de Heer Jezus Christus, Jongeren, ouderen, kinderen van God, Zoals ik voor de lezing al gezegd heb; het gaat vanmorgen niet over trouwen of getrouwd zijn, dat is alleen een voorbeeld verhaal.

Nadere informatie

TEKENLIJST SPIJKERSCHRIFT

TEKENLIJST SPIJKERSCHRIFT TEKENLIJST SPIJKERSCHRIFT Dit is een vereenvoudigde lijst met spijkerschrifttekens uit Mesopotamië. Deze lijst maakt het mogelijk de tijdens de workshop Graven om te Weten bestudeerde tablet te vertalen.

Nadere informatie

Dracula maakt deel uit van de reeks Wereldverhalen van Uitgeverij Eenvoudig Communiceren. Wereldverhalen is een serie beroemde verhalen.

Dracula maakt deel uit van de reeks Wereldverhalen van Uitgeverij Eenvoudig Communiceren. Wereldverhalen is een serie beroemde verhalen. Dracula Dracula maakt deel uit van de reeks Wereldverhalen van Uitgeverij Eenvoudig Communiceren. Wereldverhalen is een serie beroemde verhalen. Uitgeverij Eenvoudig Communiceren Postbus 10208 1001 ee

Nadere informatie

Preek 23 sept 2018 ds. Mw. M.W. Gehrels Psalm 139. God kent mij

Preek 23 sept 2018 ds. Mw. M.W. Gehrels Psalm 139. God kent mij Preek 23 sept 2018 ds. Mw. M.W. Gehrels Psalm 139 God kent mij Gemeente van onze opgestane Heer Jezus Christus, Een keer reed ik s avonds laat met de auto naar huis, over een lange, vrij donkere weg. En

Nadere informatie

Bibliotheek Mysterie

Bibliotheek Mysterie Bibliotheek Mysterie Eerste druk, 2014 2014 Nicole van Oudheusden isbn: 9789048432257 nur: 284 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave

Nadere informatie

Bijbel voor Kinderen. presenteert DE VERLOREN ZOON

Bijbel voor Kinderen. presenteert DE VERLOREN ZOON Bijbel voor Kinderen presenteert DE VERLOREN ZOON Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Lazarus Aangepast door: Ruth Klassen en Sarah S. Vertaald door: Arnold Krul Geproduceerd door: Bible

Nadere informatie

Klein Kontakt. Jarigen. in april zijn:

Klein Kontakt. Jarigen. in april zijn: A Klein Kontakt Het is alweer eind maart wanneer dit Kontakt uitkomt, het voorjaar lijkt begonnen, veel kinderen hebben kweekbakjes met groentes in de vensterbank staan, die straks de tuin in gaan. Over

Nadere informatie

Beste vrienden, ik mag jullie vandaag vertellen over de laatste week van het leven van Jezus.

Beste vrienden, ik mag jullie vandaag vertellen over de laatste week van het leven van Jezus. 1 Beste vrienden, ik mag jullie vandaag vertellen over de laatste week van het leven van Jezus. 2 Het verhaal De Goede Week Trouw, Hoop en Spijt Ik wil jullie vandaag vertellen over de Goede Week. Dat

Nadere informatie

INKIJKEXEMPLAAR. Ó œ j œ œ. œ œ. œ œ œ œ. œ J. œ œ. ?# œ œ œ œ œ œ œ. œ œ. œ œ œ œ œ Œ # œ j J. œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

INKIJKEXEMPLAAR. Ó œ j œ œ. œ œ. œ œ œ œ. œ J. œ œ. ?# œ œ œ œ œ œ œ. œ œ. œ œ œ œ œ Œ # œ j J. œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ 41 10 Exit cue: Daar leeft Thomas. 2. Liz+Gina 10 Zorg dat e 10 54 58 D 10 Zorg dat Zorg dat Zorg dat al - le re-gels kent van dit groots ex per-i- ment, dan draag e i aan on-ze maat-schap- pi. Geen al

Nadere informatie

B e l e i d s k a d e r K e r k e n, K l o o s t e r s e n a n d e r e r e l i g i e u z e g e b o u w e n

B e l e i d s k a d e r K e r k e n, K l o o s t e r s e n a n d e r e r e l i g i e u z e g e b o u w e n B e l e i d s k a d e r K e r k e n, K l o o s t e r s e n a n d e r e r e l i g i e u z e g e b o u w e n I n é é n d a g k a n r e l i g i e u s e r f g o e d v a n m e e r d e r e g e n e r a t i e

Nadere informatie

Die nacht draait Cees zich naar me toe. In het donker voel ik heel zachtjes zijn lippen op mijn wang.

Die nacht draait Cees zich naar me toe. In het donker voel ik heel zachtjes zijn lippen op mijn wang. Vanavond ga ik mijn man vertellen dat ik bij hem wegga. Na het eten vertel ik het hem. Ik heb veel tijd besteed aan het maken van deze laatste maaltijd. Met vlaflip toe. Ik hoop dat de klap niet te hard

Nadere informatie

U leert in deze les om een mening vragen. U wilt dan weten wat iemand vindt.

U leert in deze les om een mening vragen. U wilt dan weten wat iemand vindt. UW MENING GEVEN spreken inleiding en doel Een mening is wat iemand denkt of vindt. U leert in deze les om een mening vragen. U wilt dan weten wat iemand vindt. U leert ook uw mening geven. Uw mening geven

Nadere informatie

Elke middag loopt Fogg van zijn huis naar de Club. Om een spelletje kaart te spelen. Er wordt altijd om geld gespeeld. En als Fogg wint, geeft hij

Elke middag loopt Fogg van zijn huis naar de Club. Om een spelletje kaart te spelen. Er wordt altijd om geld gespeeld. En als Fogg wint, geeft hij Rijk Phileas Fogg is een vreemde man. Hij is erg rijk. Maar niemand weet hoe hij aan zijn geld komt. Een baan heeft hij namelijk niet. Toch woont hij in een groot huis, midden in Londen. In zijn eentje.

Nadere informatie

TOEN GOD ALLES MAAKTE

TOEN GOD ALLES MAAKTE Bijbel voor Kinderen presenteert TOEN GOD ALLES MAAKTE Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Byron Unger en Lazarus Aangepast door: Bob Davies en Tammy S. Vertaald door: Erna van Barneveld

Nadere informatie

Deel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties

Deel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties Preek Gemeente van Christus, Het staat er een beetje verdwaald in dit hoofdstuk De opmerking dat ook Jezus doopte en leerlingen maakte. Het is een soort zwerfkei, je leest er ook snel overheen. Want daarna

Nadere informatie

Hey Russel! EEN BIJZONDERE VRIENDSCHAP. marian hoefnagel

Hey Russel! EEN BIJZONDERE VRIENDSCHAP. marian hoefnagel REALITY REEKS Hey Russel! EEN BIJZONDERE VRIENDSCHAP marian hoefnagel Een gekke naam Rudsel?? Jims mond valt open van verbazing. Is dat een naam? Hij kijkt met grote ogen naar de jongen die naast hem zit.

Nadere informatie

Johanna Kruit. Gedichten, geïnspireerd door bomen. Geheimen

Johanna Kruit. Gedichten, geïnspireerd door bomen. Geheimen 1 Gedichten, geïnspireerd door bomen Geheimen In het donker huizen bomen die overdag gewoner zijn. Wij slaan de bochten van een pad mee om en gaan, ontkomen aan het licht af op geheimen.kleine geluiden

Nadere informatie

LES 11. Respect tonen of een lesje leren? Sabbat

LES 11. Respect tonen of een lesje leren? Sabbat LES Respect tonen of een lesje leren? Heb je ooit het gevoel dat je niet respectvol of eerlijk werd behandeld? Behandel jij anderen altijd op die manier? Omdat we allemaal Gods kinderen zijn, moeten we

Nadere informatie

Spreekbeurt Dag. Oglaya Doua

Spreekbeurt Dag. Oglaya Doua Spreekbeurt Dag Oglaya Doua Ik werd wakker voordat m n wekker afging. Het was de dag van mijn spreekbeurt. Met m n ogen wijd open lag ik in bed, mezelf afvragend waarom ik in hemelsnaam bananen als onderwerp

Nadere informatie

Noem vijf voorbeelden uit de film die kenmerkend zijn voor het leven van de jaren negentig/nu (denk aan situaties, handelingen, objecten of types):

Noem vijf voorbeelden uit de film die kenmerkend zijn voor het leven van de jaren negentig/nu (denk aan situaties, handelingen, objecten of types): Boekverslag door Joey 2014 woorden 6 juni 2017 0 keer beoordeeld Vak CKV Romeo & Juliet Vraag 1: Verklaar onderstaande krantenkoppen: 1. Romeo and Juliet for the nineties 2. Shakespeare voor de MTV-generatie

Nadere informatie

Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst.

Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Hallo, Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Dat is namelijk helemaal niet zo makkelijk. Veel studenten weten nog niet precies wat ze willen en hoe ze dat

Nadere informatie

Bevriend met Bram of met een autist

Bevriend met Bram of met een autist Bevriend met Bram of met een autist Eerste druk, januari 2010 2010 Nanno Ymus isbn: 978-90-484-0990-7 nur: 283 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl De namen, plaatsen en gebeurtenissen

Nadere informatie

100 jaar geleden. t Is Oorlog! Een lesmap voor het vierde, vijfde en zesde leerjaar, door juffrouw Anita en de papa van Anna.

100 jaar geleden. t Is Oorlog! Een lesmap voor het vierde, vijfde en zesde leerjaar, door juffrouw Anita en de papa van Anna. 100 jaar geleden t Is Oorlog! Een lesmap voor het vierde, vijfde en zesde leerjaar, door juffrouw Anita en de papa van Anna. t Is oorlog! Binderveld, Kozen, Nieuwerkerken en Wijer 100 jaar geleden is een

Nadere informatie

Inhoud. Woord vooraf 7. Het allereerste begin 9. Oervaders 19. Israël als moeder 57. Wijsheid voor ouders en kinderen 83. Koninklijke vaders 113

Inhoud. Woord vooraf 7. Het allereerste begin 9. Oervaders 19. Israël als moeder 57. Wijsheid voor ouders en kinderen 83. Koninklijke vaders 113 Inhoud Woord vooraf 7 Het allereerste begin 9 Oervaders 19 Israël als moeder 57 Wijsheid voor ouders en kinderen 83 Koninklijke vaders 113 Profetische opvoedkunde 145 Kinderen in zijn koninkrijk 177 Leerling

Nadere informatie

Deze folder legt uit hoe je SNAP kan gebruiken voor een blijvende verandering.

Deze folder legt uit hoe je SNAP kan gebruiken voor een blijvende verandering. Bij SNAP leren we ouders en kinderen vaardigheden om problemen op te lossen en meer zelfcontrole te ontwikkelen. Deze folder legt uit hoe je SNAP kan gebruiken voor een blijvende verandering. SNAP (STOP

Nadere informatie

D Artagnan gaat naar Parijs

D Artagnan gaat naar Parijs D Artagnan gaat naar Parijs Artagnan reed op zijn oude paard, een uitgeputte knol met een trieste blik. Ook al was zijn paard op zijn minst vreemd te noemen en ook al waren de kleren die hij droeg verbleekt,

Nadere informatie

H a n d l e i d i n g d o e l m a t i g h e i d s t o e t s M W W +

H a n d l e i d i n g d o e l m a t i g h e i d s t o e t s M W W + H a n d l e i d i n g d o e l m a t i g h e i d s t o e t s M W W + D o e l m a t i g h e i d s t o e t s v o o r g e b i e d e n w a a r v o o r g e e n b o d e m b e h e e r p l a n i s v a s t g e s

Nadere informatie

Sint, mag ik u iets vragen?

Sint, mag ik u iets vragen? Sint, mag ik u iets vragen? inhoud Inleiding 3 1. Waar komt Sinterklaas vandaan? 4 2. Waarom vieren we pakjesavond op 5 5 december? 3. Waarom stopt Sint iets in je schoen? 6 4. Kwam Sinterklaas vroeger

Nadere informatie

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon Op weg met Jezus eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 5 Bidden Eerste communieproject "Op weg met Jezus" hoofdstuk 5 blz. 1 Joris is vader aan het helpen in de tuin. Ze zijn

Nadere informatie

Er was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen.

Er was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen. Een klein gesprekje met God Er was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen. God lachte breed. Dat is waar!, zei God. Jij bent ook het licht.

Nadere informatie

Vraag aan de zee. Vraag aan de tijd. wk 3. wk 2

Vraag aan de zee. Vraag aan de tijd. wk 3. wk 2 Bladzijde negen, Bladzijde tien, Krijg ik het wel ooit te zien? Ander hoofdstuk, Nieuw begin.. Maar niets, Weer dicht, Het heeft geen zin. Dan probeer ik achterin dat dikke boek. Dat ik daar niet vaker

Nadere informatie

Nieuw Nederlands 4 e editie 4 vwo. Cursus Argumenteren. Hoofdstuk 1 Meningen en argumenten. 1 Meningen

Nieuw Nederlands 4 e editie 4 vwo. Cursus Argumenteren. Hoofdstuk 1 Meningen en argumenten. 1 Meningen Cursus Argumenteren Hoofdstuk 1 Meningen en argumenten 1 Meningen Opdracht 1 1 Dat concert van die Chinese pianist lijkt me echt iets voor jou. (positief standpunt) 2 Ik weet nog niet of ik meedoe met

Nadere informatie

Hans van der Beek. over schrijven en alles

Hans van der Beek. over schrijven en alles Hans van der Beek over schrijven en alles Hijschrijftcolumns,boekenennogveelmeer, behoorttotde KunstenMedia redactievanhet Parool,isvadervantweejongensenisbezigte halveren.juist,afvallen.hansvanderbeekschrijft.

Nadere informatie

Sinterklaas. Lees het verhaal en beantwoord de vragen.

Sinterklaas. Lees het verhaal en beantwoord de vragen. Sinterklaas Lees het verhaal en beantwoord de vragen. Sinterklaas is geboren aan het begin van de vierde eeuw. Hij is dus ongeveer 1700 jaar oud. Hij komt uit Myra, dat is een plaats in wat tegenwoordig

Nadere informatie

Bepaling toezichtvorm gemeente Simpelveld

Bepaling toezichtvorm gemeente Simpelveld Bepaling toezichtvorm 2008-2011 gemeente Simpelveld F i n a n c i e e l v e r d i e p i n g s o n d e r z o e k P r o v i n c i e L i m b u r g, j u n i 2 0 0 8 V e r d i e p i n g s o n d e r z o e k

Nadere informatie

6 In Beeld. Bieke Depoorter

6 In Beeld. Bieke Depoorter 6 In Beeld Bieke Depoorter De 25-jarige fotografe Bieke Depoorter uit Ingooigem besloot pas in het laatste jaar middelbaar, tot verrassing van velen, om fotografie te gaan studeren. Ze trok naar het Kask

Nadere informatie

NAAM. Uil kijkt in een boek. Het is een boek over dieren. Er staan plaatjes in. Van elk dier één. Uil ziet een leeuw. En een pauw. En een bever.

NAAM. Uil kijkt in een boek. Het is een boek over dieren. Er staan plaatjes in. Van elk dier één. Uil ziet een leeuw. En een pauw. En een bever. Vos en Waar is Haas het ijs? NAAM Uil kijkt in een boek. Het is een boek over dieren. Er staan plaatjes in. Van elk dier één. Uil ziet een leeuw. En een pauw. En een bever. Wat een raar beest! lacht Uil.

Nadere informatie

LIEDERENBLAD TIME 2 SING 18 september 2011 Thema: Je steentje bijdragen. Refrein

LIEDERENBLAD TIME 2 SING 18 september 2011 Thema: Je steentje bijdragen. Refrein LIEDERENBLAD TIME 2 SING 18 september 2011 Thema: Je steentje bijdragen 19.00 uur LAAT HET FEEST ZIJN IN DE HUIZEN (Opw. 533) Laat het feest zijn in de huizen, mensen dansen op de straat, als het onrecht

Nadere informatie

Erlend Loe. Gelukkig getrouwd

Erlend Loe. Gelukkig getrouwd Erlend Loe Gelukkig getrouwd Vertaald uit het Noors door Paula Stevens de geus Deze uitgave is mede tot stand gekomen dankzij een bijdrage van NORLA (Oslo) De citaten op pagina s 171 en 175 komen uit Nigella

Nadere informatie

sarie, mijn vriend kaspar en ik

sarie, mijn vriend kaspar en ik sarie, mijn vriend kaspar en ik Leen Verheyen sarie, mijn vriend kaspar en ik is een theatertekst voor kinderen vanaf 4 jaar en ging in première op 12 september 2009 bij HETPALEIS in Antwerpen 1 ik: het

Nadere informatie

TITEL ACTIVITEIT + beschrijving: filosofisch gesprek over geloven.

TITEL ACTIVITEIT + beschrijving: filosofisch gesprek over geloven. TITEL ACTIVITEIT + beschrijving: filosofisch gesprek over geloven. Beginsituatie: De lln doen als inleiding op het project rond geloven en de kerkwandeling, een filosofisch gesprek. Er komen verschillende

Nadere informatie

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over, 3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol

Nadere informatie

Gijsje zonder staart geschreven door Henk de Vos (in iets gewijzigde vorm) Er was eens een klein lief konijntje, dat Gijs heette. Althans, zo noemden

Gijsje zonder staart geschreven door Henk de Vos (in iets gewijzigde vorm) Er was eens een klein lief konijntje, dat Gijs heette. Althans, zo noemden Gijsje zonder staart geschreven door Henk de Vos (in iets gewijzigde vorm) Er was eens een klein lief konijntje, dat Gijs heette. Althans, zo noemden zijn ouders hem, maar alle andere konijntjes noemden

Nadere informatie

Lesbrief. Schuld Anne-Rose Hermer

Lesbrief. Schuld Anne-Rose Hermer Lesbrief Schuld Anne-Rose Hermer Doe meer met Thuisfront! Bij de boeken in de serie Thuisfront kunt u een gratis lesbrief downloaden van www.eenvoudigcommuniceren.nl. In deze lesbrief staan vragen, tips

Nadere informatie

Resultaten & conclusies onderzoek:

Resultaten & conclusies onderzoek: Resultaten & conclusies onderzoek: Kinderen over armoede en vluchtelingen door Kinderen Goedgekeurd! Er hebben in totaal 50 scholen deelgenomen aan deze enquête. Dit gaat om een 3000-tal leerlingen. 1.

Nadere informatie

September 2008 Door: Charlotte Storm van s Gravesande. Bijbehorende foto's: zie onderaan de tekst. Hallo mede dierenvrienden,

September 2008 Door: Charlotte Storm van s Gravesande. Bijbehorende foto's: zie onderaan de tekst. Hallo mede dierenvrienden, September 2008 Door: Charlotte Storm van s Gravesande Bijbehorende foto's: zie onderaan de tekst Hallo mede dierenvrienden, Na mijn indrukwekkende reis naar India, is mij gevraagd om een kort verhaaltje

Nadere informatie

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)

Nadere informatie

ANWB. Charles Visser 8B

ANWB. Charles Visser 8B ANWB Charles Visser 8B 2011/2012 1 Inhoud: 1.Inleiding blz 2 2.Geschiedenis ANWB blz 3 3.Wat doet de ANWB blz 4 4.Geschiedenis wegenwacht blz 5 5.Wat doet de wegenwacht blz 7 6.De voertuigen van de Wegenwacht

Nadere informatie

Thema Op het werk. Lesbrief 13. Hoe werkt de machine?

Thema Op het werk. Lesbrief 13. Hoe werkt de machine? Thema Op het werk. Lesbrief 13. Hoe werkt de machine? is op het werk. moet aan de machine werken. De chef vertelt eerst hoe de machine werkt. Dan werkt met de machine. De machine doet het niet. roept een

Nadere informatie

DE GROTE MUUR VAN NEHEMIA

DE GROTE MUUR VAN NEHEMIA Bijbel voor Kinderen presenteert DE GROTE MUUR VAN NEHEMIA Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Jonathan Hay Aangepast door: Mary-Anne S. Vertaald door: Erna van Barneveld Geproduceerd door:

Nadere informatie

Voorwoord. Geliefde zus,

Voorwoord. Geliefde zus, Inhoud Voorwoord 7 Over de studie 9 Hoe start je een groep 11 Bijeenkomsten 19 Introductiebijeenkomst 21 Praktische tips en suggesties 22 Mededelingen eerste bijeenkomst 23 Tips voor het bekijken van de

Nadere informatie

Eerste druk, september 2009 2009 Tiny Rutten

Eerste druk, september 2009 2009 Tiny Rutten Doortje Eerste druk, september 2009 2009 Tiny Rutten isbn: 978-90-484-0769-9 nur: 344 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgenomen

Nadere informatie

Pinksteren 2015 -- oogst van de vruchten. Bij Exodus 20 : 1 20 - Handelingen 2 : 1-11

Pinksteren 2015 -- oogst van de vruchten. Bij Exodus 20 : 1 20 - Handelingen 2 : 1-11 Pinksteren 2015 -- oogst van de vruchten Bij Exodus 20 : 1 20 - Handelingen 2 : 1-11 Als wij Pinksteren vieren, dan vieren we toch ook dat de boodschap van Gods liefde wereldwijd rondgaat. Dat we in het

Nadere informatie

9 Vader. Vaders kijken anders. Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd

9 Vader. Vaders kijken anders. Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd 53 9 Vader Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd heeft. P Ik begin steeds beter te begrijpen dat het heel bijzonder is dat ik een kind van God, mijn

Nadere informatie

Deze handreiking is van:

Deze handreiking is van: 9 lessen over het volgen van Jezus Deze handreiking is van: Deze cursus is geschreven Beryl Voorhoeve en opgemaakt door Judith Maarsen. Ten behoeve van de kinderstudiegroepen voor de bovenbouw Gebruikte

Nadere informatie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie

Nadere informatie

HC zd. 42 nr. 31. dia 1

HC zd. 42 nr. 31. dia 1 HC zd. 42 nr. 31 weinig mensen zullen zeggen dat ze leven voor het geld geld maakt niet gelukkig toch zeggen we er graag achteraan: wel handig als je het hebt want waar leef ik voor? een christen mag zeggen:

Nadere informatie

Bepaling toezichtvorm gemeente Venray

Bepaling toezichtvorm gemeente Venray Bepaling toezichtvorm 2007-2010 gemeente Venray F i n a n c i e e l v e r d i e p i n g s o n d e r z o e k P r o v i n c i e L i m b u r g, april 2 0 0 7 V e r d i e p i n g s o n d e r z o e k V e n

Nadere informatie

Een wat strenge stem, hij wil graag officiëler klinken dan hij in wezen is.

Een wat strenge stem, hij wil graag officiëler klinken dan hij in wezen is. Een wat strenge stem, hij wil graag officiëler klinken dan hij in wezen is. Goedendag! Als ik even de aandacht mag, ja! Dank u. Dan geef ik nu het woord aan mezelf. Als ik mij eerst eens even mag introduceren.

Nadere informatie

OOGGETUIGE. Johannes 20:30-31

OOGGETUIGE. Johannes 20:30-31 1 januari OOGGETUIGE Johannes 20:30-31 Een nieuw jaar ligt voor ons. Wat er gaat komen, weten we niet. Al heb je waarschijnlijk mooie plannen gemaakt. Misschien heb je goede voornemens. Om elke dag uit

Nadere informatie

Thema Op het werk. Lesbrief 13. Hoe werkt de machine?

Thema Op het werk. Lesbrief 13. Hoe werkt de machine? Thema Op het werk. Lesbrief 13. Hoe werkt de machine? is op het werk. moet aan de machine werken. De chef vertelt eerst hoe de machine werkt. Dan werkt met de machine. De machine doet het niet. roept een

Nadere informatie

Op zoek naar de vrouw áchter de lesbo

Op zoek naar de vrouw áchter de lesbo LANG LEVE DE DI VER SI TEIT tekst Saskia Doorschodt fotografie Dorien Grötzinger Op zoek naar de vrouw áchter de lesbo Ik ben lesbisch. Velen van ons hebben dit wel eens hardop tegen iemand anders gezegd.

Nadere informatie

Spekkoek. Op de terugweg praat zijn oma de hele tijd. Ze is blij omdat Igor maandag mag komen werken.

Spekkoek. Op de terugweg praat zijn oma de hele tijd. Ze is blij omdat Igor maandag mag komen werken. Spekkoek Oma heeft de post gehaald. Er is een brief van de Sociale Werkplaats. Snel scheurt ze hem open. Haar ogen gaan over de regels. Ze kan het niet geloven, maar het staat er echt. Igor mag naar de

Nadere informatie

O, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school.

O, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school. Voorwoord Susan schrijft elke dag in haar dagboek. Dat dagboek is geen echt boek. En ook geen schrift. Susans dagboek zit in haar tablet, een tablet van school. In een map die Moeilijke Vragen heet. Susan

Nadere informatie

ONTMOETEN KENNY KOKEN

ONTMOETEN KENNY KOKEN Gratis Excemplaar ONTMOETEN KENNY KOKEN WIL JIJ HET HELE (VOORLEES) VERHAAL GRAAG LEZEN? Je krijgt Ontmoeten Kenny Koken thuis gestuurd als je een mailtje stuurt naar timo-co@coderups.nl met je naam, adres

Nadere informatie

Euh, geweldig eigenlijk. Superversie! Maar ik stel hier de vragen. Je wordt

Euh, geweldig eigenlijk. Superversie! Maar ik stel hier de vragen. Je wordt Elvis Perkins wanneer zijn In Dearland uitkwam, haatte ik hem voor het maken van zo n geweldige plaat. Binnenkort komt zijn Doomsday EP uit en die belooft wederom veel goeds. Ook live stelde hij niet teleur:

Nadere informatie

Klee. en Cobra. Opnieuw beginnen

Klee. en Cobra. Opnieuw beginnen Klee Lesmateriaal groep 5 en 6 deel 1: klassikale les op school bij de tentoonstelling Klee en Cobra Het begint als kind 28.01-22.04 2012 en Cobra Opnieuw beginnen Dit is Paul Klee En dit ook. En dit is

Nadere informatie

2c nr. 1 zinnen met want en omdat

2c nr. 1 zinnen met want en omdat OPDRACHTKAART www.nt2taalmenu.nl nt2taalmenu is een website voor mensen die Nederlands willen leren én voor docenten NT2. Iedereen die Nederlands wil leren, kan gratis online oefenen. U kunt ook veel oefeningen

Nadere informatie

Voorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd.

Voorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd. Voorwoord In dit boek staan interviews van nieuwkomers over hun leven in Nederland. Ik geef al twintig jaar les aan nieuwkomers. Al deze mensen hebben prachtige verhalen te vertellen. Dus wie moest ik

Nadere informatie

1 Vinden de andere flamingo s mij een vreemde vogel? Dat moeten ze dan maar zelf weten. Misschien hebben ze wel gelijk. Het is ook raar, een flamingo die jaloers is op een mens. En ook nog op een paard.

Nadere informatie

Interviewfragmenten. Vraag 1: Heeft u een zeer goede, goede, redelijke of slechte gezondheid?

Interviewfragmenten. Vraag 1: Heeft u een zeer goede, goede, redelijke of slechte gezondheid? Interviewfragmenten Onderstaande fragmenten zijn uitsuitend bedoeld voor gebruik bij het boek Onderzoek doen met vragenlijsten. Het is niet toegestaan deze fragmenten te publiceren of anderszins te verspreiden.

Nadere informatie

'Geheime' kunstcollectie Imtech komt in de verkoop

'Geheime' kunstcollectie Imtech komt in de verkoop FD: Economie & Politiek door Siem Eikelenboom 28 augustus 2015 'Geheime' kunstcollectie Imtech komt in de verkoop Karel Appel, 'Bloem met blauwe ogen' (1977) 'Als je de ontvangsthal van Van Rietschoten

Nadere informatie

De Steenkool, een beetje Limburg is hem niet vreemd. En hij is niet zo goed in Engels.

De Steenkool, een beetje Limburg is hem niet vreemd. En hij is niet zo goed in Engels. ENERGIE Ik ben Steenkool! De Steenkool, een beetje Limburg is hem niet vreemd. En hij is niet zo goed in Engels. Aangeboden door Dit verhaal is onderdeel van de Europese Verhalenkoffer. www.eu.nl -> onderwijs

Nadere informatie

NIEUWSBRIEF. Driebergse Automobiel Club opgericht 15 november 2001

NIEUWSBRIEF. Driebergse Automobiel Club opgericht 15 november 2001 NIEUWSBRIEF Driebergse Automobiel Club opgericht 15 november 2001 In het museum te München staat deze auto, een Tatra, prominent geëtaleerd. Er was geen toelichting bij. Van de toeschouwer werd verwacht

Nadere informatie