ENGELS ALS DOELTAAL ÉN INSTRUCTIETAAL: CLASSROOM ENGLISH
|
|
- Leona Molenaar
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 [Verschenen in Levende Talen #530, 1998, ] ENGELS ALS DOELTAAL ÉN INSTRUCTIETAAL: CLASSROOM ENGLISH Loes Coleman en Bert Weltens Universitair Talencentrum Nijmegen Recentelijk heeft een nieuwe onderwijsvorm opgeld gedaan in Nederland: het zogenoemde tweetalig VWO (TVWO). TVWO is de plaats bij uitstek voor het gebruik van de doeltaal als instructietaal. Nederlandse kinderen krijgen hier immers minstens de helft van hun vakken aangeboden in het Engels. Deze vorm van onderwijs wordt immersion-onderwijs genoemd. Immersion betekent onderdompeling, in dit geval in een taalbad. Er zijn op dit moment zo'n 15 TVWO scholen; in september 1998 starten er tenminste nog drie. Dit artikel beoogt inzicht te verschaffen in het waarom en het hoe van het gebruik van de doeltaal als voertaal, vanuit de context van het TVWO. De achterliggende gedachte hierbij is dat wat geldt voor vakdocenten die in een vreemde taal lesgeven ook, of liever juist, geldt voor vreemdetaaldocenten. Taalverwervingstheorie: Input- en outputhypothese Over taalverwerving, met name tweedetaalverwerving zijn boeken vol geschreven. Hier beperken wij ons tot twee theorieën die ten grondslag liggen aan het immersion-onderwijs, theorieën die argumenten opleveren om vakonderwijs te geven in de doeltaal en die, ons inziens, ook pleiten voor het geven van vreemde-taalonderwijs in de doeltaal. We doelen dan op de input- en de output-hypothese. De bekendste representant van de stroming die input als enige bron van leren beschouwt is Stephen Krashen die met zijn monitor-theorie (Krashen, 1985) een vergaande invloed heeft gehad op het vakgebied van de toegepaste taalwetenschap en het talenonderwijs in het algemeen. In het monitor-model staat de input-hypothese centraal. Krashen zegt, in het kort, dat we taal verwerven doordat we boodschappen in die taal begrijpen door middel van wat hij noemt 'comprehensible' (begrijpelijke) input. Comprehensible input omvat grammaticale en andere elementen die zo verwoord zijn dat ze net boven het huidige begripsniveau van de leerder liggen. Let wel: het begripsniveau, niet het productieniveau. Taalverwerving, aldus Krashen, vindt vanzelf plaats als leerders worden blootgesteld aan dit soort input die naast 'comprehensible' ook 'meaningful', dus betekenisvol of zinvol moet zijn, en 'authentic', dus authentiek, echt. Met andere woorden, de input moet ergens over gaan waar de leerder het liefst ook de zin van inziet, met de nadruk op de inhoud, de boodschap, en niet op de vorm. Het is duidelijk waarom deze theorie door voorstanders van het immersion-onderwijs, waar immers de zaakvakken in de vreemde taal worden gegeven, wordt aangehaald. De inhoud van het vak is dan de boodschap. Echter, de klas waar vreemdetaalonderwijs wordt gegeven, is ook een authentieke sociale omgeving die betekenisvol gebruik van de doeltaal toestaat en is, zeker in een niet-tvwoschool, ook de enige plek waar de leerling input in de vreemde taal kan krijgen. Wat het geven van comprehensible input betekent voor de docent, daar komen we later uitgebreid op terug; nu willen we eerst even naar de tweede, zo mogelijk nog belangrijkere theorie die pleit voor het gebruik van de doeltaal in de les. De lezer is wellicht bekend met het feit dat Canada de bakermat is van het immersion-onderwijs. Dertig jaar na het eerste experiment zitten er verspreid over heel Canada zo'n leerlingen in immersion-programma's en is het Canadese voorbeeld gevolgd door vele andere landen, waaronder dus nu ook Nederland. Door de jaren heen zijn er zo'n onderzoeksrapporten verschenen over immersion, met als belangrijkste algemene uitkomst dat immersion zeker niet leidt tot verlies
2 van de moedertaal en ook geen negatieve effecten daarop heeft. Bovendien leren kinderen in immersion-programma's net zoveel geschiedenis, aardrijkskunde, etcetera, als kinderen die onderwijs in de moedertaal hebben genoten. Daarnaast doen zij het wat de vreemde taal betreft véél beter dan leerlingen die traditioneel vreemdetaalonderwijs hebben gevolgd. Wat lezen en luisteren betreft bereiken ze vaak het zogenoemde near-native level - dat wil zeggen - het niveau van moedertaalsprekers van de taal in kwestie - maar met spreken en schrijven blijven ze met name op het gebied van grammaticale correctheid achter, ondanks de honderden uren van comprehensible input. Zonder nu onmiddellijk te roepen dat de inputhypothese waardeloos is zijn veel researchers het er inmiddels over eens dat input alleen blijkbaar niet genoeg is. Voor taalverwerving is ook output nodig. Canadese onderzoekers verbonden aan het Ottawa Institute of Secondary Education (OISE), Merrill Swain en haar collega's, hebben uitgebreid onderzoek verricht in immersion-klassen en onder meer geconstateerd dat 81% van alle leerdersuitingen bestonden uit één woord, een frase of een zin, en dat er weinig mogelijkheden waren voor de leerlingen om vloeiende spraak te produceren. Dit zou de reden moeten zijn dat de productieve vaardigheden niet het gewenste niveau bereiken. Swain en haar collega's (zie bijvoorbeeld Swain 1985) hebben hun bevindingen verwoord in de zogenoemde output-hypothese. Output heeft onder andere de volgende functies. Op de eerste plaats bevordert output natuurlijk de vloeiendheid, dat spreekt eigenlijk voor zich. Op de tweede plaats is output noodzakelijk voor het zogenaamde noticing. Lacunes in je kennis van een taal kunnen unnoticed, dat wil zeggen onopgemerkt, blijven bij het waarnemen van spraak. Denk bijvoorbeeld aan de naamvallen in het Duits: voor het interpreteren van zinnen is het niet nodig te weten of na 'nach' de 3e of de 4e naamval komt, maar voor taalproductie is deze kennis wel noodzakelijk, tenminste als je correct wil spreken. Dus: noticing helpt om duidelijk te maken aan de leerder welke kennis er nog ontbreekt. Een derde functie van het produceren van output is het toetsen van hypotheses. Output wordt door leerders gebruikt om hypotheses uit te proberen. Leerders zijn zich ervan bewust dat een bepaalde constructie wel eens fout zou kunnen zijn, maar besluiten (hetzij bewust, hetzij onbewust) om het uit te proberen en te kijken wat er gebeurt. Zij krijgen dan feedback, positief (begrip), negatief (onbegrip), of feedback op de juiste vorm (correctie) en passen hun hypothese aan. Samengevat komt het bovenstaande er op neer dat het voor de tweede-taalverwerving van de leerlingen, of ze nu op het TVWO of op een 'gewone' school zitten, nodig is dat de docent voldoende comprehensible input levert en de leerlingen voldoende gelegenheid geeft zelf output te produceren. The negotiation of meaning Wat betekent dit alles nu voor de docent en de klassepraktijk? Op de eerste plaats natuurlijk: zoveel mogelijk communicatie of interactie in de vreemde taal, hoe meer hoe beter: een communicative classroom en het gebruik van een communicatieve methode. Zoveel mogelijk communicatie in de vreemde taal, maar dan zo dat de boodschap overkomt, ook als de taal een barrière vormt, hetzij bij de docent - maar daar gaan we bij de lezers als vreemdetaaldocenten niet van uit - hetzij bij de leerling. Uit een enquete onder docenten Engels waarover Geert Popma rapporteerde in Levende Talen (Popma 1997) bleek dat het overgrote deel van de docenten Engels regelmatig Nederlands gebruikt in de les. Van hen geven 62,5% als reden daarvoor aan dat het duidelijker is. Wij moeten er dus voor zorgen dat uitleg in het Engels net zo duidelijk is als uitleg in de moedertaal. Hiervoor zijn een aantal strategieën, die vaak negotiation of meaning strategies worden genoemd. Leerling en docent onderhandelen als het ware over de betekenis van een woord, of zin. De strategieën zijn voor een groot deel afkomstig uit het ESL (English as a Second Language) onderwijs. Het is dan ook niet verwonderlijk dat docenten NT2 (Nederlands als Tweede Taal) deze technieken vaak tot in de puntjes beheersen. Voor de duidelijkheid hebben we de strategieën verdeeld in drie categorieën: verbale, non-verbale en andere.
3 Verbale technieken De verbale technieken komen voornamelijk neer op het aanbrengen van veel redundantie in het taalgebruik: het op meer dan één manier zeggen wat je bedoelt (zie kader voor voorbeelden). Een tweede belangrijke verbale strategie is uiteraard aangepast taalgebruik: kortere zinnen, actieve vorm in plaats van passieve constructies, niet te veel bijzinnen, oppassen met de vocabulairekeuze, colloquialisms, spreekwoorden, etc. Non-verbale technieken Non-verbale technieken zijn gericht op het verhogen van de expressiviteit van de docent, de docent als acteur in plaats van alleen maar spreker, bijvoorbeeld door middel van lichaamstaal, zoals gebaren met de handen, oogbewegingen, pantomime; gevarieerd spreektempo, gevarieerde intonatie etc. Non-verbale ondersteuning vindt ook plaats door het gebruik van bord, audio-visuele middelen, concrete objecten, kaarten, demonstraties en dergelijke: met andere woorden, zoveel mogelijk contextuele ondersteuning voor het taalgebruik. Andere technieken De derde groep bestaat uit technieken of strategieën die noch onder de eerste noch onder de tweede noemer vallen, maar wel moeten leiden tot een beter begrip van de leerlingen. Hierbij denken we aan zaken als: het aanbrengen van een heldere structuur in de les: een voorspelbare, zoveel mogelijk vaste structuur, zodat leerlingen herkennen waar ze zijn in een les, zeker in de lagere jaren. We denken bijvoorbeeld aan het aankondigen van vaste activiteiten volgens vaste patronen, maar ook woorden en begrippen uitleggen volgens vaste structuren: a chef is a person who... a butcher is a person who... a thermometer is an instrument that is used for... a drill is an instrument that is used for... Een tweede techniek in deze categorie is frequent controleren of de boodschap begrepen is, niet op de gebruikelijke manier, klassikaal (Have you all understood? Is that clear?), maar door gerichte vragen te stellen aan individuele leerlingen, bijvoorbeeld door te vragen of ze willen herhalen wat je net hebt gezegd en vragen of ze je zin willen afmaken, of door middel van korte quizjes, hetzij mondeling hetzij schriftelijk. Bij het aanbieden van nieuwe onderwerpen, moet de docent voortbouwen op wat al bekend is en gebruik maken van de achtergrondkennis en ervaringen van leerders: het oude met het nieuwe verbinden, het vertrouwde met het onvertrouwde. Tot nu toe hebben we technieken aangestipt die te maken hebben met het begrijpelijk maken van de input van de docent. Zoals hierboven gezegd is het minstens even belangrijk de output van de leerlingen te bevorderen. Output in de klas wordt ofwel geproduceerd in interactie met de leraar, ofwel in interactie met mede-leerlingen. Een eerste mogelijkheid is het vraag- en antwoordspel. Dit spel moet subtiel worden opgebouwd. In het eerste stadium worden alleen vragen gesteld die een niet-verbale respons vragen: Point to..., Show me..., Match... In de tweede fase worden ja-/nee-vragen gesteld: Are you tired?, Have you done your homework? Vervolgens vragen waarop een antwoord van één woord voldoende is: Who is not here?, Which day is it? Pas in laatste instantie worden echte open vragen gesteld.
4 Groepswerk en werken in paren In traditioneel frontaal onderwijs, waarbij de interactie vooral plaatsvindt tussen de leraar en groep als geheel, waarbij de leraar tenminste de helft van de tijd en soms nog meer aan het woord is, komt het gemiddeld neer op 30 seconden spraak per les per leerling, niet al te veel dus. Het laten spreken in paren of kleine groepen verhoogt de gemiddelde spreektijd per leerling aanzienlijk. Het is bovendien minder bedreigend of angstaanjagend dan spreken voor de hele klas. Leerlingen zijn eerder bereid risico's te nemen, hun hypotheses te testen waarover we het eerder hebben gehad. De basis van het werken is paren of groepen is vaak de zogenoemde communication gap: beide sprekers, of groepen, hebben verschillende informatie die uitgewisseld moet worden om de taak of activiteit uit te voeren. In bijvoorbeeld een biologieles op het tweetalig VWO vloeien dergelijke groepsopdrachten op een natuurlijke wijze voort uit het lesmateriaal; de vreemdetalendocent zal vaak meer moeite moeten doen om onechte situaties te vermijden. Gelukkig komt er met de invoering van het studiehuis steeds meer materiaal op de markt dat voor deze werkvorm geschikt is. Klassetaal aanleren Wellicht ten overvloede willen we erop wijzen dat de leerlingen de functionele taal aangeleerd moet worden om te kúnnen communiceren in de klas. Zinnen als I don't understand tot Excuse me, would you please repeat that. Voor het Engels bestaan daar prachtige lijstjes voor en dat zal ongetwijfeld voor de andere moderne vreemde talen ook zo zijn. Na(scholing) Vakdocenten die hun lessen in het Engels moeten gaan geven hebben behoefte aan scholing op het gebied van hun Engelse taalvaardigheid, maar moeten ook leren hoe ze taal- en vakonderwijs moeten combineren. Om aan deze behoeften te voldoen - en hiermee zijn we terug bij de titel van deze bijdrage - is de cursus Classroom English ontwikkeld: een nascholingscursus voor vakdocenten die hun vak in het Engels moeten gaan geven op TVWO scholen. Tijdens de lessen wordt onder andere intensief geoefend met de strategieën waar we het net over hebben gehad. Maar hoe zit het nu met vreemdetalendocenten die zich op dit gebied willen bijscholen? Zij geven aan dat er tijdens hun opleiding weinig of geen aandacht is besteed aan de strategieën die het gebruik van de doeltaal als voertaal bevorderen; eigen ervaringen als student, maar ook als lerarenopleider, bevestigen dit beeld. Wij willen hier dan ook pleiten voor meer aandacht voor dit onderdeel van de didactiek op de initiële lerarenopleidingen. Conclusie Tot slot nog een praktische overweging. In de advies-examenprogramma's moderne vreemde talen wordt gesproken van een tijdsbesteding van 40 tot 50% van de beschikbare studielast aan luisteren en spreken. Dat is heel veel. Door de doeltaal te hanteren als voertaal voor alle vakonderdelen, en niet alleen tijdens de lessen die traditioneel opzij gezet zijn voor de mondelinge vaardigheden, kunnen we eerder in de buurt van dit streefcijfer komen. Literatuurverwijzingen Krashen, S.D. (1985), The input hypothesis: Issues and Implications. London: Longman. Popma, G. (1997), Mag het ietsje minder zijn? Het gebruik van Nederlands in de Engelse les. Levende Talen 517, Swain, M. (1985), Communicative competence: Some roles of comprehensible input and comprehensible output in its development. In: S. Gass & C. Madden (red.), Input in Second Language Acquisition. Rowley, MA: Newbury House.
5 [kader(s)] Verbale strategieën redundantie parafrase synoniemen voorbeelden herhaling samenvatting spellen definitie aangepast taalgebruik korte zinnen actieve vorm weinig bijzinnen eenvoudige woordkeus Non-verbale strategieën expressiviteit lichaamstaal (handen ogen mime) variatie spreektempo variatie intonatie contextuele ondersteuning bord overhead-projector film/video realia kaarten demo's, etc. Andere strategieën heldere structuur begripscontrole oud en nieuw verbinden output bevorderen vraag- en antwoordspel werken in paren/groepen klassetaal
6 [kader] Tip: Ga eens kijken bij een NT2-collega! [Bio's] Loes Coleman was ruim 20 jaar lang werkzaam als docent Engels in alle mogelijke sectoren van het onderwijs, waarvan 7 jaar op de 2e-graads lerarenopleiding van de Hogeschool Holland. Sinds 1992 is zij als coördinator en docent Engels werkzaam bij het Universitair Talencentrum Nijmegen (UTN). Zij doet onderzoek naar het tweetalig VWO en verzorgt onder andere nascholing voor vakdocenten die hun vak in het Engels gaan geven en workshops voor vreemdetalendocenten. Bert Weltens verrichte onderzoek naar vele aspecten van tweetaligheid, taalonderwijs en taaltoetsing en publiceerde daarover in o.a. Applied Linguistics, Studies in Second Language Acquisition en Second Language Research. Sinds 1992 is hij directeur van het Universitair Talencentrum Nijmegen (UTN), dat deel uitmaakt van de Faculteit der Letteren van de KU Nijmegen.
Rowley, MA: Newbury House. In S. M. Gass & C. G. Madden (Eds.), Input in second language acquisition (p ).
Oefenen met bronvermeldingen volgens APA standaard Opdracht 1: bronvermeldingen in je literatuurlijst De titelbeschrijvingen van verschillende typen bronnen uit een literatuurlijst zijn hieronder in stukken
Nadere informatieGebruik van Engels door leerlingen tijdens de Engelse les.
Gebruik van Engels door leerlingen tijdens de Engelse les. Een onderzoek op het Scala College 6-6-2011 Shera Gerber, Marit de Jong, Jacob de Ruiter, Sander Stolk en Femke Verdonk Inhoud Context... 2 Relevantie...
Nadere informatieDoeltaal is voertaal. Engels geven in het Engels. Whitepaper. Doeltaal is voertaal Marion Ooijevaar, 30 januari Introductie
Engels geven in het Engels Introductie Deze whitepaper verschijnt in een serie whitepapers over Engels in het basisonderwijs. De serie bespreekt verschillende onderwerpen die relevant zijn voor leerkrachten
Nadere informatieAccelerative Integrated methodiek een doe -methode van elkaar leren
AIM staat voor Accelerative Integrated Method. Deze methodiek is in de jaren negentig in Canada ontwikkeld door Wendy Maxwell als antwoord op de neerwaartse spiraal waarin het onderwijs in de Franse taal
Nadere informatieEducatief Startbekwaam (STRT) - B2
Educatief Startbekwaam (STRT) - B2 Voor wie? Voor hogeropgeleide volwassenen (18+) of jongeren (16+) aan het einde van het secundair of voortgezet onderwijs in het buitenland die starten met een studie
Nadere informatieZakelijk Professioneel (PROF) - B2
Zakelijk Professioneel (PROF) - B2 Voor wie? Voor hogeropgeleiden die hun taalvaardigheid in het Nederlands zullen moeten bewijzen op de werkvloer in Vlaanderen, Nederland of in een buitenlands bedrijf
Nadere informatieOnderzoek Zuid-Afrika
Onderzoek Zuid-Afrika Tweede taalverwerving en tweede taalonderwijs Engels als tweede taal in het basisonderwijs Naam: Kimberly Vermeulen Studentnummer: S1077859 Klas: PLV3B Minor: Internationalisering
Nadere informatieTaaltaken, verwerkingsniveaus, tekstsoorten, tekstkenmerken en strategieën
1 Bijlage 10. Eindtermen moderne vreemde talen: Frans of Engels van de derde graad bso (derde leerjaar) Taaltaken, verwerkingsniveaus, tekstsoorten, tekstkenmerken en strategieën LUISTEREN vrij concreet
Nadere informatieOnderwijs in twee talen
Onderwijs in twee talen Ineke Huibregtse In tweetalig onderwijs in Nederland wordt een aantal schoolvakken in een andere taal dan het Nederlands (in dit geval het Engels) gegeven. Het doel hiervan is dat
Nadere informatieSAMENVATTING Het doel van dit proefschrift is drieledig. Ten eerste wordt inzicht verschaft in het gebruik van directe-rede-constructies (bijvoorbeeld Marie zei: Kom, we gaan! ) door sprekers met afasie.
Nadere informatieBepalen van (docent)competenties in een meertalige opleiding A case study. Sylvia van der Weerden Radboud in to Languages 24 mei 2012
Bepalen van (docent)competenties in een meertalige opleiding A case study Sylvia van der Weerden Radboud in to Languages 24 mei 2012 Programma: Wie zijn wij? Taalbeleid Radboud Universiteit Nijmegen Nascholing
Nadere informatieDe leerling leert strategieën te gebruiken voor het uitbreiden van zijn Duitse woordenschat.
A. LEER EN TOETSPLAN DUITS Onderwerp: Leesvaardigheid De leerling leert strategieën te gebruiken voor het uitbreiden van zijn Duitse woordenschat. De leerling leert strategieën te gebruiken bij het verwerven
Nadere informatieMODERNE VREEMDE TALEN - ASO DUITS Het voorliggende pakket eindtermen beantwoordt aan de decretale situatie waarbij in de basisvorming in de derde
MODERNE VREEMDE TALEN - ASO DUITS Het voorliggende pakket eindtermen beantwoordt aan de decretale situatie waarbij in de basisvorming in de derde graad ASO, Duits als tweede moderne vreemde taal kan worden
Nadere informatieTaaltaken, verwerkingsniveaus, tekstsoorten, tekstkenmerken en strategieën
1 Bijlage 7. Eindtermen moderne vreemde talen: Frans of Engels van de derde graad bso (eerste en tweede leerjaar) Taaltaken, verwerkingsniveaus, tekstsoorten, tekstkenmerken en strategieën LUISTEREN vertrouwd
Nadere informatieEngels in het basisonderwijs: wel of niet vroeg beginnen?
Engels in het basisonderwijs: wel of niet vroeg beginnen? Introductie Deze whitepaper verschijnt in een serie whitepapers over Engels in het basisonderwijs. De serie bespreekt verschillende onderwerpen
Nadere informatieTussendoelen Engels onderbouw vo havo/vwo
Tussendoelen Engels onderbouw vo havo/vwo Preambule Voor alle domeinen van Engels geldt dat het gaat om toepassingen van kennis en vaardigheden op thema s die alledaags en vertrouwd zijn. Hieronder worden
Nadere informatieOnderzoek Zuid-Afrika
Onderzoek Zuid-Afrika Tweede taalverwerving en tweede taalonderwijs Engels als tweede taal in het basisonderwijs Naam: Kimberly Vermeulen Studentnummer: S1077859 Klas: PLV3B Datum: 20-04-2015 Inhoudsopgave
Nadere informatieEU-Speak _ leslla docenten
EU-Speak _ leslla docenten Wat heeft een docent nodig om de laaggeletterde volwassen immigrant te leren lezen en schrijven? EU-Speak 1 Partners: Engeland, Zweden, Denemarken, Duitsland, Spanje, Nederland
Nadere informatieEngelse taal. Kennisbasis Engelse taal op de Pabo
Engelse taal Belang van het vak Engels geven in het basisonderwijs is investeren in de mensen van de toekomst die studeren, werken en recreëren in verschillende landen van Europa en de wereld. Door de
Nadere informatieOPLEIDING DOCENT NT2 IN DE VOLWASSENENEDUCATIE CURSUSJAAR 2017/2018
OPLEIDING DOCENT NT2 IN DE VOLWASSENENEDUCATIE CURSUSJAAR 2017/2018 De opleiding Docent NT2 in de volwasseneneducatie is een gezamenlijke opleiding van de Vrije Universiteit Amsterdam en Hogeschool Windesheim
Nadere informatieWat te doen met zwakke begrijpend lezers?
Wat te doen met zwakke begrijpend lezers? Cor Aarnoutse Wat doe je met kinderen die moeite hebben met begrijpend lezen? In dit artikel zullen we antwoord geven op deze vraag. Voor meer informatie verwijzen
Nadere informatieEN DAN NU VOOR HET ECHIE: INTERACTIEGERICHTE SPREEKTAKEN
EN DAN NU VOOR HET ECHIE: INTERACTIEGERICHTE SPREEKTAKEN Eline van Batenburg Hogeschool van Amsterdam Faculteit Onderwijs en Opvoeding Dag van Taal, Kunsten en Cultuur Rijksuniversiteit Groningen 20 januari
Nadere informatieCONCEPT. Tussendoelen Engels onderbouw vo havo/vwo
Tussendoelen Engels onderbouw vo havo/vwo Preambule Voor alle domeinen van Engels geldt dat het gaat om toepassingen van kennis en vaardigheden op thema s die alledaags en vertrouwd zijn. Hieronder worden
Nadere informatieTaaltaken, verwerkingsniveaus, tekstsoorten, tekstkenmerken en strategieën
1 Bijlage 3. Eindtermen moderne vreemde talen: Frans of Engels van de tweede graad bso (eerste en tweede leerjaar) Taaltaken, verwerkingsniveaus, tekstsoorten, tekstkenmerken en strategieën LUISTEREN met
Nadere informatieTaal in de rekenles. Netwerk rekencoördinatoren Sarkon
Taal in de rekenles Netwerk rekencoördinatoren Sarkon Taal in de rekenles - Voorstellen - Programma van de middag Wandel-wissel-uit Waar denk je aan bij taal in de rekenles? Besteed je bewust aandacht
Nadere informatieCLIL aso, wetenschappen derde graad. Johan Delbaere
CLIL aso, wetenschappen derde graad Johan Delbaere Proeftuinproject St.-Lodewijkscollege Brugge Situering van het project Ondersteuning KUL bij toetsen Interne ondersteuning en samenwerking Uitdagingen
Nadere informatieUitgegeven: 3 februari 2010. 2010, no. 10 PROVINCIAAL BLAD VAN FRYSLAN
Uitgegeven: 3 februari 2010 2010, no. 10 PROVINCIAAL BLAD VAN FRYSLAN BELEIDSREGEL voor het verkrijgen van een partiële ontheffing voor het vak Fries in het primair en voortgezet onderwijs in de provincie
Nadere informatieIsaac Asimov. marnix academie
Project Wetenschap & Technologie op de Marnix The most exci-ng phrase to hear in science, the one that heralds the most discoveries, is not "Eureka!" (I found it!) but...'that's funny... Isaac Asimov marnix
Nadere informatieKan-beschrijvingen ERK A2
Kan-beschrijvingen ERK A2 Lezen Ik kan zeer korte, eenvoudige teksten lezen. Ik kan specifieke voorspelbare informatie vinden in eenvoudige, alledaagse teksten zoals advertenties, folders, menu's en dienstregelingen
Nadere informatieModel om schoolse taalvaardigheden te observeren en te reflecteren
1 Bijlage 1: Model om schoolse taalvaardigheden te observeren en te reflecteren Als een leraar op zoek is naar een mogelijk instrument om schoolse taalvaardigheid bij zijn leerlingen te observeren, dan
Nadere informatieKrijg ze aan de praat!
Introductie Deze whitepaper verschijnt in een serie whitepapers over Engels in het basisonderwijs. De serie bespreekt verschillende onderwerpen die relevant zijn voor leerkrachten die geïnteresseerd zijn
Nadere informatieGESPREKS- EN DOELEN VANDAAG 6/1/2016 SPREEKVAARDIGHEID IN DE ISK ONDERWIJSACTIVITEITEN. Hoe zeg je dat?
GESPREKS- EN SPREEKVAARDIGHEID IN DE ISK Hoe zeg je dat? 1 Lies Alons 31 mei 2016 AZC Dronten DOELEN VANDAAG 2 1. Je weet welke onderdelen van belang zijn in het spreekproces in een 2 e taal. 2. Je ontwikkelt
Nadere informatieTWEEDETAALVERWERVING EN NT2-DIDACTIEK
TWEEDETAALVERWERVING EN NT2-DIDACTIEK AZC Dronten 2016-2017 Bijeenkomst 1 Lies.Alons@itta.uva.nl 1 ONDERWERPEN Scholing 2016-2017 De context van tweedetaalverwerving Didactiek in de NT2-les De praktijkopdracht
Nadere informatieTaalstimulering voor kinderen en volwassenen. Taal en taalbeleid 3 februari 2014
Taalstimulering voor kinderen en volwassenen Taal en taalbeleid 3 februari 2014 Enkele stellingen Taalontwikkeling 1. Voortalige fase: van 0 tot 1 jaar 2. Vroegtalige fase: van 1 tot 2,5 jaar Eentalige
Nadere informatieHoe oefen je grammatica? Liesbeth Schenk Sonja van Boxtel TUDelft, ITAV Nederlands voor buitenlanders
Hoe oefen je grammatica? Liesbeth Schenk Sonja van Boxtel TUDelft, ITAV Nederlands voor buitenlanders 1 Programma Aanleiding + Twee typen leerders Theorie: Expliciet vs. impliciet Focus on Form: hoe? Processing
Nadere informatieOnderwijs- en examenregeling geldig vanaf 1 September 2010
Onderwijs- en examenregeling geldig vanaf 1 September 2010 Opleidingsspecifiek deel Masteropleiding: Nederlandkunde/ Dutch Studies Deze Onderwijs- en examenregeling is opgesteld overeenkomstig artikel
Nadere informatieIntroductie in effectief en bewust communiceren. Communicatie; wat is dat eigenlijk?
Introductie in effectief en bewust communiceren. Communicatie; wat is dat eigenlijk? Zodra er twee of meer mensen in 1 ruimte zijn is er sprake van communicatie, ook al wordt er niet gesproken. Het is
Nadere informatieEngels op topniveau. Cambridge Certificates voor alle leerlingen
Engels op topniveau Cambridge Certificates voor alle leerlingen Waarom? De toename van het gebruik van het Engels in de wereld is een feit. Het is de taal van veel games en websites, van veel films, televisieseries
Nadere informatieKatleen Vos. 13 februari 2017: CLIL in de focus
Katleen Vos 1 13 februari 2017: CLIL in de focus Jullie kunnen omschrijven wat CLIL betekent. Jullie kunnen de eigenschappen van een geslaagde CLILles opnoemen en toepassen. Jullie kennen aandachtspunten
Nadere informatieWoordenschatverwerving & taalontwikkelend lesgeven
Woordenschatverwerving & taalontwikkelend lesgeven Wilma van der Westen Project Docenten aan zet bij taal in alle vakken Utrecht 7 november 2012 Even voorstellen: Bestuurslid Het Schoolvak Nederlands HSN
Nadere informatieTaalvaardigheid Duits 1 Minor
Faculteit der Letteren - Formulier voor de beschrijving van modules vakcode (in te vullen door BSZ) naam opleiding vaknaam Engelse vaknaam voertaal studiefase Taalvaardigheid 1 Minor German Proficiency
Nadere informatieOnderwijs- en examenregeling geldig vanaf 1 september 2011
Onderwijs- en examenregeling geldig vanaf 1 september 2011 Opleidingsspecifiek deel Masteropleiding: Nederlandkunde/ Dutch Studies Deze Onderwijs- en examenregeling is opgesteld overeenkomstig artikel
Nadere informatieAartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs
Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Vakdocumenten Frans (2004) Visie en accenten leerplan Frans BaO 1 De eerste stappen zetten - Basiswoordenschat
Nadere informatieNationaal congres Taal en Lezen. 15 oktober 2015 Mondelinge taalvaardigheid: Van pingpongen naar tafelvoetballen WWW.CPS.NL
Nationaal congres Taal en Lezen 15 oktober 2015 Mondelinge taalvaardigheid: Van pingpongen naar tafelvoetballen WWW.CPS.NL Wat ben ik? Wat staat bovenaan m n verlanglijst? Het programma: van pingpongen
Nadere informatieDuiken in een taalbad
Duiken in een taalbad Onderzoek naar het gebruik van de doeltaal als voertaal op het Regius College Annelies Haijma (500501759) LiO-praktijkonderzoek Frans VT HvA, DOO Juni 2011 Begeleiders: Richtsje Hellinga
Nadere informatieLerarenopleider. Coordinator RT-VO. Hoofd Talen APS. Leraar Nederlands. Onderzoeker onlinegeletterdheid. edublogger. jeroenclemens.
25 sept. 2015 1 Lerarenopleider Coordinator RT-VO Hoofd Talen APS Leraar Nederlands Onderzoeker onlinegeletterdheid edublogger Jeroen Clemens Digital natives zijn leerlingen digital natives of moet het
Nadere informatieFaculteit der Letteren - Formulier voor de beschrijving van modules
Faculteit der Letteren - Formulier voor de beschrijving van modules vakcode (in te vullen door BSZ) naam opleiding vaknaam Engelse vaknaam voertaal studiefase 1 Minor IO/IB French 1 Minor IO/IB Ba aantal
Nadere informatieOPLEIDING DOCENT NT2
OPLEIDING DOCENT NT2 IN DE VOLWASSENENEDUCATIE VU-NT2 PROFESSIONAL CURSUSJAAR 2016/2017 De opleiding Docent NT2 in de volwasseneneducatie is een gezamenlijke opleiding van de Vrije Universiteit Amsterdam
Nadere informatieA1 A2 B1 B2 C1. betrekking op concrete betrekking op abstracte, complexe, onbekende vertrouwde
Luisteren - kwalitatieve niveaucriteria en zinsbouw tempo en articulatie Teksten hebben Teksten hebben Teksten hebben Teksten hebben Teksten hebben o.a. betrekking op zeer betrekking op betrekking op betrekking
Nadere informatieKan krom recht worden? De aanpak van ingeslepen taalfouten
Kan krom recht worden? De aanpak van ingeslepen taalfouten Ineke van de Craats inekevandecraats@casema.nl Vandaag Het verschijnsel stagnatie Voorbeelden uit de praktijk De hoofdzin: - het werkwoord (vorm
Nadere informatieEducatief Professioneel (EDUP) - C1
Educatief Professioneel (EDUP) - C1 Voor wie? Voor hogeropgeleide volwassenen (18+) die willen functioneren in een uitdagende kennis- of communicatiegerichte functie: in het hoger onderwijs, als docent
Nadere informatieKwaliteitsstandaard tweetalig onderwijs 2.0
Kwaliteitsstandaard tweetalig onderwijs 2.0 Waarom een kwaliteitsstandaard? Wanneer mag je als school of afdeling de benaming tto (tweetalig onderwijs) gebruiken? Dat mag als je onderwijsaanbod voldoet
Nadere informatieVan beleidsplan naar docentgedrag in de klas. Etalageconferentie 7 februari 2013 Geppie Bootsma
Van beleidsplan naar docentgedrag in de klas Etalageconferentie 7 februari 2013 Geppie Bootsma g.bootsma@aps.nl Opzet lezing Taalbeleidsplan in de school Taalbewust gedrag in de les Onderzoek naar taal
Nadere informatieFaculteit der Letteren - Formulier voor de beschrijving van modules. vakcode. French 1 Major. vaknaam. studiefase
Faculteit der Letteren - Formulier voor de beschrijving van modules vakcode (in te vullen door BSZ) naam opleiding vaknaam Engelse vaknaam voertaal studiefase RTC Frans Frans 1 Major French 1 Major Frans
Nadere informatieWeg met de olifant in de porseleinen kast
Workshop Indirect leren communiceren met LMR model van Lewis - Stop talking or leave Wanneer: Symposium woensdag 16 oktober Waar: Universiteit Tilburg Door wie: Natascha Zoutewelle Weg met de olifant in
Nadere informatieCurriculumontwikkelingen in het talenonderwijs Rick de Graaff
Curriculumontwikkelingen in het talenonderwijs Rick de Graaff Hoogleraar Tweetalig Onderwijs Universiteit Utrecht Lector Taaldidactiek & Onderwijs Hogeschool Inholland Je eigen ervaringen Hoe werden op
Nadere informatieEindverslag Academische Opleidingsschool Sophianum, juni 2011
Eindverslag Academische Opleidingsschool Sophianum, juni 2011 Welke middelen kan een docent tijdens zijn les gebruiken / hanteren om leerlingen van havo 4 op het Sophianum meer te motiveren? Motivatie
Nadere informatieMet 30 leerlingen tegelijk aan het spreken!
Met 30 leerlingen tegelijk aan het spreken! 19 maart 2016 Johan Keijzer info@johankeijzer.nl Naam Datum Programma: Repertoire aan werkvormen uitbreiden uitvoeren +reflectie Spreek- /Gespreksvaardigheid:
Nadere informatieENGELS als Tweede Taal
ENGELS als Tweede Taal o.b.s. De Drift de Pol 4a 9444 XE Grolloo 0592-501480 drift@primah.org Inhoudsopgave Inhoud: 1. Inleiding 2. Keuze voor de Engelse taal (Why English?) 3. Vroeg vreemde talenonderwijs
Nadere informatieCONCEPT. Domein A 1: Lezen van zakelijke teksten. Tussendoelen Nederlands onderbouw vo havo/vwo
Tussendoelen Nederlands onderbouw vo havo/vwo Domein A 1: Lezen van zakelijke teksten Subdomein A 1.1: Woordenschat 1.1 h/v de betekenis van onbekende woorden afleiden uit de context; 1.2 h/v de betekenis
Nadere informatieSpreken tekstkenmerken A1 A2 B1 B2 C1 C2. Bereik van woordenschat
Spreken tekstkenmerken A1 A2 B1 B2 C1 C2 Bereik van woordenschat Heeft een zeer elementaire woordenschat die bestaat uit geïsoleerde woorden en uitdrukkingen met betrekking tot persoonlijke gegevens en
Nadere informatieLUISTERVAARDIGHEID EN
LUISTERVAARDIGHEID EN SCHRIJFVAARDIGHEID IN DE ISK Goede zinnen schrijven vind ik best moeilijk. Lies Alons Bijeenkomst 8-15 november 2016 DOELEN VANDAAG 1. Je kijkt nog een keer naar luistervaardigheid
Nadere informatieMuiswerk Strategisch Lezen is gericht op het aanleren van deelvaardigheden die nodig zijn voor een strategische leesaanpak.
Strategisch Lezen Muiswerk Strategisch Lezen is gericht op het aanleren van deelvaardigheden die nodig zijn voor een strategische leesaanpak. Doelgroepen Strategisch Lezen Muiswerk Strategisch Lezen is
Nadere informatieTaalleermechanisme het kind praat uitgebreid en op eigen initiatief: hij gebruikt zo creatief en actief mogelijk zijn kennis van de taal
Gesprekken Wat is gespreksvaardigheid? Het subdomein gesprekken heeft betrekking op alle mondelinge taalactiviteit waarbij sprake is van interactie (van informele gesprekjes en kringgesprekken tot overleg,
Nadere informatietwee initiatieven Academisch Nederlands
twee initiatieven Academisch Nederlands Boekpresentatie Breda, 28 maart 2012 Inleiding Twee verhalen Cursusontwikkeling Taalgericht vakonderwijs Academisch Nederlands? Link secundair hoger onderwijs? Draaiboek
Nadere informatieCONCEPT. Domein A 1: Lezen van zakelijke teksten. Tussendoelen Nederlands onderbouw vo, vmbo
Tussendoelen Nederlands onderbouw vo, vmbo Domein A 1: Lezen van zakelijke teksten Subdomein A 1.1: Woordenschat 1.1 vmbo de betekenis van onbekende woorden afleiden uit de context; 1.2 vmbo de betekenis
Nadere informatieStandaardrapportage (strikt vertrouwelijk)
Standaardrapportage (strikt vertrouwelijk) Naam: Mevrouw Bea Voorbeeld Adviseur: De heer Administrator de Beheerder Datum: 19 juni 2015 Inleiding In dit rapport wordt ingegaan op alle afgeronde onderdelen.
Nadere informatieA1 A2 B1 B2 C1. betrekking op concrete betrekking op abstracte, complexe, onbekende vertrouwde
Luisteren - kwalitatieve niveaucriteria en zinsbouw tempo en articulatie Teksten hebben Teksten hebben Teksten hebben Teksten hebben Teksten hebben o.a. betrekking op zeer betrekking op betrekking op betrekking
Nadere informatieHandleiding - 26 modules 'Inburgeringsexamen A2 - Studieboek'
www.adappel.nl - 023 76 000 21 - www.adappel.nl/boeka2 Handleiding - 26 modules 'Inburgeringsexamen A2 - Studieboek' Deze uitgebreide handleiding is bedoeld voor docenten en begeleiders van cursisten inburgering
Nadere informatieRol van taal bij het leren van rekenenwiskunde
En nu in rekentaal! Talige ondersteuning bieden in de reken-wiskundeles Workshop Masterplan Dyscalculie, 2 april 2014 Jantien Smit (j.smit@saxion.nl) Freudenthal Instituut Universiteit Utrecht Academie
Nadere informatieTaalvaardigheid Frans 1 Minor
Faculteit der Letteren - Formulier voor de beschrijving van modules vakcode (in te vullen door BSZ) naam opleiding vaknaam Engelse vaknaam voertaal studiefase RTC Frans Taalvaardigheid Frans 1 Minor French
Nadere informatieA. Creëer een positief, veilig en rijk leerklimaat door
A. Creëer een positief, veilig en rijk leerklimaat door elk kind zich thuis te laten voelen in de klas. Respecteer de stille periode van kinderen. Geef kinderen die het nodig hebben, meer tijd om een luisteropdracht
Nadere informatieEngels als Aanvullende Taal
International School of Amsterdam Engels als Aanvullende Taal Richtlijnen voor Ouders English as an Additional Language (EAL) Dutch Het doel van het EAL programma is om kinderen zelfstandig en zelfverzekerd
Nadere informatieKIJKWIJZER VOOR PAV-BUNDELS
KIJKWIJZER VOOR PAV-BUNDELS Inleiding Uitgeverijen brengen heel wat publicaties op de markt die nuttig kunnen zijn voor leraren PAV en hun leerlingen. Daarnaast verkiezen veel leraren om volledig of gedeeltelijk
Nadere informatieMuiswerk Strategisch Lezen is gericht op het aanleren van deelvaardigheden die nodig zijn voor een strategische leesaanpak.
Strategisch Lezen Muiswerk Strategisch Lezen is gericht op het aanleren van deelvaardigheden die nodig zijn voor een strategische leesaanpak. Doelgroepen Strategisch Lezen Muiswerk Strategisch Lezen is
Nadere informatiePDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen
PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/42365
Nadere informatiekijkwijzer hoger onderwijs de les de docent taalontwikkelend lesgeven
kijkwijzer hoger onderwijs taalontwikkelend lesgeven de docent 1. Is het taalaanbod van de docent rijk, verzorgd en afgestemd op de studenten? Zijn de formuleringen op het niveau van studenten? Drukt de
Nadere informatieRAPPORT John Sample Datum: 21-08-2012
Vertrouwelijk RAPPORT John Sample Datum: 21-08-2012 John Sample 1 / 8 DAT voor HRM Figurenreeksen Op deze test die het non-verbaal abstractievermogen meet, behaalde de heer Sample een benedengemiddelde
Nadere informatieSyllabus Communicatie en Intergenerationele Samenwerking voor werknemers binnen de publieke sector met een leeftijd van 30-
Syllabus Communicatie en Intergenerationele Samenwerking voor werknemers binnen de publieke sector met een leeftijd van 30- Inleiding: De opleiding in en intergenerationele samenwerking is bedoeld voor
Nadere informatieOnderwijs- en examenregeling
Onderwijs- en examenregeling geldig vanaf 1 september 2017 Opleidingsspecifiek deel: Bacheloropleiding: Russische studies Deze onderwijs- en examenregeling is gebaseerd op de Wet op het hoger onderwijs
Nadere informatieA. Creëer een positief, veilig en rijk leerklimaat door
A. Creëer een positief, veilig en rijk leerklimaat door elk kind zich thuis te laten voelen in de klas. Geef de leerlingen de kans om spontaan te vertellen over iets dat ze leuk vinden en laat andere kinderen
Nadere informatieDe lessen. In de onderstaande tabel staan de vakken die worden gegeven in het Engels: Aantal lesuren
2015-2016 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 Wat houdt de pilot tweetalig onderwijs op het Dollard College in?... 3 De lessen... 3 Device... 4 Taalvaardigheid... 4 Internationalisering... 5 Kosten... 5 Bevorderingsnormen...
Nadere informatieANders in de klas. Zorgtweedaagse Januari Iris Philips Katleen Koopmans
ANders in de klas Zorgtweedaagse Januari 2018 Iris Philips Katleen Koopmans 2 For the birds Planning Regelgeving Onthaal van AN Taalontwikkeling Taken en differentiatiemogelijkheden 3 Regelgeving LS AN
Nadere informatieRonde 2. Taalsgrift: wei make cheen vaute! 1. Inleiding. 2. Taalbeleid op het Alfrink College 1
Ronde Ellen Koemans & Anne-Marie van der Meer Alfrink College, Zoetermeer Contact: kom@alfrink.nl mea@alfrink.nl Taalsgrift: wei make cheen vaute! 1. Inleiding Wei make cheen vaute, zeiden de leerlingen.
Nadere informatieGO! ATHENEUM ANDERLECHT KIEZEN VOOR ALGEMENE VORMING EN ARTISTIEK TALENT
GO! ATHENEUM ANDERLECHT KIEZEN VOOR ALGEMENE VORMING EN ARTISTIEK TALENT 1 Sint- Guidostraat 73 1070 Brussel - tel: 02/ 522 71 12 ka.anderlecht@g-o.be - www.kaa.vgc.be TALENBELEID Schooljaar 2017 / 2018
Nadere informatieOntkavelen van taalonderwijs Presentatie titel
Ontkavelen van taalonderwijs Presentatie titel Amos van Gelderen Lectoraat Taalverwerving en Taalontwikkeling, Kenniscentrum Talentontwikkeling, Hogeschool Rotterdam Kohnstamm Instituut, Universiteit van
Nadere informatieNiveaubepaling Nederlandse taal
Niveaubepaling Nederlandse taal Voor een globale niveaubepaling kunt u de niveaubeschrijvingen A1 t/m C1 doornemen en vaststellen welk niveau het beste bij u past. Niveaubeschrijving A0 Ik heb op alle
Nadere informatieVroeg vreemd (buur)taalonderwijs
Vroeg vreemd (buur)taalonderwijs in het basisonderwijs met ELENA Ellen Rusman & Stefaan Ternier Welten instituut, Open Universiteit 7 november 2014 Evoluon, Eindhoven http://www.elena learning.eu/ Programma
Nadere informatieSchrijven tekstkenmerken productief A1 A2 B1 B2 C1 C2. Bereik van de woordenschat
Schrijven tekstkenmerken productief A1 A2 B1 B2 C1 C2 Bereik van de Heeft een zeer die bestaat uit geïsoleerde woorden en uitdrukkingen met betrekking tot persoonlijke gegevens en bepaalde concrete situaties
Nadere informatieDyslexieprotocol. Beekdal Lyceum 2012-2013
Dyslexieprotocol Beekdal Lyceum 2012-2013 versie november 2012 Dyslexieprotocol Beekdal Lyceum 2012-2013 Het Beekdal Lyceum zet in op het zo optimaal mogelijk maken van de leeromgeving leerlingen. Vandaar
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 6. Inleiding 7
Inhoud Voorwoord 6 Inleiding 7 Hoofdstuk 1 Adequaatheid / begrijpelijkheid 10 1.1 OKE 11 1.2 Het schrijven van een zin of enkele zinnen 11 1.3 Het schrijven van een korte tekst 22 1.4 Het schrijven van
Nadere informatieSessie 1.1 Scholing i.v.m. taalinitiatie het vroeg leren van talen
Sessie 1.1 Scholing i.v.m. taalinitiatie het vroeg leren van talen Liesbeth Martens liesbeth.martens@ucll.be Korte kennismaking Op het menu in deze sessie Op het menu Opmerking vooraf Vroeg vreemdetaalonderwijs:
Nadere informatieEabele Tjepkema eabele.tjepkema@stenden.com. Input curriculum opbouw meertalig onderwijs
Eabele Tjepkema eabele.tjepkema@stenden.com Input curriculum opbouw meertalig onderwijs Even voorstellen Leraar Basisonderwijs Onderwijskundige S-VIBer Supervisor Lid Kenniskring Fries en meertaligheid
Nadere informatieGesprekjes voeren Waar sta ik nu?
Gesprekjes voeren gesprekspartner gebruikt veelvoorkomende woorden en hele korte zinnetjes; spreekt heel langzaam en pauzeert vaak spreekt woorden en korte zinnetjes duidelijk uit; herhaalt zinnetjes en
Nadere informatieDrie maal taal. Taal beschouwen in realistische situaties
Ronde 3 Joost Hillewaere Eekhoutcentrum Contact: joost.hillewaere@kuleuven-kulak.be Drie maal taal. Taal beschouwen in realistische situaties 1. Inleiding Waarom leren kinderen taal op school? Taal heeft
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 34 031 Wijziging van de Wet op het primair onderwijs en de Wet op de expertisecentra in verband met het regelen van de mogelijkheid een deel van
Nadere informatie27 November 2018 ONDERWIJSADVIES EN TRAINING. De taal van rekenen. Vincent Jonker & Monica Wijers
ONDERWIJSADVIES EN TRAINING 27 November 2018 De taal van rekenen Vincent Jonker & Monica Wijers Starter Wat zie je hier? Kennismaken MBO of VO? Docent of anders? Rekenen, taal of een ander vak? Bespreek
Nadere informatieBeoordelingsinstrument Digitale Leermiddelen Taalonderwijs
kennisnet.nl Beoordelingsinstrument Digitale Leermiddelen Taalonderwijs Op de volgende pagina s treft u het beoordelingsinstrument Digitale Leermiddelen Taalonderwijs. Het instrument is ingedeeld in acht
Nadere informatie